بلا کون: تفاوت میان نسخه‌ها

بلا کون
بلا کون
	بلا کون در ۱۹۲۲
کمیسر امور خارجهٔ خلق; رهبر جمهوری شورایی مجارستان
	دوره مسئولیت; ۲۱ مارس ۱۹۱۹ – ۱ اوت ۱۹۱۹
پس از	Ferenc Harrer (وزیر)
پیش از	Péter Ágoston (وزیر)
اطلاعات شخصی
زاده	بلا کوهن; ۲۰ فوریهٔ ۱۸۸۶; سیلادی‌چه، اتریش-مجارستان (اکنون کهو سیلوانیه در رومانی)
درگذشته	۲۹ اوت ۱۹۳۸ (۵۲ سال); مسکو، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی
حزب سیاسی	حزب سوسیال دموکراتیک مجارستان (MSZDP) ; حزب کمونیست مجارستان (KMP)
همسر(ان)	Irén Gál
فرزندان	Miklós; Ágnes

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت قدیمی‌تر تفاوت جدیدتر ←

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

دیداریویکی‌متن

درخط

نسخهٔ ‏۲۷ دسامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۹:۵۵

بِلا کون (به مجاری: Kun Béla)(زاده ۲۰ فوریه ۱۸۸۶ با نام بلا کوهِن - درگذشته ۲۹ اوت ۱۹۳۸) انقلابی و سیاستمدار کمونیست مجار و رهبر جمهوری شورایی مجارستان در سال ۱۹۱۹ بود. او در ۱۹۲۰ به مسکو مهاجرت کرد و در آنجا قربانی پاکسازی‌های ‎۱۹۳۸–۱۹۳۹ استالین شد.

جوانی

بلا کون بزرگترین فرزند ساموئل کوهن، سردفتر اسناد رسمی روستا و رُزا گلدن‌برگر در ۲۰ فوریه ۱۸۸۶ در روستای لِله در ترانسیلوانی (در نزدیکی سیلادی‌چه، امروز در رومانی) به دنیا آمد که هر دو یهودیان از دین برگشته بودند. مادرش به پرتستانتیسم گرویده بود و پدرش دائم‌الخمر بود که فرزندانش را دائماً کتک می‌زد.^[۱] علی‌رغم دیدگاه غیر مذهبی والدین، بلا کون را در دبیرستان‌های متعلق به جامعهٔ کالوینیسم در کُلُژوار و زیلاه (امروز زلئو در رومانی) فرستادند و او پس از آن در دانشگاه کُلُژوار به تحصیل در رشتهٔ حقوق پرداخت. او در ۱۹۰۴ حقوق را رها کرد و به رشتهٔ روزنامه‌نویسی در کُلُژوار و نادْیْ‌واراد رفت. در همین سال‌ها نیز نام خانوادگی خود را به مجاریِ کون تغییر داد.^[۲]

بلا کون به‌دلیل مقاله‌هایش چندین بار به دادگاه احضار و حتی در ۱۹۰۷ به شش ماه حبس محکوم شد. بعد از کنار گذاشتن چاپ مقاله، سمت منشی‌گری در صندوق بیمهٔ کار کُلُژوار را بر عهده گرفت که کمی بعد به اختلاس متهم شد. همانگونه نیز یک‌بار گزارش شد که ۱۱۰ کرون خرج سفر گرفته ولی هرگز به مقصد نرفته‌است. پس از این رسوایی فرصتی به او داده شد تا پول را پس آورد.^[۳]

او در مه ۱۹۱۳ با ایرن گال، معلم موسیقی از طبقه متوسط ازدواج کرد.^[۴]

جنبش کارگری

در سالهای اقامت در مدرسهٔ کُلُژوار، اندره آدی که در سال بالاتر بود را به تعلیم خصوصی بلا کون گماشته بودند و آدی او را به محافل روشنفکری چپ بوداپست معرفی کرده‌بود.^[۵] او در ۱۹۰۲ در زمان دبیرستان وارد حزب سوسیال دمکرات مجارستان شد^[۶] و در ۱۹۱۳ به نمایندگی کنگرهٔ حزب درآمد.^[۷]

در آغاز جنگ جهانی اول، بلا کون در ارتش اتریش-مجارستان ثبت نام کرد و پانزده ماه در جبهه روسیه جنگید. در اوایل ۱۹۱۶، با پیشروی روس‌ها به گالیسیا، اسیر شد و به اردوگاهی در تومسک منتقل شد. در پائیز همان سال، برای مقابله با زندگی کسالت‌بار زندان با چند افسر جوان دیگر گروهی را برای مطالعه و گفتگوی مارکسیستی تشکیل دادند. سال بعد کون و همکارانش که بسیاری از آنها رهبران آیندهٔ جنبش تحت حمایت بلشویکِ جمهوری شورایی مجارستان شدند، با فراکسیون بلشویک و منشویک آشنا شده و در ارتباط ماندند. این زمان نقطهٔ شروع فعالیت انقلابیِ روسی بلا کون است.^[۸]

در سال‌های تومسک بین آوریل ۱۹۱۷ تا نوامبر ۱۹۱۸، کون بیش از بیست مقاله و تفسیر خبر در مجلهٔ کارگران سیبری^[الف]، درفش انقلاب^[ب]و سپس در پراودا منتشر کرد.^[۹]^[۱۰] در اکتبر ۱۹۱۷ او را با چند تن دیگر از اسیران به ویلایی در تومسک منتقل کردند. بلا کون در دسامبر ۱۹۱۷ بهپتروگراد و مسکو رفت که در آنجا با رهبران بلشویک و لنین آشنا شد و شاخهٔ مجاری حزب کمونیست اتحاد شوروی را در مارس ۱۹۱۸ تأسیس کرد. در نوامبر آن سال غیرقانونی به بوداپست رفت و حزب کمونیست مجارستان را با بودجهٔ مسکو^[۹] تشکیل داد، خود نیز ریاست کمیتهٔ مرکزی را بر عهده گرفت. حزب کمونیست، تبلیغات ضد دولتی شدیدی را از طریق روزنامهٔ سرخ^[پ] بر ضد سوسیال دموکرات‌ها و میهای کارویی، نخست‌وزیر آغاز کرد. این حزب اقبال زیادی در میان روشنفکرانِ به خصوص بوداپستی و طبقهٔ کارگر پیدا کرد.^[۱۱]

بلا کون توسط دولت کارویی در فوریه ۱۹۱۹ زندانی شد ولی به رهبری حزب کمونیست از درون سلول ادامه داد.^[۱۲]

جمهوری شورایی

پس از جنگ جهانی اول در ۱۶ نوامبر ۱۹۱۸ مجارستان به عنوان جمهوری مستقل اعلام شد. کشور دستخوش آشوب با اقتصادی نابود شده بود و همسایه‌های پیروز در جنگ نیز علاقمند به گرفتن هرچه بیشتر از خاک تاریخی پادشاهی مجارستان بودند، در این شرایط از ۱۱ ژانویه ۱۹۱۹ میهای کارویی در مقام رئیس‌جمهور بر سر کار بود ولی نتوانست کشور را یکپارچه کند.^[۱۳] او در ۲۰ مارس دستوری از ژنرال فِرناند ویکس^[ت] دریافت کرد که ارتش مجارستان باید دشت بزرگ را ترک کند و کارویی اعلام دستور کابینهٔ جدید داد ولی خاطرنشان کرد که دولت جدید باید تنها از سوسیال دموکرات‌ها انتخاب شود، اما به دور از اطلاع کارویی سوسیال دموکرات‌ها با کمونیستها ائتلاف کرده‌بودند. بلا کون از زندان آزاد شد و مقام کمیسر امور خارجهٔ خلق را در دولت جدید ائتلافی کمونیست-سوسیال دمکرات به عهده گرفت.^[۱۲] ژیگموند کونفی و ویلموش بوهم از جمله سوسیال دموکرات‌هایی بودند که اتحاد با کمونیست‌ها را پذیرفتند و در دولت جدید نیز در منصب کمیسر آموزش و کمیسر دفاع ظاهر شدند.^[۱۴] با کودتای بلا کون کارویی استعفا داد و جمهوری شورایی در ۲۱ مارس ۱۹۱۹ تأسیس شد و تا اول اوت همان سال برای ۱۳۳ روز ادامه یافت.^[۱۲]

بلا کون توانست با تشکیل ارتش سرخ مجارستان در برابر دستور ویکس^[ث] مقاومت کند و نیروهای چکسلواک را تا شمال کاشّا (امروز کوشیتسه) و مرز لهستان بیرون براند.^[۱۵] اما با تأسیس جمهوری شورایی اسلواکی در ۱۶ ژوئن ۱۹۱۹، برای ملی‌گرایان مسجل شد که دولت جدید بلا کون هیچ قصدی برای بازپس‌گیری سرزمین‌های از دست رفته ندارد، بلکه برای گسترش ایدئولوژی کمونیستی و تأسیس دیگر کشورهای کمونیستی در اروپا، منافع ملی مجارستان را قربانی می‌کند.^[۱۶] به سوی غرب، نیز یک وکیل مجاری به نام اِرنو بِتِلهَیم^[ج] مأمور شد که حزب کمونیست اتریش را با همراهی چهار هزار سرباز ارتش سرخ تشکیل دهد ولی سران حزب بازداشت شدند و ارتش سرخ هم توسط پلیس اتریش درهم شکسته شد.^[۱۷] اما از سوی شرق رومانیایی‌ها چندین بار حتی تا بوداپست به مجارستان لشکر کشیدند و سرانجام نیز بلا کون وادار به استعفا شد و در اول اوت با هواپیما به وین گریخت؛ بوداپست در ۴ اوت توسط ارتش رومانی تسخیر شد.^[۱۸]

سیاست

در دورهٔ ۱۳۳ روزهٔ جمهوری شورایی اگرچه شاندور گاربائی، سوسیال دموکراتِ معتدل، به عنوان نخست‌وزیر رئیس شورا شد ولی قدرت دولتِ مبتنی بر ائتلاف سوسیال دموکرات‌ها و کمونیست‌ها بیشتر در دست بلا کون، کمیسر خارجی و همچنین کمونیست‌های تازه از شوروی برگشته، متمرکز بود.^[۱۹]

تحت رهبری کون، دولت جدید برنامه‌های کمونیستی اتخاذ کرد؛ به عنوان مثال حکم لغو عناوین و امتیازات اشراف، جدایی کامل کلیسا از سیاست، آزادی بیان مدون، آموزش رایگان و زبان، حقوق فرهنگی اقلیت‌ها، حق رأی مساوی برای طبقه کارگر (اعم از زن و مرد) به اجرا درآمد. دولت کمونیست همچنین شرکت‌های صنعتی، بازرگانی و کشاورزی، حمل و نقل، بانک مسکن و زمین‌های شخصی را ملی اعلام کرد.^[۲۰]

وحشت سرخ

برای مقابله با فعالیت‌های ضدانقلاب که در ژوئن صورت گرفت، بلا کون، گروه پسران لنین را تشکیل داد. تعداد قربانیان ترور پسران لنین ۵۹۰ نفر است که به ترور یا وحشت سرخ مجارستان معروف شد.^[۲۱]

اتریش و کریمه

بلا کون پس از فرار به وین که تحت تسلط حزب سوسیال‌دموکرات اتریش بود، زندانی و در ژوئیه ۱۹۲۰ با زندانیان اتریشی در شوروی معاوضه شد و در آنجا به حزب کمونیست اتحاد شوروی پیوست. او متصدی کمیته انقلابی منطقه‌ای در کریمه شد، که در طول جنگ داخلی روسیه بارها بین بلشویک‌ها و ارتش سفید دست به دست گشته‌بود. پس از شکست ارتش سفید در ۱۹۲۰ به فرماندهی ژنرال وْراندْیْل^[چ] نزدیک به ۵۰٬۰۰۰ افسر، اسیر جنگی و ضد بلشویک به دستور رزالیا زِملیاچکا^[ح] و بلا کون با تأیید لنین اعدام شدند.^[۲۲]

اقدام مارس^[خ] در آلمان

او در مارس ۱۹۲۱ برای رهبری قیام کارگران به آلمان سفر کرد. در ۱۶ مارس به دستور، اتو هورزینگ^[د] فرماندار ایالت آزاد پروس و عضو حزب سوسیال دموکرات، پلیس معادن مس مانزفیلد و کارخانه‌های شیمیایی در اطراف هاله را، به دلیل غارت در این مکان‌ها و به منظور خلع سلاح کارگران اشغال کرد. با اشغال مخفی‌گاه کمونیست‌ها در منطقهٔ هاله-مرزبورگ، حزب کمونیست خواستار شورش مسلحانه کارگران شد ولی نتوانست حمایتی از سایر احزاب سیاسی به دست آورد و به شکست نظامی انجامید.^[۲۳]

یادداشت

↑ Sibirskii Rabochii
↑ Znamya revolyutsii
↑ Vörös Ujság که بلا کون آن را تأسیس کرد.
↑ Fernand Vix
↑ Vix Note
↑ Ernst Bettelheim (به مجاری: Bettelheim Ernő)
↑ Pyotr Nikolayevich Vrangel
↑ Rosalia Zemlyachka
↑ یا آکسیون مارس
↑ Otto Hörsing

پانویس

↑ Tőkés, 171.
↑ Borsányi, 5-6.
↑ Borsányi, 34.
↑ mek.oszk.hu.
↑ Tőkés, 172.
↑ Tőkés, 174.
↑ Tőkés, 176.
↑ Tőkés, 177.
↑ ^۹٫۰ ^۹٫۱ Smele, 641.
↑ Kun.
↑ Borsányi, 58.
↑ ^۱۲٫۰ ^۱۲٫۱ ^۱۲٫۲ Britannica.
↑ Roszkowski and Kofman, 1981.
↑ Balogh, 19.
↑ Borsányi, 172.
↑ Pastor, 441.
↑ Borsányi, 178.
↑ Balogh, 20.
↑ mek.oszk.hu.
↑ Dowling, 447.
↑ Váry, 1.
↑ Rayfield, 83.
↑ dhm.de.

منابع

Rudolf L. Tőkés (1971). Hungary in Revolution, 1918-19: Nine Essays (به انگلیسی). Iván Völgyes. University of Nebraska Press – via Questia.
The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Béla Kun HUNGARIAN COMMUNIST LEADER" (به انگلیسی). Retrieved 9 May 2019. {{cite web}}: |نویسنده= has generic name (help)
György Borsányi (1979). Kun Béla (به مجاری). Kossuth Könyvkiadó.
Peter Pastor (1988). Revolutions and Interventions in Hungary and Its Neighbor States, 1918-1919, Volume 20 (به انگلیسی). Social Science Monographs.
"Kun Béláné, Gál Irén". mek.oszk.hu (به مجاری). Archived from the original on 4 August 2018. Retrieved 8 December 2019.
Jonathan D. Smele (2015). Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926 (به انگلیسی). Rowman & Littlefield.
Béla Kun (1966). Válogatott írások és beszédek I-II [گزیدهٔ سخنرانی و نوشته‌های بلا کون در دو جلد] (به مجاری). Budapest: Kossuth Könyvkiadó.
Wojciech Roszkowski and Jan Kofman (2015). Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century (به انگلیسی). Routledge – via Questia.
Balogh, Eva S. (1976). "The Hungarian Social Democratic Centre and the Fall of Béla Kun". Canadian Slavonic Papers (به انگلیسی). ۱۸ (۱) – via Jstor.
"A proletárdiktatúra" [دیکتاتوری پرولتاریا]. mek.oszk.hu (به مجاری). Archived from the original on 15 November 2019.
Timothy C. Dowling (2014). Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond [2 volumes] (به انگلیسی). ABC-CLIO.
Albert Váry. A vörös uralom áldozatai Magyarországon összes példány (به مجاری). Szerzői kiadás.
Donald Rayfield (2007). Stalin and His Hangmen: The Tyrant and Those Who Killed for Him (به انگلیسی). Random House Publishing Group.
Johannes Leicht (November 2004). "Die Märzkämpfe in Mitteldeutschland 1921" [اقدام مارس در آلمان مرکزی 1921]. dhm.de (به آلمانی). Archived from the original on 28 August 2018.

[9] Sibirskii Rabochii

[10] Znamya revolyutsii

[13] Vörös Ujság که بلا کون آن را تأسیس کرد.

[17] Fernand Vix

[19] Vix Note

[22] Ernst Bettelheim (به مجاری: Bettelheim Ernő)

[28] Pyotr Nikolayevich Vrangel

[29] Rosalia Zemlyachka

[31] یا آکسیون مارس

[32] Otto Hörsing

[1] Tőkés, 171.

[2] Borsányi, 5-6.

[3] Borsányi, 34.

[4] mek.oszk.hu.

[5] Tőkés, 172.

[6] Tőkés, 174.

[7] Tőkés, 176.

[8] Tőkés, 177.

[:0-11] ۹٫۰ ^۹٫۱ Smele, 641.

[12] Kun.

[14] Borsányi, 58.

[:1-15] ۱۲٫۰ ^۱۲٫۱ ^۱۲٫۲ Britannica.

[16] Roszkowski and Kofman, 1981.

[18] Balogh, 19.

[:2-20] Borsányi, 172.

[21] Pastor, 441.

[23] Borsányi, 178.

[24] Balogh, 20.

[25] mek.oszk.hu.

[26] Dowling, 447.

[27] Váry, 1.

[30] Rayfield, 83.

[33] dhm.de.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[الف]

[ب]

[۹]

[۱۰]

[پ]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[ت]

[۱۴]

[ث]

[۱۵]

[۱۶]

[ج]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[چ]

[ح]

[۲۲]

[خ]

[د]

[۲۳]

@@ خط ۲۳: / خط ۲۳: @@
 == جوانی ==
-بلا کون بزرگترین فرزند ساموئل کوهن، [[سردفتر اسناد رسمی]] روستا و رُزا گلدن‌برگر در ۲۰ فوریه ۱۸۸۶ در روستای لِله در [[ترانسیلوانی]] (در نزدیکی [[کهو سیلوانیه|سیلادی‌چه]]، امروز در [[رومانی]]) به دنیا آمد که هر دو یهودیان از دین برگشته بودند. مادرش به [[پروتستانتیسم|پرتستانتیسم]] گرویده بود و پدرش دائم‌الخمر بود که فرزندانش را دائماً [[تنبیه بدنی|کتک]] می‌زد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=171|زبان=en}}</ref> علی‌رغم دیدگاه غیر مذهبی والدین، بلا کون را در دبیرستان‌های متعلق به جامعهٔ [[کالوینیسم]] در [[کلوژ-نپوکا|کُلُژوار]] و [[زلئو|زیلا]] (امروز زلئو در رومانی) فرستادند و او پس از آن در دانشگاه کُلُژوار به تحصیل در رشتهٔ حقوق پرداخت. او در ۱۹۰۴ حقوق را رها کرد و به رشتهٔ روزنامه‌نویسی در کُلُژوار و [[اورادئا|نادْیْ‌واراد]] رفت. در همین سال‌ها نیز نام خانوادگی خود را به مجاریِ [[کومان‌ها|کون]] تغییر داد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=5-6|زبان=hu}}</ref>
+بلا کون بزرگترین فرزند ساموئل کوهن، [[سردفتر اسناد رسمی]] روستا و رُزا گلدن‌برگر در ۲۰ فوریه ۱۸۸۶ در روستای لِله در [[ترانسیلوانی]] (در نزدیکی [[کهو سیلوانیه|سیلادی‌چه]]، امروز در [[رومانی]]) به دنیا آمد که هر دو یهودیان از دین برگشته بودند. مادرش به [[پروتستانتیسم|پرتستانتیسم]] گرویده بود و پدرش دائم‌الخمر بود که فرزندانش را دائماً [[تنبیه بدنی|کتک]] می‌زد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=171|زبان=en}}</ref> علی‌رغم دیدگاه غیر مذهبی والدین، بلا کون را در دبیرستان‌های متعلق به جامعهٔ [[کالوینیسم]] در [[کلوژ-نپوکا|کُلُژوار]] و زیلاه (امروز [[زلئو]] در رومانی) فرستادند و او پس از آن در دانشگاه کُلُژوار به تحصیل در رشتهٔ حقوق پرداخت. او در ۱۹۰۴ حقوق را رها کرد و به رشتهٔ روزنامه‌نویسی در کُلُژوار و [[اورادئا|نادْیْ‌واراد]] رفت. در همین سال‌ها نیز نام خانوادگی خود را به مجاریِ [[کومان‌ها|کون]] تغییر داد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=5-6|زبان=hu}}</ref>
 [[پرونده:BélaKunYFamilia1915.jpg|راست|بندانگشتی|200x200پیکسل|به‌همراه همسرش ایرن گال و دخترشان]]
 بلا کون به‌دلیل مقاله‌هایش چندین بار به دادگاه احضار و حتی در ۱۹۰۷ به شش ماه حبس محکوم شد. بعد از کنار گذاشتن چاپ مقاله، سمت منشی‌گری در صندوق بیمهٔ کار کُلُژوار را بر عهده گرفت که کمی بعد به [[اختلاس]] متهم شد. همانگونه نیز یک‌بار گزارش شد که ۱۱۰ [[کرون اتریش-مجارستان|کرون]] خرج سفر گرفته ولی هرگز به مقصد نرفته‌است. پس از این رسوایی فرصتی به او داده شد تا پول را پس آورد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=34|زبان=hu}}</ref>
@@ خط ۳۰: / خط ۳۰: @@
 == جنبش کارگری ==
-در سالهای اقامت در مدرسهٔ کُلُژوار، [[اندره آدی]] که در سال بالاتر بود را به تعلیم خصوصی بلا کون گماشته بودند و آدی او را به محافل روشنفکری چپ بوداپست معرفی کرده‌بود.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=172|زبان=en}}</ref> او در ۱۹۰۲ در زمان دبیرستان وارد [[:en:Social Democratic Party of Hungary|حزب سوسیال دمکرات مجارستان]] شد<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=174|زبان=en}}</ref> و در ۱۹۱۳ به نمایندگی کنگرهٔ حزب درآمد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=176|زبان=en}}</ref>
+در سالهای اقامت در مدرسهٔ کُلُژوار، [[اندره آدی]] که در سال بالاتر بود را به تعلیم خصوصی بلا کون گماشته بودند و آدی او را به محافل روشنفکری چپ [[بوداپست]] معرفی کرده‌بود.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=172|زبان=en}}</ref> او در ۱۹۰۲ در زمان دبیرستان وارد [[:en:Social Democratic Party of Hungary|حزب سوسیال دمکرات مجارستان]] شد<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=174|زبان=en}}</ref> و در ۱۹۱۳ به نمایندگی کنگرهٔ حزب درآمد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=176|زبان=en}}</ref>
 در آغاز [[جنگ جهانی اول]]، بلا کون در ارتش [[اتریش-مجارستان]] ثبت نام کرد و پانزده ماه در جبهه روسیه جنگید. در اوایل ۱۹۱۶، با پیشروی روس‌ها به [[گالیسیا (اروپای شرقی)|گالیسیا]]، اسیر شد و به اردوگاهی در [[تومسک]] منتقل شد. در پائیز همان سال، برای مقابله با زندگی کسالت‌بار زندان با چند افسر جوان دیگر گروهی را برای مطالعه و گفتگوی [[مارکسیسم|مارکسیستی]] تشکیل دادند. سال بعد کون و همکارانش که بسیاری از آنها رهبران آیندهٔ جنبش تحت حمایت بلشویکِ [[جمهوری شورایی مجارستان]] شدند، با فراکسیون [[بلشویسم|بلشویک]] و [[منشویسم|منشویک]] آشنا شده و در ارتباط ماندند. این زمان نقطهٔ شروع فعالیت انقلابیِ روسی بلا کون است.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=177|زبان=en}}</ref>
-در سال‌های تومسک بین آوریل ۱۹۱۷ تا نوامبر ۱۹۱۸، کون بیش از بیست مقاله و تفسیر خبر در مجلهٔ کارگران سیبری{{یادچپ|Sibirskii Rabochii}}، درفش انقلاب{{یادچپ|Znamya revolyutsii}}و سپس در [[پراودا]] منتشر کرد.<ref dir="ltr" name=":0">{{پک/بن|Smele|ک=Smele|ص=641|زبان=en}}</ref><ref dir="ltr">{{پک/بن|Kun|ک=Kun|ص=|زبان=hu}}</ref> در اکتبر ۱۹۱۷ او را با چند تن دیگر از اسیران به ویلایی در تومسک منتقل کردند. بلا کون در دسامبر ۱۹۱۷ به [[سن پترزبورگ]] و [[مسکو]] رفت که در آنجا با رهبران بلشویک و [[ولادیمیر لنین|لنین]] آشنا شد و شاخهٔ مجاری [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] را در مارس ۱۹۱۸ تأسیس کرد. در نوامبر آن سال غیرقانونی به بوداپست رفت و [[حزب کمونیست مجارستان]] را با بودجهٔ مسکو<ref name=":0"/> تشکیل داد، خود نیز ریاست کمیتهٔ مرکزی را بر عهده گرفت. حزب کمونیست، تبلیغات ضد دولتی شدیدی را از طریق ''روزنامهٔ سرخ''{{یاد|Vörös Ujság که بلا کون آن را تأسیس کرد.}} بر ضد سوسیال دموکرات‌ها و [[میهای کارویی]]، نخست‌وزیر آغاز کرد. این حزب اقبال زیادی در میان روشنفکرانِ به خصوص بوداپستی و طبقهٔ کارگر پیدا کرد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=58|زبان=hu}}</ref>
+در سال‌های تومسک بین آوریل ۱۹۱۷ تا نوامبر ۱۹۱۸، کون بیش از بیست مقاله و تفسیر خبر در مجلهٔ کارگران سیبری{{یادچپ|Sibirskii Rabochii}}، درفش انقلاب{{یادچپ|Znamya revolyutsii}}و سپس در [[پراودا]] منتشر کرد.<ref dir="ltr" name=":0">{{پک/بن|Smele|ک=Smele|ص=641|زبان=en}}</ref><ref dir="ltr">{{پک/بن|Kun|ک=Kun|ص=|زبان=hu}}</ref> در اکتبر ۱۹۱۷ او را با چند تن دیگر از اسیران به ویلایی در تومسک منتقل کردند. بلا کون در دسامبر ۱۹۱۷ به[[سن پترزبورگ|پتروگراد]] و [[مسکو]] رفت که در آنجا با رهبران بلشویک و [[ولادیمیر لنین|لنین]] آشنا شد و شاخهٔ مجاری [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] را در مارس ۱۹۱۸ تأسیس کرد. در نوامبر آن سال غیرقانونی به بوداپست رفت و [[حزب کمونیست مجارستان]] را با بودجهٔ مسکو<ref name=":0"/> تشکیل داد، خود نیز ریاست کمیتهٔ مرکزی را بر عهده گرفت. حزب کمونیست، تبلیغات ضد دولتی شدیدی را از طریق ''روزنامهٔ سرخ''{{یاد|Vörös Ujság که بلا کون آن را تأسیس کرد.}} بر ضد سوسیال دموکرات‌ها و [[میهای کارویی]]، نخست‌وزیر آغاز کرد. این حزب اقبال زیادی در میان روشنفکرانِ به خصوص بوداپستی و طبقهٔ کارگر پیدا کرد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=58|زبان=hu}}</ref>
 بلا کون توسط دولت کارویی در فوریه ۱۹۱۹ زندانی شد ولی به رهبری حزب کمونیست از درون سلول ادامه داد.<ref dir="ltr" name=":1">{{پک/بن|Britannica|ک=Britannica|ص=|زبان=hu}}</ref>
 == جمهوری شورایی ==
+[[پرونده:Garbai Kun.jpg|بندانگشتی|اعلام جمهوری شورایی توسط بلا کون و شاندور گاربائی]]
-[[پرونده:Nepkoztarsasag.png|بندانگشتی|<div style="padding:0.3em 0 0 4.5em;text-align:left;">{{legend|#996600|تحت کنترل رومانی در آوریل ۱۹۱۹}}{{legend|#D00000|تحت کنترل جمهوری شورایی}}{{legend|#FF9999|تحت کنترل جمهوری شورایی جهت برقراری جمهوری شورایی اسلواک}}{{legend|#009999|تحت کنترل فرانسه و کشورهای یوگسلاوی}}<div style="font-size: 110%;">{{legend-line|black solid 2px|مرز مجارستان در ۱۹۱۸}}{{legend-line|black solid 1px|مرز مجارستان در ۱۹۲۰}}</div></div>]]
+[[پرونده:Bela.Kun.Revolution.1919.jpg|بندانگشتی|سخنرانی بلا کون، رهبر جمهوری شورایی]]
+{{سخ}}
 {{نوشتار اصلی|جمهوری شورایی مجارستان}}
-پس از جنگ جهانی اول در ۱۶ نوامبر ۱۹۱۸ مجارستان به عنوان ''جمهوری مستقل'' اعلام شد. کشور دستخوش آشوب با اقتصادی نابود شده بود و همسایه‌های پیروز در جنگ نیز علاقمند به گرفتن هرچه بیشتر از خاک تاریخی [[پادشاهی مجارستان]] بودند، در این شرایط از ۱۱ ژانویه ۱۹۱۹ [[میهای کارویی]] در مقام [[نخست‌وزیر]] و [[رئیس‌جمهور]] بر سر کار بود ولی نتوانست کشور را یکپارچه کند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Roszkowski and Kofman|ک=Roszkowski and Kofman|ص=1981|زبان=hu}}</ref> کارویی در ۲۰ مارس دستوری از ژنرال فرناند ویکس{{یادچپ|Fernand Vix}} دریافت کرد که ارتش مجارستان باید [[دشت بزرگ مجارستان|دشت بزرگ]] را ترک کند. با خطر از بین رفتن [[تمامیت ارضی]]، کابینه در ۲۱ مارس استعفا داد ولی کارویی خاطرنشان کرد که دولت جدید باید تنها از سوسیال دموکرات‌ها انتخاب شود، اما به دور از اطلاع کارویی سوسیال دموکرات‌ها با کمونیستها ائتلاف کرده‌بودند. بلا کون از زندان آزاد شد و مقام کمیسر امور خارجهٔ خلق را در دولت جدید ائتلافی کمونیست-سوسیال دمکرات به عهده گرفت.<ref name=":1"/> [[:en:Zsigmond Kunfi|ژیگموند کونفی]] و [[:en:Vilmos Böhm|ویلموش بوهم]] از جمله سوسیال دموکرات‌هایی بودند که اتحاد با کمونیست‌ها را پذیرفتند و در دولت جدید نیز در منصب کمیسر آموزش و کمیسر دفاع ظاهر شدند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Balogh|ک=Balogh|ص=19|زبان= en}}</ref> با کودتای بلا کون حکومت [[جمهوری شورایی مجارستان|جمهوری شورایی]] در ۲۱ مارس ۱۹۱۹ تأسیس شد و تا اول اوت همان سال برای ۱۳۳ روز ادامه یافت.<ref name=":1"/>
+پس از جنگ جهانی اول در ۱۶ نوامبر ۱۹۱۸ مجارستان به عنوان ''جمهوری مستقل'' اعلام شد. کشور دستخوش آشوب با اقتصادی نابود شده بود و همسایه‌های پیروز در جنگ نیز علاقمند به گرفتن هرچه بیشتر از خاک تاریخی [[پادشاهی مجارستان]] بودند، در این شرایط از ۱۱ ژانویه ۱۹۱۹ [[میهای کارویی]] در مقام [[رئیس‌جمهور]] بر سر کار بود ولی نتوانست کشور را یکپارچه کند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Roszkowski and Kofman|ک=Roszkowski and Kofman|ص=1981|زبان=hu}}</ref> او در ۲۰ مارس دستوری از ژنرال فِرناند ویکس{{یادچپ|Fernand Vix}} دریافت کرد که ارتش مجارستان باید [[دشت بزرگ مجارستان|دشت بزرگ]] را ترک کند و کارویی اعلام دستور کابینهٔ جدید داد ولی خاطرنشان کرد که دولت جدید باید تنها از سوسیال دموکرات‌ها انتخاب شود، اما به دور از اطلاع کارویی سوسیال دموکرات‌ها با کمونیستها ائتلاف کرده‌بودند. بلا کون از زندان آزاد شد و مقام کمیسر امور خارجهٔ خلق را در دولت جدید ائتلافی کمونیست-سوسیال دمکرات به عهده گرفت.<ref name=":1"/> [[:en:Zsigmond Kunfi|ژیگموند کونفی]] و [[:en:Vilmos Böhm|ویلموش بوهم]] از جمله سوسیال دموکرات‌هایی بودند که اتحاد با کمونیست‌ها را پذیرفتند و در دولت جدید نیز در منصب کمیسر آموزش و کمیسر دفاع ظاهر شدند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Balogh|ک=Balogh|ص=19|زبان= en}}</ref> با کودتای بلا کون کارویی استعفا داد و [[جمهوری شورایی مجارستان|جمهوری شورایی]] در ۲۱ مارس ۱۹۱۹ تأسیس شد و تا اول اوت همان سال برای ۱۳۳ روز ادامه یافت.<ref name=":1"/>
-بلا کون توانست با تشکیل ارتش سرخ مجارستان در برابر ''دستور ویکس''{{یادچپ|Vix Note}} مقاومت کند و نیروهای [[چکسلواکی|چکسلواک]] را از شمال تا کاشّا (امروز [[کوشیتسه]]) بیرون براند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=172|زبان=hu}}</ref> یک وکیل مجاری به نام [[:de:Ernst Bettelheim|اِرنو بِتِلهَیم]]{{یادچپ|Ernst Bettelheim (به مجاری: {{عبارت چپ به راست|Bettelheim Ernő}})}} مأمور شد که حزب کمونیست اتریش را با همراهی چهار هزار سرباز ارتش سرخ تشکیل دهد ولی سران حزب بازداشت شدند و ارتش سرخ هم توسط پلیس اتریش درهم شکسته شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=178|زبان=hu}}</ref> از سوی شرق نیز رومانیایی‌ها چندین بار حتی تا بوداپست به مجارستان لشکر کشیدند و سرانجام نیز بلا کون وادار به استعفا شد و در اول اوت با هواپیما به وین گریخت.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Balogh|ک=Balogh|ص=20|زبان= en}}</ref>
+بلا کون توانست با تشکیل ارتش سرخ مجارستان در برابر ''دستور ویکس''{{یادچپ|Vix Note}} مقاومت کند و نیروهای [[چکسلواکی|چکسلواک]] را تا شمال کاشّا (امروز [[کوشیتسه]]) و مرز لهستان بیرون براند.<ref dir="ltr" name=":2">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=172|زبان=hu}}</ref> اما با تأسیس جمهوری شورایی اسلواکی در ۱۶ ژوئن ۱۹۱۹، برای ملی‌گرایان مسجل شد که دولت جدید بلا کون هیچ قصدی برای بازپس‌گیری سرزمین‌های از دست رفته ندارد، بلکه برای گسترش ایدئولوژی کمونیستی و تأسیس دیگر کشورهای کمونیستی در اروپا، منافع ملی مجارستان را قربانی می‌کند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Pastor|ک=Pastor|ص=441|زبان=en}}</ref> به سوی غرب، نیز یک وکیل مجاری به نام [[:de:Ernst Bettelheim|اِرنو بِتِلهَیم]]{{یادچپ|Ernst Bettelheim (به مجاری: {{عبارت چپ به راست|Bettelheim Ernő}})}} مأمور شد که حزب کمونیست اتریش را با همراهی چهار هزار سرباز ارتش سرخ تشکیل دهد ولی سران حزب بازداشت شدند و ارتش سرخ هم توسط پلیس اتریش درهم شکسته شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=178|زبان=hu}}</ref> اما از سوی شرق رومانیایی‌ها چندین بار حتی تا بوداپست به مجارستان لشکر کشیدند و سرانجام نیز بلا کون وادار به استعفا شد و در اول اوت با هواپیما به وین گریخت؛ بوداپست در ۴ اوت توسط ارتش رومانی تسخیر شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Balogh|ک=Balogh|ص=20|زبان= en}}</ref>
+== سیاست ==
+در دورهٔ ۱۳۳ روزهٔ جمهوری شورایی اگرچه [[:en:Sándor Garbai|شاندور گاربائی]]، سوسیال دموکراتِ معتدل، به عنوان نخست‌وزیر رئیس شورا شد ولی قدرت دولتِ مبتنی بر ائتلاف سوسیال دموکرات‌ها و کمونیست‌ها بیشتر در دست بلا کون، کمیسر خارجی و همچنین کمونیست‌های تازه از شوروی برگشته، متمرکز بود.<ref dir="ltr">{{پک/بن|mek.oszk.hu|ک=mek.oszk.hu|ص=|زبان=hu}}</ref>
+تحت رهبری کون، دولت جدید برنامه‌های کمونیستی اتخاذ کرد؛ به عنوان مثال حکم لغو عناوین و امتیازات اشراف، جدایی کامل کلیسا از سیاست، آزادی بیان مدون، آموزش رایگان و زبان، حقوق فرهنگی اقلیت‌ها، حق رأی مساوی برای طبقه کارگر (اعم از زن و مرد) به اجرا درآمد. دولت کمونیست همچنین شرکت‌های صنعتی، بازرگانی و کشاورزی، حمل و نقل، بانک مسکن و زمین‌های شخصی را ملی اعلام کرد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Dowling|ک=Dowling|ص=447|زبان= en}}</ref>
 == وحشت سرخ ==
+[[پرونده:Béla Kun, Jacques Sadoul, Leon Trotsky, Mikhail Frunze, Sergey Gusev 1920.jpg|بندانگشتی|از سمت راست: سرگئی گوسِف، [[میخائیل فرونزه]]، [[لئون تروتسکی]]، ژاک سَدول و بلا کون - [[خارکیف]]، [[اوکراین]] در ۱۹۲۰ در جنگ داخلی روسیه.]]
-در دورهٔ ۱۳۳ روزهٔ جمهوری شورایی اگرچه شاندور گاربایی، سوسیال دموکراتِ معتدل، به عنوان نخست‌وزیر رئیس شورا شد ولی قدرت دولتِ مبتنی بر ائتلاف سوسیال دموکرات‌ها و کمونیست‌ها بیشتر در دست بلا کون، کمیسر خارجی و همچنین کمونیست‌های تازه از شوروی برگشته، متمرکز بود.<ref dir="ltr">{{پک/بن|mek.oszk.hu|ک=mek.oszk.hu|ص=|زبان=hu}}</ref> با شروع ملی شدن صنعت، کشاورزی، بانک، تجارت‌های عمده، مسکن و زمین‌های شخصی اقتصاد کشور به سوی آشفتگی رفت و باعث قحطی در کشور شد و در نتیجه محبوبیت کمونیسم کاهش چندانی پیدا کرد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Dowling|ک=Dowling|ص=447|زبان= en}}</ref> برای مقابله با فعالیت‌های [[ضد انقلاب|ضدانقلاب]] که در ژوئن صورت گرفت، بلا کون، گروه ''جوانان لنین'' را تشکیل داد. تعداد قربانیان ترور جوانان لنین ۵۹۰ نفر است که به ترور یا وحشت سرخ معروف شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Váry|ک=Váry|ص=1|زبان= hu}}</ref>
+برای مقابله با فعالیت‌های [[ضدانقلاب]] که در ژوئن صورت گرفت، بلا کون، گروه ''[[:en:Lenin Boys|پسران لنین]]'' را تشکیل داد. تعداد قربانیان ترور پسران لنین ۵۹۰ نفر است که به ترور یا [[وحشت سرخ (شوروی)|وحشت سرخ]] مجارستان معروف شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Váry|ک=Váry|ص=1|زبان= hu}}</ref>
+== اتریش و کریمه ==
+{{نوشتار وابسته|جنگ داخلی روسیه|وحشت سرخ (شوروی)}}
+بلا کون پس از فرار به وین که تحت تسلط [[حزب سوسیال‌دموکرات اتریش]] بود، زندانی و در ژوئیه ۱۹۲۰ با زندانیان اتریشی در شوروی معاوضه شد و در آنجا به [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] پیوست. او متصدی کمیته انقلابی منطقه‌ای در [[شبه‌جزیره کریمه|کریمه]] شد، که در طول جنگ داخلی روسیه بارها بین بلشویک‌ها و ارتش سفید دست به دست گشته‌بود. پس از شکست ارتش سفید در ۱۹۲۰ به فرماندهی ژنرال وْراندْیْل{{یادچپ|Pyotr Nikolayevich Vrangel}} نزدیک به ۵۰٬۰۰۰ افسر، اسیر جنگی و ضد بلشویک به دستور رزالیا زِملیاچکا{{یادچپ|Rosalia Zemlyachka}} و بلا کون با تأیید لنین اعدام شدند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Rayfield|ک=Rayfield|ص=83|زبان= en}}</ref>
+== اقدام مارس<small>{{یاد|یا آکسیون مارس}}</small> در آلمان ==
+او در مارس ۱۹۲۱ برای رهبری ''قیام کارگران'' به آلمان سفر کرد. در ۱۶ مارس به دستور، اتو هورزینگ{{یادچپ|Otto Hörsing}} فرماندار [[ایالت آزاد پروس]] و عضو حزب سوسیال دموکرات، پلیس معادن مس [[مانزفیلد]] و کارخانه‌های شیمیایی در اطراف [[هاله (شهر)|هاله]] را، به دلیل غارت در این مکان‌ها و به منظور خلع سلاح کارگران اشغال کرد. با اشغال مخفی‌گاه کمونیست‌ها در منطقهٔ هاله-مرزبورگ، حزب کمونیست خواستار شورش مسلحانه کارگران شد ولی نتوانست حمایتی از سایر احزاب سیاسی به دست آورد و به شکست نظامی انجامید.<ref dir="ltr">{{پک/بن|dhm.de|ک=dhm.de|ص=|زبان= de}}</ref>
 == یادداشت ==
@@ خط ۶۰: / خط ۷۵: @@
 * {{یادکرد وب|نویسنده=The Editors of Encyclopaedia Britannica|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.britannica.com/biography/Bela-Kun|عنوان=Béla Kun HUNGARIAN COMMUNIST LEADER|تاریخ بازدید=9 May 2019|کد زبان=en|ref={{harvid|Britannica}}}}
 * {{یادکرد کتاب|عنوان=Kun Béla|ناشر=Kossuth Könyvkiadó|سال=1979|زبان=hu|شابک=963 09 1394 1|نویسنده=György Borsányi|ref={{harvid|Borsányi}}}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=Revolutions and Interventions in Hungary and Its Neighbor States, 1918-1919, Volume 20|پیوند=https://books.google.com/books?id=uwuTAAAAIAAJ&q=%22Hungarian+soviet+republic%22+lenin%27s+intentions&dq=%22Hungarian+soviet+republic%22+lenin%27s+intentions&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwir8PGDkJbOAhWKXRoKHfR6DW0Q6AEIJzAC|نویسنده=Peter Pastor|شابک=9780880331371|ناشر=Social Science Monographs|سال=1988|زبان=en|ref={{harvid|Pastor}}}}
 * {{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=hu|تاریخ=|وبگاه=mek.oszk.hu|نشانی=http://mek.oszk.hu/00300/00355/html/ABC07165/08911.htm|عنوان=Kun Béláné, Gál Irén|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20180804231659/http://mek.oszk.hu/00300/00355/html/ABC07165/08911.htm|تاریخ بایگانی=۴ اوت ۲۰۱۸|پیوند مرده=no|ref={{harvid|mek.oszk.hu}}|accessdate=۸ دسامبر ۲۰۱۹}}
 * {{یادکرد کتاب|عنوان=Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926|پیوند=https://books.google.hu/books?id=QwquCgAAQBAJ&pg=PA641&lpg=PA641&dq=Sibirskii+Rabochii+Tomsk&source=bl&ots=c652_mjx6G&sig=ACfU3U1QBkFTg2qbwagO95EDxm88oU116w&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj5xa_T96XmAhVLAhAIHTFxDsYQ6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&q=Sibirskii%20Rabochii%20Tomsk&f=false|نویسنده=Jonathan D. Smele|زبان=en|سال=2015|ناشر=Rowman & Littlefield|شابک=9781442252813|ref={{harvid|Smele}}}}
@@ خط ۶۸: / خط ۸۴: @@
 * {{یادکرد کتاب|عنوان=Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond [2 volumes]|پیوند=https://books.google.hu/books?id=KTq2BQAAQBAJ&pg=PA447&#v=onepage&q&f=false|نویسنده=Timothy C. Dowling|شابک=978-1598849479|ناشر=ABC-CLIO|سال=2014|ref={{harvid|Dowling}}|زبان=en}}
 * {{یادکرد کتاب|عنوان=A vörös uralom áldozatai Magyarországon összes példány|نویسنده=Albert Váry|پیوند=https://www.antikvarium.hu/konyv/dr-vary-albert-a-voros-uralom-aldozatai-magyarorszagon-465115|زبان=hu|ناشر=Szerzői kiadás|ref={{harvid|Váry}}}}
+* {{یادکرد کتاب|عنوان=Stalin and His Hangmen: The Tyrant and Those Who Killed for Him|پیوند=https://books.google.hu/books?id=Yi3ow3TU8-4C&lpg=PP1&pg=PA83#v=onepage&q&f=false|ref={{harvid|Rayfield}}|زبان=en|نویسنده=Donald Rayfield|شابک=9780307431837|سال=2007|ناشر=Random House Publishing Group}}
+* {{یادکرد وب|نویسنده=Johannes Leicht|کد زبان=de|تاریخ=November 2004|وبگاه=dhm.de|نشانی=https://www.dhm.de/lemo/kapitel/weimarer-republik/innenpolitik/maerzkaempfe|عنوان=Die Märzkämpfe in Mitteldeutschland 1921|ref={{harvid|dhm.de}}|نشانی بایگانی=http://web.archive.org/web/20180828071138/https://www.dhm.de/lemo/kapitel/weimarer-republik/innenpolitik/maerzkaempfe|تاریخ بایگانی=28 August 2018|ترجمه عنوان={{عبارت راست به چپ|اقدام مارس در آلمان مرکزی 1921}}}}
 {{پایان چپ‌چین}}