زاهدان

برای دیگر کاربردها، زاهدان (ابهام‌زدایی) را ببینید.

زاهدان زاهدان
کشور	ایران
استان	سیستان و بلوچستان
شهرستان	زاهدان
بخش	مرکزی کورین-منزل اب-نصرت آباد-
نام(های) پیشین	دزآپ - دزد آپ-دزداب،
مردم
جمعیت	۵۸۷٬۷۳۰ نفر(۱۳۹۵)
جغرافیای طبیعی
مساحت	۷۸ کیلومتر مربعfref name="City1">«موقعیت جغرافیایی زاهدان». وبگاه شهرداری زاهدان. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰.</ref>
ارتفاع	۱۳۸۵ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	بیشینه: ۴۲٫۵ درجهٔ سانتی‌گراد کمینه: ۱۲٫۶- درجهٔ سانتی‌گراد
میانگین بارش سالانه	۷۲ میلی‌متر
اطلاعات شهری
شهردار	عبدالقادر پربار
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۵۴
وبگاه	شهرداری زاهدان
زاهدان روی نقشهٔ ایران ۲۹°۲۹′۴۷″ شمالی ۶۰°۵۱′۴۶″ شرقی

زاهِدانْ یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان سیستان و بلوچستان است. این شهر در منطقهٔ بلوچستان قرار دارد. نام پیشین شهر «دزآپ» بوده که در زمان رضا شاه به «زاهدان» تغییر یافته‌است. زاهدان از سمت شمال به شهرستان زابل و ،از سمت جنوب به شهرستان خاش ،از سمت شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از سمت غرب به شهرستان فهرج منتهی می‌شود. آب و هوای زاهدان در بیش‌تر روزهای سال گرم و خشک است. شب‌های تابستان آب و هوای این شهر رو به سردی می‌گراید. آب آشامیدنی زاهدان لوله‌کشی آب شیرین بوده و از طریق انتقال آب از شهرستان زابل تأمین می‌گردد. زاهدان به جهت مرزی بودن، از موقعیت استراتژیک جغرافیایی و تجاری و نظامی و شرایط خاص برخوردار است؛ به گونه‌ای که از یک‌سو راه‌آهن پاکستان که از مرز میرجاوه وارد ایران می‌شود و از سوی دیگر راه‌آهن سراسری ایران به این شهر منتهی می‌شود؛ و از سوی دیگر در نزدیکی به میل سه جانبهٔ ایران و پاکستان و افغانستان قرار دارد.

زاهدان شهری نوبنیاد است که در ۵۱۷ کیلومتری شرق شهرکرمان و نیز در نزدیکی کشور پاکستان واقع شده‌است. این شهر از طریق راه زمینی از سمت شمال به مشهد و از سمت جنوب به چابهار مرتبط شده و هم‌چنین دارای ایستگاه راه‌آهن و فرودگاه بین‌المللی است. زاهدان از لحاظ مختصات جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵ ثانیهٔ طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۵ ثانیهٔ عرض شمالی واقع شده‌است. اختلاف زمان زاهدان با تهران ۳۶+ دقیقه و با گرینویچ ۲۴۶+ دقیقه‌است.

نام‌شناسی

زاهدان تا قبل از دوره پهلوی، روستای کوچک و دورافتاده‌ای به نام «دزأپ» بود؛ اولین ساکنان دزآپ بلوچ بودند و هستند . دزآپ کلمه‌ای به زبان بلوچی است. و از دز+آپ بلوچی تشکیل شده است. آپ در بلوچی است. دزآپ به معنی زمینی که آب در آن فرورفته و ناپدید می‌گردد، است. بعدها دزآپ به دزدآب و سپس با همکاری نیروهای رضاخان به فرماندهی امان‌الله جهانبانی زاهدان نام گرفت.

مردم شناسی

اعتماد السلطنه می‌گوید از دیرباز بیش تر جمعیت این منطقه از ایلات بلوچ تشکیل می‌شد.قوم بلوچ بیش‌ترین درصد جمعیتی ساکن ر زاهدان را تا پیش ازدورة پهلوی اول داشت، اما به تدریج به علت مهاجرت از شمار آن‌ها کاسته شد؛ و درنتیجه ان شماری از ساکنان بومی این منطقه به دلایل اجتماعی و اقتصاد ی، مانند تنگناهای ناشی از سلسله مراتب اجتماعی و سنن حاکم بر ساکنان بومی، مهاجرت کنند.

اولین ساکنان دزدآب گروهی از بلوچ‌ها در اوایل دورة قاجار بودند که به تدریج سازمان ایلی خود را در این منطقه استوار کردند. تا چند دهة اخیر نظام اجتماعی غالب دربسیاری از نقاط ایران نظام قبیله ای و عشیره ای بود به‌طور ی که، حکومت‌ها بعد ازمشروطیت نیز بخشی از بدنة سیاسی خود را از سران ایلات و عشایر قرار می‌دادند. در دورة جدید (از دورة پهلوی به بعد)، هرچند به ظاهر با برچیده شدن حکومت‌های ملوک الطوایفی یا خان سالاری، به منظور ایجاد نظام حکومتی دولت ملت، همة پهن حکومت در دست دولت مرکزی قرار گرفت، اما ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی نظام‌های اجتماعی ایلیاتی و قبیله ای، که هنوز در این قبیل جوامع جاری است، سبب شد بسیاری از حرکات در این جوامع پیش‌بینی ناپذیر شود.

تاریخچه

پیش از جنگ جهانی اول

زاهدان تا پیش از وقوع جنگ جهانی اول، روستای کوچک و دورافتاده‌ای به نام «دزآپ» بود؛ که ساکنان آن بلوچ بودند آنان آب آشامیدنی و کشاورزی مورد نیاز خود را از طریق چند رشته قنات در پیرامون روستا تأمین می‌نمودند.پیش‌تر در منطقهٔ شمالی شهر کنونی زاهدان و بر فراز کوه‌های این منطقه، دژ کوچکی قرار داشته که مردمانی در پیرامون این دژ سکنی گزیده بودند. این افراد از طریق تجارت و کشاورزی به زندگی خود ادامه می‌دادند.

هنري فيلد دزآپ قديم را جزء بخش سرحد، و سرحد را یکی از 4 قسمت اصلی بلوچستان ايران دانسته است.سرپرسی سایکس نیز  بر این مدعا صحه گذاشته. است .امان الله جهانباني فرمانده لشکر پهلوی(رضاخان)در سال 1308 ش، يك سال بعد از لشكركشی ارتش به دزآپ، در کتاب خاطرات خود، فقط شهر سرحد را دزآپ ذكر می‌كند كه حدود 5000 نفر جمعيت داشت. وی طوايف بلوچ را مهمترين ساکنان منطقه با بیشترین درصد جمعیتی ذکر می‌کند . اعتماد السلطنه می‌گوید از دیرباز بیشتر جمعیت این منطقه از ایلات بلوچ تشکیل می‌شد

پس از قتل ناصرالدین شاه قدرت قاجار در این منطقه رو به ضعف نهاد اوضاع آشفتهٔ سیاسی ایران سبب کاهش نفوذ حکومت مرکزی و افزایش قدرت رهبران طوایف بلوچ شد. از این رو با آن که برخی از نهادها چون گمرک، کارگزاری خارجه، و ساخلوی نظامی در شهر وجود داشت، اما قدرت اصلی در دست قبایل و ایلات منطقه، به ویژه بلوچ‌ها بود. همین امر، سبب رویاروی ایلات بلوچ به رهبری دوست محمدخان با نیروی نظامی دولتی را بین سال‌های 1304- 1306 شددر اين رويارويی جهانبانی فرماندۀ لشكر شرق ، دوست محمدخان را دستگير كرد و به تهران فرستاد. دزآپ، با حذف قدرت سران و خوانين بلوچ و ورود نيروی دولتی، وارد مرحلۀ جديدی از حيات اقتصادی و سياسی شد. بخشی از سپاه اعزامی در دزآپ ساكن شد و نيروهای محلی و قبايل، كه تا اين زمان كاركرد نظامی داشتند، از اين رقابت حذف شدند و به مناطق ديگر مهاجرت داده شدند يا يك جانشين شدن.

پس از جنگ جهانی اول

به‌جهت نزدیکی دزآپ به دو کشور افغانستان و پاکستان و موقعیت مناسب تجاری آن با کشور هند، دولت وقت ایران با فرستادن مأموران دولتی به این روستا و بررسی کم‌وکاستی‌های آن، زمینهٔ تأسیس مراکز مختلف دولتی را در دزآپ فراهم آورد. گروهی از افراد متخصص اهل بلژیک نیز برای تأسیس ادارهٔ گمرک وارد این روستا شدند.

شمار اداره‌ها و مراکز دولتی دزآپ و کارمندان که در این مراکز مشغول به کار بودند، روز به روز بیشتر می‌شد؛ از همین‌روی برخی از بازرگانان و تاجران برای خرید و فروش و رفع نیازهای روزانهٔ مردم به این روستا آمده و ساکن آن شدند. اغلب بازرگانان اهل کشور هند بودند.

ایستگاه راه‌آهن زاهدان

مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۲ خورشیدی دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به پیشنهاد تیمسار جهانبانی و به دستور رضا شاه، نام شهر از دزآپ به زاهدان تغییر کرد. معماری زاهدان با توجه به آب و هوای گرم‌سیری آن و به پیروی از معماری شهرهای قدیم ایران توسط معماران ایرانی تهیه شده‌است. راه‌اندازی راه‌آهن کویته-زاهدان از نخستین نشانه‌های شهرنشینی در این شهر به‌شمار می‌رود.

بازرگانان هندی نیز برای خرید و فروش کالاهای مورد نیاز مردم، برای خود دکان‌هایی ساختند؛ تعدادی از بازاریان اهل مشهد و یزد و شماری از کارگران بلوچ از روستاهای اطراف نیز به این شهر آمده و در آن سکونت گزیدند. در این دوره بسیاری از بازرگانی منطقه در دست مهاجران ایرانی بود و در این زمینه با سیک‌های هندی رقابت داشتند.

امان الله جهانبانی ،خاطرات خود از لشکرکشی به دزداب و نبرد با دوست محمدخان بلوچ را درکتابی گرداوری کرده است این کتاب توسط انتشارات ارتش در دهه 30 به چاپ رسیده است

بعد از ایجاد راه آهن  گروهی از هندوها به هدف كار در بخش راه آهن وارد دزآپ شدند، اما با اتمام خط راه آهن و هم چنين پايان جنگ اول از اهميت سياسی اين خط كاسته شد. موقعيت دزآپ جهت (نزديكی به هند، هم چنين به آب‌های آزاد دريای عمان، و درنتيجه تسهيل امور تجاری) افزايش اهميت اقتصادی راه آهن دزآپ و شهر دزآپ را درپی داشت. اين امر سبب مهاجرت گروهی ديگر از سيك‌ها به دزآپ و اشتغال آنها در بخش تجارت شد كه با حمايت دولت ايران و انگليس در بخش‌های گمرك و عوارض راه هم راه بود. سيك‌ها اتباع هندی انگليس قلمداد می‌شدند و اين امر مزايايي داشت كه البته كسب اين مزايا سبب محروميت اتباع ايرانی از آن می‌شد. اين امر وضعيت سختی را بر اتباع ايرانی به ويژه ساكنان محلی شهر مترتب می‌كرد، چراكه در زاهدان به منزلۀ شهری تازه تأسيس، افزون بر مهاجران جديد، ساكنان بومی نيز در بخش‌هايی از شهر ساكن بودند. ازجمله طايفۀ ريگی در جنوب‌شرقی، طایفۀ نارویی در غرب و طایفۀ حسن‌زهی و گرگیج در شمال دزآپ مستقر بودند. این طوایف كه به گله‌داری و زراعت اشتغال داشتند و سنی مذهب و بلوچ زبان بودند. ورود مهاجران جديد و هم چنين اقدامات دولت مركزی، غصب زمین‌ها توسط مهاجران جدید که از حمایت ارتش برخوردار بودند و مسئله کشف حجاب اوضاعی را بر آنها مترتب می‌كرد كه شماری از ساكنان بومی به سبب اين اوضاع مجبور به مهاجرت می‌شدند. .

حمله نظامیان انگلیسی

هنگامی که کمپانی هند شرقی بر هند و پاکستان امروزی مستولی شد و منطقه کلات و بلوچستان پاکستان به تصرف انگلیسی‌ها درآمد، در نخستین روز اکتبر سال ۱۸۷۷ ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر به این منطقه حمله کرد. در این بین عده‌ای از سران بلوچ با حمله به کاروان انگلیسی‌ها مانع حضور انگلیس در سرحد شده بودند. در این زمان انگلیس به فکر کشیدن خط آهن به بلوچستان ایران بود. مهم‌ترین سرداران بلوچ که با انگلیسی‌ها جنگیدند سردار جمعه‌خان اسماعیل‌زهی [شه‌بخش]، سردار خلیل‌خان گمشادزهی و سردار جنیدخان یاراحمدزهی [شهنوازی] بودند. جنگ‌های این سرداران بلوچ با قوای انگلیس منجر به کشته شدن بسیاری از نیروهای انگلیسی شد. در نبردی که بین نیروهای جمعه‌خان با انگلیس در شمال دزآپ (زاهدان کنونی) روی داد بیش از ۷۰ انگلیسی کشته شدند. در نبرد دره نالک نیز بیش از ۳۳۰ انگلیسی توسط یاراحمدزهی‌ها به قتل رسیدند. هری دایر به هندوستان رفت و ۶ سال بعد در بریستول انگلستان در گذشت. وی ماجرای جدال خود با بلوچ‌ها را در کتابی به نام «مهاجمان سرحد» که درسال ۱۹۲۱ درلندن انتشار پیدا کرد به چاپ رساند.

محدودهٔ شهری زاهدان در این دوران به فاصلهٔ میان خیابان تهران از یک سو و خیابان پشت شهرداری از سوی دیگر محدود شده‌بود. برق‌رسانی در شهر زاهدان در سال ۱۳۲۸ خورشیدی انجام شد. کارخانهٔ برق زاهدان در ابتدای خیابان سنایی قرار داشت و بانی آن یکی از اهالی یزد به نام «رزاق‌زاده» بود. وی هم‌چنین با غصب زمین‌های کشاورزی وسیعی در جنوب شهر از بلوچ‌ها و ثبت آن به‌نام خود با حمایت مقامات وقت، مقدمات احداث اولین باغ در زاهدان به‌نام کلاته رزاق‌زاده را فراهم آورد که در جادهٔ زاهدان به خاش قرار دارد.

شهر زاهدان به خاطر حضور انگلیسی‌ها از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که دارای آب لوله‌کشی شد. این لوله‌کشی البته در ایستگاه راه‌آهن شهر و برای خانه‌های کارکنان آن انجام شد. گسترش لوله‌کشی آب شهر توسط شهرداری در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت.

در سال‌های ۱۳۲۷ و ۲۸ در زاهدان دو دبیرستان ساخته داشت به نام‌های پروین و ۱۵ بهمن. پس از آن نیز دبیرستان‌های تازه‌ای به نام‌های علم، امیرمعزی، شاه، شهناز، ایراندخت و ارم در شهر احداث شد. تنها بیمارستان شهر در این سال‌ها، بیمارستانی بود در پشت خیابان شهرداری که یک پزشک داشت. اهالی محل به خاطر سیاه‌پوست بودن این پزشک، این بیمارستان را به عنوان «بیمارستان دکتر سیاه» می‌شناختند. پس از آن، سازمان بهداری در ابتدای خیابان دکتر شریعتی، بیمارستانی به نام بیمارستان علم (بوعلی فعلی) احداث نمود.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی

زاهدان به‌عنوان مرکز استان سیستان و بلوچستان و در محدوده جنوب شرق کشور و در فاصلهٔ ۱۴۹۴ کیلومتری جنوب شرق تهران واقع شده و ۱۳۸۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این شهر از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار گشته و پاکستان، خراسان، کرمان را به هم متصل می‌کند.

آب و هوا

نقشهٔ آب و هوایی ایران.

آب و هوای زاهدان در بیش‌تر روزهای سال گرم و خشک می‌باشد. در فصل تابستان روزهایی بسیار گرم و شب‌هایی با حرارت نسبی کم را تجربه می‌کند. معمولاً در این شهر برف نمی‌بارد. با این حال بیشترین میزان نزولات جوی در استان، مربوط به زاهدان و هم چنین شهرستان خاش می‌باشد که عمدتاً در فصل زمستان رخ می‌دهد. در ماه‌های دی و بهمن، آب و هوایی عمدتاً خنک و شب‌هایی سرد در این منطقه حاکم است.

آب‌ها

آب آشامیدنی مورد نیاز زاهدان در حال حاضر از طریق چاه نیمه های سیستان تامین میشود نکته

کوه‌ها

زاهدان به‌صورت گودالی بزرگ در میان کوه‌های مختلفی قرار گرفته‌است. از مهم‌ترین کوه‌های این شهر می‌توان کوه‌های اشتران (ارتفاع: ۳۰۱۲ متر)، انجیردان (ارتفاع: ۲۲۵۵ متر)، جیکو، پیرخان (ارتفاع: ۲۲۲۱ متر) و ملک‌سیاه (به سیستانی ملک سیه کوه) را نام برد. نکته

کشاورزی

درآمد برخی از ساکنان زاهدان از طریق کشاورزی تأمین می‌گردد. از جملهٔ محصولات کشاورزی این شهر می‌توان جو، ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای، سبزیجات، علوفه، گندم، گیاهان و نیز محصولات باغی و صیفی را بیان کرد. نکته

جمعیت

جمعیت زاهدان برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی مرکز آمار ایران بالغ بر ۵۸۷٬۷۳۰ نفر بوده که از این جهت، دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود. برپایهٔ همین آمار در سال ۱۳۹۵ از مجموع جمعیت زاهدان، ۲۹۹٬۵۵۰ نفر مرد و ۲۸۸٬۱۸۰ نفر زن بوده‌اند. هم‌چنین شمار خانوارهای ساکن این شهر در این سال بالغ بر ۱۴۶٬۷۱۷ خانوار بوده‌است.

مردم

مردم زاهدان را بلوچها تشکیل میدهند و کولیها مهاجر که برای تغییر بافت نژادی مهاجرت کرده اند بلوچها به زبان بلوچی سخن می‌گویند.همچنین زنان و مردان بلوچ پوشش مخصوص به‌خود که به لباس بلوچی مرسوم است، را برتن می‌کنند.

آداب و رسوم

از جملهٔ مراسم مذهبی زاهدان که توسط مردم برگزار می‌شود، می‌توان به مراسم عید فطر، عید قربان عید غدیر، تولد و مرگ چهارده معصوم اشاره کرد.

خوراکی‌های محلی

• حلوای خرمایی چنگال
• حلوای شکری بلوچی
• تاس آپی
• ترونچه (تنورچه)
• تباهگ
• بریانی

بريانی

• شیلانچ (کشک سفید محلی)
• کورگ آپ بلوچی(غوره و اب انار همراه با سبزیجات و روغن حیوانی)
• سبزوک بلوچی
• شیر چاه یا دودپتی (مخلوطی از شیر، چای و شکر)
• حرام بلوچی (ترشی لیمو)
• چتنی بلوچی (ترشی انبه و مخلوط)
• انواع نان بلوچی مثل سیسرک-تلانتلو-شلو و..
• دوتینی بلوچی
• آبگوشت
• تجگی
• کشک آردی (کشک زرد)
• چلبک
• تاسووی
• کلوچه محلی

صنایع دستی

بازار زاهدان

فهرست صنایع دستی زاهدان:

• سوزن‌دوزی بلوچی
• سکه و آینه دوزی
• قالی بافی
• حصیربافی
• دودنی بافی
  • قالی بافی

گلیم بافی

زیور آلات سنتی بلوچی

دانشگاه‌ها

زاهدان به دلیل مرکزیت استان، دارای ساختار خدماتی بوده و شهری دانشگاهی، فرهنگی و مذهبی محسوب می‌شود؛ چراکه حدود ۶۰٬۰۰۰ نفر دانشجو در، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه پیام نور، مراکز علمی-کاربردی، موسسات غیرانتفاعی و دانشکده علوم قرآنی این شهر مشغول به تحصیل بوده و به همین جهت از سرانهٔ دانشجویی بالایی برخوردار است.

دانشگاه سیستان و بلوچستان

نمایی از محوطهٔ دانشگاه سیستان و بلوچستان

.

این دانشگاه که در زاهدان به دانشگاه ملی معروف است زیباترین دانشگاه ایران می‌باشد. همچنین این دانشگاه از نظر وسعت دومین دانشگاه بزرگ ایران محسوب می‌شود. این دانشگاه ازنظر سطح علمی و امکانات یکی از دانشگاه‌های تراز اول ایران به‌شمار می‌آید.

دانشگاه علوم پزشکی زاهدان

نمایی از دانشگاه علوم پزشکی زاهدان

این دانشگاه فعالیت رسمی خود را اواخر دهه ۱۳۶۰ شروع کرد. این دانشگاه از نوامبر ۲۰۱۶ میلادی در رتبه‌بندی ESI دوازدهمین دانشگاه علوم پزشکی برتر ایران است.

استانداری و شهرداری

استانداری

استانداران سیستان و بلوچستان پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، غلامرضا دانش‌نارویی از اسفند ۱۳۵۷ تا مرداد ۱۳۵۸، حبیب جریری از مرداد ۱۳۵۸ تا دی ۱۳۵۸، حمید بهرامی از دی ۱۳۵۸ تا تیر ۱۳۵۹، منوچهر محمدی از شهریور ۱۳۵۹ تا بهمن ۱۳۶۰، محمدتقی عاقبت‌رفعت از بهمن ۱۳۶۰ تا تیر ۱۳۶۲، سید احمد نصری از تیر ۱۳۶۴ تا آبان ۱۳۶۴، محمود اشجع از دی ۱۳۶۴ تا مهر ۱۳۶۸، محمود حجتی از مهر ۱۳۶۸ تا شهریور ۱۳۷۳، وجیه‌اله آقاتقی از شهریور ۱۳۷۳ تا دی ۱۳۷۳، علی‌بخش جهانبخش از دی ۱۳۷۳ تا مهر ۱۳۷۶، سید محمود حسینی از مهر ۱۳۷۶ تا تیر ۱۳۸۱، حسین امینی از تیر ۱۳۸۱ تا شهریور ۱۳۸۴ و حبیب‌اله دهمرده از شهریور ۱۳۸۴ تا شهریور ۱۳۸۷ بوده‌است و در حال حاضر علی اوسط هاشمی از جانب دولت حسن روحانی سکان دار استانداری استان سیستان و بلوچستان می‌باشد.

شهرداری

نمایی از شهرداری زاهدان

شهرداری زاهدان در سال ۱۳۲۵ خورشیدی باعنوان بلدیه تأسیس شد. شمار کارکنان این نهاد در ابتدای راه‌اندازی بالغ بر ۱۱ نفر بوده که وظیفهٔ پاکسازی شهر و آبرسانی به نقاط مختلف آن را برعهده داشته‌است.

پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، شهرداری زاهدان صاحب درجهٔ ۸ شهرداری، ۱۸۶ پست کارمندی و ۳۶۰ پست کارگری شد. در سال ۱۳۷۴ خورشیدی، این شهر به ۳ منطقه و ۹ ناحیهٔ شهرداری تقسیم گردید. زاهدان تاکنون ۴۰ شهردار مختلف را به خود دیده‌است.

صدا و سیما زاهدان

مقالهٔ اصلی: صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان

صدا

رادیو زاهدان در سال ۱۳۳۸ خورشیدی راه‌اندازی شد و از سال ۱۳۳۹ خورشیدی با فرستندهٔ کالینز شروع به فعالیت کرد. این فرستنده پرقدرت‌ترین فرستندهٔ شرق ایران بوده و برنامه‌های داخلی و خارجی مرکز را تحت پوشش خود قرار داده بود.

شبکهٔ استانی صدای مرکز سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۸۰ خورشیدی راه‌اندازی شد. این امر سبب افزایش میزان تولید و پخش برنامه‌های رادیویی در این مرکز گردید. امروزه صدای مرکز سیستان و بلوچستان با دارا بودن ۶ مرکز رادیویی و ۴ استودیوی پخش، یکی از مهم‌ترین مراکز صدا در ایران به‌شمار می‌رود.

سیما

پیش از راه‌اندازی شبکه استانی هامون، تلویزیون زاهدان هر هفته ۵ ساعت برنامهٔ تلویزیونی پخش می‌کرد. پس از افتتاح این مرکز در سال ۱۳۸۲ خورشیدی، میزان برنامه‌های تولیدی آن به ۷ الی ۸ ساعت در روز افزایش یافت.

از مهم‌ترین فیلم‌های سینمایی تولید این مرکز در سال‌های اخیر می‌توان به «تب پنهان»، «چاه فرشته» و «دور از هیاهو»، از مهم‌ترین سریالها می‌توان به «شمبل و شاهی»، «پیرانی زمانگ»، «بازگشت به خانهٔ پدری»، «خاطرات خاموش»، «در مسیر کوچ» و «رودخانهٔ سرباز»، «ستاره‌های شرق»، «گل‌فشان‌ها» و «مستند کوه خواجه» و از مهم‌ترین برنامه‌های کودک می‌توان به «عروسک مهربانی و صحرا» و «قصه‌های شهر سوخته» اشاره کرد

مراکز فرهنگی، تاریخی و تفریحی

• کتابخانهٔ عمومی کامبوزیا
• مجتمع تفریحی براسان
• مجتمع سنتی شبستان
• مجتمع تفریحی گراناز
• بوستان فرهنگیان
• سینما اشراق
• کوهستان پارک
• پارک لاله
• باغ خانواده
• پارک ملت
• موزهٔ شهدا
• موزهٔ منطقه‌ای جنوب شرق ایران
• موزه پست
• باغ خاتم
• مجتمع تفریحی امام زمان (عج)
• باغ امام علی (ع)
• پارک شادی
• خانه ابویی

بیمارستان‌ها

سردر بیمارستان علی ابن ابی طالب زاهدان

• بیمارستان بوعلی
• بیمارستان فوق تخصصی چشم پزشکی الزهرا (س)
• بیمارستان حضرت علی‌اصغر
• بیمارستان پیامبراعظم
• بیمارستان امام علی
• بیمارستان تأمین اجتماعی
• بیمارستان خاتم‌الانبیا
• بیمارستان نبی اکرم

پیوند به بیرون

• دانشکده فنی سما زاهدان
• گالری عکس از شهر زاهدان
• پرتال شهرداری زاهدان
• وبگاه زاهدان‌نیوز
• پورتال استان سیستان و بلوچستان
• دانشگاه سیستان و بلوچستان
• دانشگاه پیام نور سیستان و بلوچستان
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی زاهدان
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان
• وبگاه صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان
• سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی زاهدان
• اطلاعات کامل شهری اقتصادی اجتماعی و اقامتی شهر زاهدان در پرتال جامع شهرداری زاهدان