اسلاوی ژیژک

اِسلاوُی ژیژِک
زادهٔ	۲۱ مارس ۱۹۴۹ ‏(۷۵ سال) لیوبلیانا، اسلوونی، یوگسلاوی
حیطه	فلسفه غربی
مکتب	نئو مارکسیسم، نظریه انتقادی
علایق اصلی	تئوری فیلم، ایدئولوژی، مارکسیسم، هستی‌شناسی، فلسفه سیاسی، روانکاوی
تأثیرگرفته از فردریش هگل، کارل مارکس، لوئی آلتوسر، زیگموند فروید، ژاک لاکان، والتر بنیامین، تئودور آدورنو

اِسلاوُی ژیژِک (به اسلونیایی: Slavoj Žižek) (زادهٔ ۲۱ مارس ۱۹۴۹) فیلسوف، روان‌کاو، نظریه‌پرداز، جامعه‌شناس، منتقد فرهنگی و سیاست‌مدار اسلوونیایی است.

زندگی‌نامه

او در لیوبلیانا به دنیا آمد و دکترای فلسفه‌اش را از دانشگاه لیوبلیانا دریافت کرد. در سال ۱۹۹۰ به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری از سوی حزب لیبرال دموکرات اسلوونی معرفی شد. ژیژک فیلسوف و نظریه‌پرداز انتقادی است که بخش عمدهٔ کارش در سنت فلسفی هگلی، مارکسیسم و نیز روانکاوی لاکانی است. او فعالیتهای چشمگیری در زمینهٔ نظریهٔ سیاسی، نظریه فیلم و روانکاوی نظری داشته‌است. شهرت ژیژک برای احیای روانکاوی ژاک لاکان برای یک خوانش جدید از فرهنگ عامه است. او رسالات گوناگونی دربارهٔ موضوعات گوناگون نگاشته‌است. موضوعاتی چون جنگ عراق، بنیادگرایی، سرمایه‌داری، رواداری، حقیقت سیاسی، جهانی‌سازی، سوبژکتیویته، حقوق انسانی، لنین، اسطوره، فضای مجازی، پسامدرنیسم، چندفرهنگ‌گرایی، پست مارکسیسم، آلفرد هیچکاک و دیوید لینچ. او به شوخی در مصاحبه با یک نشریهٔ اسپانیایی خود را یک استالینیست لاکانی تندرو معرفی کرده‌است.

نظریات سینمایی

ژیژک یک نظریه‌پرداز سینمایی نیز هست. او از تفسیر روانکاوانهٔ لاکانی برای ایجاد یک نظریهٔ سینمایی و یک شیوهٔ نقد جدید استفاده کرده‌است. به اعتقاد رابرت استم، او از فیلم‌های سینمایی برای شرح نظریات لاکان استفاده می‌کند و در فیلم‌های سینمایی مثال‌هایی می‌یابد که حتی از خود لاکان هم افکار روانکاوانهٔ او را بهتر شرح می‌دهند. ژیژک به بررسی میل و فانتزی ناخودآگاه، امر واقعی و ابژهٔ والای ایدئولوژی در فیلم‌ها می‌پردازد و از این راه یک تأویل روانکاوانه در باب سینما می‌سازد. لینچ و هیچکاک دو فیلم‌ساز مورد علاقهٔ ژیژک هستند که تفسیر آثار آن‌ها بیش از همه مورد توجهش بوده‌اند.

نقد به ژیژک

اندیشمندان بسیاری نوشته‌های ژیژک را بی‌اعتبار و فاقد معنا می‌دانند. نوآم چامسکی نوشته‌های ژیژک را ژست‌گیری‌های توخالی خواند و سبک و روش او در برابر «گزاره‌های آزمون‌پذیر تجربی» حوزه‌های «جدی» تر مانند علوم دقیق قرار داد. چامسکی بر این باور است که کار ژیژک را اصلاً نباید جدی گرفت. جان گری، فیلسوف بریتانیایی از ژیژک به خاطر ستایش خشونت و سخنان مهمل و توخالی انتقاد کرد. از نظر گری ژیژک خود یکی از محصولات کالایی سرمایه‌داری است «ژیژک در شاهکاری عظیم از تولیدات فکری بی‌شمار، نقدی تخیل‌آمیز از نظم کنونی ارائه کرده‌است؛ نقدی که مدعی طرد و انکار هر آن چیزی است که در حال حاضر وجود دارد. او به معنایی واقعاً هم این کار را می‌کند، اما هم‌زمان به بازتولید همان دینامیسم ضروری و بی‌هدفی نیز می‌پردازد که در عملکرد سرمایه‌داری می‌بیند.»

سرقت ادبی

اسلاوی ژیژک در سال ۲۰۱۴ به سرقت فکری از مجله نژادپرستانهٔ رنسانس آمریکایی متهم شده‌است. رنسانس آمریکایی یک مجله محافظه‌کار متعلق به «سفیدهای ناسیونالیست» آمریکایی است که سازمان‌های غیردولتی حقوق بشری آن را به عنوان یک گروه ناسیونالیستی «نفرت‌پراکن» رده‌بندی کرده‌اند. جیمز ویلیامز، سردبیر ارشد جستار انتقادی که یادداشت ژیژک را سال ۲۰۰۶ منتشر کرده بود، در گفتگو با نیوزویک تأیید کرد که ژیژک «قطعاً» از یادداشت هورنبک استفاده کرده‌است. وی افزود: «ما متاسفیم که چنین اتفاقی افتاده. اگر می‌دانستیم ژیژک در حال سرقت فکری است، قطعاً از او می‌خواستیم که پاراگراف‌های غیرقانونی را حذف کند». هورنبک نیز در گفتگو با نیوزویک تأکید کرد که «هر کس دو متن را کنار هم بگذارد، می‌فهمد ژیژک سارق فکری است.»

نامهٔ ژیژک به منینگ

۱۷ دسامبر روز تولد چلسی منینگ بود. گاردین از تنی چند از روشنفکران و هنرمندان خواسته بود تا سالروز تولد وی را به او تبریک بگویند. اسلاوی ژیژک نیز یکی از این افراد است.

متن نامه: چلسی عزیز؛ غالباً می‌شنویم که چپ رادیکال امروز از طرح‌ریزی یک بدیل عملی ناتوان است. آنچه تو انجام دادی به سادگی یک بدیل بود. به قول گاندی؛ تو خودْ تغییری هستی که در پی‌اش بودی…

کتاب‌شناسی

• ابژهٔ متعالی ایدئولوژی (۱۹۸۹) (این کتاب با ترجمه علی بهروزی تحت عنوان «عینیت ایدئولوژی» منتشر شده‌است.)
• برای اینکه آنها نمی‌دانند چه می‌کنند: کیف به مثابهٔ یک عامل سیاسی (۱۹۹۱).
• کژ نگریستن: مقدمه‌ای بر ژاک لاکان از طریق فرهنگ عامه (۱۹۹۱) (این کتاب با ترجمهٔ مازیار اسلامی و صالح نجفی منتشر شده‌است.)
• از سیمپتوم خود کیف ببرید!: ژاک لاکان در و بیرون از هالیوود (۱۹۹۲) (این کتاب با ترجمهٔ فتاح محمدی تحت عنوان "از نشانگان خود لذت ببرید!" منتشر شده‌است.)
• سرکردن با امر منفی: کانت، هگل و نقد ایدئولوژی ۱۹۹۳
• فراایستارهای کیف: شش مقاله در باب زن و علیت ۱۹۹۴
• باقی‌ماندهٔ تقسیم‌ناپذیر: دربارهٔ شیلینگ و موضوعات مرتبط ۱۹۹۶
• مغاک آزادی ۱۹۹۷
• طاعون فانتزی‌ها ۱۹۹۷
• سوژهٔ قلقلکی: مرکز غایب هستی‌شناسی سیاسی ۱۹۹۹
• هنر امر متعالی مبتذل: دربارهٔ بزرگراه گمشده دیوید لینچ ۲۰۰۰ (این کتاب با ترجمهٔ مازیار اسلامی منتشر شده‌است.)
• مطلق شکننده: یا، چرا میراث مسیحی ارزش جنگیدن دارد؟ ۲۰۰۰
• کسی گفت توتالیتریانیسم؟ ۲۰۰۱
• وحشت از اشک‌های واقعی: کریستوف کیشلوفسکی در میان نظریه و پسانظریه ۲۰۰۱ (این کتاب با ترجمهٔ فتاح محمدی منتشر شده‌است.)
• دربارهٔ باور ۲۰۰۱ (این کتاب با ترجمهٔ کیوان آذری تحت عنوان «نقد باورهای مغرب زمین» منتشر شده‌است.)
• مرگ دوم اپرا ۲۰۰۱
• تکرار لنین ۲۰۰۱
• به بیابان امر واقعی خوش آمدید ۲۰۰۲ (این کتاب با ترجمهٔ فتاح محمدی تحت عنوان «به برهوت حقیقت خوش آمدید» منتشر شده‌است.)
• انقلاب در دروازه‌ها: نوشته‌های برگیده لنین ۲۰۰۲
• اندام‌های بدون بدن‌ها: دلوز و پیامدها ۲۰۰۳
• عروسک و کوتوله: هستهٔ منحرف مسیحیت ۲۰۰۳
• پژوهش واقعیت (۲۰۰۵)
• همسایگان و دیگر هیولاها (۲۰۰۶)
• چگونه باید لاکان را خواند (۲۰۰۶)
• پاکدامنی و ترور (۲۰۰۷)
• در دفاع از دلایل نامقبول (۲۰۰۸)
• خشونت: یک عقیدهٔ بزرگ، یک کتاب کوچک (۲۰۰۸)
• رخداد
• خشونت: پنج نگاه زیرچشمی (۲۰۰۸)

منابع

• «کتابهای تازه فیلسوف پرکار: اسلاوی ژیژک». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۴–۲۱ تیر ۱۳۹۳.
• استم، رابرت (۱۳۸۳). مقدمه‌ای بر نظریهٔ فیلم. ترجمهٔ احسان نوروزی. انتشارات سورهٔ مهر. ص. صص۲۸۸–۲۹۰.

پیوند به بیرون

• مصاحبه تصویری در برنامه جیوگی
• اسلاوی_ژیژک
• سال رویاهای خطرناک، نگاهی به تازه‌ترین کتاب اسلاوی ژیژک