گوتفرید لایبنیتس

گوتفرید لایبنیتس
پرترهٔ لایب نیتز اثر کریستف برنهارت فرانک
نام هنگام تولد	Gottfried Wilhelm von Leibniz
زادهٔ	۱ ژوئیه ۱۶۴۶ لایپزیگ، قلمرو ساکسونی، امپراتوری مقدس روم
درگذشت	۱۴ نوامبر ۱۷۱۶ (۷۰ سال) هانوفر، Electorate of Brunswick-Lüneburg، امپراتوری مقدس روم
ملیت	آلمانی
تحصیلات	Alte Nikolaischule (۱۶۵۵–۱۶۶۱) دانشگاه لایپزیگ (۱۶۶۱–۱۶۶۶: بی‌ای in phil. , Dec. 1662 M.A. in phil. , Feb. 1664 LL.B., Sep. 1665 پروفسور، Mar. 1666) دانشگاه ینا (summer school, 1663) University of Altdorf (Dr. jur., نوامبر ۱۶۶۶)
دوره	فلسفه قرن هفدهم/عصر روشنگری
حیطه	فلسفه غرب
مکتب	خردگرایی ایدئالیسم مبناگرایی مفهوم‌گرایی بازنمایی‌گرایی Correspondence theory of truth Relationism
پایان‌نامه‌ها	De Arte Combinatoria (On the Combinatorial Art) (March 1666) Disputatio Inauguralis de Casibus Perplexis in Jure (Inaugural Disputation on Ambiguous Legal Cases) (November 1666)
استاد راهنما	Bartholomäus Leonhard von Schwendendörffer (Dr. jur. advisor)
دیگر راهنمایان دانشگاهی	Erhard Weigel (Jena) Jakob Thomasius (B.A. advisor) کریستیان هویگنس
دانشجویان سرشناس	یاکوب برنولی (epistolary correspondent) کریستیان ولف (epistolary correspondent)
علایق اصلی	ریاضیات، فیزیک، زمین‌شناسی، پزشکی، زیست‌شناسی، رویان‌شناسی، همه‌گیرشناسی، دامپزشکی، دیرینه‌شناسی، روان‌شناسی، مهندسی، زبان‌شناسی، لغت‌شناسی، جامعه‌شناسی، متافیزیک، فلسفه اخلاق، علم اقتصاد، دیپلماسی، تاریخ، سیاست، تئوری موسیقی، شعر، منطق، تئودیسه، زبان همگانی، universal science
تأثیرگرفته از فلسفه مدرسی، ارسطو، ارشمیدس، اقلیدس، آپولونیوس، افلاطون، فرانسیسکو سوارز، Anne Conway، رنه دکارت، توماس هابز، نیکولا مالبرانش، باروخ اسپینوزا، ژاک بنینی بوسوئه، بلز پاسکال، کنفوسیوس
تأثیرگذار بر جرج بارکلی، Platner، ولتر، دیوید هیوم، ایمانوئل کانت، برتراند راسل، جرج بول، نوربرت وینر، کورت گودل، برنهارت ریمان، کارل فریدریش گاوس، ژوزف-لوئی لاگرانژ، لئونارد اویلر، مارتین هایدگر، چارلز سندرز پرس، آلفرد تارسکی، بنوآ مندلبرو، ویلهلم وونت، گوتلوب فرگه، نیکولاس رشر، Rauschenbusch
امضاء

گوتفرید ویلهلم لایبنیتس (به آلمانی: Gottfried Wilhelm Leibniz) ‏ (۱۶۴۶–۱۷۱۶)، فیلسوف، ریاضیدان و فیزیک‌دان آلمانی بود که همچنین نقش به‌سزایی در سیاست اروپایی زمان خویش بازی کرده‌است و مقام بالایی نیز در تاریخ فلسفه و تاریخ ریاضی دارد. لایبنیتس بنیان‌گذار سیستم دودویی است. وی محاسبات دیفرانسیل و انتگرال را که همراه با دانش معادلات دیفرانسیل پایه‌گذار بسیاری از پیشرفت‌های بشر شدند، همزمان ولی کاملاً مستقل از آیزاک نیوتن به دست آورد و همین موضوع باعث اختلاف او با نیوتون بر سر این که کدام زودتر مبدع این علم بوده‌اند، گردید، که البته ظاهراً نیوتون پیروز این بازی شد و اکثر کشفیات به نام او ثبت شد، هرچند که نمادها و نشانه‌هایی که امروزه به‌طور گسترده استفاده می‌کنیم، نشانه‌هایی اند، که لایب‌نیتس نخستین بار به کار گرفت. (به‌طور مثال نماد dy/dx برای مشتق تابع (y(x در نقطه x یا نماد (∫) برای انتگرال) او از بزرگ‌ترین فیلسوفان عصر خِرد و روشنگری محسوب می‌شود. در مکانیک کلاسیک، او بر این عقیده بود که زمان و مکان نسبی هستند، در حالی که نیوتون بر عقیده خودش مبنی بر مطلق بودن زمان و مکان اصرار می‌ورزید.

لایبنیتس اهل وسعت نظر بود و می‌کوشید تمام مسالک و معتقدات بشری را باهم سازش دهد و با این که هواخواه دکارت بود از او کورکورانه پیروی نمی‌کرد و می‌گفت: «فلسفه دکارت به‌منزله دهلیز حقیقت است، از آن باید وارد شد اما نباید آن‌جا متوقف ماند.» با این که لایبنیتس تألیفات فراوانی داشت، کتاب‌های اندکی از او به‌جا مانده‌است؛ یکی به نام شعور انسان و دیگری به نام خداجویی و هر دو این کتاب‌ها به زبان فرانسوی نوشته شده‌است.

فلسفه

تمبر یادبود لایب‌نیتس، منتشرشده در سال ۱۹۶۶، جمهوری فدرال آلمان

این فیلسوف آلمانی را در زُمرهٔ پیروان ایدئالیسم خِردگرا (rationalist) محسوب می‌کنند. او همانند جرج بارکلی، فیلسوف ایرلندی، قائل به وجود ماده نبود و آن را توهم و زاییدهٔ ذهن انسان می‌دانست. فلسفهٔ لایبنیتس مبتنی بر دو اصل امتناع تناقض و دلیل کافی است. اصل امتناع تناقض بیان می‌دارد، که از میان دو گزارهٔ متناقض تنها یکی می‌تواند درست باشد. اصل جهت کافی مدعی است که بدون جهت و علل کافی هیچ چیز در عالم موجود نمی‌شود و هیچ گزاره‌ای صدق نمی‌کند. با کاربرد این دو اصل، لایبنیتس نتیجه می‌گیرد که به‌موجب اصل امتناع تناقض هر قضیه تحلیلی صادق است و به‌سبب اصل جهت کافی، هر قضیهٔ صادق چون از جهات و مقدمات کافی نتیجه‌گیری می‌شود، پس تحلیلی است؛ بنا بر این، قضایای صادق و قضایای تحلیلی هم‌ارزاند.

لایبنیتس دنیا را بهترین جهانِ ممکن برای زندگی انسان که خدا می‌توانسته خلق کند می‌دانست و معتقد بود هیچ چیزی در جهان بیهوده نیست و حتی پدیده‌های شر مانند زلزله، قحطی و سیل، زمینه‌ساز خیر اند و این حداقل «شرّ گزاف» است، که برای خلق جهانی متعادل ممکن بوده‌است. در بحث «شرّ اخلاقی» وی معتقد بود که اختیار و آزادی انسان عمدتاً باعث تولید شرٌ اخلاقی (مثل قتل و جنایت و دزدی…) می‌شود.

وی همچنین جهان را متشکل از ذرات بسیار کوچک و هماهنگ خداگونه به نام «مُنادها» می‌دانست و حتی کتابی به نام مُنادولوژی دارد. الهیات او را بیش‌تر متأثر از اسپینوزا و دکارت می‌دانند.

جستارهای وابسته

• بهترین جهان‌های ممکن
• فرمول لایب‌نیتس برای دترمینان
• برهان وجودی لایب‌نیتس

منابع

• Aiton, Eric J. ، 1985. Leibniz: A Biography. Hilger (UK).
• Hall, A. R. ، 1980. Philosophers at War: The Quarrel between Newton and Leibniz. Cambridge Univ. Press.
• Hostler, J. ، 1975. Leibniz's Moral Philosophy. UK: Duckworth.