باشگاه فوتبال استقلال تهران: تفاوت میان نسخه‌ها

صفحه حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
آخرین تغییر متن رد شد و برگردانده شد به نسخهٔ 27037337 توسط AhmadWikiBot: از این نوع سرنویس برای دیگر تیم ها در ویکی انگلیسی استفاده شده مثل Manchester United F.C دلیلی بر حذف آن نیست
جز تصحیح پیوند
خط ۴۷۹: خط ۴۷۹:
{{بازیکن|شماره=۴۴|ملیت=ایران|نقش=[[مدافع]]|نام=[[میلاد باقری]]}}
{{بازیکن|شماره=۴۴|ملیت=ایران|نقش=[[مدافع]]|نام=[[میلاد باقری]]}}
{{بازیکن|شماره=۵۷|ملیت=ایران|نقش=[[مدافع]]|نام=[[شاهین طاهرخانی]] <sup>زیر۲۳ سال</sup>}}
{{بازیکن|شماره=۵۷|ملیت=ایران|نقش=[[مدافع]]|نام=[[شاهین طاهرخانی]] <sup>زیر۲۳ سال</sup>}}
{{بازیکن|شماره=۶۶|ملیت=ایران|نقش=[هافبک]]|نام=[[مسعود ریگی]]}}
{{بازیکن|شماره=۶۶|ملیت=ایران|نقش=[[هافبک]]|نام=[[مسعود ریگی]]}}
{{بازیکن|شماره=۷۰|ملیت=ایران|نقش=[[مدافع]]|نام=[[محمد دانشگر]]}}
{{بازیکن|شماره=۷۰|ملیت=ایران|نقش=[[مدافع]]|نام=[[محمد دانشگر]]}}
{{بازیکن|شماره=۷۷|ملیت=ایران|نقش=[[هافبک]]|نام=[[رضا آذری]] <sup>زیر۲۱ سال</sup>}}
{{بازیکن|شماره=۷۷|ملیت=ایران|نقش=[[هافبک]]|نام=[[رضا آذری]] <sup>زیر۲۱ سال</sup>}}

نسخهٔ ‏۲۷ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۲۰:۳۰

این مقاله دربارهٔ باشگاه فوتبال مردان استقلال تهران است. برای تیم زنان، باشگاه فوتبال زنان استقلال تهران را ببینید.
استقلال
crest
نام کاملباشگاه فرهنگی ورزشی استقلال ایران
لقب‌(ها)آبی‌های پایتخت[۱]
پسران آبی[۲]
تاج
آبی‌پوشان[۳]
اس‌اس[۴]
غول آبی آسیایی[۵]
تاریخ بنیان‌گذاری۴ مهر ۱۳۲۴ (۷۸ سال پیش)[۶] با نام دوچرخه‌سواران
نام ورزشگاهورزشگاه آزادی
گنجایش۷۸٬۱۱۶ نفر[۷]
مالکوزارت ورزش و جوانان
مدیرعاملامیرحسین فتحی
سرمربیآندره‌آ استراماچونی
لیگلیگ برتر خلیج فارس
۹۸–۱۳۹۷سوم
وبگاه
فصل جاری

باشگاه فوتبال استقلال ایران که به‌طور خلاصه استقلال ایران، استقلال تهران و استقلال نیز نامیده می‌شود یک باشگاه فوتبال حرفه‌ای[۸][۹] در ایران است که در چهارم مهر ۱۳۲۴ در شهر تهران بنیان‌گذاری شد. استقلال تا پیش از انقلاب ایران در ابتدا دوچرخه‌سواران و سپس تاج نام داشت.[۱۰]

استقلال بازی‌های خانگی خود را در ورزشگاه آزادی در غرب تهران انجام می‌دهد. این باشگاه در حال حاضر در لیگ برتر و جام حذفی ایران شرکت می‌کند و کهن‌ترین تیم هر دوی این جام‌ها است. رقبای اصلی استقلال در این دو جام تیم‌های پرسپولیس از تهران و سپاهان و ذوب آهن از اصفهان هستند. استقلال با هشت قهرمانی در لیگ‌های فوتبال ایران،[۱۱] دومین تیم پرافتخار لیگ‌های سراسری ایران و با هفت قهرمانی پرافتخارترین تیم جام حذفی ایران است.[۱۲]

این باشگاه تا پیش از برگزاری رقابت‌های سراسری فوتبال در ایران در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی و سپس‌تر در زمان جنگ ایران و عراق در دهه ۱۳۶۰، در جام‌های استان تهران، جام باشگاه‌ها و جام حذفی تهران بازی می‌کرد. رقبای اصلی باشگاه در آن جام‌ها در ابتدا تیم‌های شاهین و دارایی و بعدتر تیم‌های پاس و پرسپولیس بودند. این باشگاه با چهارده قهرمانی در جام باشگاه‌های تهران پرافتخارترین تیم این جام و با چهار قهرمانی در جام حذفی باشگاه‌های تهران دومین تیم پر افتخار این جام محسوب می‌شود. یک قهرمانی در سوپر جام تهران ۱۳۷۳ دیگر قهرمانی استانی این باشگاه است و در مجموع استقلال با نوزده قهرمانی پرافتخارترین تیم جام‌های استان تهران است.

استقلال در ده فصل اخیر هشت بار جواز حضور در لیگ قهرمانان آسیا را کسب کرده‌است. این باشگاه با دو قهرمانی در جام باشگاه‌های آسیا (مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۰ و جام باشگاه‌های آسیا ۹۱–۱۹۹۰) و دو نائب قهرمانی (جام باشگاه‌های آسیا ۹۲–۱۹۹۱ و جام باشگاه‌های آسیا ۹۹–۱۹۹۸) و دو مقام سومی (مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۱ و جام باشگاه‌های آسیا ۰۲–۲۰۰۱) پُرافتخارترین باشگاه فوتبال ایران در رقابت‌های آسیایی و سومین باشگاه پرافتخار قاره آسیا است.[۱۳][۱۴] فدراسیون بین‌المللی تاریخ و آمار فوتبال این باشگاه را پس از الهلال عربستان و یوکوهاما مارینوس ژاپن، سومین باشگاه برتر فوتبال آسیا در قرن بیستم اعلام کرده‌است.[۱۵]

استقلال از پرطرفدارترین تیم‌های ایران است و در رقابت‌های لیگ برتر ایران و لیگ قهرمانان آسیا بازی‌های خانگی این تیم معمولاً در میان بازی‌های پر تماشاگر فصل هستند و در فصول اخیر این مسابقات استقلال بارها رکورد میانگین بیشترین تماشاگران بازی‌های خانگی را به خود اختصاص داده‌است. رکورد پرتماشاگرترین بازی جام باشگاه‌های آسیا و لیگ برتر ایران تا پایان ۲۰۱۹ نیز در اختیار استقلال است.

پرویز خسروانی از مؤسسان نخستین باشگاه و مالک آن تا پیش از انقلاب بود و بعد از انقلاب در حالی که در ابتدا سعی بر مصادره یا انحلال این باشگاه توسط گروه‌های سیاسی مختلف بود، در نهایت با تلاش عنایت‌الله آتشی نماینده سازمان تربیت بدنی دولت وقت در امور مربوط به سازمان ورزشی و فرهنگی تاج و تعدادی از بازیکنان پیشین و آن زمان استقلال به ویژه منصور پورحیدری، این باشگاه با تغییر نام و نشان‌واره از انحلال نجات یافت و به صورت رسمی تحت مالکیت سازمان تربیت بدنی درآمد هرچند که در این راه تمامی دارایی‌های خود را از دست داد. با انحلال سازمان تربیت بدنی در ۱۳۸۹ و تأسیس وزارت ورزش و جوانان، مالکیت این باشگاه نیز به این وزارت‌خانه رسید. برند باشگاه استقلال نیز در ۱۳۹۲ و در دهمین جشنواره ملی قهرمانان صنعت ایران به عنوان یکی از ۱۰۰ برند برتر ایران شناخته شد.[۱۶]

پیشینه

مقالهٔ اصلی: پیشینه باشگاه فوتبال استقلال تهران
همچنین ببینید: باشگاه فوتبال استقلال تهران و تیم ملی فوتبال ایران

۵۷–۱۳۲۴: دوچرخه‌سواران و تاج

تیم دوچرخه‌سواران در سال‌های نخستین
همچنین ببینید: پیشینه باشگاه فوتبال استقلال تهران (۱۳۵۷–۱۳۲۴)

در ۱۳۲۴ تعدادی از دوچرخه‌سواران باسابقه و دارای عناوین قهرمانی در کشور تصمیم گرفتند با ایجاد مرکزی برای گردهمایی‌های دوستانه، پایه‌های یک تشکل صنفی را برپا کنند و کلوپ دوچرخه‌سواران در ۴ مهر ۱۳۲۴ توسط آنان در تهران و در دفتری در خیابان فردوسی تأسیس شد، این باشگاه در ابتدا فقط مختص دوچرخه‌سواری بود. اما بعدها رشته‌های دیگر از جمله فوتبال نیز به فعالیت‌های باشگاه اضافه شدند.[۱۷] پنج ماه بعد و در اسفند همان سال، بازیکنانی همچون چون علی دانایی‌فرد، پطروس باباجان، حسین حراج‌چی، احمد صمدیان، پیر کارلو، حسنعلی منصور، تفرشی، پرویز عمواوغلی، محمد جاودان با ادغام دو تیم نادر به سرپرستی محمد جاودان و تیم شهاب به سرپرستی پرویز عمواوغلی، تیم فوتبال کلوپ دوچرخه‌سواران را تشکیل دادند[۱۸] و بدین ترتیب باشگاه فوتبال دوچرخه‌سواران آغاز به فعالیت کرد. از میان بازیکنان آن زمان باشگاه علی دانایی‌فرد به عنوان مربی انتخاب شد.[۱۹]

در ۳۱ فروردین ۱۳۲۵ نخستین بازی فوتبال تاریخ باشگاه دوچرخه‌سواران انجام شد، این بازی که یک بازی دوستانه با تیم گیو بندرانزلی بود با نتیجه ‎۱–۰ به سود تیم دوچرخه‌سواران پایان یافت.[۱۸] نخستین بازی رسمی تاریخ این باشگاه نیز در آذر ۱۳۲۵ در هفته اول جام باشگاه‌های تهران ۱۳۲۵ برگزار شد که برابر تیم سرباز با نتیجه ۱–۳ شکست خورد.[۲۰] دوچرخه‌سواران در پایان مسابقات آن فصل و در اولین فصل حضورش در مسابقات رسمی، در هر دو جام باشگاهی و حذفی تهران به فینال رسید اما با شکست در فینال‌ها در برابر تیم‌های سرباز[۲۱] و دارایی[۲۲] در هر دو جام دوم شد. فصل بعد و در خرداد ۱۳۲۷ این باشگاه قهرمان مسابقات جام حذفی تهران ۲۷–۱۳۲۶ شد که این قهرمانی نخستین عنوان رسمی دوچرخه‌سواران است.[۲۰][۲۳] در مهر ۱۳۲۸ و با توافق بین پرویز خسروانی، از اعضای هیئت مؤسسین و مدیر آن زمان باشگاه و مدیران تیم سرباز، این تیم منحل شد و بازیکنانش به تیم دوچرخه‌سواران پیوستند که این کار قدرت دوچندانی به تیم بخشید.[۱۸][۲۰]

در زمستان ۱۳۲۸ پرویز خسروانی به تنهایی امتیاز باشگاه دوچرخه‌سواران را در اختیار گرفت[۲۴] و سپس دست به تغییر نام باشگاه زد چرا که باشگاه دوچرخه‌سواران حالا در چندین رشته ورزشی فعال بود و نام دوچرخه‌سواران دیگر مناسب چنین باشگاهی نبود.[۲۵] در تاریخ یک اسفند ۱۳۲۸ نام باشگاه بعد از بحث و رای‌گیری بین اعضای هیئت‌مدیره و با توصیه بازیکنان نظامی باشگاه همچون محمد خاتم، حسین سرودی و هم‌چنین پرویز خسروانی، به باشگاه فوتبال تاج تهران تغییر کرد و به ثبت رسید.[۲۰][۲۵][۲۶] اعضای هیئت مدیره در هنگام تغییر نام باشگاه عبارت بودند از: پرویز عمواوغلی، گرائیلی، ملکی، علی دانایی‌فرد و سیدآقا جلالی.[۲۵] همچنین در تابستان ۱۳۲۹ تیم تاج با دعوت انجمن ملی المپیک افغانستان[۲۷] به این کشور سفر و در جام استقلال افغانستان در شهر کابل شرکت کرد و در یکی از بازی‌های این جام تیم ملی افغانستان را ‎۳–۲ شکست داد.[۲۸] این نخستین سفر یک تیم باشگاهی ایرانی به خارج از کشور بود.[۱۸] در اسفند ۱۳۲۹ نخستین دوره بازی‌های آسیایی در دهلی‌نو برگزار شد و از ۶۴ ورزشکار کاروان ایران ۲۲ نفر از اعضای تیم تاج بودند از جمله ستارگان تیم فوتبال تاج، عارف قلی‌زاده، محمود بیاتی، نادر افشارعلوی‌نژاد، پرویز کوزه‌کنانی و ژرژ مارکاریان.[۱۸]
در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۳۰، باشگاه تاج دچار اختلافات داخلی شد و این اختلافات باعث شدند تا تعدادی از بازیکنان و مربی تیم به تیم نادر بپیوندند.[۱۸] خاتم و سرودی نیز با خسروانی و جاه طلبی‌هایش به مشکل برخوردند و تاج را ترک کردند.[۲۰] مجموع این اتفاقات باعث شدند تا برای چند فصل تاج در مسابقات باشگاه‌های تهران شرکت نکند و دست تیم از جام‌های قهرمانی کوتاه بماند. در نیمه دوم این دهه با بازگشت دانایی‌فرد و تعدادی از بازیکنان جدا شده، تاج مجدداً موفق به فتح جام باشگاه‌ها و حذفی تهران شد و در ۱۳۳۵ و ۱۳۳۷ توانست هر دو جام باشگاه‌ها و حذفی تهران را هم‌زمان فتح کند. در شهریور ۱۳۳۶ تاج به عنوان نماینده تهران در مسابقات قهرمانی ایران که در اصفهان برگزار شد شرکت کرد و با برتری بر رقبا قهرمان ایران شد. آن‌ها در دیدار فینال با نتیجه ۰–۳ تیم تبریز را مغلوب کردند.[۱۸]

تاج قهرمان آسیا در بهار ۱۳۴۹

مسن شدن بازیکنان اصلی و ظهور رقبای جدید از جمله تیم پاس که تعدادی از بازیکنان نظامی باشگاه از جمله حسن حبیبی، حشمت مهاجرانی و محمد رنجبر را به خدمت گرفت باعث شدند تا تیم تاج در سال‌های نخستین دهه ۱۳۴۰ موفقیت خاصی کسب نکند[۱۸] و در مسابقات جام باشگاه‌های تهران همواره در میانه‌های جدول متوقف شود. در نیمه دوم این دهه باشگاه دستخوش تغییراتی شد، زدراکو رایکوف در اسفند ۱۳۴۸ جانشین علی دانایی‌فرد شد تا وی بعد از بیش از دو دهه مربی‌گری در تاج از این پست کنار رود و فصل نوینی در تاریخ باشگاه تاج رقم بخورد.[۱۸] رایکوف در نخستین قدم جوانگرایی را در دستور کار خود قرار داد و سپس سیستم تیم را از ۴-۲-۴ سنتی فوتبال ایران به سیستم مدرن ۳-۳-۴ تغییر داد[۲۹] تا در بهار ۱۳۴۹ تاج با سیمایی نوین قدم به مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا بگذارد. تیم تاج که در ورزشگاه امجدیه میزبان این مسابقات بود موفق شد بدون شکست خوردن قهرمان شود. آن‌ها در دیدار فینال این مسابقات در حالی که با یک گل از هاپوئل، حریف اسرائیلی خود عقب بودند در نهایت با گل غلام وفاخواه مساوی کردند و در وقت‌های اضافه با گل مسعود معینی پیروز شدند تا جام قهرمانی آسیا در خانه بماند[۳۰] و یکی از باارزش‌ترین عناوین قهرمانی تاریخ این باشگاه به دست آید.[۲۹] در زمستان ۱۳۴۹ تاج جام منطقه‌ای ۱۳۴۹، نخستین جام باشگاهی سراسری ایران را باز هم بدون شکست فتح کرد، آن‌ها در نیمه‌نهایی این مسابقات در دیداری جنجالی و پر حاشیه از سد پرسپولیس گذشتند و در فینال پاس را شکست دادند.[۳۱] در ادامه مسابقات آن فصل تاج در زمستان ۱۳۴۹ و بهار ۱۳۵۰ یک بار دیگر فاتح جام باشگاه‌های تهران شد.[۲۹]

تاج در فصل ۱۳۵۱ یک بار دیگر جام باشگاه‌های تهران را فتح کرد.[۱۸] جام باشگاه‌های تهران ۱۳۵۱ آخرین فصلی بود که تاج در این مسابقات شرکت کرد و از ۱۳۵۲ تیم تاج به مسابقات جام تخت جمشید پیوست[۳۲] و دور دوم مسابقات را در حالی فتح کرد که در نیم فصل نخست آن فصل از یازده بازی ده برد و یک تساوی کسب کرده بود اما در نیم فصل دوم که پس از برگزاری بازی‌های آسیایی تهران ادامه یافت با افت مواجه شد ولی در نهایت دو هفته مانده به پایان فصل قهرمان شد.[۳۳] فصل بعد تاج نتوانست از مقام قهرمانی‌اش دفاع کند[۳۴] و در هفته‌های پایانی فصل ۱۳۵۵ سرانجام رایکوف بعد از حدود هفت سال مربی‌گری از تاج کنار رفت و در ابتدا علی دانایی‌فرد به شکل موقت[۱۹] و سپس ولادمیر جکیچ به‌طور ثابت جانشینش شدند.[۳۵] باشگاه تاج در فصل ۱۳۵۷ موفق شد فاتح دومین دوره رقابت‌های جام حذفی شود[۳۶] تا آخرین عنوان قهرمانی فوتبال سراسری ایران قبل از انقلاب ۱۳۵۷ را از آن خود کند. در شهریور همان سال و در حالی که از جام تخت‌جمشید ۱۳۵۷ دوازده هفته گذشته بود و این باشگاه با یک امتیاز کمتر در تعقیب شهباز صدرنشین بود، با ملتهب شدن شرایط کشور و اوج‌گیری انقلاب ایران و تعطیلی این مسابقات از ادامه حضور در رقابت‌ها بازماند.[۳۷]

۱۳۵۷–هم‌اکنون: استقلال

همچنین ببینید: پیشینه باشگاه فوتبال استقلال تهران (۱۳۸۰–۱۳۵۷) و پیشینه باشگاه فوتبال استقلال تهران (۱۳۸۰–تاکنون)
منصور پورحیدری در جلوگیری از انحلال باشگاه تاج نقش حیاتی ایفا کرد و در سال‌های بعد هفت مرتبه به عنوان مربی‌گری باشگاه را بر عهده گرفت.

پس از انقلاب ۱۳۵۷، کاخ مرکزی تاج، شبانه توسط کمیته انقلاب اسلامی تسخیر[۳۸][۳۹] و موزه باشگاه تاج مورد سرقت واقع شد و بسیاری از اماکن باشگاه تاج مانند فروشگاه و دفتر مرکزی از دست گردانندگان باشگاه خارج و به سازمان‌هایی همچون تربیت بدنی و تبلیغات اسلامی واگذار شدند.[۴۰] سپس در حالی که چند گروه مختلف سیاسی قصد مصادره باشگاه را داشتند[۴۱] و حسین فکری، سرپرست موقت سازمان تربیت بدنی به ۲۲ تن از بازیکنان تاج رضایت‌نامه داده و به آنان اعلام کرده بود که به هرجا دوست دارند می‌توانند بروند،[۲۴] با تلاش و سماجت جمعی از بازیکنان آن زمان و سابق باشگاه همچون عنایت‌الله آتشی (از تیم بسکتبال تاج)، عباس کردنوری، حسن نظری، ناصر حجازی، جواد قراب، رضا عادلخانی، حسن روشن، مهدی کشاورز، قاضی شعار، هادی نراقی و به خصوص منصور پورحیدری و تعدادی از هواداران باشگاه از انحلال و مصادره تاج جلوگیری شد.[۴۱] سال بعد در حالی که تیم تاج قصد داشت در مسابقات جام شهید اسپندی شرکت کند، برگزارکنندگان مسابقات از حضور این تیم با نام تاج جلوگیری کردند و اعلام کردند که تاج یک مجموعهٔ ورزشی مانند امجدیه است و به عنوان یک تیم ورزشی در مسابقات پذیرفته نمی‌شود.[۴۲] با مشورت برخی از بازیکنان قدیمی و نزدیکان باشگاه از جمله منصور پورحیدری، سیدآقا جلالی، بهرام صفت، پدر حسن روشن و عنایت‌الله آتشی چند نام همچون استقلال و آزادی و تختی پیشنهاد شدند و در نهایت در بیستم فروردین ۱۳۵۸ نام استقلال برگزیده شد و نام باشگاه به باشگاه فوتبال استقلال تهران، تغییر[۴۱] و باشگاه در جام شهید اسپندی شرکت کرد اما به هر صورت در میانه‌های برگزاری جام از ادامه مشارکت استقلال جلوگیری شد.[۴۳]
با جوانگرایی مربیان پیشین و سازندگی تیم‌های پایه، باشگاه در سال‌های پایانی دهه ۱۳۵۰ و نخستین دهه ۱۳۶۰ چندان ترکیب اصلی خود را عوض نکرد و از فصل ۱۳۵۸ به دلیل عدم برگزاری مسابقات سراسری به مسابقات استانی جام باشگاه‌های تهران بازگشت اما این مسابقات در هر دو فصل ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ ناتمام ماندند.[۴۴] منصور پورحیدری بازیکن و مربی سابق باشگاه در فصل ۱۳۵۹ برای نخستین بار پست سرمربی‌گری باشگاه را بر عهده گرفت،[۴۵] در نیمه نخست دهه ۱۳۶۰ استقلال دو بار در سال‌های ۱۳۶۲ و ۱۳۶۴ جام باشگاه‌های تهران را فتح کرد که قهرمانی این تیم در فصل ۱۳۶۲ نخستین قهرمانی‌اش با نام نوین استقلال بود.[۱۸] در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۶۰ پست مربی‌گری در استقلال بارها دست به دست شد به گونه‌ای که در ۱۳۶۳ فریدون عسگرزاده به مدت پانزده روز و در ۱۳۶۴ حسن حبیبی به مدت ۴۵ روز این سمت را بر عهده داشتند.[۴۶] پست مدیریت باشگاه نیز میان کارمندان سازمان تربیت بدنی دست به دست شد؛ به عنوان نمونه نادر فریادشیران که در ۱۳۶۴ دروازه‌بان ذخیره راه‌آهن بود به دلیل کارمند بودن در سازمان تربیت بدنی هم‌زمان مدیریت باشگاه را نیز بر عهده داشت.[۲۴] اما از ۱۳۶۸ و با تغییر در مدیریت سازمان تربیت بدنی،[۴۷] سیستم مدیریت استقلال نیز عوض شد و ثباتی که این تغییر با خود به همراه آورد[۲۴] باعث شد تا یکی از درخشان‌ترین دوران‌های باشگاه استقلال رقم بخورد. آن‌ها در آن ابتدا در چهارمین دوره لیگ قدس که نخستین مسابقات سراسری باشگاهی در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود قهرمان شدند؛[۴۸] استقلال در دیدار فینال این مسابقات پرسپولیس را شکست داد.[۴۹] سپس در ۱۳۶۹ به عنوان نماینده ایران راهی جام باشگاه‌های آسیا ۹۱–۱۹۹۰ شدند و در حالی که این مسابقات به دلیل جنگ خلیج فارس به تعویق افتاده بود[۵۰] سرانجام در تابستان ۱۳۷۰ مرحله نهایی‌اش به میزبانی بنگلادش برگزار شد و استقلال در دیدار فینال با پیروزی برابر لیائونینگ از چین موفق شد برای دومین بار قهرمان جام باشگاه‌های آسیا شود تا نخستین و تا به امروز تنها تیم ایرانی باشد که توانسته‌است بیش از یک بار قهرمانی در جام‌های رسمی بین‌المللی را تجربه کند. در این بازی‌ها استقلال باز هم بی‌شکست ماند[۵۰] و صمد مرفاوی هم با شش گل زده آقای گل این مسابقات شد.[۵۱]

استقلال در بهار ۱۳۹۷

در ۱۳۷۰ استقلال یک بار دیگر حضور در فینال جام باشگاه‌های آسیا را تجربه کرد که در گام آخر در ضربات پنالتی مغلوب تیم الهلال عربستان سعودی شد و از دست‌یابی به سومین قهرمانی قاره‌ای بازماند.[۵۲] سال بعد و در جام آزادگان ۱۳۷۱ در حالی که استقلال در گروه خود سوم و در جدول کلی مسابقات پنجم شده بود، به دلیل سهمیه‌بندی استانی آن لیگ و تعدد تیم‌های تهرانی مجبور به حضور در مسابقات سوپر جام تهران شد تا جواز حضور در دوره بعدی جام آزادگان را کسب کند و به دنبال عدم موفقیت در آن مسابقات و پر بودن سهمیه تیم‌های تهرانی در لیگ دسته دوم به لیگ دسته سوم فرستاده شد تا یکی از نقاط تاریک تاریخ این باشگاه رقم بخورد.[۵۳] در نیمه دوم این دهه نیز استقلال یک بار دیگر و این بار در مقابل تیم ژاپنی جوبیلو ایواتا در بازی فینال مغلوب شد و برای دومین بار به مقام نایب قهرمانی جام باشگاه‌های آسیا رسید.[۵۴]

در ابتدای دهه ۱۳۸۰ دوران طولانی مربیگری منصور پورحیدری در استقلال به پایان رسید[۵۵] و شاگردان و دستیاران این مربی شامل پرویز مظلومی، امیر قلعه‌نویی و صمد مرفاوی در چند نوبت مربی‌گری استقلال را در این دهه به عهده گرفتند[۵۶] و به ویژه قلعه‌نویی دوران موفقی را با این تیم سپری کرد. وی دو بار و در حالی که تنها بعد از پایان فصل به عنوان مربی باشگاه انتخاب شده بود موفق شد جام حذفی را در فصل‌های ۸۱–۱۳۸۰ و ۸۷–۱۳۸۶ فتح کند و دو بار نیز موفق به فتح لیگ نوین و حرفه‌ای فوتبال ایران که از ابتدای دهه ۱۳۸۰ پایه‌گذاری شده بود[۵۷] شد تا تمامی قهرمانی‌های استقلال در لیگ در این دهه تحت هدایت این مربی به دست آیند. هرچند تیم استقلال در طی این دهه بارها در هفته یا هفته‌های آخر از دستیابی به عنوان قهرمانی در لیگ حرفه‌ای ایران بازماند.[۵۸][۵۹] در زمستان ۱۳۸۵ کوتاهی مسئولان باشگاه استقلال در ارسال به موقع فهرست بازیکنان به کنفدراسیون فوتبال آسیا باعث شد که این کنفدراسیون استقلال را از لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۰۷ کنار بگذارد تا یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات مدیریتی تاریخ این باشگاه رقم بخورد.[۱۸]

دهه ۱۳۹۰ نیز با فتح جام حذفی ۹۱–۱۳۹۰ و در ادامه لیگ برتر ۹۲–۱۳۹۱ شروع شد و استقلال در ادامه و در فصل ۹۳–۱۳۹۲ موفق شد بعد از سال‌ها غیبت در مراحل پایانی لیگ قهرمانان آسیا تا مرحله نیمه‌نهایی این مسابقات صعود کند ولی در برابر تیم سئول از کره جنوبی مغلوب شد و از راه‌یابی به دیدار پایانی این مسابقات بازماند.[۶۰] پس از ناکامی متوالی مربیان ایرانی در هدایت این تیم به عنوان قهرمانی لیگ برتر ایران، در میانه دهه ۱۳۹۰ سرانجام مدیران باشگاه استقلال سیاست استخدام بازیکنان سابق باشگاه به عنوان مربی را کنار گذاشتند و بعد از پانزده سال یک مربی خارجی، وینفرید شفر را به عنوان مربی این تیم برگزیدند[۶۱] و وی موفق شد تا در نخستین فصل حضورش در استقلال عنوان قهرمانی در جام حذفی را برای این تیم به ارمغان آورد.[۶۲] دوران حضور شفر در استقلال کوتاه بود و به دنبال نتایج ضعیف با استقلال در دومین فصل حضورش از سمت خود برکنار شد تا آندره‌آ استراماچونی ایتالیایی جانشین وی شود و بدین ترتیب برای نخستین باز یک مربی که سابقه مربی‌گری در سری آ را دارد در استقلال مشغول به کار شود.[۶۳]

نشان‌واره و نمادها

مقالهٔ اصلی: رنگ‌ها و نشان‌های باشگاه فوتبال استقلال تهران

نشان‌واره

باشگاه استقلال در طی تاریخش پنج نشان‌واره مختلف داشته‌است که دو نشان‌واره متعلق به پیش از انقلاب و سه نشان‌واره مربوط به بعد از انقلاب هستند.[۶۴] با توجه به نام اولیه باشگاه، نشان‌واره نخستین تیم نشان‌گر ورزش دوچرخه‌سواری بود اما با تغییر نام باشگاه به تاج در ۱۳۲۸، نشان‌واره این باشگاه نیز تغییر کرد، بدین ترتیب نشان‌واره باشگاه با الهام از نام نوین تیم به تاج سلطنتی دودمان پهلوی و دو حلقه در هم تنیده در هر طرفش تغییر یافت. نشان‌واره باشگاه به مدت ۲۸ سال ثابت و بدون تغییر بود تا اینکه بعد از انقلاب ۱۳۵۷ و تغییر اجباری نام تیم، نشان‌واره باشگاه نیز دستخوش تغییرات شد.

  • نشان‌واره دوچرخه‌سواران از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۸
    نشان‌واره دوچرخه‌سواران از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۸
  • نشان‌واره تاج از سال ۱۳۲۸ تا ۱۳۵۸
    نشان‌واره تاج از سال ۱۳۲۸ تا ۱۳۵۸
  • نشان‌واره استقلال از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۰
    نشان‌واره استقلال از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۰
  • نشان‌واره استقلال از ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۹ و از ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۶
    نشان‌واره استقلال از ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۹ و از ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۶
  • نشان‌واره استقلال در فصل ‎۱۳۷۹–۸۰
    نشان‌واره استقلال در فصل ‎۱۳۷۹–۸۰
  • نشان‌واره استقلال از ۱۳۸۶ بدین سو
    نشان‌واره استقلال از ۱۳۸۶ بدین سو

نمادها

تاج پهلوی، منبع الهام نام و نشان‌واره پیشین باشگاه

نام و نشان‌واره پیشین باشگاه، با الهام از تاج پهلوی، تاج بود و در بیشینه مدت فعالیت باشگاه تا پیش از انقلاب ایران، این تیم همین نام را داشت و هواداران این تیم نیز به تاجی معروف بودند. بعد از انقلاب، بازیکنان، دست‌اندرکاران و نزدیکان باشگاه مجبور شدند برای جلوگیری از انحلال باشگاه نام تیم را عوض کنند و از میان نام‌های استفاده شده در شعارهای انقلابی آن سال، واژه استقلال را برگزیدند. صفحه رسمی فیفا نیز، در گزارشی که در سپتامبر ۲۰۰۹ در مورد استقلال منتشر کرد از این تیم با نام تاج ایران نام برد.[۶۵]

استقلال از ابتدای فصل ۸۷–۱۳۸۶ دو ستاره طلایی رنگ به نشانه دو قهرمانی در جام باشگاه‌های آسیا به نشان‌واره‌اش افزود. این امر از همان ابتدا محل بحث و درگیری میان هوادران این تیم و سایر تیم‌ها بود و در رسانه‌ها نیر در مورد این دو ستاره نحوه نمایش‌شان بر روی نشان‌واره استقلال بحث‌های فراوانی درگرفت.[۶۶][۶۷][۶۸] با گذر سال‌ها نزد هواداران و بازیکنان پیشین و کنونی استقلال قهرمانی در آسیا مترادف کسب ستاره قلمداد و تلاش برای قهرمانی در آسیا با کسب ستاره سوم هم‌نام شد.[۶۹][۷۰][۷۱] بعدها کنفدراسیون فوتبال آسیا در حساب رسمی‌اش در شبکه اجتماعی اینستاگرام از نشان‌واره ستاره‌دار استقلال در سالگرد قهرمانی این تیم در آسیا استفاده کرد. این امر از سوی رسانه‌ها به عنوان تأیید ستاره‌های نشان‌واره استقلال از سوی کنفدراسیون فوتبال آسیا تلقی شد.[۷۲] در حال حاضر سازمان لیگ فوتبال ایران و کنفدراسیون فوتبال آسیا هر دو از نشان‌واره ستاره‌دار استقلال برای نمایش نشان‌واره این تیم استفاده می‌کنند.[۷۳][۷۴]

رنگ و پوشاک

مقالهٔ اصلی: رنگ‌ها و نشان‌های باشگاه فوتبال استقلال تهران

تیم فوتبال دوچرخه‌سواران از ابتدا با لباس آبی رنگ در مسابقات حاضر شد[۲۶][۷۵] و استقلال همچنان آبی می‌پوشد. از میان باشگاه‌های سطح اول ایران، استقلال و تیم‌های همنامش همچون استقلال اهواز و استقلال خوزستان تنها تیم‌هایی هستند که آبی می‌پوشند؛ بدین ترتیب رنگ آبی به یکی از نمادهای این باشگاه تبدیل شده و آبی‌پوشان یکی از لقب‌های باشگاه است.[۷۶]

تیم تاج در جام منطقه‌ای ۱۳۴۹ با پیراهن آبی فیروزه‌ای و شرت مشکی رنگ شرکت کرد[۷۷] اما قبل و بعد از آن رنگ آبی پیراهن باشگاه به ندرت دچار تغییر شده‌است. استقلال در مناسبت‌های ویژه‌ای همچون مرگ ناصر حجازی و غلامحسین مظلومی با پیراهن مشکی رنگ در میدان‌ها حاضر شد.[۷۸][۷۹] لباس دوم استقلال به‌طور تاریخی همواره سفید رنگ بوده اما در مسابقات جام علم که در بهار ۱۳۵۲ در شهر اهواز برگزار شد با لباس زرد رنگ[۸۰] و در بازی‌های لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۳ با لباس نقره‌ای رنگ به عنوان لباس دوم به میدان رفت.[۸۱]

پوشاک

طرح لباس استقلال از ابتدا پیراهن آبی رنگ ساده بود و از ابتدای فعالیت باشگاه تا اواسط دهه ۱۳۶۰ لباس استقلال کمتر دچار تغییر می‌شد. تنها استثنا فصل ۶۱–۱۳۶۰ بود که استقلال با الهام‌گیری از پیراهن تیم ملی پرو در جام جهانی ۱۹۷۸ یک نوار مورب سفید رنگ به پیراهن خود افزود.[۸۲] این طرح پس از آن فصل دیگر تکرار نشد. در ابتدای دهه ۱۳۷۰ طرح اصلی لباس استقلال چندین بار عوض شد و لباس استقلال در ۱۳۷۰ در آخرین دوره مسابقات جام باشگاه‌های تهران دارای اشکال هندسی بود. از دهه ۱۳۸۰ بدین سو طرح پیراهن استقلال از سادگی درآمد و خطوط و طرح‌های گرافیکی وارد طراحی پیراهن باشگاه شدند.[۸۳] هم‌چنین استقلال به مناسبت بازی‌های ویژه‌ای همچون شهرآوردهای تهران و بازی‌های لیگ قهرمانان آسیا لباس‌هایی را به تن کرده که فقط مخصوص آن بازی بوده‌اند و دیگر پس از آن با آن لباس‌ها به میدان نرفت.[۸۴][۸۵]

پشتیبانان مالی و پوشاک

از ابتدای تأسیس باشگاه تا میانه‌های دهه ۱۳۶۰، استقلال بدون درج نشان تولیدکننده پوشاک به میدان‌ها می‌رفت. از دهه ۱۳۶۰ بدین سو باشگاه استقلال اقدام به درج نماد تولیدکننده پوشاک بر روی پیراهن کرد از آن پس همواره شرکت‌های مختلفی تولیدکننده اصلی پوشاک باشگاه بوده‌اند. عدم رعایت مالکیت فکری و جدی نگرفته شدن حق تکثیر[۸۶] باعث شده‌اند که شرکت‌های معتبر و بین‌المللی تمایلی به قرارداد بستن با باشگاه‌های ایرانی از جمله استقلال نداشته باشند چرا که امکان فروش انحصاری محصولات خود را در بازار ایران ندارند. بدین ترتیب استقلال همواره با شرکت‌های ایرانی یا شرکت‌های بین‌المللی کمتر شناخته شده قرارداد می‌بندد. این امر باعث متضرر شدن باشگاه نیز می‌شود چرا که قراردادهای تولید پوشاک استقلال همگی تنها تأمین کالا هستند و باشگاه در این زمینه درآمدزایی نقدی ندارد.[۸۷]

فصل تولیدکننده پوشاک پشتیبانان مالی اصلی پیراهن
۷۴–۱۳۲۴ -
-
۷۵–۱۳۷۴ عقیلی ایراندا بیمه آسیا بیمه ایران[۸۸]
۷۶–۱۳۷۵ پیچک بیمه آسیا
۷۷–۱۳۷۶ بیمه آسیا پاک
۷۸–۱۳۷۷ موتوژن
۷۹–۱۳۷۸ بیمه آسیا آترا[۸۹] آدامس پرستو[۹۰]
۸۰–۱۳۷۹ ال جی[۹۱]
۸۱–۱۳۸۰ دایی
۸۲–۱۳۸۱ موتورسیکلت تلاش
۸۳–۱۳۸۲ جورابان آیوا[۹۲]
۸۴–۱۳۸۳ عقیلی شارپ[۹۳]
۸۵–۱۳۸۴ آبی‌پوشان ساژم[۹۴]
۸۶–۱۳۸۵ مجید کفش ملی[۹۵] لاستیک بارز ایرانسل[۹۶]
۸۷–۱۳۸۶ مؤسسه مالی و اعتباری شهر[۹۷] یک و یک فروشگاه شهروند[۹۸]
۸۸–۱۳۸۷ آل‌اشپورت بازار مبل ایران[۹۹] بازار موبایل ایران[۹۹] سایپا[۱۰۰]
۸۹–۱۳۸۸ بازار مبل ایران[۱۰۱] بازار موبایل ایران[۱۰۱]
۹۰–۱۳۸۹ بانک شهر[۱۰۲] بانک تات[۱۰۳]
۹۱–۱۳۹۰ شهرداری تهران[۱۰۴] بانک شهر[۱۰۵]
۹۲–۱۳۹۱ سرزمین ایرانیان[۱۰۶] سرمایه‌گذاری صدرا پاسارگاد[۱۰۷] بانک رفاه[۱۰۸]
۹۳–۱۳۹۲ مجید بازار مبل ایران[۱۰۹]
۹۴–۱۳۹۳
۹۵–۱۳۹۴ ۳۶۱ درجه ری‌را[۱۱۰] نمایندگی سامسونگ[۱۱۱] همراه اول[۱۱۲] فودلند[۱۱۳]
۹۶–۱۳۹۵ لی-نینگ بیمه رازی[۱۱۴] همراه اول[۱۱۵]
۹۷–۱۳۹۶ همراه اول[۱۱۶] ایرانسل[۱۱۷]
۹۸–۱۳۹۷ ایرانسل[۱۱۸]
۹۹–۱۳۹۸ آل‌اشپورت

هواداران

مقالهٔ اصلی: هواداران باشگاه فوتبال استقلال تهران
هوادار خردسال استقلال که در ورزشگاه حاضر شده‌است - بازی مقابل ذوب‌آهن اصفهان، اسفند ۱۳۹۷
هواداران استقلال در بازی استقلال و داماش هفته پایانی فصل ۹۲–۱۳۹۱

به‌طور تاریخی هواداران استقلال از میان طبقه متوسط[۱۱۹] و نخبه جامعه ایران بودند،[۱۲۰] نخستین دسته‌های این هواداران از میانه‌های دهه ۱۳۲۰ شکل گرفتند، با پایان جنگ جهانی دوم در ۱۳۲۴ مردم به عرصه‌های جدید اجتماعی متمایل شدند و علاقه‌مندان به ورزش، ورزش جدید و جذاب فوتبال را پیگیری می‌کردند. در همان زمان نیز با انحلال تیم توفان که پرتماشاگرترین تیم زمان خود بود، طرفداران این تیم به تیم‌های دیگر از جمله دوچرخه‌سواران متمایل شدند[۱۲۱] و طرفداران فوتبال در تهران بین سه تیم تاج، دارایی و شاهین تقسیم شدند. با انحلال دارایی و شاهین در اواخر دهه ۱۳۴۰ و ورود پرسپولیس به رده اول فوتبال تهران، تاج و پرسپولیس عمده طرفداران فوتبال را به خود جلب کردند[۱۷] و از آن پس نیز باشگاه همواره طرفداران خود را داشته و هم‌اکنون نیز استقلال دارای میلیون‌ها هوادار در سراسر ایران است.[۵۷] تیم استقلال به کمک هوادارانش تعدادی از رکوردهای مربوط به حضور تماشاگر را در اختیار دارد؛ استقلال در طی ۱۲ فصل اخیر لیگ برتر در ۴ فصل رکورد بیشترین تماشاچی در بازی‌های خانگی را به خود اختصاص داده‌است.[۱۲۲][۱۲۳][۱۲۴][۱۲۵] در بازی‌های بین‌المللی در یک دهه اخیر نیز باشگاه استقلال با هشت بار حضور در لیگ قهرمانان آسیا، در شش فصل ۲۰۱۰، ۲۰۱۱، ۲۰۱۳، ۲۰۱۷، ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ رکورد تعداد میانگین تماشاچی در بازی‌های خانگی را به خود اختصاص داده‌است.[۱۲۶][۱۲۷][۱۲۸][۱۲۹][۱۳۰][۱۳۱] با این که باشگاه استقلال در تهران قرار دارد، در سراسر ایران دارای هوادار است[۱۳۲] و در بازی‌های خارج از خانه نیز عده زیادی برای تشویق این تیم به ورزشگاه می‌روند به گونه‌ای که معمولاً تیم استقلال بیشتر از تیم میزبان هوادار دارد.[۱۳۳] این باشگاه در کشورهای حوزه خلیج فارس هم هوادار دارد. به عنوان مثال در فصل‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ لیگ قهرمانان آسیا در بازی‌های خارج از خانه استقلال که همگی در کشورهای حوزه خلیج فارس شامل قطر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی برگزار شدند، به‌طور میانگین و به ترتیب ۷٬۵۳۳ و ۷٬۷۵۱ نفر برای طرفداری از استقلال به ورزشگاه رفتند.[۱۳۴][۱۳۵]

در فصل ۹۹–۱۹۹۸ جام باشگاه‌های آسیا و در بازی استقلال و جوبیلو ایواتا ژاپن که در ورزشگاه آزادی برگزار شد، با حضور ۱۲۱ هزار نفر، پرتماشاگرترین بازی تاریخ جام باشگاه‌های آسیا و از پرتماشاگرترین بازی‌های تاریخ فوتبال ایران بوده‌است.[۱۳۶] این در حالی‌ست که در آن روز حدود ۵۰ هزار نفر از هواداران استقلال نتوانستند راهی به ورزشگاه یابند و به خانه‌هایشان برگشتند.[۱۳۷]
همچنین در بازی پایانی پنجمین دوره لیگ برتر و در مقابل برق شیراز که به پیروزی ۴–۱ استقلال و قهرمانی این تیم منجر شد، تعداد ۱۱۰ هزار نفر[۱۳۸] از هواداران استقلال برای دیدن این بازی که به قهرمانی این تیم منجر شد به ورزشگاه رفتند و حدود ۱۰ هزار نفر از هواداران نیز نتوانستند وارد ورزشگاه شوند که این تعداد رکورد جدیدی در فوتبال ایران بود.[۱۳۹]

جمعیت و رفتارشناسی

بر اساس یک پژوهش که در ۱۳۹۰ بر روی جامعه آماری هواداران استقلال و پرسپولیس با هدف تقسیم هواداران بر اساس متغیرهای جمعیت‌شناختی، جغرافیایی و وفاداری بود انجام شد،[۱۴۰] مشخص گردید که هواداران ۱۶ تا ۲۴ سال با ۶۸/۸ درصد بیشترین درصد هواداران استقلال را تشکیل می‌دهند و هواداران ۴۵ تا ۵۴ ساله با ۰/۹ درصد کمترین درصد هواداران را تشکیل می‌دهند. همچنین در تقسیم‌بندی بر اساس محل سکونت، ۶۱/۶ درصد هواداران استقلال ساکن استان‌های تهران و البرز و ۳۸/۴ درصد ساکن سایر استان‌های ایران هستند. با استفاده از جدول متقاطع نشان داده شد که ۹۳/۸ درصد هواداران باشگاه استقلال در گروه دارای وفاداری پنهان؛ ۳/۵ درصد هواداران باشگاه استقلال در گروه دارای وفاداری پایین؛ ۲/۷ درصد در گروه دارای وفاداری زیاد قرار داشتند؛ و هیچ‌کدام یک از آن‌ها در گروه دارای وفاداری جعلی نبوده‌اند. در نهایت، مقایسه وفاداری هواداران دو تیم نشان داد که بین وفاداری نگرشی هواداران دو باشگاه استقلال و پرسپولیس تفاوت معنی داری وجود ندارد، اما نتایج مقایسه وفاداری رفتاری هواداران دو باشگاه نشان داد وفاداری رفتاری هواداران استقلال از هواداران پرسپولیس به‌طور معنی داری بیشتر است.

زنان

بعد از انقلاب ۱۳۵۷ حضور زنان در ورزشگاه‌ها و حتی جلسه‌های تمرینی تیم‌های ایرانی از جمله استقلال با محدودیت‌های فراوانی روبه‌رو بوده

تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ممنوعیتی برای ورود زنان به ورزشگاه‌های ایران وجود نداشت اما بعد از انقلاب ایران ورود زنان به ورزشگاه‌های ایران ممنوع شد[۱۷] و زنان هوادار استقلال نیز همچون زنان هوادار دیگر تیم‌ها از ورود به ورزشگاه‌ها محروم شدند. با این وجود زنان و دختران استقلالی همواره سعی در ورود به ورزشگاه داشته‌اند به گونه‌ای در بسیاری از مواقع برای اینکار مجبور به تغییر پوشش و ظاهر خود می‌شدند. در پاره‌ای از اوقات این تلاش‌هایشان موفق بوده و خبر ورود دختران استقلالی به ورزشگاه حتی در رسانه‌های عمومی نیز انعکاس می‌یافت.[۱۴۱] در حال حاضر نیروی انتظامی در بیرون از ورزشگاه از ورود زنان به ورزشگاه جلوگیری می‌کند و دختران هوادار استقلال نیز اجازه ورود به ورزشگاه را ندارند و در یک مورد، در بازی استقلال و العین در مرحله یک شانزدهم نهایی لیگ قهرمانان آسیا، یکی از دختران استقلالی با پوشش پسرانه توسط این نیرو دستگیر شد.[۱۴۲][۱۴۳]

از ابتدای فصل ۹۶–۱۳۹۵ و با اجازه منصوریان مربی وقت باشگاه به بانوان اجازه ورود به زمین تمرین استقلال، کمپ ناصر حجازی داده شد تا تماشاگر تمرین‌های پیش فصل استقلال باشند، اما این امر که با استقبال نسبی دختران هوادار استقلال رو به رو شده بود و بازخوردهای مثبتی هم داشت[۱۴۴] با مخالفت مدیریت وقت باشگاه رو به رو شد و بعد از فقط دو جلسه ورود دختران به تمرین‌های باشگاه نیز ممنوع شد[۱۴۵] و پس از آن زنان استقلالی دیگر نتوانستند تماشاگر تمرینات این تیم باشند.[۱۴۶]

سحر خدایاری

مقالهٔ اصلی: دختر آبی

سحر خدایاری از هواداران باشگاه استقلال بود که در اسفند ۱۳۹۷ و برای تماشای بازی استقلال و العین در چارچوب لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۹ وارد ورزشگاه آزادی تهران شد اما ماموران نیروی انتظامی ایران وی را دستگیر کردند. خدایاری بعد از بازداشت و حضور در دادگاه در اعتراض به حکم احتمالی زندان در مقابل دادگاه انقلاب تهران دست به خودسوزی زد و چند روز بعد در اثر جراحات ناشی از خود سوزی در ۱۸ شهریور درگذشت.[۱۴۷] این واقعه واکنش‌های گسترده داخلی و بین‌المللی در پی داشت[۱۴۸] و در شبکه‌های اجتماعی وی به دختر آبی معروف شد.[۱۴۹]


هماوردان

هماوردان داخلی

همچنین ببینید: آمار باشگاه فوتبال استقلال تهران برابر حریفان لیگ، شهرآورد استقلال و شاهین، شهرآورد تهران، و هماوردی استقلال و سپاهان

شهرآورد استقلال و شاهین نخستین شهرآورد تهران محسوب می‌شود.[۲۰] تاج و شاهین در کنار دارایی ۳ قطب اصلی فوتبال تهران را تشکیل می‌دادند[۱۵۰] و به دلیل پرطرفدار بودن[۱۲۱] و خاستگاه‌های متفاوت دو تیم،[۱۵۱] دیدارهای رو در روی تاج و شاهین همواره با حساسیت زیادی برگزار می‌شد به گونه‌ای که تا سال‌ها این بازی نقطه عطف جام باشگاه‌های تهران بود[۱۵۲] و تا پیش از انحلال شاهین در ۱۳۴۶ این بازی شهرآورد اصلی تهران بود.[۱۵۳] در دهه ۱۳۵۰ و با بازگشت شاهین به سطح برتر فوتبال ایران با نام شهباز این شهرآورد مجدداً از سرگرفته شد. نخستین بازی دو تیم در ۱۳۲۵ در چارچوب مسابقات جام باشگاه‌های تهران برگزار شد که آن بازی در پایان ۱–۱ مساوی شد.[۲۰]

لحظه به ثمر رسیدن گل استقلال توسط وریا غفوری در ۸۷امین شهرآورد تهران، ۱۰ اسفند ۱۳۹۶، استقلال ۱–۰ پرسپولیس

با انحلال باشگاه فوتبال شاهین و کوچ دسته جمعی بازیکنان شاهین و تغییر جهت دسته زیادی از هواداران این تیم به تیم پرسپولیس که تا آن زمان در دسته پایین‌تر فوتبال تهران شرکت می‌کرد بازی میان تاج و شاهین به نوعی دیگر و این‌بار در قالب تاج و پرسپولیس ادامه یافت و اکنون نیز رقابت دو باشگاه پرهوادار و پرافتخار استقلال و پرسپولیس، مهم‌ترین مسابقهٔ باشگاهی فوتبال در ایران است.[۵۷] نخستین بازی دو تیم در ۱۶ فروردین ۱۳۴۷ یک بازی دوستانه بود که با نتیجهٔ بدون گل پایان گرفت. نخستین برنده این شهرآورد تیم تاج بود و از آن زمان تاکنون تعداد بردهای تیم استقلال در شهرآورد تهران همواره از باخت‌هایش بیشتر بوده‌است. همچنین تیم استقلال صاحب رکورد ویژه شش سال و ده ماه بازنده نشدن در شهرآورد است[۱۵۴][۱۵۵] به گونه‌ای که برد تیم پرسپولیس در مهر ۱۳۷۵ تنها سومین برد این تیم بعد از انقلاب ۱۳۵۷ بود.
فردای برگزاری نخستین شهرآورد، هفته‌نامه کیهان ورزشی روی جلد خود چیزی از بازی ننوشت و تیتری از فوتبال دخترها داشت،[۱۵۶] امروزه این بازی همواره با حساسیت بالا و تماشاگران زیاد همراه است و برگزاری آن بازتاب‌های زیادی در ایران دارد.[۱۵۷] هواداران دو تیم معمولاً برای این بازی ورزشگاه آزادی را پر می‌کنند.[۵۷] این شهرآورد گاهی به خشونت میان بازیکنان، و درگیری میان هواداران می‌انجامد و اوباش‌گران به ناوگان حمل و نقل عمومی از جمله اتوبوس‌ها آسیب می‌زنند.[۱۵۷][۱۵۸]

تیم سپاهان اصفهان که در ابتدا شعبه شاهین تهران در شهر اصفهان بود[۱۵۹] با انحلال تیم شاهین نام خود را به سپاهان تغییر داد[۱۶۰] و در ۱۳۵۰ برای نخستین بار در چارچوب بازی‌های جام منطقه‌ای ایران برابر تاج قرار گرفت که ‎۴–۰ بازنده شد. از آن پس دیدارهای دو تیم در قالب جام‌های مختلف و دیدارهای دوستانه ادامه داشت. از اوائل دهه ۱۳۸۰ و با قدرت گرفتن تیم سپاهان و خارج شدن فوتبال ایران از حالت دو قطبی و قهرمانی سپاهان در لیگ برتر به عنوان اولین تیم غیر تهرانی، این بازی نیز دارای اهمیت دو چندانی شد. به شکل ویژه‌ای دیدارهای فینال جام حذفی ۸۳–۱۳۸۲ که با جنجال و درگیری‌های فراوانی همراه بود.[۱۶۱] در سال‌های پایانی دهه ۱۳۸۰ نیز بازی این دو تیم اهمیت دوچندانی یافت چرا که برای پنج سال متوالی یکی از این دو تیم قهرمان لیگ برتر می‌شد و دیدار رو در روی این دو تیم تا حد زیادی تعیین‌کننده قهرمان لیگ بود.[۱۶۲][۱۶۳]

هماوردان بین‌المللی

مقالهٔ اصلی: باشگاه فوتبال استقلال تهران در رقابت‌های آسیایی
همچنین ببینید: فهرست بازی‌های بین‌المللی باشگاه فوتبال استقلال تهران

به دلیل تعدد بازی‌ها و برگزاری بازی‌ها در مراحل حساسی همچون فینال و نیمه‌نهایی می‌توان باشگاه الهلال از کشور عربستان سعودی را مهم‌ترین هماورد بین‌المللی استقلال دانست[۱۶۴] بازی دو تیم که از سوی وبگاه گل دربی غرب آسیا لقب گرفته‌است[۱۶۵] تقابل دو قدرت سنتی قاره آسیاست[۱۶۶] و هم‌اکنون تبدیل به یک بازی مهم،[۱۶۷] حساس و کلاسیک شده‌است.[۱۶۸] دو تیم نخستین بار در مرحله گروهی مسابقات جام باشگاه‌های آسیا ۱۹۹۱ با یکدیگر رو به رو شدند که الهلال با یک گل پیروز آن بازی شد.[۵۲] پس از آن این دو تیم شش بار دیگر در رقابت‌های جام برندگان جام آسیا و لیگ قهرمانان آسیا با یکدیگر رو به رو شدند[۵۲][۶۰][۱۶۹][۱۷۰][۱۷۱] که از بازی‌های مهم دو تیم می‌توان به فینال جام باشگاه‌های آسیا ۱۹۹۱، نیمه نهایی جام برندگان جام آسیا ۱۹۹۶ و یک چهارم نهایی جام باشگاه‌های آسیا ۹۹–۱۹۹۸ اشاره کرد. در مجموع استقلال در نه رویارویی با الهلال چهار بار پیروز شده، دو بار مساوی کرده و سه بار نیز شکست خورده. دو تیم باید در مرحله گروهی مسابقات لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۰۷ نیز با یکدیگر رو در رو می‌شدند اما به دلیل اهمال مسئولان استقلال در ارسال به موقع اسامی بازیکنان ای‌اف‌سی تیم استقلال را از مسابقات محروم کرد و بازی‌های آن گروه تنها با شرکت سه تیم برگزار شد.[۱۷۲] آخرین دیدار دو تیم در مرحله گروهی لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۸ بود که استقلال در عمان ‎۱–۰ پیروز شد.[۱۷۳]

رسانه و فرهنگ عمومی

دو هفته نامهٔ تاج ورزشی به مدت ۲۹ سال بدون وقفه منتشر شد

باشگاه استقلال نخستین باشگاه فوتبال ایرانی است که رسانه اختصاصی خود را داشت، تاج ورزشی نام دو هفته نامه‌ای بود که توسط باشگاه از فروردین ۱۳۲۸ و با نام دوچرخه‌سواران و سپس تاج ورزشی منتشر شد.[۱۷۴] انتشار این دو هفته‌نامه تا بهمن ۱۳۵۷ انتشار یافت و بعد از انقلاب ایران انتشارش متوقف شد. بعد از انقلاب و از ابتدای دهه ۱۳۷۰ و دوران مدیریت کاظم اولیایی باشگاه مجدداً اقدام به انتشار رسانه اختصاصی خود کرد و هفته‌نامه استقلال جوان با سردبیری علی فتح‌الله‌زاده متولد شد[۱۷۵] که انتشارش هم‌اکنون و به شکل روزنامه نیز ادامه دارد. در سال‌های میانی دهه ۱۳۷۰ هفته‌نامه‌های دیگری با موضوعیت باشگاه استقلال منتشر می‌شدند که از میان آن‌ها می‌توان به آوای ساوه و صدای عدالت اشاره کرد،[۱۷۶] باشگاه استقلال از اردیبهشت ۱۳۹۷ و در حاشیه جشن قهرمانی در جام حذفی شبکه نلویزیونی‌اش را افتتاح کرد.[۱۷۷] از این شبکه برنامه‌هایی همچون تمرین‌ها و بازی‌های قدیمی استقلال پخش می‌شوند. استقلال در حالی در ۱۳۹۷ شبکه تلویزیونی‌اش را افتتاح کرد که سال‌ها قبل و در پاییز ۱۳۸۳ قصد داشت شبکه‌ای ماهواره‌ای به نام استقلال اسپرت را افتتاح کند اما در این راه ناکام ماند.[۱۷۸]

باشگاه استقلال موضوع یک مجموعه مستند سه قسمتی به اسم آبی استقلالی بوده‌است که دو قسمت نخست آن به بازی‌های پایانی و حواشی استقلال در فصل ۸۸–۱۳۸۷ لیگ برتر که با قهرمانی استقلال همراه بود می‌پردازد.[۱۷۹] این مجموعه مستند در سه قسمت ساخته شد و کارگردان قسمت‌های اول و دوم این مجموعه مهدی زریباف بوده‌است.[۱۸۰] قسمت سوم این مجموعه نیز از بابت حضور در فصل بعد لیگ برتر فوتبال ایران ساخته شد.[۱۸۱] هم چنین یک فیلم مستند سینمایی با نام آبی به رنگ آسمان توسط امیر رفیعی در مورد پیشینه این باشگاه ساخته شده که تاکنون فقط در جشنواره‌های داخلی به نمایش درآمده است.[۱۸۲] در این فیلم که با روایت چند بازیگر سرشناس سینمای ایران، تاریخ باشگاه استقلال تهران از زمان تأسیس تا به حال شرح داده می‌شود، بیش از هفتاد پیشکسوت باشگاه حضور یافته‌اند.[۱۸۳]

در حوزه موسیقی نیز هواداران استقلال ترانه‌هایی به یاد و طرفداری این تیم خوانده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به ترانه آبی با صدای رضا یزدانی،[۱۷۹] سرود رسمی تیم استقلال با صدای بابک جهانبخش[۱۸۴] و ترانه استقلال با صدای سعید عرب[۱۸۵] اشاره کرد.

بعد از انتخاب وینفرید شفر به عنوان مربی جدید استقلال، سفیر آلمان در ایران مهمان یک جلسه تمرین تیم استقلال بود. این نخستین بازدید سفیر یک کشور اروپایی از تمرین استقلال بوده‌است.[۱۸۶] پیش از این و در سال ۱۳۵۱، پله ستاره فوتبال جهان و برزیل در دیداری که از ایران داشت به باشگاه تاج رفته بود و بازدیدی از امکانات این باشگاه داشت. پله دربارهٔ باشگاه تاج گفت:[۱۸۷]

به نظرم این باشگاه یکی از بهترین باشگاه‌هایی است که دیده‌ام. باشگاه تاج می‌تواند در ردیف بزرگ‌ترین باشگاه‌های جهان باشد.

ورزشگاه

ورزشگاه امجدیه (شهید شیرودی کنونی) از ابتدای تأسیس باشگاه نخستین ورزشگاه خانگی این تیم بود. از نیمه فصل ۵۳–۱۳۵۲ و با افتتاح و بهره‌برداری ورزشگاه آزادی این ورزشگاه به عنوان میزبان بازی‌های تاج نیز انتخاب شد و پس از آن تا نیمه دهه ۱۳۶۰ باشگاه به تناوب در هر دو ورزشگاه بازی می‌کرد اما از ۱۳۶۸ استفاده از ورزشگاه شهید شیرودی متوقف شد و تمامی بازی‌های استقلال به ورزشگاه آزادی منتقل شد. از نیمه دوم دهه ۱۳۷۰ بعضی از بازی‌های استقلال از جمله بازی‌های جام حذفی در ورزشگاه تختی برگزار شدند و در پی بازسازی چمن ورزشگاه آزادی در فصل ۸۲–۱۳۸۱ استقلال تمام بازی‌های خانگی خود را در این ورزشگاه برگزار کرد و برای میزبانی بازی رفت شهرآورد در آن فصل از ورزشگاه یادگار امام شهر تبریز استفاده کرد.[۱۸۸]

ورزشگاه‌های خانگی

مقالهٔ اصلی: ورزشگاه آزادی تهران
همچنین ببینید: ورزشگاه شهید شیرودی

امجدیه (نام پیشین ورزشگاه شهید شیرودی) نخستین ورزشگاهی بود که تیم دوچرخه‌سواران در آن بازی‌های خود را انجام داد. این ورزشگاه از ابتدای تأسیس باشگاه در ۱۳۲۴ تا ۱۳۵۳ به تنهایی و از ۱۳۵۳ تا ۱۳۶۸ به تناوب و به همراه ورزشگاه آزادی میزبان بازی‌های خانگی استقلال بود. تعدادی از مهم‌ترین بازی‌های باشگاه تاج در این ورزشگاه برگزار شد که از میان آن‌ها می‌توان به شهرآوردهای این تیم در مقابل شاهین، نخستین بازی‌های شهرآورد این تیم در مقابل پرسپولیس و فینال‌های جام باشگاه‌ها و حذفی تهران در دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ اشاره کرد. اما مهم‌ترین بازی باشگاه در این ورزشگاه، دیدار فینال مسابقات قهرمانی باشگاه‌های آسیا در بهار ۱۳۴۹ است که با پیروزی و قهرمانی تاج پایان یافت.

هواداران استقلال در ورزشگاه آزادی، پاییز ۱۳۹۶

در ۲۷ بهمن ۱۳۶۸ قرار بود که تیم استقلال در چارچوب رقابت‌های جام باشگاه‌های تهران، در این ورزشگاه در مقابل پاس تهران قرار بگیرد. به دلیل بارش باران در روز قبل و آماده نبودن زمین ورزشگاه این بازی لغو شد اما نبود وسائل ارتباط جمعی مناسب و عدم اطلاع‌رسانی کافی هیئت فوتبال تهران باعث شد که هواداران استقلال به درستی در جریان این امر قرار نگیرند و به هر حال در ورزشگاه حاضر و با درهای بسته مواجه شوند. این مسئله باعث خیزش نامتعارف این هواداران، تجمع‌شان در خیابان و سر دادن شعارهای ضد حکومتی می‌شود.[۱۷۵] پس از این حادثه استفاده از ورزشگاه شیرودی برای همیشه متوقف و تمامی بازی‌های خانگی استقلال به ورزشگاه آزادی منتقل شد.

از تابستان ۱۳۵۳ و در نیم فصل دومین دوره جام تخت جمشید ورزشگاه آزادی که به مناسبت بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران افتتاح شده بود به عنوان ورزشگاه میزبان بازی‌های تیم تاج نیز برگزیده می‌شود اما دور بودن این ورزشگاه از شهر تهران در دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ و کمبود وسائل ترابری عمومی باعث شدند که استفاده ار ورزشگاه امجدیه که در مرکز شهر بود همچنان ادامه یابد. از نیمه دوم دهه ۱۳۶۰ تا هم‌اکنون این ورزشگاه به تنهایی میزبان بازی‌های استقلال است و تعدادی از مهم‌ترین بازی‌های استقلال از جمله دو بازی نیمه نهایی و فینال جام باشگاه‌های آسیا ۹۹–۱۹۹۸ در این ورزشگاه انجام شدند. استقلال هم‌اکنون برای بازی‌های خانگی خود این ورزشگاه را اجاره می‌کند.[۷۳]

زمین تمرین

تاج در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ چهار زمین تمرین در تهران داشت[۱۸۹] و معمولاً در زمین دیهیم در شرق تهران جلسات تمرینی‌اش را برگزار می‌کرد. این ورزشگاه در کنار دیگر دارایی‌های سازمان ورزشی و فرهنگی تاج بعد از انقلاب ایران در ۱۳۵۷ از مالکیت این سازمان خارج شد اما استقلال در دهه ۱۳۶۰ همچنان در این زمین به تمرین کردن ادامه داد. استقلال در دهه ۱۳۷۰ در زمین مرغوب‌کار که از دارایی‌های سابق خودش بود به تمرین کردن پرداخت.

در زمستان ۱۳۹۴ شهرداری تهران تصمیم گرفت به دلیل بالا بودن هزینه نگهداری، دو ورزشگاه شهید کاظمی را که در منطقه ۱۸ شهرداری واقع شده را برای سه سال به تیم استقلال و ورزشگاه امام رضا را که در منطقه ۱۹ شهرداری واقع شده به مدت سه سال به تیم پرسپولیس واگذار کند تا این دو باشگاه ضمن استفاده از این ورزشگاه‌ها هزینه‌های نگهداری آن‌ها را نیز متقبل بشوند. با دخالت و کارشکنی مسئولان باشگاه پرسپولیس و به ویژه جعفر کاشانی از اعضای هیئت مدیره این باشگاه، ورزشگاه شهید کاظمی که در ابتدا به نام ناصر حجازی کلنگ خورده بود و شرایط بهتری نیز داشت از اختیار باشگاه استقلال خارج و به تیم پرسپولیس واگذار شد.[۱۹۰][۱۹۱][۱۹۲][۱۹۳] هم‌اکنون باشگاه به دلیل دوری ورزشگاه امام رضا و زمین چمن مصنوعی آن از این ورزشگاه نه برای برگزاری جلسات تمرینی و نه برای برگزاری بازی‌های رسمی یا دوستانه استفاده نمی‌کند

استقلال هم‌اکنون در زمین فوتبال مجموعه ورزشی باشگاه نفت تهران‌سر تمرین می‌کند.در گذشته استقلال در زمین‌هایی همچون زمین شماره دو مجموعه ورزشی آزادی[۱۹۴][۱۹۵] و سازمان صنایع دفاع تمرین می‌کرد.[۱۹۶][۱۹۷] یکی دیگر از محل‌های تمرین باشگاه استقلال کمپ ناصر حجازی بوده که هم‌اکنون به دلیل کیفیت پایین چمن ورزشگاه این کمپ بی‌استفاده مانده‌است.[۱۹۸] با توجه به استفاده سایر تیم‌ها از زمین شماره دو ورزشگاه آزادی و ترافیک بالای این زمین تمرینی، پیدا کردن زمین تمرین مناسب همواره برای باشگاه مشکل بزرگی بوده‌است.[۱۹۹][۲۰۰]

تیم‌های دیگر

استقلال نخستین باشگاه ایرانی‌ست که اقدام به تأسیس شعب مختلف در شهرهای دیگر کرد، شعبه اهواز باشگاه در ۱۳۲۷ تأسیس شد[۲۰۱] و پس از آن نیز در شهرهای دیگر نیز شعبه‌های مختلفی را تأسیس کرد. تاج از اولین باشگاه‌هایی بود که در ایران مدارس فوتبال نیز راه‌اندازی کرد[۲۰۲] و بازیکنان این مدارس فوتبال، پشتوانه‌ای برای آینده باشگاه بودند.[۲۰۲]

خانواده تیم‌های تاج

همچنین ببینید: باشگاه تاج آبادان، باشگاه فوتبال استقلال اهواز، باشگاه فوتبال استقلال رشت، و باشگاه فوتبال تاج مسجدسلیمان
تاج مسجدسلیمان، سال ۱۳۵۲

پیش از انقلاب ایران، باشگاه تاج به دلیل پشتوانه مالی قوی‌ای که داشت[۲۰۲] در بسیاری از شهرهای ایران شعبه‌های مختلفی تأسیس کرد. آبادان، اهواز، تبریز، خرم‌آباد، رشت، شیراز، گنبد کاووس، مسجدسلیمان و همدان از جمله این شهرها بودند.[۲۰۲]
در ۱۳۴۹ و در مرحله مقدماتی جام منطقه‌ای، در کنار تیم تاج تهران، ۸ تیم دیگر از خانواده تیم‌های تاج در مسابقات شرکت کردند که تیم‌های تاج آبادان و تاج شیراز به مرحله نهایی صعود کردند و تیم تاج آبادان در نهایت موفق به کسب عنوان سومی آن جام شد.[۲۰۳] سال بعد و در مسابقات جام منطقه‌ای ۱۳۵۰ نیز، تاج مسجدسلیمان در مسابقات شرکت کرد و در میان ۸ تیم، ششم شد.[۲۰۴]
یکی از شعبه‌های موفق، تاج اهواز بود که از همان ابتدا گروهی از بازیکنان خوب استان خوزستان را داشت و حتی توانست امتیاز لازم برای صعود به جام تخت جمشید ۱۳۵۲ را به دست آورد، اما چون مطابق قانون تنها یک تیم از هر باشگاه می‌توانست در بالاترین دسته بازی کند و تاج تهران نیز در این دسته بود، از صعود بازماند و تیم نورد اهواز با استفاده از بازیکنان اصلی تاج اهواز در مسابقات آن سال شرکت کرد.[۲۰۵]
پس از انقلاب نیز، استقلال رشت (که زیر نظر شهرداری رشت بود)[۲۰۶] و استقلال اهواز در فصول مختلف در رده‌های بالای لیگ فوتبال ایران حضور داشتند. بعدها امتیاز استقلال رشت به پگاه گیلان فروخته شد، اما استقلال اهواز تاکنون در فوتبال ایران حضور دارد.

تیم‌های پایه

همچنین ببینید: آکادمی فوتبال باشگاه استقلال تهران، باشگاه فوتبال امید استقلال تهران، و باشگاه فوتبال جوانان استقلال تهران
رضا آذری از آخرین محصولات آکادمی استقلال که به تیم اصلی راه یافته‌است

باشگاه تاج از ابتدای تأسیس خود همواره توجه خاصی به تیم‌های پایه و پرورش بازیکنان جوان داشت و علی دانایی‌فرد مربی تیم اصلی باشگاه در همان دهه ۱۳۲۰ سرپرستی و مدیریت تیم جوانان باشگاه را بر عهده داشت[۲۰۷] و تاج علاوه بر شهرهای دیگر در تهران نیز تیم‌های پایه و اقماری داشت و بسیاری از بازیکنان سرشناس باشگاه و دیگر باشگاه‌های ایرانی از این تیم‌ها رشد کردند. با ورود رایکوف به تیم تاج در اواخر دهه ۱۳۴۰، تمامی تیم‌های پایه برای مدتی زیر نظر وی قرار گرفتند و بازیکنانی همچون حسن روشن، حسن نظری و ایرج دانایی‌فرد زیر نظر وی و علی دانایی‌فرد، مربی وقت تیم‌های پایه تاج، رشد کردند و حتی به تیم ملی ایران در جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین نیز پیوستند.[۲۰۲]

در حال حاضر تیم‌های پایه استقلال در چهار رده سنّی امید، جوانان، نوجوانان و نونهالان فعال هستند[۲۰۸][۲۰۹] و در رده‌های سنی مختلف لیگ فوتبال استان تهران شرکت می‌کنند. تیم امید استقلال در سال ۱۳۹۷ قهرمان امیدهای تهران شد[۲۱۰] و تیم‌های جوانان، نوجوانان و نونهالان در لیگ فوتبال تهران به ترتیب چهارم، هفتم و ششم شدند.[۲۱۱][۲۱۲][۲۱۳]

تیم‌های استقلال در گذشته در ورزشگاه مرغوبکار تمرین می‌کردند[۲۱۴] اما با بازپس‌گیری این ورزشگاه از تیم استقلال[۲۱۵] هم‌اکنون در ورزشگاه امام رضا تمرین می‌کنند.[۲۱۶] هم اکنون و از مهر ۱۳۹۷ محمد مومنی بازیکن سابق استقلال به عنوان رئیس آکادمی استقلال فعالیت می‌کند. مربیان تیم‌های رده‌های سنی پایه استقلال نیز همگی از میان بازیکنان سابق استقلال انتخاب شده‌اند. در سال ۱۳۹۸ در رده‌های امید، جوانان، نوجوانان و نونهالان به ترتیب رضا حسن‌زاده، محمد نوازی، علیرضا اکبرپور و داود حسینی مربیان تیم‌های پایه استقلال هستند.[۲۱۷]

تیم زنان

مقالهٔ اصلی: باشگاه فوتبال زنان استقلال تهران
پرونده:TAJ Ladies ( 1970 -1974).jpg
تیم فوتبال دختران تاج در سال ۱۳۴۹، نخستین تیم فوتبال بانوان در ایران

باشگاه تاج، نخستین باشگاه فوتبال در ایران بود که برای زنان کلاس فوتبال تمرینی گذاشت و از پیشگامان فوتبال زنان در ایران بود. نخستین تیم فوتبال بانوان در ایران توسط تاج در ۱۳۴۹ تأسیس شد و علی دانایی‌فرد نخستین سرمربی این تیم بود. بعد از تاج تیم‌های دیگر از جمله دیهیم و عقاب و پرسپولیس تیم‌های بانوان خویش را تشکیل دادند اما در سال‌های ابتدایی فاصله تیم تاج با تیم‌های دیگر بسیار بود.[۲۱۸][۲۱۹]

در بهمن ۱۳۸۷، خبر بازی دوستانه تیم نوجوانان پسر (به مربیگری علیرضا منصوریان) و تیم دختران استقلال منتشر شد. این واقعه پس از انقلاب بی‌سابقه بود و جنجال و واکنش‌های بسیاری برانگیخت.[۲۲۰][۲۲۱] این بازی دوستانه، منجر به انحلال تیم زنان استقلال شد.[۲۲۲] در ۱۳۹۳ مجدداً تیم بانوان استقلال فعال شد اما در ۱۳۹۵ و به دستور مدیر عامل استقلال رضا افتخاری این تیم برای دومین بار (و سومین بار بعد از انقلاب ایران) تعطیل شد.[۲۲۳] این در حالی بود که تیم زنان استقلال در آن زمان کارش را از دسته دو شروع کرده بود و با قهرمانی در دسته یک به لیگ برتر بانوان راه یافته بود.[۲۲۴]

ورزش‌های دیگر

استقلال در سال ۱۳۹۷ دوباره در رشته دو و میدانی اقدام به تیم‌داری کرد و در مسابقات قهرمانی ایران نیز شرکت نمود.

این باشگاه از همان ابتدای فعالیتش در دهه ۱۳۲۰ در چندین رشته ورزشی مختلف فعال بود و باشگاه فوتبال تنها تیم فوتبال سازمان ورزشی و فرهنگی تاج محسوب می‌شد. این سازمان در زمان اوج فعالیتش در سال‌های پیش از انقلاب ایران به غیر از فوتبال در هجده رشته ورزشی مردان و دوازده رشته ورزشی بانوان فعالیت داشت و در چهارده رشته ورزشی قهرمان باشگاه‌های ایران شده بود. رشته‌های ورزشی مردان عبارت بودند از: کشتی آزاد، کشتی فرنگی، جودو، وزنه‌برداری، بوکس، پرورش اندام، والیبال، بسکتبال، بدمینتون، دو و میدانی، تنیس، تنیس روی میز، شنا و شیرجه، دوچرخه‌سواری، شمشیربازی، کوهنوردی، اسکی و ورزش‌های رزمی. رشته‌های ورزشی بانوان نیز شامل: والیبال، بسکتبال، بدمینتون، دو و میدانی، تنیس، تنیس روی میز، شنا و شیرجه، دوچرخه‌سواری، شمشیر بازی، کوهنوردی، اسکی و ورزش‌های رزمی می‌شدند.[۲۰] از میان موفق‌ترین تیم‌های سازمان فرهنگی ورزشی تاج می‌توان به تیم‌های والیبال زنان و مردان تاج اشاره کرد. تیم والیبال زنان تاج در ۱۳۴۲ و در هنگام تشکیل تیم ملی والیبال زنان ایران و برگزاری نخستین بازی تیم ملی، به عنوان تیم قهرمان والیبال زنان باشگاه‌های تهران اسکلت اصلی تیم ملی را تشکیل داد و تیم ملی بر پایه بازیکنان تیم تاج شکل گرفت.[۲۲۵] تیم والیبال مردان تاج نیز از موفق‌ترین تیم‌های سازمان تاج بود و در دوره دوم و سوم جام پاسارگاد قهرمان ایران شده بود.[۲۲۶][۲۲۷]

تقریباً تیم‌های تمامی این رشته‌ها پس از انقلاب تعطیل شدند اما استقلال در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ برای مدتی صاحب تیم‌های فوتسال زنان[۲۲۸] و مردان شده بود که آن تیم‌ها نیز بعدتر منحل شدند.[۲۲۹] در ۱۳۹۷ و بعد از سال‌ها عدم تیم‌داری در رشته‌های ورزشی دیگر، استقلال اقدام به تیم‌داری در رشته دو و میدانی کرد و با تیم دو و میدانی‌اش در مسابقات قهرمانی ایران حاضر و موفق به کسب مقام دومی نیز شد.[۲۳۰] سرمربی این تیم هادی سپهرزاد دونده ملی‌پوش ایران است.[۲۳۱]

آمار و رکوردها

مقاله‌های اصلی: فهرست آمار و رکوردهای باشگاه فوتبال استقلال تهران و فهرست فصل‌های باشگاه فوتبال استقلال تهران
آرش برهانی بهترین گلزن تاریخ باشگاه استقلال با ۱۰۹ گل زده

باشگاه استقلال با مجموع ۳۶ عنوان قهرمانی رسمی استانی، کشوری و قاره‌ای، پرافتخارترین تیم باشگاهی فوتبال ایران است. نخستین قهرمانی رسمی باشگاه استقلال، قهرمانی در مسابقات جام حذفی باشگاه‌های تهران ۱۳۲۶ و جدیدترین قهرمانی استقلال، قهرمانی در جام حذفی ایران ۹۷–۱۳۹۶ است. استقلال در میان تیم‌های حاضر در برترین سطح فوتبال ایران باسابقه‌ترین تیم است و تنها تیمی‌ست که از دهه ۱۳۲۰ تاکنون همچنان در بالاترین سطح فوتبال ایران فعال است و همچنین تنها تیمی‌ست که از ابتدای برگزاری جام‌های باشگاهی سراسری در ایران در دهه ۱۳۴۰ در هر دهه خورشیدی حداقل یک بار قهرمان ایران شده‌است. استقلال تنها قهرمان هر پنج سیستم لیگ ایران، جام منطقه‌ای، جام تخت جمشید، لیگ قدس، جام آزادگان و لیگ برتر خلیج فارس نیز هست.[۲۳۲]

در لیگ برتر بعد از برگزاری هفده دوره، این باشگاه در کنار تیم‌های پرسپولیس، سپاهان و ذوب آهن تنها تیمی است که در تمامی ادوار این لیگ حاضر بوده و در مجموع با ۹۲۹ امتیاز، ۷۷۳ گل زده و ۲۵۵ برد در تمامی این زمینه‌ها رکورددار است و در رتبه اول جدول کلی لیگ برتر قرار دارد.[۲۳۳] در فصل ۸۸–۱۳۸۷ استقلال موفق شد ۷۰ گل بزند که رکورد تعداد گل زده در یک فصل فوتبال ایران است.[۲۳۲] پر گل‌ترین پیروزی تاریخ باشگاه در ششم دی ۱۳۳۶ و از مسابقات جام باشگاه‌های تهران رقم خورد. در این بازی تاج با ۱۸ گل تیم داریوش را شکست داد.[۱۸]

حسین حسینی دروازه‌بان استقلال با بسته نگه داشتن دروازه‌اش به مدت ۸۰۷ دقیقه در این زمینه رکورددار لیگ ایران است

تاج نخستین تیم ایرانی بود که در رقابت‌های بین‌المللی موفق به کسب قهرمانی شد، قهرمانی تاج تهران در مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۳۴۹ نخستین قهرمانی یک تیم ایرانی در مسابقات بین‌المللی بود.[۲۳۴] همچنین استقلال پرافتخارترین و باسابقه‌ترین باشگاه ایرانی در لیگ قهرمانان آسیا است.[۲۳۵] تیم تاج در ۱۳۴۹ برای نخستین بار در سومین دوره مسابقات جام باشگاه‌های آسیا شرکت کرد و موفق شد بدون شکست خوردن در بازی‌ها مقام قهرمانی را کسب کند. استقلال در سومین حضور خود در جام باشگاه‌های آسیا در فصل ۹۱–۱۹۹۰ باز هم بدون شکست موفق به فتح جام شد تا تنها تیم ایرانی باشد که موفق شده بیش از یک بار یک جام بین‌المللی را فتح کند.[۲۳۶] استقلال با ۱۶ بار حضور در لیگ قهرمانان آسیا،[پانویس ۱] دو عنوان قهرمانی، دو عنوان نائب قهرمانی، دو عنوان سومی، ۱۰۷ بازی، ۵۳ برد و ۱۷۲ گل زده پرافتخارترین تیم ایرانی و سومین تیم پر افتخار در این بازی‌ها است.

در مجموع رقابت‌های آسیایی و با در نظر گرفتن مسابقات جام برندگان جام آسیا، استقلال با ۱۲۵ بازی، ۶۱ برد و ۲۰۹ گل زده در میان تیم‌های ایرانی رکورددار است. همچنین استقلال نخستین تیم ایرانی‌ست که بیش از ۱۰۰ بازی در آسیا انجام داده، بازی برگشت استقلال و بوریرام تایلند در مرحله یک چهارم نهایی لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۳ صدمین بازی این تیم بود.[۲۳۷]

از میان رکوردهای شخصی بازیکنان استقلال در زمان حضورشان در باشگاه می‌توان به ترانسفر بیوک جدی‌کار در ۱۳۳۷ به تیم ویکتوریا ۱۸۸۹ آلمان اشاره کرد، وی نخستین لژیونر تاریخ فوتبال ایران[۲۳۸] و آسیا[۲۳۹] است. نخستین گل ایران در ادوار جام جهانی را نیز ایرج دانایی‌فرد، بازیکن وقت تیم تاج به ثمر رساند، دیگر گل ایران در جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین هم توسط یک بازیکن تاج، حسن روشن به ثمر رسید. این دو بازیکن در دیدار خداحافظی پله به تیم منتخب جهان هم دعوت شدند.[۲۴۰] مهدی پاشازاده دیگر بازیکن استقلال است که در زمان بازی در این تیم به تیم منتخب جهان هم دعوت شده بود.[۲۴۱] دو بازیکن استقلال نیز موفق به کسب عنوان آقای گلی در مسابقات بین‌المللی شده‌اند، غلامحسین مظلومی با پنج گل در مسابقات جام باشگاه‌های آسیا ۱۹۷۰و صمد مرفاوی با شش گل در مسابقات فصل ۹۱–۱۹۹۰ موفق به کسب عنوان آقای گل مسابقات جام باشگاه‌های آسیا شدند.[۲۴۲] در ۲۰۱۰ میلادی نیز بر اساس نظرسنجی سایت فدراسیون بین‌المللی تاریخ و آمار، فرهاد مجیدی کاپیتان آن زمان استقلال به عنوان محبوب‌ترین بازیکن جهان در ۲۰۱۰ شناخته شد.[۲۴۳] حسین حسینی دروازه‌بان استقلال نیز با بسته نگه‌داشتن دروازه‌اش به مدت ۸۷۲ در این زمینه در میان دروازه‌بان‌های تاریخ فوتبال ایران رکورددار است.[۲۴۴]

افتخارات

مقالهٔ اصلی: فهرست افتخارات باشگاه فوتبال استقلال تهران

استقلال با کسب ۳۶ عنوان قهرمانی رسمی در جام‌های استانی، کشوری و قاره‌ای پرافتخارترین تیم ایران است.[۲۳][۲۴۵]

استقلال قهرمان جام حذفی ۹۷–۱۳۹۶
جام‌های رسمی استقلال[۲۳][۲۴۶]
نوع
رقابت‌ها
عنوان‌ها
سال‌ها / فصل‌ها
داخلی
کشوری
۸
۷
استانی
۱۴
۱۳۲۸، ۱۳۳۱، ۱۳۳۵، ۱۳۳۶، ۱۳۳۸، ۱۳۴۰، ۱۳۴۱، ۱۳۴۸، ۱۳۴۹، ۱۳۵۰، ۱۳۵۱، ۱۳۶۲، ۱۳۶۴، ۱۳۷۰
۴
۱۳۲۶، ۱۳۳۰، ۱۳۳۷، ۱۳۳۸
*۱
قاره‌ای
**۲
مجموع
۳۶
  •   رکورد
  •   * رکورد مشترک
  •   ** رکورد ایران

بازیکنان

بازیکنان کنونی

به روز شده تا ۷ مرداد ۱۳۹۸[۲۴۷][۷۳]

مطابق با آیین‌نامه نقل و انتقالات لیگ برتر، هر باشگاه لیگ برتری مجاز به استفاده از ۱۸ بازیکن بزرگسال است و بقیه بازیکنان تیم باید از سهمیهٔ زیر ۲۳ سال، زیر ۲۱ سال یا زیر ۱۹ سال باشند؛ همچنین هر باشگاه می‌تواند ۳ بازیکن زیر ۲۵ سال نیز جدا از سهمیه بزرگسالان داشته باشد، به شرطی که آن بازیکنان از فصل قبل با تیم قرارداد داشته باشند.[۲۴۸] در این میان هر تیم می‌تواند از ۴ بازیکن خارجی، شامل حداقل یک بازیکن آسیایی، استفاده کند.[۲۴۹]

شماره نقش بازیکن
۱ ایران دروازه‌بان حسین حسینی
۳ ایران مدافع میلاد زکی‌پور زیر۲۵ سال
۴ ایران مدافع سیاوش یزدانی
۵ ایران مدافع عارف غلامی زیر۲۳ سال
۶ ایران هافبک علی کریمی
۷ مالی مهاجم شیخ دیاباته
۸ ایران هافبک فرشید اسماعیلی
۹ ایران هافبک علی دشتی
۱۰ ایران هافبک مهدی قائدی زیر۲۱ سال
۱۱ ایران مهاجم مرتضی تبریزی
۱۲ ایران دروازه‌بان حسین پورحمیدی زیر۲۳ سال
۱۴ ایران هافبک فرشید باقری
۱۵ ایران هافبک سینا خادم‌پور زیر۲۳ سال
شماره نقش بازیکن
۱۶ کرواسی مدافع هروویه میلیچ
۱۷ ایران هافبک مسعود ریگی
۲۰ ایران مهاجم محسن کریمی زیر۲۵ سال
۲۱ ایران مدافع وریا غفوری
۲۳ ایران هافبک داریوش شجاعیان
۲۸ ایران مهاجم محمد بلبلی زیر۲۳ سال
۳۴ ایران مدافع امیرحسین کارگر زیر۲۱ سال
۴۴ ایران مدافع میلاد باقری
۵۷ ایران مدافع شاهین طاهرخانی زیر۲۳ سال
۶۶ ایران هافبک مسعود ریگی
۷۰ ایران مدافع محمد دانشگر
۷۷ ایران هافبک رضا آذری زیر۲۱ سال
۸۸ ایران هافبک آرش رضاوند
۹۹ ایران مهاجم سجاد آقایی زیر۲۳ سال

سایر بازیکنان تحت قرارداد

این فهرست شامل بازیکنانی است که با باشگاه استقلال قرارداد دارند اما بنا بر دلایل مختلفی نام آن‌ها از فهرست بازیکنان اصلی تیم خارج شده‌است.

شماره نقش بازیکن
۹۸ ایران مهاجم مرتضی آقاخان

بازیکنان جدا شده به صورت قرضی

شماره نقش بازیکن
ایران مدافع عظیم گوک (در ملوان بندرانزلی تا ۹ دی ۱۳۹۸)

بازیکنان پیشین

همچنین ببینید: فهرست بازیکنان خارجی باشگاه فوتبال استقلال تهران و فهرست بازیکنان باشگاه فوتبال استقلال تهران

برای دیدن بازیکنان پیشین باشگاه که در ویکی‌پدیا مقاله دارند، رده:بازیکنان باشگاه استقلال را ببینید.
برای دیدن آمار و رکوردهای بازیکنان استقلال فهرست آمار و رکوردهای باشگاه فوتبال استقلال تهران§آمار بازیکنان را ببینید.
برای دیدن پیشینه بازیکنان استقلال در تیم ملی فوتبال ایران باشگاه استقلال و تیم ملی ایران را ببینید.

پرسنل

مربیان

مقالهٔ اصلی: فهرست مربیان باشگاه فوتبال استقلال تهران
آندره‌آ استراماچونی، سرمربی فعلی باشگاه استقلال

نخستین مربی تاریخ باشگاه علی دانایی‌فرد بود.[۲۳] دانایی‌فرد در مجموع طی سه نوبت به مدت ۲۲ سال مربی‌گری باشگاه را برعهده داشت. زدراکو رایکوف نخستین مربی خارجی باشگاه و نخستین مربی خارجی در باشگاه‌های ایرانی است. در مجموع و تاکنون ۳۱ مربی مختلف پست سرمربی‌گری استقلال را بر عهده گرفته‌اند. در سال‌های پیش از انقلاب شش مربی در نه نوبت مختلف، در فاصله ده سال بین ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۸، ۱۲ مربی در ۲۰ نوبت و از در فاصله ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۱ هشت مربی در ۱۲ نوبت این پست بر عهده گرفته‌اند. از ۱۳۸۱ تاکنون نیز ۱۲ مربی ۱۶ بار این پست را بر عهده گرفته‌اند. مربی کنونی استقلال آندره‌آ استراماچونی است، وی که از خرداد ۱۳۹۸ مشغول به کار شده نخستین مربی ایتالیایی این تیم است.[۶۳]

کادر فنی
سمت نام
سرمربی ایتالیا آندره‌آ استراماچونی
دستیار مربی آرژانتین سباستین لتو
ایتالیا عمر دانِزی
مربی دروازه‌بان‌ها ایران بهزاد غلامپور
مربی بدنساز ایتالیا مارکو کسر
آنالیزور
فیزیوتراپیست ایران امین نوروزی
پزشک ایران کاوه ستوده
ماساژور ایران مهرداد رهبری
سرپرست تیم ایران جواد زرینچه
مدیر آکادمی ایران اصغر حاجیلو
مربی امیدها ایران رضا حسن‌زاده
مربی جوانان ایران هادی شکوری
مربی نوجوانان ایران علیرضا اکبرپور
مربی نونهالان ایران داوود حسینی
تدارکات ایران مدد جباری
مدیر رسانه‌ای ایران محمد نوری فر
رییس کانون مشوقین ایران رامین همتی
علی دانایی‌فرد، نخستین سرمربی باشگاه استقلال
مربیانی که موفق به کسب جام رسمی با استقلال شده‌اند
نام دوران جام‌ها
داخلی آسیایی جمع
کشوری استانی
لیگ
سراسری 		حذفی
ایران 		باشگاه‌های
تهران 		حذفی
تهران 		سوپرجام
تهران 		جام
باشگاه‌ها
ایران علی دانایی‌فرد
۱۳۳۲–۱۳۲۵
۱۳۴۶–۱۳۳۳
۱۳۴۹–۱۳۴۷
۱۳۵۵ (مربی موقت)
۰
۰
۹
۴
۰
۰
۱۳
جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی زدراکو رایکوف
۱۳۵۵–۱۳۴۹
۲
۰
۲
۰
۰
۱
۵
آلمان ولادمیر جکیچ
۱۳۵۷–۱۳۵۵
۰
۱
۰
۰
۰
۰
۱
ایران منصور پورحیدری
۱۳۶۰–۱۳۵۹
۱۳۶۳–۱۳۶۲
۱۳۶۵–۱۳۶۴
۱۳۶۷–۱۳۶۵
۱۳۷۱–۱۳۶۸
۱۳۷۵–۱۳۷۴
۱۳۸۱–۱۳۷۸
۱۳۸۲ (مربی موقت)
۲
۲
۳
۰
۰
۱
۸
ایران رضا نعلچگر
۱۳۷۳
۰
۰
۰
۰
۱
۰
۱
ایران ناصر حجازی
۱۳۶۲–۱۳۶۱
۱۳۶۳
۱۳۷۸–۱۳۷۵
۱۳۸۶
۱
۰
۰
۰
۰
۰
۱
ایران امیر قلعه‌نویی
۱۳۸۱ (مربی موقت)
۱۳۸۵–۱۳۸۲
۱۳۸۸–۱۳۸۷
۱۳۹۴–۱۳۹۱
۳
۲
۰
۰
۰
۰
۵
ایران پرویز مظلومی
۱۳۹۱–۱۳۸۹
۱۳۹۵–۱۳۹۴
۰
۱
۰
۰
۰
۰
۱
آلمان وینفرید شفر
۱۳۹۸–۱۳۹۶
۰
۱
۰
۰
۰
۰
۱
مجموع ۸ ۷ ۱۴ ۴ ۱ ۲ ۳۶

مدیران

مقالهٔ اصلی: فهرست مدیران باشگاه استقلال تهران
پرویز خسروانی، از مؤسسان نخستین باشگاه و مالک آن از ۱۳۲۸ تا ۱۳۵۷.

نخستین مدیر عامل باشگاه، پرویز خسروانی، از پدیدآورندگان باشگاه و از اعضای هیئت مدیره بود. در ۱۳۲۸ وی مالک باشگاه شد و پرویز شیخان را به عنوان مدیر عامل باشگاه برگزید. شیخان تا زمان انقلاب ایران در ۱۳۵۷ این پست را حفظ کرد. بعد از انقلاب و تصرف باشگاه تاج توسط انقلابی‌ها، این پست دستخوش تغییرات بسیاری شد و پس از مالکیت سازمان تربیت بدنی بر باشگاه، طی ده سال چهار نفر از کارمندان سازمان تربیت بدنی مدیران عامل باشگاه شدند.[۲۴] در ۱۳۶۸ و تغییر مدیریت سازمان تربیت بدنی، نحوه مدیریت و باشگاه نیز دستخوش تغییراتی شد و مدیریت کارمندان سازمان تربیت بدنی از استقلال رخت بست و این پست به علی آقامحمدی رسید. وی به دلیل مشغله کاری تنها برای مدت بسیار کوتاهی در این مقام بود و پست مدیریت باشگاه را به دوست و همشهری‌اش کاظم اولیایی واگذار کرد[۱۷۵] تا حداقل ثبات در پست مدیریتی باشگاه برای مدتی برقرار شود. هم‌اکنون نیز امیرحسین فتحی که از سوی وزارت ورزش به این سمت منصوب شده مدیریت باشگاه استقلال را بر عهده دارد.[۲۵۰]

چارت مدیریتی[۲۵۰]
نام سمت
امیرحسین فتحی مدیرعامل
احمد سعادتمند رئیس هیئت مدیره
اسماعیل خلیل‌زاده نایب رئیس هیئت مدیره
کامران منزوی عضو هیئت مدیره
میرشاد ماجدی عضو هیئت مدیره

مدیران پیشین

مدیر دوران مدیریت
ایران پرویز خسروانی[۲۴]
۲۸–۱۳۲۴
ایران پرویز شیخان[۲۴]
۵۷–۱۳۲۸
ایران عنایت‌الله آتشی[۱۸]
۵۸–۱۳۵۷
ایران عباس کردنوری[۲۴]
۶۴–۱۳۵۸
ایران نادر فریادشیران[۲۴]
۱۳۶۴
ایران عباس نکویه[۲۴]
۶۸–۱۳۶۴
ایران علی آقامحمدی[۲۴]
۱۳۶۸
ایران کاظم اولیایی[۲۴]
۷۵–۱۳۶۸
ایران علی فتح‌الله‌زاده[۲۴]
۸۲–۱۳۷۵
ایران محمدحسین قریب[۲۴]
۸۴–۱۳۸۲
ایران کاظم اولیایی[۲۴]
۱۳۸۴
ایران محمدحسین قریب[۲۴]
۸۵–۱۳۸۴
ایران مقداد نجف‌نژاد[۲۴]
۸۶–۱۳۸۵
ایران علی فتح‌الله‌زاده[۲۴]
۸۷–۱۳۸۶
ایران امیررضا واعظی آشتیانی[۲۴]
۸۹–۱۳۸۷
ایران علی فتح‌الله‌زاده[۲۵۱]
۹۳–۱۳۸۹
ایران بهرام افشارزاده[۲۴]
۹۵–۱۳۹۳
ایران رضا حسنی‌خو[۲۵۲][پانویس ۲]
۱۳۹۵
ایران رضا افتخاری[۲۵۳]
۹۷–۱۳۹۵
ایران امیرحسین فتحی[۲۵۴][پانویس ۳]
هم‌اکنون–۱۳۹۷

مالکان

مقالهٔ اصلی: فهرست مالکان باشگاه استقلال تهران

از گروه اولیه تشکیل‌دهنده باشگاه در سال ۱۳۲۴، پنج نفر اولین هیئت‌مدیره را ساختند. این پنج نفر، عبارت بودند از: پرویز خسروانی، یک افسر ۲۳ ساله که در مسابقات دوچرخه‌سواری کشوری قهرمان شده بود،[۲۴] اصغر نواب که دوچرخه‌ساز بود، میرزایی که نجار بود، خشایی که نگهبان بانک بود و عنایت‌الله جانان پور که کارمند تربیت بدنی بود.[۲۵۵] این هیئت مدیره نخستین مالکان باشگاه بودند تا آن که در بهمن ۱۳۲۸ پرویز خسروانی به تنهایی امتیاز باشگاه دوچرخه‌سواران را در اختیار گرفت و تا ۱۳۵۷ این عنوان را حفظ کرد. بعد از انقلاب ایران و در حالی که باشگاه در آستانه انحلال بود، در نهایت سازمان تربیت بدنی به عنوان مالک جدید باشگاه شناخته شد و از ۱۳۸۹ با انحلال این سازمان و تشکیل وزارت ورزش و جوانان این وزارت‌خانه مالک باشگاه است. در ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ مزایده‌هایی برای فروش باشگاه استقلال برگزار شد اما در نهایت بر اساس مصوبه دیوان عدالت اداری واگذاری باشگاه استقلال به بخش خصوص منتفی شد.[۲۵۶]

مالک دوران
ایران هیئت مؤسسان اولیه[۲۰]
مهر ۱۳۲۴ – بهمن ۱۳۲۸
ایران پرویز خسروانی[۲۴]
بهمن ۱۳۲۸ – ۱۳۴۷
ایران سازمان ورزشی و فرهنگی تاج[۲۵۷]
۱۳۴۷ – بهمن ۱۳۵۷
ایران سازمان تربیت بدنی[۲۴][۲۵۸]
بهمن ۱۳۵۷ – دی ۱۳۸۴
ایران وزارت رفاه[۱۸]
دی ۱۳۸۴ – تیر ۱۳۸۶
ایران سازمان تربیت بدنی[۲۴]
تیر ۱۳۸۶ – دی ۱۳۸۹
ایران وزارت ورزش و جوانان[۲۴]
دی ۱۳۸۹ – هم‌اکنون

درآمدزایی و دارایی‌ها

باشگاه استقلال با وجود حرفه‌ای بودن ظاهری در عمل برخلاف باشگاه‌های حرفه‌ای واقعی درآمدزا نیست چرا که به دلیل دولتی و غیر حرفه‌ای بودن ساختار فوتبال ایران، استقلال با وجود داشتن طرفداران فراوان و امکان درآمدزایی بالقوه، از اصلی‌ترین راه‌های درآمدزایی محروم[۸۶] و همواره به‌طور مستقیم وابسته به بودجه دولتی خود است.[۵۷]

سازمان صدا و سیما به عنوان تنها تلویزیون دولتی ایران همواره به شکل اختصاصی و انحصاری بازی‌های باشگاه استقلال را پخش می‌کند و با وجود درآمد سرشاری که از این طریق دارد[۲۵۹] به بهانه دولتی بودن این باشگاه از پرداخت حق پخش سر باز زده و تلاش‌های مدیران مختلف باشگاه برای دریافت حق پخش در طی سال‌های اخیر بی‌نتیجه مانده و بدین ترتیب باشگاه استقلال از درآمدزایی از طریق اصلی‌ترین منبع درآمد یک باشگاه حرفه‌ای بازمانده‌است.

دارایی‌ها

مجموعه ورزشی تاج تا پیش از انقلاب ایران دارای ۵ باشگاه ورزشی در تهران و ۶۶ باشگاه در شهرستان‌ها بود.[۲۰] تاج همچنین در کشورهای ترکیه (با نام باشگاه تاج‌اسپور)[۲۶۰] و قطر نیز دارای باشگاه‌هایی بود که با انقلاب ایران این اماکن از مالکیت باشگاه خارج شدند.[۲۶۱] باشگاه‌های تاج در تهران شامل کاخ مرکزی تاج در خیابان بهارستان، باشگاه ورزشی پله در خیابان نظام آباد، کلوپ بانوان تاج در خیابان لس‌آنجلس (حجاب کنونی)، کلوپ تنیس تاج در خیابان پهلوی (ولی‌عصر فعلی) و کلوپ رضا پهلوی در نازی‌آباد بودند. تاج همچنین دارای دو فروشگاه ورزشی در تهران در خیابان‌های شاه‌رضا و بهارستان بود. با انقلاب ایران و در روز ۲۸ بهمن ۱۳۵۷ کاخ مرکزی تاج و سایر اماکن متعلق به باشگاه تاج به تصرف کمیته‌های انقلاب درآمدند[۲۰] مکان‌های ورزشی در اختیار سازمان تربیت بدنی قرار گرفت و اماکن اداری یا خدماتی دیگر همچون فروشگاه ورزشی باشگاه به ارگان‌هایی مانند سازمان تبلیغات اسلامی واگذار گردید.[۴۰] تلاش‌های باشگاه استقلال برای بازپس‌گیری این اماکن تا به حال موفق نبوده‌است. باشگاه استقلال در تیر ۱۳۸۸، با پرداخت ۲ میلیارد تومان مالک ۱٪ از سهام بانک تات شد،[۲۶۲] این کار در آغاز با استقبال کارشناسان روبرو شد و اقدامی جهت سودآوری آینده باشگاه دانسته‌شد.[۲۶۳] در پایان ۱۳۸۸، استقلال به دلیل اختلاف‌های مدیریتی سهمش را با ۱۸٪ سود واگذار کرد.[۲۶۴]

در حال حاضر باشگاه استقلال مالک بخش‌های ورزشی مجموعه شهید کشوری[۲۶۵] و کمپ ناصر حجازی است. در روز ۱۶ تیر ۱۳۸۷، کلنگ کمپ اختصاصی باشگاه استقلال در پارک ارم تهران به زمین‌خورد[۲۶۶] و علی فتح‌الله‌زاده، مدیرعامل آن زمان استقلال اعلام کرد که ارزش این کمپ ۷۰ میلیارد تومان است.[۲۶۷] در پایان در بهار ۱۳۹۰ فتح‌الله‌زاده کمپ اختصاصی باشگاه را افتتاح کرد. کمپ اختصاصی استقلال تهران به یاد و نام بازیکن و مربی سابق استقلال، ناصر حجازی نامگذاری شده‌است که این امر در مواقعی باعث اعتراض خانواده وی نیز شده‌است.[۲۶۸]

یادداشت‌ها

  1. ↑ آمار جام باشگاه‌های آسیا و لیگ قهرمانان آسیا در یک ردیف قرار گرفته‌اند.
  2. ↑ حسنی‌خو تنها ۳ روز بعد از انتصاب به سمت مدیرعاملی باشگاه از کار خود کناره‌گیری کرد.
  3. ↑ در پی استعفای رضا افتخاری، مدیر پیشین باشگاه، در ۲۷ تیر ۱۳۹۷ فتحی به عنوان سرپرست موقت انتخاب شد و در ۸ بهمن همان سال به عنوان مدیرعامل برگزیده شد.

پانویس

  1. ↑ «مهاجم خونه به خونه سومین خرید آبی‌های پایتخت». ایسنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۴ مرداد ۱۳۹۷.
  2. ↑ «استقلال ۲–۳ الشباب؛ حذف تلخ پسران آبی». وبگاه گل. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ تیر ۱۳۸۹.
  3. ↑ «پایان اردوی آبی پوشان تهران در کیش». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ دی ۱۳۸۵.
  4. ↑ «فوتبال علمی این بود، دروغ بود دروغ بود». فارس‌نیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۱ مرداد ۱۳۹۷.
  5. ↑ «دربی غول‌های آبی آسیا از نگاه آمار». مشرق‌نیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۴ اسفند ۱۳۹۷.
  6. ↑ Zarei, Asghar. "Iran – List of Foundation Dates" (به انگلیسی). RSSSF. Archived from the original on 12 January 2018. Retrieved 17 September 2012.
  7. ↑ «ظرفیت دقیق ورزشگاه آزادی مشخص شد». خبرگزاری تسنیم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
  8. ↑ «اطلاعیه باشگاه استقلال دربارهٔ کسب مجوز حرفه‌ای؛ بدون مشکل و با سربلندی در لیگ قهرمانان آسیا حاضر می‌شویم». خبرگزاری تسنیم. ۱۹ آبان ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  9. ↑ «صدور مجوز حضور استقلال و پرسپولیس در لیگ قهرمانان آسیا | Football Tribe Iran». football-tribe.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۴.
  10. ↑ «فوتبال ایران به قلم "فردوسی پور" در WorldSoccer». ایسنا. ۲۰۰۸-۱۰-۲۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۶.
  11. ↑ Naraghi, Hooshyar F. "Iran – List of Champions" (به انگلیسی). RSSSF. Archived from the original on 12 January 2018. Retrieved 17 September 2012.
  12. ↑ «رده‌بندی جام حذفی ایران». وبگاه رسمی جام حذفی فوتبال ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۷.
  13. ↑ "The best clubs of Asia" (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 21, 2017.
  14. ↑ "ROLL OF HONOUR" (به انگلیسی). AFC. Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved November 21, 2017.
  15. ↑ "IFFHS HISTORY: CONTINENTAL CENTURY CLUBS (1900–1999)" (به انگلیسی). IFFHS. November 17, 2017. Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved November 21, 2017.
  16. ↑ «برندهای ارزشمند ایران معرفی شدند». خبرآنلاین. ۲۱ دی ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۷ مرداد ۱۳۹۴.
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ "FOOTBALL". Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی). Archived from the original on 17 May 2019. Retrieved January 24, 2018.
  18. ↑ ۱۸٫۰۰ ۱۸٫۰۱ ۱۸٫۰۲ ۱۸٫۰۳ ۱۸٫۰۴ ۱۸٫۰۵ ۱۸٫۰۶ ۱۸٫۰۷ ۱۸٫۰۸ ۱۸٫۰۹ ۱۸٫۱۰ ۱۸٫۱۱ ۱۸٫۱۲ ۱۸٫۱۳ ۱۸٫۱۴ «استقلال ۶۶ ساله شد!». گل.کام. ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ مارس ۲۰۱۸.
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ «علی دانایی فرد». جام تخت جمشید. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۸.
  20. ↑ ۲۰٫۰۰ ۲۰٫۰۱ ۲۰٫۰۲ ۲۰٫۰۳ ۲۰٫۰۴ ۲۰٫۰۵ ۲۰٫۰۶ ۲۰٫۰۷ ۲۰٫۰۸ ۲۰٫۰۹ ۲۰٫۱۰ «روزگاران تلخ و شیرین دو باشگاه تاج و شاهین. (م. گئومات)». پیک ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ نوامبر ۲۰۱۷.
  21. ↑ «سربازهای عنوان دار قهرمان شدند». روزنامه شرق. ۲۲ دی ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۸.
  22. ↑ «یک خارجی و یک نخست‌وزیر در استقلال 70 سال قبل!». خبرگزاری دانا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۸.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ ۲۳٫۳ «دربارهٔ باشگاه». وبگاه باشگاه استقلال تهران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۲.
  24. ↑ ۲۴٫۰۰ ۲۴٫۰۱ ۲۴٫۰۲ ۲۴٫۰۳ ۲۴٫۰۴ ۲۴٫۰۵ ۲۴٫۰۶ ۲۴٫۰۷ ۲۴٫۰۸ ۲۴٫۰۹ ۲۴٫۱۰ ۲۴٫۱۱ ۲۴٫۱۲ ۲۴٫۱۳ ۲۴٫۱۴ ۲۴٫۱۵ ۲۴٫۱۶ ۲۴٫۱۷ ۲۴٫۱۸ ۲۴٫۱۹ ۲۴٫۲۰ ۲۴٫۲۱ ۲۴٫۲۲ ۲۴٫۲۳ ۲۴٫۲۴ «از صاحب منصب طاغوت تا دروازه‌بان ذخیره». هفته‌نامه تماشاگر. همشهری. ۲۴ مهر ۱۳۸۹. صص. ۳۶ و ۳۷. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۲ مرداد ۱۳۹۷.
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ ۲۵٫۲ «باشگاه فرهنگی ورزشی استقلال تهران». تاریخ ورزش ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۷.
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ «آشنایی با باشگاه استقلال تهران». همشهری‌آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۱ بهمن ۱۳۹۴.
  27. ↑ «پیشینه بازی فوتبال در افغانستان». خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۸.
  28. ↑ «کابل، اولین سفر خارجی استقلال». فوتبال آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۸.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ ۲۹٫۲ «زدرادکو رایکوف». جام تخت جمشید. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  30. ↑ «قهرمانی آسیایی تاج: بازخوانی فروردین شیرین ۱۳۴۹». فرهنگستان فوتبال. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  31. ↑ «تاج». جام تخت جمشید. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۸.
  32. ↑ «تاج (استقلال)». جام تخت جمشید. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  33. ↑ «تاج (استقلال)». جام تخت جمشید. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  34. ↑ «تاج (استقلال)». جام تخت جمشید. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  35. ↑ «افتخاراتی که بالکانی‌ها برایمان آفریدند :: ورزش سه». www.varzesh3.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۴.
  36. ↑ «جام حذفی فوتبال ایران - لیست قهرمانان جام حذفی». جام حذفی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  37. ↑ «مروری بر لیگی که ناتمام ماند». باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  38. ↑ «شبی که باشگاه استقلال به تصرف درآمد». عصر ایران به نقل از مجلهٔ دنیای ورزش. ۲۳ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ فوریه ۲۰۱۳.
  39. ↑ رستم‌پور، مهدی (۲۳ بهمن ۱۳۸۹). «انقلاب ورزشی زودتر از انقلاب فرهنگی آغاز شد». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ فوریه ۲۰۱۳.
  40. ↑ ۴۰٫۰ ۴۰٫۱ «ساختمان پرماجرای تربیت‌بدنی استان تهران». افکارنیوز. ۲۳ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  41. ↑ ۴۱٫۰ ۴۱٫۱ ۴۱٫۲ ««تاج» چگونه «استقلال» شد؟». ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  42. ↑ «ظهور آبی و قرمز در تاریکخانه سیاست». روزنامه اعتماد. ۲۲ مهر ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۷.
  43. ↑ «خواندنی‌های تاریخی استقلال به روایت کردنوری؛ دست رد دهداری بر سینه آبی‌ها/ چرا نام استقلال "پیروزی" نشد؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۷.
  44. ↑ «جام تخت جمشید». جام تخت جمشید. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  45. ↑ «وب سایت رسمی باشگاه استقلال». ۲۳ فوریه ۲۰۱۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۸.
  46. ↑ «همه مربیان تاریخ استقلال؛ مظلومی مربی بیست و پنجم». عصرایران. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  47. ↑ «روسای ورزش ایران، میراثی ۸۰ ساله». ایسنا. ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  48. ↑ «لیگ سراسری قدس چگونه و چند دوره برگزار شد». وبگاه تابناک. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  49. ↑ «شهریور ماه خاطرات تلخ و شیرین سرخابی‌ها/ برتری با آبی‌هاست!». خبرگزاری مهر. ۲۲ اوت ۲۰۱۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸.
  50. ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ "Asian Club Competitions 1990/91". RSSSF (به انگلیسی). Archived from the original on 2 October 2018. Retrieved January 25, 2018.
  51. ↑ «سالگرد دومین قهرمانی استقلال در آسیا؛ سالی که آبی‌ها دو ستاره شدند». طرفداری. ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۸.
  52. ↑ ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ ۵۲٫۲ "Asian Club Competitions 1991/92". RSSSF (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 28, 2017.
  53. ↑ «نوستالژی/ یادی از استقلال اوایل دهه 70/ استقلال چطور به دسته سوم سقوط کرد؟». برنامه نود. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۸.
  54. ↑ "Asian Club Competitions 1998/99". RSSSF (به انگلیسی). Archived from the original on 15 October 2018. Retrieved February 22, 2018.
  55. ↑ «مقصریم همه :زاده فتح‌الله». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۸.
  56. ↑ «لیست 165 مربی نه دوره لیگ برتر». عصرایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۸.
  57. ↑ ۵۷٫۰ ۵۷٫۱ ۵۷٫۲ ۵۷٫۳ ۵۷٫۴ «فوتبال ایران به قلم "فردوسی پور" در WorldSoccer». ایسنا. ۲۱ اکتبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۳ فوریه ۲۰۱۸.
  58. ↑ «مروری بر ادوار گذشته لیگ برتر». روزنامه گل. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۸.
  59. ↑ «لیگ برتر فوتبال ایران / ۷ گل در اصفهان تا پله آخر قهرمانی پاس». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۸.
  60. ↑ ۶۰٫۰ ۶۰٫۱ "Asian Club Competitions 2013". RSSSF (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 28, 2017.
  61. ↑ الهام ملکی (۱۱ مهر ۱۳۹۶). «وینفرید شفر تا پایان فصل استقلالی شد + (عکس)». استقلال نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  62. ↑ «استقلال قهرمان جام سی‌ویکم شد/ شفر در اولین روز تمدید جام گرفت!». خبرگزاری مهر. ۳ مه ۲۰۱۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ مه ۲۰۱۸.
  63. ↑ ۶۳٫۰ ۶۳٫۱ "Dall'Inter all'Iran: la lunga parabola di Andrea Stramaccioni". Fox Sports (به ایتالیایی). 2019-06-13. Retrieved 2019-06-18.
  64. ↑ «تاریخچه تأسیس باشگاه استقلال تهران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۷.
  65. ↑ "Esteghlal the Iranian Crown". Fifa (به انگلیسی). 16 Sep 2009. Archived from the original on January 12, 2018.
  66. ↑ «حذف ستاره‌های استقلال توسط سازمان لیگ/ پای فردوسی‌پور هم گیر است؟». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۶-۰۵-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۱۶.
  67. ↑ «عابدینی: حذف ستاره از لوگوی استقلال، عمدی نبوده‌است». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۱۶.
  68. ↑ «نصب ستاره روی پیراهن تیم‌های فوتبال؛ قانون یا یک امر متداول؟». طرفداری. ۲۰۱۷-۰۴-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۱۶.
  69. ↑ پارسینه، Parsine com | پایگاه خبری-تحلیلی (۲۸ شهریور ۱۳۹۲). «کاریکاتور/ استقلال به دنبال کسب ستاره سوم در آسیا». fa. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۱۶.
  70. ↑ «خبرگزاری فارس - بیانی: استقلال برای صعود باید گلزنی کند/ پرسپولیس ۱۰ درصد شانس صعود دارد». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۷-۰۵-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۱۶.
  71. ↑ «پتانسیل استقلال فقط صعود از گروه است/ این تیم برای کسب ستاره سوم باید تقویت شود». www.jamnews.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۱۶.
  72. ↑ «دو ستاره روی پیراهن استقلال توسط AFC تأیید شد». www.tabnak.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۱۶.
  73. ↑ ۷۳٫۰ ۷۳٫۱ ۷۳٫۲ «باشگاه استقلال تهران». وب سایت رسمی سازمان لیگ فوتبال ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
  74. ↑ «AFC Champions League | AFC». www.the-afc.com (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۱۶.
  75. ↑ «وب سایت رسمی باشگاه استقلال». ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۷.
  76. ↑ «خبر خوب برای هواداران استقلال/ جپاروف هم با آبی پوشان به توافق رسید». www.khabaronline.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۴.
  77. ↑ «تاج». ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۸.
  78. ↑ «استقلال با لباس مشکی در داربی». قدس انلاین. ۱ آذر ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  79. ↑ «استقلال مشکی پوش مقابل ملوان و سفر فتح‌الله‌زاده به انزلی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۷.
  80. ↑ «آبادان براستی شایسته بردن جام علم بود». کیهان ورزشی. موسسه کیهان (۹۸۱): ۳۱. ۲۵ فروردین ۱۳۵۲.
  81. ↑ «شب طلایی استقلال نقره‌ای به روایت فیفا + عکس». خبرگزاری فارس. ۱۶ فروردین ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  82. ↑ «عجیب‌ترین پیراهن‌های استقلال (عکس)». ورزش سه. ۳۱ شهریور ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  83. ↑ «لباس تیم فوتبال استقلال در گذر زمان». باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۷.
  84. ↑ «عکس / پیراهن عجیب استقلال!». افکارنیوز. ۲۸ مهر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  85. ↑ «رونمایی از لباس استقلال و پرسپولیس برای دربی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۷.
  86. ↑ ۸۶٫۰ ۸۶٫۱ «راه‌های درآمدزایی در فوتبال حرفه‌ای». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۷.
  87. ↑ «قرارداد تأمین لباس فرم استقلال». بازار ورزش. ۱ شهریور ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  88. ↑ «جام حذفی فوتبال ایران - فصل 1374–75». hazfi-cup.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۴.
  89. ↑ "HAMSHAHRI (Internet Version of Tehran's Persian Daily)". www.hamshahrionline.ir (به انگلیسی). Archived from the original on 3 May 2019. Retrieved 2018-08-07.
  90. ↑ «استقلال و اسپانسر منحصربفردش!». www.khabaronline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۰۷.
  91. ↑ «گفتگوی تفصیلی ایسنا با منصور پورحیدری پیرامون آخرین وضعیت تیم فوتبال استقلال تهران در آستانه رقابتهای جام باشگاه‌های‌آسیا». ایسنا. ۲۰۰۱-۱۰-۲۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۰۷.
  92. ↑ «اسپانسر جدید تیم فوتبال استقلال مشخص شد». ایسنا. ۲۰۰۳-۰۹-۰۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۰۷.
  93. ↑ «مشکل باشگاه استقلال تهران حل شد». خبرگزاری مهر. ۲۰۰۵-۰۱-۱۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۰۷.
  94. ↑ «مدیرعامل باشگاه استقلال: مثلث هواداران، کادرفنی و بازیکنان عامل موفقیت استقلال بود». خبرگزاری مهر. ۲۰۰۵-۰۹-۰۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۰۷.
  95. ↑ «اسپانسر هشت هفته ای برای آبی پوشان/مشکلات آبی پوشان در راه جذب حامی مالی بعدی». خبرگزاری مهر. ۲۰۰۶-۰۹-۰۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۰۷.
  96. ↑ «دربی 62 با تساوی سرخابی‌ها به پایان رسید». خبرگزاری مهر. ۲۰۰۷-۰۳-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۷.
  97. ↑ «روزنامه اعتماد86/7/22: استقلال - پرسپولیس ساعت 15 / شاهزاده و گدا در داربی 63». magiran.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۷.
  98. ↑ «جام حذفی فوتبال ایران - فصل 1386–87». hazfi-cup.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۷.
  99. ↑ ۹۹٫۰ ۹۹٫۱ «روزنامه اعتماد87/11/21: رودررویی قهرمان سابق و قهرمان جدید». www.magiran.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۷.
  100. ↑ "Saudi Al-Ittihad club player Mohammad Sa" (به ایتالیایی). Retrieved 2018-08-04.
  101. ↑ ۱۰۱٫۰ ۱۰۱٫۱ «ناکامی باشگاه‌های ایرانی از روی پیراهن شروع می‌شود!». goaldaily.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۷.
  102. ↑ «گزارش تصویری پیروزی استقلال در دربی هفتادم». www.hamshahrionline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۷.
  103. ↑ FIFA.com (۲۰۱۱-۰۹-۲۷). «Hawar Mulla Mohammed». FIFA.com (به آلمانی). بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۴.
  104. ↑ «استقلال 2-0 پرسپولیس؛ دیداری که لقب "سوبله" را به مظلومی داد! | ورزش 11». www.varzesh11.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۷.
  105. ↑ «خبرگزاری فارس - دیدار تیم‌های فوتبال پرسپولیس و استقلال (1)». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۱-۱۲-۰۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۷.
  106. ↑ «دیدار تیم‌های فوتبال استقلال و گهر دورود - اخبار تسنیم - Tasnim». www.tasnimnews.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۷.
  107. ↑ «پشت پرده "اسپانسر"ها در استقلال/ چه کلاه‌هایی که سر آبی‌ها نرفته‌است!». ایسنا. ۲۰۱۷-۱۱-۱۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۰۷.
  108. ↑ «بانک رفاه پشتیبان تیم فوتبال استقلال شد». www.refah-bank.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۴.
  109. ↑ «اسپانسر روی پیراهن استقلال مشخص شد :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۰۷.
  110. ↑ کیتز، تیم. «تیم کیتز | طرح‌ها و اخبار لباس و پیراهن تیم‌ها - برجسته‌ترین مشخصه لباس جدید استقلال؛ رنگ آبی!». www.teamkits.org. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  111. ↑ «رونمایی از پیراهن استقلال با اسپانسر جدید». www.khabaronline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  112. ↑ «از پیراهن فصل جدید استقلال رونمایی شد». وب سایت استقلال جوان. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  113. ↑ «دیدار تیمهای فوتبال استقلال و راه‌آهن - اخبار تسنیم - Tasnim». www.tasnimnews.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۸.
  114. ↑ «اسپانسر جدید برای استقلال آسیایی :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۰۷.
  115. ↑ کیتز، تیم. «تیم کیتز | طرح‌ها و اخبار لباس و پیراهن تیم‌ها - لباس جدید استقلال ماند تا دربی». teamkits.org. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  116. ↑ کیتز، تیم. «تیم کیتز | طرح‌ها و اخبار لباس و پیراهن تیم‌ها - لباس اول استقلال برای فصل 97-96». www.teamkits.org. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  117. ↑ «رونمایی از پیراهن جدید استقلال+ عکس». پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  118. ↑ کیتز، تیم. «تیم کیتز | طرح‌ها و اخبار لباس و پیراهن تیم‌ها - لباس اول استقلال برای فصل 98-97». www.teamkits.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۳.
  119. ↑ Duerden, John (March 29, 2017). "Asia's Biggest Rivalries: Carlos Queiroz explains El Clasico vs the Tehran Derby". FourFourTwo. Archived from the original on January 19, 2018. Retrieved July 23, 2018.
  120. ↑ "Asia's top 5 football rivalries". FOX Sports Asia. December 6, 2016. Retrieved July 23, 2018.
  121. ↑ ۱۲۱٫۰ ۱۲۱٫۱ «تماشاگردارهای غیرسرخابی فوتبال تهران». ورزش ۳. ۹ نوامبر ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  122. ↑ "Iranian Pro League Stats: 2005–2006 Season". IPLstats (به انگلیسی). October 22, 2005. Archived from the original on January 12, 2018.
  123. ↑ "Iranian Pro League Stats: 2006–2007 Season". IPLstats (به انگلیسی). September 30, 2006. Archived from the original on January 12, 2018.
  124. ↑ "NUMBER OF SPECTATORS 11/12". transfermarket (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018.
  125. ↑ "NUMBER OF SPECTATORS 12/13". transfermarket (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018.
  126. ↑ "AFC Champions League 2010 – Attendance" (به انگلیسی). Archived from the original on January 19, 2018. Retrieved December 9, 2017.
  127. ↑ "AFC Champions League 2011 – Attendance" (به انگلیسی). Archived from the original on January 19, 2018. Retrieved December 9, 2017.
  128. ↑ "AFC Champions League 2013 – Attendance" (به انگلیسی). Archived from the original on January 19, 2018. Retrieved December 9, 2017.
  129. ↑ "AFC Champions League 2017 – Attendance" (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 9, 2017.
  130. ↑ "AFC Champions League 2018 - Attendance". worldfootball.net (به انگلیسی). Retrieved 2019-09-11.
  131. ↑ "AFC Champions League 2019 - Attendance". worldfootball.net (به انگلیسی). Retrieved 2019-09-11.
  132. ↑ «هویت و هواداری باشگاه‌های فوتبال در لیگ ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۱۷.
  133. ↑ «حاشیه‌های قبل از بازی استقلال و سیاه‌جامگان». دنیای اقتصاد. ۲۹ آبان ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  134. ↑ "AFC Champions League 2009 – Attendance" (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 9, 2017.
  135. ↑ "AFC Champions League 2010 – Attendance" (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 9, 2017.
  136. ↑ «استقلال - جوبیلوایواتا با طعم تراژدی». امروز آنلاین. ۲۸ آذر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  137. ↑ «گزارش ویژه/ استقلالی‌ها در آسیا برای ششمین بار، آزادی را پر کردند». وبسایت رسمی برنامه نود. ۲۱ بهمن ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  138. ↑ «این است استقلال». خبرگزاری مهر. ۲ اردیبهشت ۱۳۸۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  139. ↑ سروندی، فرید (۲۱ آوریل ۲۰۰۶). «تازه‌ترین خبرهای ورزشی ایران و جهان». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ دسامبر ۲۰۱۷.
  140. ↑ سمانه سقاء. «تقسیم‌بندی هواداران باشگاه‌های استقلال و پرسپولیس بر اساس متغیرهای جمعیت شناختی، جغرافیایی و وفاداری». پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۱۷.
  141. ↑ «عکس/دختر استقلالی در استادیوم آزادی!». مشرق. ۲۶ فروردین ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  142. ↑ «دستگیری دختر استقلالی در آزادی». خبر ورزشی. ۱ خرداد ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  143. ↑ «ویدئوی شناسایی و دستگیری دختر طرفدار استقلال در استادیوم آزادی». ایلنا. ۲ خرداد ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  144. ↑ «"تابوشکنی" حضور زنان در تمرین تیم استقلال بدون درگیری». دویچه وله فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۷.
  145. ↑ «بانوان حق ورود ندارند، چون آقایان فحاشی می‌کنند». ایران‌وایر. ۱۷ ژانویه ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  146. ↑ «دختران استقلالی که مجوز ورود به تمرین آبی پوشان را نگرفتند». پارس فوتبال. ۳ تیر ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  147. ↑ ««دختر آبی» درگذشت». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۱.
  148. ↑ «واکنش فیفا به خودسوزی «دختر آبی»: دولت ایران آزادی و امنیت زنان را تامین کند». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۱.
  149. ↑ «آتشِ جانِ سوخته «دختر آبی» در شبکه‌های اجتماعی». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۱.
  150. ↑ «چرا هوادار پرسپولیس بیشتر از استقلال است؟». وبگاه تابناک. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ نوامبر ۲۰۱۷.
  151. ↑ «اصغر تهرانی و تاج ابوالحسن!». همشهری ورزشی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ نوامبر ۲۰۱۷.
  152. ↑ «تاریخ شاهین». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۷.
  153. ↑ «اصغر تهرانی و تاج ابوالحسن!». همشهری ورزشی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۷.
  154. ↑ «استقلال 8 سال و 6 ماه نباخت». روزنامه گل. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۶ فوریه ۲۰۱۸.
  155. ↑ «با شکست‌ناپذیرهای دربی آشنا شوید». ورزش سه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۶ فوریه ۲۰۱۸.
  156. ↑ «سال قبل دربی بی‌خاصیت بود»، خبر ورزشی، ش. ویژه‌نامه نوروزی، ص. صفحهٔ ۲۵، ۱۳۸۷
  157. ↑ ۱۵۷٫۰ ۱۵۷٫۱ "The Red 'Victors' and the 'Independent' Blues" (به انگلیسی). Fifa. October 31, 2012. Archived from the original on January 12, 2018.
  158. ↑ "Football, blood and war" (به انگلیسی). The Observer. January 18, 2004. Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 26, 2012. December 2000 Following an ill-tempered Tehran derby, between Pirouzi and Estegahl, violence spills on to the streets as fans destroy cars and buses. Three players from each side and 60 fans are arrested; more than 250 coaches are vandalised.
  159. ↑ «تاریخچه باشگاه فرهنگی ورزشی فولاد مبارکه سپاهان». باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۷.
  160. ↑ «سپاهان در تعقیب پیروزی، استقلال و پاس». روزنامه کیهان. ۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  161. ↑ «کتک‌کاری و دعواهای فراموش‌نشدنی استقلال – سپاهان». خبر ورزشی. ۱۴ آذر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  162. ↑ «عقیلی: بازی با استقلال به اندازه داربی اهمیت دارد». ایمنا. ۲ شهریور ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  163. ↑ «مدعیان قهرمانی لیگ برتر رو در روی هم». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۱۷.
  164. ↑ «مروری بر دیدارهای قبلی الهلال و استقلال». روزنامه ورزشی نود. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۷.
  165. ↑ «گزارش زنده: الهلال صفر - استقلال صفر». گل.کام. ۶ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۸.
  166. ↑ "Preview – Group D: Esteghlal v Al Hilal". The Asian Football Confederation (به انگلیسی). Archived from the original on 9 October 2018. Retrieved February 22, 2018.
  167. ↑ «استقلال-الهلال، بازی خطرناک». ایران ورزشی آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۲ فوریه ۲۰۱۸.
  168. ↑ «١٠نکته از تاریخچه بازی‌های استقلال و الهلال». وبسایت رسمی برنامه ۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۲ فوریه ۲۰۱۸.
  169. ↑ "Asian Club Competitions 1996/97". RSSSF (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 28, 2017.
  170. ↑ "Asian Club Competitions 1998/99". RSSSF (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 28, 2017.
  171. ↑ "Asian Club Competitions 2002/03". RSSSF (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 28, 2017.
  172. ↑ "Asian Club Competitions 2007". www.rsssf.com (به انگلیسی). Retrieved 2018-08-06.
  173. ↑ "Asian Club Competitions 2018". www.rsssf.com (به انگلیسی). Retrieved 2018-08-06.
  174. ↑ «اولین مجله اختصاصی باشگاه استقلال/ آبی‌ها 63 سال قبل مجله 5ریالی داشتند!». خبرآنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۷.
  175. ↑ ۱۷۵٫۰ ۱۷۵٫۱ ۱۷۵٫۲ رضوی، منصور (۱۰ مارس ۲۰۱۷). «نقش دایمی آن پدرخوانده». ایران‌وایر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸.
  176. ↑ «نوستالژی/ یادی از هفته نامه فانوس و کری خواندن‌های کیوسکی!». وبسایت رسمی برنامه ۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۷.
  177. ↑ «جشن قهرمانی رسمی آبی‌ها :: ورزش سه». www.varzesh3.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۳۰.
  178. ↑ «راه اندازی ایستگاه تلویزیونی ماهواره ای بنام استقلال اسپورت و احتمال راه اندازی تلویزیونهای ورزشی باشگاه‌های دیگر». رادیو فردا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۳۰.
  179. ↑ ۱۷۹٫۰ ۱۷۹٫۱ «مستند «آبی استقلالی 2» با صدای رضا یزدانی منتشر خواهدشد». موسیقی ما. ۲۱ شهریور ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۷.
  180. ↑ «خبرگزاری فارس - حضور سازنده «آبی استقلالی» و «مردان پرسپولیس» در برنامه صبح‌گاهی تلویزیون». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۰-۰۱-۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۶.
  181. ↑ «آبی استقلالی 3 با حذف قلعه‌نویی». پایگاه خبری تحلیلی فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۷.
  182. ↑ «فیلم «۴ فینال آسیا» ییِ استقلال ساخته می‌شود». ۱۸ فوریه ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۷.
  183. ↑ «فیلم تاریخ باشگاه استقلال در آستانه حضور در جشنواره فیلم فجر». وبسایت رسمی برنامه ۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸.
  184. ↑ «دانلود آهنگ رسمی باشگاه استقلال». عصر ایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۱۷.
  185. ↑ «ترانه سعید عرب برای تیم استقلال/دانلود». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۱۷.
  186. ↑ «از حضور سفیر آلمان در تمرین استقلال تا تمرین اختصاصی انصاری». ایسنا. ۱۷ دسامبر ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۸.
  187. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «نظر پله اسطوره فوتبال جهان در مورد تیم استقلال + فیلم». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۶.
  188. ↑ «ویژه/مروری بر ورزشگاه‌های میزبان داربی تهران؛ شهرآوردگاه». وبسایت رسمی برنامه ۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
  189. ↑ «دیهیم از زیر غبار خارج شد:». ورزش سه. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۰۴.
  190. ↑ «دعوای استقلال و پرسپولیس بر سر یک ورزشگاه». فرارو. دریافت‌شده در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۷.
  191. ↑ «ورزشگاه شهید کاظمی برای پرسپولیس شد». خبرگزاری مهر. ۲۳ دی ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  192. ↑ «پرسپولیس دست روی ورزشگاه استقلال گذاشت». مشرق نیوز. ۲۲ دی ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  193. ↑ «بعد از دعوای پرسپولیس و استقلال سر ورزشگاه شهید کاظمی /شهردار امروز تصمیم آخر را می‌گیرد». وبسایت رسمی برنامه نود. ۲۶ بهمن ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  194. ↑ «محل تمرین استقلال مشخص شد». استقلال جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  195. ↑ «حضور منتظری در تمرین استقلال». استقلال جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  196. ↑ «تمرینات استقلال از شنبه در زمین نوبنیاد صنایع دفاع برگزار می‌شود». ۱۱ آبان ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  197. ↑ «اولین تمرین استقلالی‌ها در زمین صنایع دفاع». باشگاه خبرنگاران جوان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  198. ↑ «مرگ تدریجی در کمپ حجازی؛ خطر ریزش بازیکنان استقلال». طرفداری. ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  199. ↑ «زمین تمرین استقلال عوض می‌شود». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۷.
  200. ↑ «سرگردانی استقلالی‌ها برای پیدا کردن زمین». جام جم آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۷.
  201. ↑ «استقلال اهواز و استقلال تهران». آفتاب آنلاین. ۲۱ مرداد ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  202. ↑ ۲۰۲٫۰ ۲۰۲٫۱ ۲۰۲٫۲ ۲۰۲٫۳ ۲۰۲٫۴ صدر، بنیامین (۱۲ تیر ۱۳۸۴)، «کشف استعداد در مستطیل سبز»، روزنامه همشهری، ش. شماره ۳۷۳۸، ص. صفحه تهرانشهر، بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۸
  203. ↑ "Iran 1970". RSSSF (به انگلیسی). Archived from the original on January 19, 2018. Retrieved November 10, 2017.
  204. ↑ صداقت، فرهاد (شهریور ۱۳۸۱)، ۳۴ سال با پرسپولیس (از سال ۴۷ تا سال ۸۱)، تبریز، ص. صفحهٔ ۸۷، شابک ۹۶۴-۰۶-۱۶۹۳-۱
  205. ↑ «نورد اهواز». جام تخت جمشید. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۷.
  206. ↑ «آشنایی با باشگاه داماش گیلان». همشهری‌آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ بهمن ۱۳۸۸.
  207. ↑ «بازی را بردیم اما هم کتک خوردیم هم برای شکست سند دادیم». کیهان ورزشی شماره ۱۱۲۸. موسسه کیهان: ۱۶. ۲۰ دی ۱۳۵۴.
  208. ↑ «استقلال ایران». وبگاه باشگاه استقلال تهران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
  209. ↑ «مربیان تیم‌های پایه استقلال معرفی شدند». ورزش سه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
  210. ↑ «قهرمانی استقلال در رده امید/ پرسپولیس پنجم شد». ایسنا. ۲۰۱۹-۰۱-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۲.
  211. ↑ «جدول نتایج لیگ برتر - جوانان». www.football-tehran.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۲.
  212. ↑ «جدول نتایج لیگ برتر - نوجوانان». www.football-tehran.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۲.
  213. ↑ «جدول نتایج لیگ برتر - نونهالان». www.football-tehran.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۲.
  214. ↑ «اینجا آکادمی استقلال است، صدای ما را از مرغوبکار می‌شنوید!». ایسنا. ۳۰ شهریور ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  215. ↑ «ورزشگاه مرغوبکار از استقلال پس گرفته شد». وبگاه تابناک. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۷.
  216. ↑ «استقلال ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۷.
  217. ↑ «مربیان تیم‌های پایه استقلال مشخص شدند». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۹-۰۴-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۶-۲۲.
  218. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «تاریخچه پر ماجرای فوتبال زنان در ایران | DW | 20.06.2011». DW.COM. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۴.
  219. ↑ User، Super. «علی دانایی فرد». takhtejamshidcup.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۴.
  220. ↑ «تکذیب می‌کنیم، برخورد می‌کنیم؛ دیدار تیم‌های فوتبال دختران و نوجوانان پسر استقلال»، روزنامه اعتماد، ش. شماره ۱۸۷۴، ص. صفحهٔ ۱۳، ۵ بهمن ۱۳۸۷، بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۸
  221. ↑ «دیدار تیم‌های فوتبال دختران و پسران استقلال/ با خاطیان برخورد شود». خبرگزاری مهر. ۴ بهمن ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۵ مهر ۱۳۸۸.
  222. ↑ «تیم فوتبال بانوان استقلال منحل شد». خبرگزاری فارس. ۸ بهمن ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۸۸.
  223. ↑ «ماجرای عجیب انحلال تیم بانوان استقلال». ورزش سه. ۲۶ آبان ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ آبان ۱۳۹۶.
  224. ↑ «چرا تیم فوتبال زنان استقلال تهران منحل شد؟». رادیو فردا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۲۴.
  225. ↑ «نخستین بازی ۱۳۴۲». جام تخت جمشید. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲ فوریه ۲۰۱۸.
  226. ↑ «تاج ۱۳۵۵». جام تخت جمشید. دریافت‌شده در ۲ فوریه ۲۰۱۸.
  227. ↑ «تاج 57 – 1356». جام تخت جمشید. دریافت‌شده در ۲ فوریه ۲۰۱۸.
  228. ↑ «پرونده ویژه برای فوتبال بانوان +عکس اولین تیم زنان تاج». سوت. ۱۶ دی ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ آبان ۱۳۹۶.
  229. ↑ «تیم فوتسال استقلال تهران از لیگ حذف شد!». ۱۶ ژوئیه ۲۰۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲ فوریه ۲۰۱۸.
  230. ↑ «قهرمانی آسان پرداخت برای دومین سال متوالی/ اعلام نتایج برترین‌های روز پایانی». iriaaf.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۳۰.
  231. ↑ «تیم استقلال تهران در فصل جدید لیگ دو و میدانی شرکت می‌کند». طرفداری. ۲۰۱۸-۰۹-۲۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۳۰.
  232. ↑ ۲۳۲٫۰ ۲۳۲٫۱ جهان|TABNAK، سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «همه رکوردهای تاریخ لیگ فوتبال ایران». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۱.
  233. ↑ "Iranian Pro League Alltime Table 2001–2017". IPLstats (به انگلیسی). Archived from the original on January 19, 2018.
  234. ↑ «تاریخچه کامل لیگ قهرمانان باشگاه‌های آسیا + آمار». مشرق نیوز. ۲۵ فوریه ۲۰۱۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۱۸.
  235. ↑ «90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ - پرافتخارترین تیم‌های رقابت‌های باشگاهی آسیا؛ استقلال پرافتخارترین تیم ایرانی». 90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ -. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۱.
  236. ↑ «استقلال همچنان پرافتخارترین تیم ایرانی در آسیا :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۵.
  237. ↑ «100 تا بازی تو آسیا؛ رکورد استقلالی ها!». خبر انلاین. ۲۹ شهریور ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۸.
  238. ↑ Duerden, John. "Asian success is what sets Iran's Esteghlal apart from the rest". ESPNFC.com. Archived from the original on January 19, 2018. Retrieved July 23, 2018. {{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in: |website= (help)
  239. ↑ «کارنامهٔ مرحوم جدیکار، نخستین لژیونر فوتبال آسیا». ایسنا. ۱۸ دسامبر ۲۰۱۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۸.
  240. ↑ «گفتگو با آندرانیک اسکندریان، همبازی اسبق پله/ مهاجم اسکاتلند هُلَم داد تا به حجازی گل به خودی بزنم». www.khabaronline.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۶.
  241. ↑ «گفتگوی بی پرده با پاشازاده از تیم منتخب «عادل» تا روزی که مایلی کهن اشکش را پای اتوبوس درآورد». خبر آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
  242. ↑ «موفق‌ترین تیم تاریخ ایران در آسیا». روزنامه گل. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲ فوریه ۲۰۱۸.
  243. ↑ «فرهاد مجیدی محبوب‌ترین بازیکن دنیا شد!». پایگاه خبری تحلیلی انتخاب. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
  244. ↑ «پایان رکورد حسینی در کلین شیت». ورزش سه. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸.
  245. ↑ «تاریخچه استقلال». استقلال جوان. دریافت‌شده در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۷.
  246. ↑ "The best clubs of Asia". rsssf (به انگلیسی). Archived from the original on January 12, 2018. Retrieved December 21, 2017.
  247. ↑ «بازیکنان استقلال در فصل پیش روی با چه پیراهنی به میدان می‌روند؟». سایت رسمی باشگاه استقلال. ۶ مرداد ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۷ مرداد ۱۳۹۸.
  248. ↑ «بهاروند: باشگاه‌ها می‌توانند ۳ بازیکن زیر ۲۵ سال به فهرست خود اضافه کنند». ایسنا. ۱۴ تیر ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۷ مرداد ۱۳۹۸.
  249. ↑ «ضوابط نقل و انتقالات تابستانی لیگ برتر فصل 97-1396». Football Tribe Iran. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۷.
  250. ↑ ۲۵۰٫۰ ۲۵۰٫۱ «اعضای جدید هیئت مدیره استقلال معرفی شدند/ فتحی مدیرعامل ماند». ایسنا. ۲۰۱۹-۰۱-۲۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۱-۳۰.
  251. ↑ «فتح‌الله‌زاده جانشین واعظ آشتیانی شد». خبرگزاری فارس. ۱۹ مرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۰ شهریور ۱۳۹۱.
  252. ↑ «مدیرعامل استقلال نیامده کناره‌گیری کرد/ دلیل استعفای رضا حسنی‌خو». خبرگزاری مهر. ۲۰۱۶-۰۸-۰۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۱۳.
  253. ↑ «افتخاری مدیرعامل استقلال شد». خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا. ۱۰ شهریور ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  254. ↑ «رسمی؛ امیرحسین فتحی مدیرعامل استقلال شد +سوابق مدیریتی». خبرگزاری ایلنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۸.
  255. ↑ «آبی‌های ایران 70 ساله شدند». ورزش ۳. ۳ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  256. ↑ «خصوصی شدن استقلال و پرسپولیس منتفی شد». خبرگزاری مهر. ۲۱ مهر ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸.
  257. ↑ «تاج را با اموال موروثی شخصی ساخته‌ام». کیهان ورزشی. موسسه کیهان (۱۰۷۸): ۴. ۲۸ دی ۱۳۵۳.
  258. ↑ «مرکز پژوهشها - لایحه قانونی واگذاری سازمان ورزشی و فرهنگی تاج به سازمان تربیت بدنی ایران». rc.majlis.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۴.
  259. ↑ «صداوسیما حق پخش را نمی‌دهد، بدون فوتبال هم می‌میرد». ایران وایر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۷.
  260. ↑ «راز کمپ ۲ هزار میلیاردی استقلال در ترکیه». ایسنا. ۵ مه ۲۰۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
  261. ↑ «ماجرای زمین ۲ هزار میلیاردی استقلال این بار به روایت سفیر پیشین ایران در ترکیه». خبرآنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
  262. ↑ «سرخط خبرها»، روزنامه اعتماد ملی، ش. شماره ۹۷۵، ص. صفحهٔ ۱۹، ۱ مرداد ۱۳۸۸ «دو باشگاه پرسپولیس و استقلال هر یک با پرداخت ۲ میلیارد تومان یک درصد از سهام بانک تازه‌تأسیس تات را خریداری کردند. پول خرید این سهام از سوی سازمان تربیت بدنی پرداخت شده.»
  263. ↑ شهبازی، نعمت‌الله (۷ آبان ۱۳۸۸)، «در حاشیه سرمایه‌گذاری استقلال و پرسپولیس در بانک تات؛ ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی لازمه موفقیت باشگاه‌های مردمی»، روزنامه ورزشی گل، ش. شماره ۱۰۷۵، ص. صفحهٔ ۱
  264. ↑ «باز هم فرصت‌سوزی در ورزش کشور؛ اختلافات مدیران دولتی موجب خروج بخش ورزش از یک بانک خصوصی شد»، روزنامه ورزشی گل، ش. شماره ۱۱۸۵، ص. صفحهٔ ۸، ۲۷ اسفند ۱۳۸۸
  265. ↑ «واگذاری قطعی ورزشگاه کشوری به استقلال تهران». ورزش سه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸.
  266. ↑ «مناقصه برای ساخت کمپ استقلال». خبرگزاری فارس. ۵ تیر ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۴ آبان ۱۳۸۷.
  267. ↑ «کلنگ آبی برای چندمین بار به زمین‌خورد». همشهری‌آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۴ آبان ۱۳۸۷.
  268. ↑ «نام حجازی را از کمپ استقلال بردارید». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۷.

برای مطالعهٔ بیشتر

پیوند به بیرون

دستاوردها
پیشین:
مکابی تل‌آویو
اسرائیل 		لیگ قهرمانان آسیا
مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۰
ایران
نخستین عنوان 		پسین:
مکابی تل‌آویو
اسرائیل
پیشین:
لیائونینگ
چین 		لیگ قهرمانان آسیا
جام باشگاه‌های آسیا ۹۱–۱۹۹۰
ایران
دومین عنوان 		پسین:
الهلال
عربستان سعودی
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=باشگاه_فوتبال_استقلال_تهران&oldid=27177748»