مامایی

مامایی یا قابلگی رشته‌ای از گروه «علوم پزشکی و بهداشت» است و به بارداری و زایمان و مشاوره می‌پردازد. مامایی یکی از پر طرفدارترین رشته‌های دنیا بخصوص برای بانوان است و اولین رشته دارای مجوز مطب در مقطع لیسانس و حق تجویز دارو، آزمایش و سونوگرافی (فقط در حوزه کاری مامایی) است و این رشته در مقطع کارشناسی ارشد دارای ۵ گرایش مختلف: مامایی در پزشکی قانونی، بهداشت مادر و کودک، بهداشت باروری، آموزش مامایی و مامایی در بلایا و سوانح بوده و رشته مشاوره در مامایی نیز از رشته‌های ایجاد شده در سال‌های اخیر برای رفع نیازهای مشاوره ای زنان می‌باشد. در حال حاضر دو رشته دکترای تخصصی مامایی و بهداشت باروری در مقطع PhD وجود دارد و خدمات زنان باردار کم خطر توسط بخش مامایی صورت می‌گیرد. هدف از علم مامایی سلامت مادر و نوزاد است. در گذشته نه چندان دور اطلاعات دربارهٔ سلامت جنین منحصر به شنیدن صدای قلب جنین و رشد ظاهری رحم بود. هرچند این دو علایم به نوبه خود دارای اهمیت ویژه‌ای است ولیکن بسیار محدود و ناکافی بود در حالی که با پیشرفت فناوری و کاربرد آن در رشته مامایی اطلاعات را دربارهٔ حیات جنین تا بدان جا رسانده که قادر هستیم لحظه به لحظه خطرات احتمالی که ممکن است زندگی جنین را در داخل رحم به مخاطره بیندازد شناسایی نموده و در صورت لزوم در صدد رفع آن برآییم به طوری که در حال حاضر جنین به مثابه بیمار دوم محسوب می‌شود. مامایی شامل مباحثی از جمله بارداری و زایمان و بیماری‌های زنان، جنین‌شناسی، نوزادان و مراقبت‌های مربوطه، بهداشت، تغذیه مادر و کودک و تنظیم خانواده و بیماری‌های داخلی و جراحی مربوط به مامایی می‌باشد.

ماما یا قابله

ماما یا قابله به زنی گفته می‌شد که به صورت تجربی، در کار زایمان زنان استاد بود و به آنان در زائیدن طفلشان کمک می‌کرد. قابله‌ها در سایر امور مربوط به بیماری‌های زنان مانند سقط جنین و نازایی نیز مداخله می‌کردند. تا پیش از فراگیر شدن پزشکی نوین و ظهور ماماها در ایران و تا اوایل دوره پهلوی اول، قابله‌ها تقریباً تمامی امور مربوط به زایمان را برعهده داشتند. در برخی از شهرهای ایران از جمله در تهران، قابلگان یهودی بر قابله‌های مسلمان برتری داشتند.

در گذشته در بخش‌هایی از خاورمیانه کسانی که به شغل قابلگی مشغول بودند، عمل ختنه دختران را نیز انجام می‌دادند. همچنین پیش از این که قابله مشغول به کار شود به او غذای مقوی می‌دادند تا او بتواند با توان کافی بچه را بزایاند. در گذشته قابله‌ها وقتی به دلیل نوع استخوان بندی مادر و هر علت دیگر، مطمئن می‌شدند که نمی‌توانند کودک را به دنیا بیاورند و می‌پنداشتند مادر و فرزند خواهند مرد، با اجازه ولی زن، برای زنده ماندن کودک شکم مادر را می‌دریدند تا کودک زنده متولد گردد.

دوره حمل

قابله از چهارماهگی باید به زن حامله رسیدگی می‌کرد. از وظایف قابله، قفل کردن کمر زن آبستن بود. به این معنی که قفلی که دارای طلسم بود به کمر زن حامله می‌بستند.

زمان زایمان

پیش از زایمان، قابله با استفاده از روغن بادام شکم زن زائو را چرب نموده و برای زیاد شدن درد وی، گل بومادران را جوشانده و به وی می‌نوشاند. داخل سینی یا مجمعه یا سفره چرمینی خاکستر الک کرده می‌ریخت و روی آن پارچه‌ای می‌انداخت. (برای جلوگیری از نشت خونابه) در اطراف مجمعه چند خشت می‌نهاد تا پای زائو را بر آن نهند. گاه یک تنگ روحی یا قلیان به زائو داده می‌شد تا در آن بدمد.

پس از زایمان، قابله نوزاد را پیش از افتادن به مجمعه می‌گرفت و ناف را می‌برید. ناف طفل را با نخ سفید و آبی می‌بست، نوزاد را می‌شست و دهان او را با خاک یا عسلی که به انگشت مالیده بود، باز می‌کرد.