پلاسمای خون

یک واحد از خوناب تازه اهدایی

بخش مایع خون، خوناب یا پلاسما (Plasma) نام دارد. به خوناب، تنابه هم می‌گویند.

خوناب ۵۵ درصد خون را تشکیل می‌دهد. مایعی است که ۹۱ درصد آن را آب، ۱ درصد آن را املاح و یونهای معدنی، ۷ درصد آن را پروتئینهای پلاسما، و ۱ درصد باقی‌مانده را ویتامین‌ها، مواد قندی و لیپیدی، هورمون‌ها، اسیدهای آمینه، گلوکز و چربی و مواد دفعی تشکیل می‌دهند.

یاختهٔ خونی که در تولید پادتَن از سایر یاخته‌های خونی فعال‌تر است، یاختهٔ خوناب (plasmacyte) نامیده می‌شود.

بالاترین حد غلظت دارو در خوناب معمولاً پس از چند بار مصرف دارو را اوج غلظت خونابی می‌گویند.

آب خوناب

بخش اعظم پلاسما آب است. آب پلاسما دارای دو منشأ غذایی و آب متابولیک حاصل از آب میان‌بافتی سلول‌هاست. میزان آب به‌وسیله دستگاه‌های بدن از جمله کلیه و مراکز مغزی به دقت تنظیم می‌شود. آب خوناب، فشار خون را تحت تأثیر قرار می‌دهد و وسیله انتقال سلول‌های خونی و مواد غذایی محلول است.

روش تعیین حجم آب پلاسما

برای تعیین آب پلاسما از ترکیباتی استفاده می‌شود که پس از تزریق داخل وریدی نتوانند از دیواره رگ‌ها بگذرند. این ترکیبات بیشتر رنگ‌هایی با مولکول‌های درشت مانند آبی اوانز و آبی شیکاگو هستند که تعیین مقدار آن‌ها از طریق رنگ سنجی بسیار آسان است یا ترکیباتی مانند آلبومین دو دقیقه پس از تزریق یکی از ترکیبات فوق از بیمار خون گرفته و غلظت جسم تزریق شده را تعیین کرده و از نسبت دقت آن جسم، حجم خون را محاسبه می‌کنند.

غلظت الکترولیتی خوناب

یون‌های معدنی پلاسما از نوع یون‌های معدنی موجود در آب میان‌بافتی و بطور کلی در سلول‌هاست. این یون‌ها در حفظ موازنه نمک، PH و فشار اسمزی بین پلاسما و آب میان بافتی و سلول‌های بافت‌ها دخالت دارند. یون سدیم، کاتیون اصلی و یون کلر، آنیون اصلی پلاسما است و در صورتی که غلظتها را بر حسب میلی اکی والان در لیتر مشخص کنیم کاتیون‌ها و آنیون‌های خوناب کاملاً متعادل هستند.

تامپون پلاسما

سیستم تامپون اسید کربنیک - بی‌کربنات، اگر چه حداکثر قدرت تامپونی را در حدود PH = ۶ دارد. (Ph اسید کربنیک ۶٫۱ است) ولی مهم‌ترین تامپون پلاسما محسوب می‌گردد. این اهمیت نه تنها از نظر کمی، بلکه بیشتر از نظر قابلیت تنظیم غلظت آن از طریق دفع گاز کربنیک توسط ریه‌هاست.

پروتئین

این مواد میزان قابل توجه در پلاسما دارند. جز موادی هستند که مقدارشان باید پایدار بماند. بیشتر این مواد در کبد ساخته می‌شوند. مانند یون‌های معدنی، در برقراری فشار اسمزی خون و PH آن سهم مهمی دارند. پروتئین‌های موجود در پلاسما به قرار زیر است.

• آلبومینها: در کبد ساخته می‌شوند. ناقل هورمون‌ها در خون بوده، وجود آلبومین در خون موجب جذب آب به داخل خون می‌شود. اگر مقدارش کم باشد، خون را جذب نمی‌کند و آب خود را از موئین رگ‌ها خارج کرده. در زیر جلد تجمع کرده و باعث «خیز» می‌شود. مبنای نامگذاری این پروتئین‌ها شباهت آن‌ها به سفیده تخم مرغ است.
• گلوبولینها: مبنای تنوع گروه‌های خونی هستند، به صورت آنتی کور عمل می‌کنند. در بسیاری از بیماری‌های کبدی، بیماری‌های عفونی و نفریت مقدار گلوبولین خون پلاسما خون زیاد می‌شود؛ و ازدیاد گلوبولین خون، ته‌نشین شدن گلبول‌های قرمز را تسریع می‌کند.
• آگلوتینین: آگلوتینین که گلبول‌های قرمز خون را به یکدیگر می‌چسباند و همچنین ماده ضد گروه‌های خونی RH, B، A است.
• فیبرینوژن و ترومبین که در انعقاد خون دخالت دارند.
• هورمون‌های پروتئینی مانند آنژیوتانسینوژن

پروتئین‌های مختلفی مانند سرولوپلاسمین، پروتئین حمل‌کننده تیروکسین، پروتئین حمل‌کننده هورمون‌های جنسی و… نیز در خون وجود دارند.

قند خوناب

قند به شکل گلوکز در پلاسما وجود دارد و مقداری آن ۱٫۱ گرم در لیتر خون است. گلوکز خون از تجزیه مواد نشاسته‌ای یا گلیکوژن کبد حاصل می‌شود.

مواد چربی

مقدار چربی و لیپوئیدهای پلاسما مخصوصاً در کلسترول، متغیر است. پس از یک غذای چرب، مقدار آن (کیلومیکرون) در پلاسما زیاد شده و رنگ پلاسما کدر می‌شود. کلسترول لیپوپروتئینهای با چگالی پایین (LDL) برخلاف (HDL) در تصلب شرائین و آترواسکلروز جدار عروق مؤثرند.

مواد دفعی

مواد دفعی یاخته‌های بدن در خوناب عبارت‌اند از: ترکیبات نیتروژن‌دار، آمونیاک، اوره، اسید اوریک، کراتینین، بیلی روبین و بعضی از اسیدهای آمینه‌است.

پلاسما را می‌توان به صورت پودر درآورد و به آسانی به‌وسیله آب استریل دوباره آن را آماده ساخت. اگر چه به هر حال پلاسما همه آثار حیات را ندارد، اما نقش زیادی در جراحی‌های فوری بخصوص در زمان جنگ دارد.

شباهت پلاسما با ادرار

• هر دو مایع زرد رنگ هستند.
• ۹۱٪پلاسما از آب و بخش عمده ادرار نیز از آب تشکیل شده‌است.
• هر دو دارای املاح (که مقدار این املاح در ادرار بیش تر است) و همچنین هر دو دارای مواد زاید نیتروژن دار مانند اوره و اسید اوریک (که مقدار این مواد در ادرار بیش تر است) هستند.

مراکز اهدای پلاسمای خون

شرکت بیودارو اولین و بزرگترین مرکز اهدای پلاسما در ایران و خاورمیانه می‌باشد.

جستارهای وابسته

• سرم

منابع

• دانشنامه رشد
• فیزیولوژی خون، دکتر پرویز سمنانیان