برتراند راسل

«راسل» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، راسل (ابهام‌زدایی) را ببینید.

برتراند راسل
نام هنگام تولد	برتراند آرتور ویلیام راسل
زادهٔ	۱۸ مهٔ ۱۸۷۲ ترلک در نزدیکی مونماوث‌شیر، ولز
درگذشت	۲ فوریهٔ ۱۹۷۰ (۹۷ سال) پنریندیدرایث، ولز
آرامگاه	بنا به وصیتش سوزانده شد
دیگر نام‌ها	سومین ارل راسل
همسر(ها)	آلیس پیرسال اسمیت دورا راسل پاتریشیا راسل ادیت فینچ راسل
فرزندان	جان، کاترین، کانرد
جایزه(ها)	جایزه ادبی نوبل، مدال سیلوستر، مدال دمورگان
دوره	قرن بیستم
حیطه	فلسفه علمی
مکتب	فلسفه تحلیلی فایده‌گرایی بازنمایی‌گرایی مبناگرایی
علایق اصلی	مابعدالطبیعه شناخت‌شناسی منطق ریاضیات فلسفه زبان فلسفه علم فلسفه اخلاق فلسفه دین تاریخ فلسفه
تأثیرگرفته از استوارت‌میل، سانتایانا، فرگه، لایبنیتس، لاک، هیوم، اسپینوزا، ویتگنشتاین، نورث وایت‌هد، جوزپه پینو
تأثیرگذار بر پوپر، گودل، کواین، لانگشاو آستین، چامسکی، کریپکی، شلیک، تارسکی، دیویدسن، استنلی ادینگتون، تورینگ، آلبرت الیس، ویتگنشتاین
امضاء

برتراند آرتور ویلیام راسل، ارل راسل سوم (به انگلیسی: Bertrand Arthur William Russell, 3rd Earl Russell)، (زادهٔ ۱۸ مه ۱۸۷۲ — درگذشتهٔ ۲ فوریه ۱۹۷۰)، فیلسوف، منطق‌دان، ریاضی‌دان، مورخ، جامعه‌شناس، برنده جایزه نوبل و فعّال صلح‌طلب بریتانیایی بود که در قرن بیستم زندگی می‌کرد.

راسل، یکی از فیلسوفان پیشتاز قرن بیستم محسوب می‌شود و «جنبش مخالفت با آرمان‌گرایی» را در اوایل قرن بیستم رهبری می‌کرد. از وی، به همراه گوتلوب فرگه و لودویگ ویتگنشتاین، به عنوان بنیان‌گذاران فلسفهٔ تحلیلی یاد می‌گردد.

برتراند راسل، یک فعال ضد جنگ و نیز مخالف امپریالیسم بود که به دلیل عقاید صلح‌طلبانه‌اش در طول جنگ جهانی اول، از دانشگاه اخراج شد و به زندان افتاد. او مخالف آدولف هیتلر، منتقد تمامیت‌خواهی استالین، معترض درگیری آمریکا در جنگ ویتنام و همچنین از حامیان خلع سلاح هسته‌ای بود. وی در سال ۱۹۵۰، به پاس «آثار متعدد در حمایت از نوع‌دوستی و آزادی اندیشه»، برندهٔ جایزه نوبل ادبیات گردید.

زندگی

خانواده پدری، دوران کودکی و نوجوانی

جان راسل لرد آمبرلی، پدر راسل

اگرچه راسل بیشتر عمرش را در انگلستان گذراند، اما اصلیتی ولزی داشت. خانوادهٔ برتراند راسل از شهروندان قدیمی و بانفوذ بودند. پدربزرگش، جان راسل، نخستین ارل راسل پسر سوم جان راسل، ششمین دوک بدفورد بود و دو بار در عصر ویکتوریا به سمت نخست‌وزیری بریتانیا رسیده بود. پدرش، جان راسل، لرد آمبرلی که مردی بی‌دین بود نیز از اشراف‌زادگان محسوب می‌شد.

در ۱۸۷۴ مادرش را که از مبارزان آزادی زنان بود بر اثر دیفتری از دست داد. مدت کوتاهی پس از آن خواهرش ریچل که از خودش چهار سال بزرگتر بود، درگذشت. تنها دو سال بعد در ۱۸۷۶ پدر راسل بر اثر برونشیت از دنیا رفت.

پس از آن به همراه برادرش فرانک (که هفت سال از خودش بزرگتر بود) زیر سرپرستی پدربزرگ‌اش جان راسل، نخستین ارل راسل قرار گرفت. راسل از او به عنوان پیرمردی مهربان و ویلچرنشین یاد می‌کند. در ۱۸۷۸ پدربزرگ‌اش درگذشت و برتراند و فرانک تا زمان بلوغ به سرپرستی بیوهٔ جان راسل، پرورش یافتند.

او در زندگی‌نامهٔ خود بیان داشته‌است که در نوجوانی، عمدهٔ علایق او را سکس، فلسفه دین و ریاضیات تشکیل می‌داده‌اند و تنها عاملی که از خودکشی‌اش بر اثر رنج از دست دادن عزیزان در خردسالی جلوگیری می‌کرد، شوق به فراگیری هر چه بیشتر ریاضیات بود.

راسل جوان، ورود به دانشگاه و اخراج از آن

در آغاز جوانی به مطالعه آثاری از پرسی بیش شلی روی آورد که این امر مسیر زندگی او را تغییر داد. سپس به کالج ترینیتی در کمبریج وارد شد و در ریاضیات و فلسفه تحصیل کرد. در ۱۹۰۱ پارادوکس راسل را کشف کرد و هفت سال بعد به عضویت انجمن سلطنتی علوم بریتانیا درآمد. در طول جنگ جهانی اول به دلیل مبارزات ضد جنگ از دانشگاه اخراج و زندانی شد.

زندگی شخصی

راسل چهار بار ازدواج کرد و زندگی شخصی آشفته‌ای داشت. نخست در ۱۸۹۴ با آلیس پیرسال اسمیت ازدواج کرد اما بعد از چند سال دل به زن دیگری بست و آلیس را رها کرد. در ۱۹۲۱ از آلیس طلاق گرفت و با دورا راسل (بلک) ازدواج کرد و آن دو صاحب دو بچه شدند. ۱۴ سال بعد و پس از اینکه دورا از یک فعال سیاسی چپ‌گرای آمریکایی به نام گریفین بری باردار شد از دورا نیز جدا شد و این دو تا آخر عمر با هم دشمن بودند. این دشمنی وقتی دورا برای فرزندی که از گریفین بری باردار شده بود شناسنامه‌ای با نام خانوادگی راسل گرفت، شدیدتر هم شد. راسل به فاصلهٔ یک سال بعد از طلاق از دورا با پاتریشیا (پیتر) هلن اسپنس ازدواج کرد که در آن موقع تنها ۲۱ سال داشت. در ۱۹۵۲ از پاتریشیا هم جدا شد. همان سال با ادیث فینچ ازدواج کرد که تا پایان عمر با او بود. فرزند وی جان پس از جدایی از همسرش دچار جنون شد. در کتاب فیلسوفان بدکردار آمده که شواهدی مبهم دربارهٔ ارتباط راسل با عروسش و آگاهی یافتن جان از این مسئله وجود دارد، اما منابع دیگری معتقدند این جنون در خانوادهٔ راسل ارثی بود.

مرگ

مجسمهٔ راسل در میدان Red Lion لندن

سرانجام او در دوم فوریه ۱۹۷۰ بر اثر پنمونی عفونت حاد ریوی وسوزاک و سرطان درگذشت. بنا به وصیت جسدش را سوزاندند و خاکسترش را دور ریختند.

سال شمار زندگی

• (۱۸۷۲) در ۱۸ می در راونزکراف (Ravenscroft) ویلز متولد شد.
• (۱۸۷۴) مرگ مادر و خواهر
• (۱۸۷۶) مرگ پدر
• (۱۸۷۸) مرگ پدربزرگ - نخست‌وزیر سابق بریتانیا
• (۱۸۹۰) به کالج ترینیتی در کمبریج وارد شد.
• (۱۸۹۳) دریافت مدرک لیسانس ریاضی
• (۱۸۹۴) امتحان پایانی علوم انسانی/فلسفه (The Moral Sciences Tripos)
• (۱۸۹۴) با Alys Pearsall Smith ازدواج کرد.
• (۱۹۰۰) جوزپه پئانو را در کنگره بین‌المللی پاریس ملاقات کرد
• (۱۹۰۱) پارادکس راسل را کشف کرد.
• (۱۹۰۲) با گوتلوب فرگه نامه‌نگاری کرد.
• (۱۹۰۸) به عضویت انجمن سلطنتی انتخاب شد.
• (۱۹۱۶) به دلیل مبارزه ضدجنگ‌اش از کالج ترینیتی اخراج شده و ۱۱۰ پوند هم جریمه شد.
• (۱۹۱۸) به دلیل مبارزه ضدجنگ‌اش پنج ماه زندانی شد.
• (۱۹۲۱) از Alys طلاق گرفت و با دورا بلک (Dora Black) ازدواج کرد.
• (۱۹۲۷)
• (۱۹۳۱) با مرگ برادرش لقب سومین ارل راسل را کسب کرد.
• (۱۹۳۵) از دورا طلاق گرفت.
• (۱۹۳۶) با پاتریشیا (پیتر) هلن اسپنس (Patricia (Peter) Helen Spence) ازدواج کرد.
• (۱۹۴۳) از بنیاد بارنز (Barnes Foundation) در پنسیلوانیا اخراج شد.
• (۱۹۴۹) نشان لیاقت (the Order of Merit) را دریافت کرد.
• (۱۹۵۰) جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرد.
• (۱۹۵۲) از پیتر طلاق گرفت و با ادیث فینچ (Edith Finch) ازدواج کرد.
• (۱۹۵۵) بیانیه راسل-اینشتین را منتشر کردند.
• (۱۹۵۷) اولین کنفرانس پاگواش (Pugwash Conference) را برگزار کرد.
• (۱۹۵۸) رئیس مؤسسهٔ مبارزه برای خلع سلاح هسته‌ای
• (۱۹۶۱) به دلیل مبارزه‌های ضدهسته‌ای به مدت یک هفته زندانی شد.
• (۱۹۷۰) در دوم فوریه در Penrhyndeudraeth در ویلز درگذشت.

دیدگاه‌ها و تأثیرات

فعالیت‌های ضد جنگ

وی یک فعال ضد جنگ بود و به خاطر فعالیت‌های ضد جنگ در خلال جنگ جهانی اول از دانشگاه ترینیتی اخراج و برای مدت پنج‌ماه زندانی شد. از اقدامات صلح طلبانه بعدی راسل می‌توان به راه انداختن کمپینی ضد آدولف هیتلر، انتقاد از استبداد و خفقان در شوروی، اعتراض علیه مداخله ایالات متحده در جنگ ویتنام و تأسیس انستیتوی دفاع از صلح در سال ۱۹۶۳ اشاره نمود.

کارتون برتراند راسل اثر جی اف هورابین

در سپتامبر ۱۹۶۱ و در سن ۸۹ سالگی به دلیل شرکت در تظاهرات ضد فعالیت‌های هسته‌ای در لندن، به مدت هفت روز به اتهام «نقض صلح» در زندان بریکستون زندانی شد. قاضی برای این‌که از زندانی‌شدن او جلوگیری کند، از او خواست به «رفتار خوب» متعهد شود و او پاسخ داد: «خیر. متعهد نمی‌شوم.»

فعالیت‌های ادبی

با نگارش آثاری شاخص در دفاع از انسان گرایی و آزادی بیان، جایزه نوبل ادبیات سال ۱۹۵۰ را از آن خود کرد.

ریاضیات

در ریاضیات او پارادوکس راسل را کشف کرد که منجر به تعمیق و گسترش نظریه مجموعه‌ها گردید.

فلسفه، منطق و نظریات مذهبی و اجتماعی

راسل در کهولت

علاوه بر ریاضیات، بخش مهمی از شهرت برتراند راسل به سبب نظریاتش در زمینه فلسفه تحلیلی است. راسل از پایه‌گذاران منطق جدید و بنیانگذاران اصلی فلسفه تحلیلی به‌شمار می‌رود.

برتراند راسل یکی از مشهورترین فیلسوفان خداناباور قرن بیستم و از منتقدان برجسته اعتقاد و عمل مسیحی بوده‌است. پاره‌ای از نوشته‌هایش در این زمینه در کتابی تحت عنوان چرا مسیحی نیستم؟ جمع‌آوری شده‌اند.

البته او همانگونه که در مناظره با فردریک کاپلستون می‌گوید، مدعی توانایی در اثبات عدم خدا نیست اما چند سال بعد به‌کارگیری تمثیل قوری سماوی سعی در تأکید بر دیدگاه بی‌خدایانه (به جای ندانم گرایی) نمود.

راسل در من یک خداناباورم یا یک ندانم گرا؟ در سال ۱۹۴۷ می‌گوید:

به عنوان یک فیلسوف، اگر بخواهم برای شنونده‌های فلسفی محض سخن بگویم باید بگویم که خود را یک ندانم گرا توصیف می‌کنم چرا که فکر نمی‌کنم برهانی قاطع وجود داشته باشد که کسی بتواند اثبات کند که خدایی وجود ندارد. از سوی دیگر اگر بخواهم آن را صاف و ساده به فردی عامی بگویم فکر می‌کنم که باید بگویم من یک خداناباور هستم چرا که وقتی می‌گویم نمی‌توانم اثبات کنم که خدایی وجود ندارد مجبورم که همچنین به همانسان بگویم که نمی‌توانم اثبات کنم که خدایان هومری وجود ندارند.

به تصریح او پرسش اساسی فلسفه دین این نیست که آیا چیزی به نام خداوند وجود دارد یا نه، بلکه این است که آیا تعریف خداوند مصداق و نمونه‌ای دارد یا خیر. این تحلیل مشهور راسل از «وجود دارد»، عبارت «خداوند وجود دارد» را بی‌معنا و در زمره غلط‌های گفتاری مصطلح برمی‌شمرد.

وی دین را ناشی از ترس می‌داند به‌طوری‌که در کتاب «اجتماع انسانی» خود می‌گوید:

انسان پدیده‌هایی را می‌دیده‌است که باعث ترس و اضطرابش می‌شده و برای اینکه این ترس و اضطراب را آرام کند، نمی‌توانسته از علم و شناخت واقعی پدیده‌ها که بعد منجر به پیدا کردن راه حلی مناسب و منطقی می‌شده استفاده کند در نتیجه به جای علاج واقعه یک مسکن برای خود پیدا می‌کرده و به تعبیری دل خود را خوش می‌کرده‌است. مثلاً با اعتقاد به قضا و قدر ناملایمات زندگی را برای خود تعریف می‌کرده یا با اعتقاد به بهشت و اینکه اگر ما اینجا سختی می‌کشیم در عوض بهشتی وجود دارد که در آنجا راحتیم ناملایمات زندگی را برای خود تحمل پذیر و توجیه می‌کرده‌است.

در کتاب قدرت دربارهٔ سیاستمداران می‌گوید:

کسب قدرت هرچه بیشتر، هدف حاکمان سیاسی بشری است همچنان که قانون جاذبه، در اجسام، حاکم است… فقط با کشف این رمز که قدرت طلبی، عامل تعیین‌کننده فعالیت‌های مهم سیاسی است می‌توان طومار تاریخ تحولات سیاسی بشری از باستان تا معاصر را توجیه و تفسیر نمود… به همان ترتیبی که در علم فیزیک، «انرژی» عامل اساسی پدیده‌ها است «قدرت طلبی» مانند انرژی، دارای صورت‌های گوناگون است، تموّل، ارتش، مهمات جنگی.

راسل در کتاب اخلاق و سیاست در جامعه می‌نویسد:

اگر انسان را معجونی از فرشته و حیوان بدانیم حقّاً دربارهٔ حیوان بی‌انصافی کرده‌ایم پس چه بهتر است که او را - ترکیبی از فرشته و شیطان بدانیم.

راسل در فصل آخر کتاب «آیا بشر آینده‌ای هم دارد؟»، یادآور می‌شود که پیشرفت علم با وجود این رهبران خودخواه، تا چه حد به مصائب بشر افزوده به نظر او نزاع سال ۱۹۶۱ کندی و خروشچف تا نابود کردن همه ابناء بشر فاصله‌ای نداشته‌است.

او می‌نویسد:

اینک (ژوئیه ۱۹۶۱) مهمترین مسئله‌ای که در برابر جهان قرار دارد بدین قرار است:

آیا از راه جنگ می‌توان چیزی بدست آورد که کسی بپسندد؟

کندی و خروشچف می‌گویند آری. مردانی که از سلامت عقل، برخوردارند می‌گویند نه. اگر این دو را قادر به تخمین احتمالات عقلانی بدانیم، ناگزیر به این نتیجه می‌رسیم که هر دو نفر بر این امر که وقت خاتمه دادن به وجود بشر رسیده‌است اتفاق نظر دارند.

خلاصه‌ای از سیر تحولات فلسفی راسل، در کتاب تکامل فلسفی من به قلم خود او به تحریر درآمده‌است.

کتاب‌شناسی

برتراند راسل در طول حیاتش مقالات و کتاب‌های بسیاری به جای گذاشت. فهرست زیر شامل گزیده‌ای از مشهورترین آثار وی است:

نام کتاب	مترجم فارسی	انتشارات و سال انتشار	موضوع کتاب
تحلیل علمی ـ فلسفی از اصول مارکسیسم ماتریالیسم به‌قلم برتراند راسل، موریس مترلینک، آندره ژید	س. مکاروان،	۱۳۵۷.	مارکسیسم
‎آرمان‌های سیاسی	مهدی افشار	تهران: زرین، ۱۳۵۷.	علوم سیاسی
پیروزی سفید	پرویز مهاجر	رازی، ۱۳۶۳.	ایالات متحده—سیاست و حکومت
در تربیت بخصوص در دوره اول کودکی	عباس شوقی	۱۳۳۹.	آموزش و پرورش کودکان
زناشوئی و اخلاق	ابراهیم یونسی	تهران: شرکت سهامی نشر اندیشه، ۱۳۴۱.	امور جنسی—اخلاق
حقیقت و افسانه	منصور مشگین‌پوش	[تهران]: رازی، ۱۳۶۱.	مقاله‌های انگلیسی
جهان‌بینی علمی	حسن منصور	تهران: آگاه، ۱۳۶۰.	علوم—روش‌شناسی
شاهراه خوشبختی	ع. وحید مازندرانی	تهران: امیرکبیر، ۱۳۵۵.	موفقیت
زمینه‌های فلسفه	محسن امیر	تهران: کیهان، ۱۳۴۹	فلسفه—تاریخ
علم ما به عالم خارج، به عنوان زمینه‌ای برای بکاربردن روش علمی در فلسفه	منوچهر بزرگمهر	تهران: بنگاه و نشر کتاب، ۱۳۴۸.	شناخت (فلسفه)
علم و مذهب	رضا مشایخی	تهران: دهخدا، ۱۳۵۵.	علم و دین
عمل و تئوری بلشویسم	احمد صبا	کتاب تهران.	کمونیسم
قدرت	نجف دریابندری	تهران: خوارزمی، ۱۳۶۱.	علوم سیاسی
درک تاریخ	یدالله طوسی	تهران: کتابخانه ابن سینا، ۱۳۴۱.	تاریخ—فلسفه
در ستایش فراغت و چند مقاله دیگر	ابراهیم یونسی	تهران: اندیشه، ۱۳۴۹.	مقاله‌های انگلیسی
تاثیر علم بر اجتماع	محمود حیدریان	تهران: دهخدا، ۱۳۴۳.	علوم—جنبه‌های اجتماعی
مسائل فلسفی	احمد اردوبادی	تهران: کانون معرفت.	فلسفه انگلیسی
تاثیر علم بر اجتماع	مهدی افشار	تهران: زرین، ۱۳۳۵.	علوم—جنبه‌های اجتماعی
چرا مسیحی نیستم، مقالاتی چند راجع به مذهب و موضوعات مربوط به آن	س. الف. س. طاهری.		راسل، برتراند راسل، ۱۸۷۲–۱۹۷۰م. Russell, Bertrand Russell—مقاله‌ها و خطابه‌ها
انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و اسلام	مهدی قائنی	قم: خانه کتاب، ۱۳۵۹.	روسیه شوروی—اوضاع اجتماعی
جنایات جنگ در ویتنام	ایرج مهدویان	تهران: فرهنگ، ۱۳۴۷.	جنگ ویتنام، ۱۹۶۱–۱۹۷۵م
مسائل فلسفه	منوچهر بزرگمهر	[تهران]: خوارزمی، ۱۳۴۷.	فلسفه انگلیسی
مرجع قدرت و فرد	منصور مشگین‌پوش	تهران: رازی، ۱۳۶۲.	قدرت (علوم اجتماعی)
قدرت، دولت و فرد	علیرضا شاهین نوری	تهران: دهخدا.	قدرت (علوم اجتماعی)
آینده بشر	م. منصور	نشر اندیشه، ۱۳۴۳.	انسان‌شناسی—مقاله‌ها و خطابه‌ها
اخلاق و سیاست در جامعه	محمود حیدریان	۱۳۴۹.	اخلاق اجتماعی
آیا بشر آینده‌ای هم دارد؟	م. منصور	تهران: مروارید، ۱۳۴۴.	حقوق بشر
تحلیل ذهن	منوچهر بزرگمهر	تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، ۱۳۴۸.	روانشناسی
تسخیر خوشبختی	فریدون حاجتی	تهران: گنجینه، ۱۳۶۹.	خوشبختی
جستارهای فلسفی	میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی	تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۳.	فلسفه جدید
چرا مسیحی نیستم	روح‌الله عباسی	تهران: انتشارات روز، ۱۳۴۷.	آزاداندیشی
تاریخ فلسفه غرب و روابط آن با اوضاع سیاسی و اجتماعی از قدیم تا امروز	نجف دریابندری	۱۳۴۷.	فلسفه—تاریخ
الفبای نسبیت	محمود خاتمی	مؤسسه انتشارات مدبر، ۱۳۷۰.	نسبیت (فیزیک)
مفهوم نسبیت انشتین و نتایج فلسفی آن	مرتضی طلوعی	تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۰.	نسبیت (فیزیک)
ماده و یاد: رهیافتی به رابطه جسم و روح اثر هانری برگسن با توضیحات و مقدمه‌ای در نقل آراء دانشمندان اخیر و پاسخ اعتراضات برتراند راسل	مترجم علی قلی بیانی	تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۵.	جسم و جان
جنگ هسته‌ای	فریدون حاجتی	تهران: اکباتان، ۱۳۶۲.	جنگ هسته‌ای
شرح حال برتراند راسل بقلم خودش	مسعود انصاری	تهران: فروغی، ۱۳۵۰.	راسل، برتراند راسل، ۱۸۷۲–۱۹۷۰م. Russell, Bertrand Russell
امیدهای نو	شایگان	[تهران]، [‎۱۳۳۶؟].	مسائل اجتماعی
آرمانهای سیاسی	حسن سیدی منصور	تبریز: ابن‌سینا، ۱۳۴۶.	علوم سیاسی
زناشوئی و اخلاق	مهدی افشار	تهران: کاویان، ۱۳۵۴.	امور جنسی—اخلاق
زندگینامه برتراند راسل به قلم خودش	احمد بیرشک	تهران: خوارزمی، ۱۳۷۷.	راسل، برتراند راسل، ۱۸۷۲–۱۹۷۰م. Russell, Bertrand Russell—سرگذشتنامه
قدرت «تحلیل جدید جامعه»	هوشنگ منتصری	تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطائی.	علوم سیاسی
قدرت [ویرایش ‎۲]	نجف دریابندری	تهران: خوارزمی، ۱۳۷۱.	علوم سیاسی
جنگ ویتنام	صمد خیرخواه	[تهران]: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۱.	جنگ ویتنام، ۱۹۶۱–۱۹۷۵م
مشکلات جهانی افزایش جمعیت مجموعه مقالات شامل: ۱ـ فشار جمعیت و جنگ…[و دیگران]	احمد کتابی	[تهران]: چاپخانه خوشه، ۱۳۵۱.	جمعیت
مقدمه‌ای بر فلسفه ریاضی	ابوالقاسم لاله.	[تهران]: یاسین، ۱۳۷۶	ریاضیات—فلسفه
جهانی که من می‌شناسم	روح‌الله عباسی	تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۵.	تحولات اجتماعی
تسخیر خوشبختی	مهدی قراچه‌داغی	تهران: نشر ذهن‌آویز، ۱۳۷۸.	خوشبختی
آموزش و زندگی بهتر	ناهید فخرائی	تهران: بنگاه و نشر کتاب، ۱۳۵۵.	آموزش و پرورش
عرفان و منطق	نجف دریابندری	تهران: کتاب‌های جیبی، ۱۳۶۲.	فلسفه—مقاله‌ها و خطابه‌ها
شرح انتقادی فلسفه لایبنیتس به ضمیمه قطعات برجسته به همراه مقدمه جدید جان اسلاتر	ایرج قانونی	تهران: نشر نی، ۱۳۸۲.	لایبنیتس، گوتفرید ویلهلم فون، ۱۶۴۶–۱۷۱۶م. Leibniz, Gattfried Willhelm von—نقد و تفسیر
زناشویی و اخلاق	ح. منتظم	تهران: بنگاه نشر اندیشه، ۱۳۳۷.	امور جنسی—اخلاق
گزیده آثار راسل	مهدی افشار ویرایش رابرت ای. اگنر	[تهران]: زرین، [-‎۱۳۵].	راسل، برتراند راسل، ۱۸۷۲–۱۹۷۰م. Russell, Bertrand Russell
الفبای شهروند خوب و تاریخ جهان در یک‌کلام	رضی هیرمندی تصویرگر: فرانسیسکا تمرسون زیر نظر شورای ادبی	تهران: افق، ۱۳۸۶.	طنز انگلیسی
تاریخ فلسفه غرب [ویرایش ‎۲؟]	نجف دریا بندری	تهران: کتاب پرواز، ۱۳۷۳.	فلسفه غرب
فلسفه تحلیل منطقی (برگرفته از تاریخ فلسفه غرب)	گزینش و سعید توکلی پارسان	تهران: کتاب روشن، ۱۳۸۷.	فلسفه غرب
آزادی و سازمان: پیدایش و سیر تکوین سوسیالیسم، لیبرالیسم، رادیکالیسم، ناسیونالیسم	علی رامین	تهران: فرزان، ۱۳۸۶.	آزادی
تکامل فلسفی من	نواب مقربی	تهران: صراط، ۱۳۸۷.	راسل، برتراند راسل، ۱۸۷۲–۱۹۷۰م. Russell, Bertrand Russell
تحلیل ذهن	منوچهر بزرگمهر	تهران: خوارزمی، ۱۳۸۷.	روانشناسی
جهان‌بینی [ویرایش ‎۲؟]	حسن منصور	تهران: آگاه، ۱۳۷۸.	علوم
عرفان و منطق	نجف دریابندری	تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، [‎۱۳۴۹].	فلسفه—مقاله‌ها و خطابه‌ها
اتمیسم منطقی	اجلال پی‌کانی	تهران: علم، ۱۳۸۸.	ذره‌گرایی
رسالهٔ منطقی ـ فلسفی [ویرایش؟] نوشتهٔ لودویگ ویتگنشتاین: درآمد برتراند راسل	میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی	تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۸.	منطق ریاضی
اصول نوسازی جامعه	مهدی افشار	تهران: زرین، ۲۵۳۷ = ۱۳۵۷.	جامعه‌شناسی
تاریخ فلسفه غرب [ویرایش ‎۲]	نجف دریابندری	تهران: کتاب پرواز: کتاب آوند دانش، ۱۳۹۰.	فلسفه—تاریخ
تاریخ فلسفه غرب	نجف دریابندری	تهران: پرواز، ۱۳۶۵.	فلسفه—تاریخ
برگزیدهٔ نوشته‌های اساسی برتراند راسل/ رابرت اگنر، لستر دنان	کاظم فیروزمند	تهران: مهر ویستا، ۱۳۹۱.	راسل، برتراند راسل، ۱۸۷۲–۱۹۷۰م. Russell, Bertrand Russell
‎قدرت و فرد	مهدی افشارزرین		قدرت (علوم اجتماعی)
سه رساله در باب معنی/ گوتلب فرگه، برتراند راسل، پیتر استراوسن	راحله گندمکار	تهران: نشر قطره، ۱۳۹۱.	معنی‌شناسی (فلسفه)
مسائل فلسفه	منوچهر بزرگمهر.	تهران: خوارزمی، ۱۳۹۰	فلسفه انگلیسی
قدرت	نجف دریابندری	تهران: خوارزمی، ۱۳۹۰	قدرت (علوم اجتماعی)
در ستایش بطالت	محمدرضا خانی	تهران: نیلوفر، ۱۳۹۳.	مسائل اجتماعی
پژوهشی در معناداری و صدق	همایون کاکا سلطانی	تهران: جامی، ۱۳۹۴.	معنی‌شناسی (فلسفه)
مسئله چین	امیر سلطان‌زاده	تهران: علم، ۱۳۹۴.	چین
چرا من مسیحی نیستم و مقالاتی دیگر دربارهٔ دین و موضوعات مربوط به آن	گردآوری: پل ادواردز مترجم امیر سلطان‌زاده	تهران: علم، ۱۳۹۵.	آزاداندیشی
بلشویسم از تئوری تا عمل	امیر سلطان‌زاده	تهران: علم، ۱۳۹۵.	کمونیسم

جستارهای وابسته

• پارادوکس راسل
• قوری چای راسل

پیوند به بیرون

• برتراند راسل در قاب عکسها و لا به لای کلمات (Bertrand Russell His Life in Pictures and Words)
• نگاهی به زندگی و آثار برتراند راسل
• درباره راسل
• پلورالیسم و اتمیسم منطقی راسل
• کارهای برتراند راسل در پروژه گوتنبرگ

Writings available online

• "Mysticism" (1961)
• "A Free Man's Worship" (1903)
• "Am I an Atheist or an Agnostic?" (۱۹۴۷)
• "Has Religion Made Useful Contributions to Civilization?" ۱۹۳۰
• "Ideas that Have Harmed Mankind" (1950)
• "In Praise of Idleness" (1932)
• "What Desires Are Politically Important?" (۱۹۵۰)
• Political Ideals (۱۹۱۷)
• The Problems of Philosophy
• Proposed Roads to Freedom (1918)
• "16 Questions on the Assassination" (of President Kennedy)
• The Analysis Of Mind
• Russell, Bertrand (1953). "What is an Agnostic?". Archived from the original on 3 February 2008. Retrieved 19 May 2010.
• Why I am not a Christian
• The War and Non-Resistance—A Rejoinder to Professor Perry
• War and Non-Resistance (1915)
• The Ethics of War (1915)
• Principia Mathematica (1910)
• "The Elements of Ethics" (1910)
• The Principles of Mathematics (1903)
• An essay on the foundations of geometry
• From: www.archive.org
  • History of Western Philosophy (1946)
  • My Philosophical Development (1959)
  • Portraits from Memory and Other Essays (1956)
  • Unpopular Essays (1950)
  • Introduction to Mathematical Philosophy (1920)
  • The Scientific Outlook (1954)
  • An Outline of Philosophy (1951)
  • Common Sense and Nuclear Warfare (1959)
  • Our Knowledge of the External World (1914)
  • Legitimacy Versus Industrialism 1814-1848 (1935)
  • Authority and the Individual (1949)
  • Education and the Social Order (1932)
  • Nightmares of Eminent Persons and Other Stories (1954)
  • Why Men Fight: A Method of Abolishing the International Duel (1917)
  • Justice in Wartime (1917)
  • Mysticism and Logic and Other Essays (1917)
  • The Autobiography Of Bertrand Russell 1872-1914 (1951)
  • The Autobiography Of Bertrand Russell 1914-1944 (1956)
  • Is There a God? (۱۹۵۲)

Audio

• Works by Bertrand Russell in audio format from لیبری‌واکس
• Bertrand Russell Audio Archive
• In Praise of Idleness free mp3 recitation of Russell's essay of the same name, from the Audio Anarchy project
• Sound clips of Bertrand Russell speaking

Other

• Pembroke Lodge — childhood home and museum
• The Bertrand Russell Society — a member organisation of the اتحادیه جهانی انسان‌گرا و اخلاق‌گرا
• The Bertrand Russell Society Quarterly
• The Bertrand Russell Peace Foundation
• Bertrand Russell in Japan
• Biography and quotes of Bertrand Russell
• Russell Photo Gallery
• Photographs at the National Portrait Gallery
• The Bertrand Russell Archives
• Resource list
• The First Reith Lecture given by Russell (Real Audio)
• Encyclopaedia Britannica
• Nobel Prize
• Russell immediate family
• Lecture about 1905, the philosophical landscale of Einstein in which Russell was central
• Bertrand Russell at 100 Welsh Heroes
• Key Participants: Bertrand Russell - Linus Pauling and the International Peace Movement: A Documentary History
• PM@100: LOGIC FROM 1910 TO 1927 Conference at the Bertrand Russell Research Centre (دانشگاه مک‌مستر، انتاریو), to be held on May 21-24, 2010, celebrating the 100th anniversary of the publication of مبادی ریاضیات.