اتمسفر

برای دیگر کاربردها، اتمسفر (ابهام‌زدایی) را ببینید.

این مقاله دربارهٔ اتمسفر پیرامون یک جسم آسمانی است است. برای اتمسفر کره زمین، جو زمین را ببینید.

لایه‌های مختلف جو زمین. (توجه: ضخامت جو به این اندازه که در عکس می‌بینید نیست، بلکه نسبت ضخامت آن به قطر زمین تنها به اندازهٔ ۵٪ از قطر زمین است)

زمین، جو زمین و بالای آن. (عکس توسط ناسا تهیه شده‌است و نسبت ضخامت جو به زمین را به درستی نشان می‌دهد)

اَتمُسفِر (به انگلیسی: Atmosphere) (از زبان یونانی باستان، راه‌یافته به تمام زبان‌های اروپایی) یا جَوّ (وام‌واژه از زبان عربی) یا هَواکُره (فارسی سره)، به معنای یک یا چند لایه از گاز است که دور یک شیء آسمانی مانند یک سیاره، ستاره، یا قمر را احاطه کرده‌است. جو به واسطهٔ نیروی گرانش به دور شیء آسمانی نگه‌داشته می‌شود.

اصطلاح اتمسفر ستاره‌ای برای اشاره به بخش بیرونی یک ستاره به کار می‌رود و معمولاً قسمت بالاتر از کدری نورسپهر را در بر می‌گیرد. ستاره‌هایی که دمای آن‌ها به اندازه کافی پایین باشد ممکن است دارای اتمسفر بیرونی با مولکول‌های مرکب باشند.

جو زمین

مقالهٔ اصلی: جو زمین

جو زمین بالاترین بخش تشکیل‌دهندهٔ کرهٔ زمین است که مخلوطی از گازهایی از جمله نیتروژن (۷۸٪)، اکسیژن (۲۱٪)، آرگون (۰٫۹٪) و کربن دی‌اکسید (۰٫۰۳٪) است. جو زمین از سطح زمین آغاز شده و تا ارتفاع ۱۰٫۰۰۰ کیلومتر (۶٫۲۰۰ مایل) ادامه می‌یابد. ۹۹ درصد از جو زمین در فاصله ۳۰ کیلومتری از سطح آن قرار دارد. اگرچه سیاره‌های دیگر منظومهٔ شمسی نیز هواکره دارند ولی جو زمین تنها جوی است که از زندگی موجودات زنده پشتیبانی می‌کند.

جوّ زمین از ۵ پنج لایهِ به نام‌های تروپوسفر، استراتوسفر، مزوسفر، ترموسفر، اگزوسفر تشکیل شده‌است.

فشار

مقالهٔ اصلی: فشار جو

فشار جوی در هر نقطه عبارت است از نیرویی عمود بر واحد سطح که بر اساس وزن ستونی عمودی از اتمسفر بالای آن نقطه تعیین می‌شود. بر روی زمین، این فشار با یکای اتمسفر (atm) نشان داده می‌شود که این یکا برابر است با ۱۰۱٫۳۲۵ کیلو پاسکال (۷۶۰ تور) یا ۱۴٫۶۹۶ پوند بر اینچ مربع و با فشارسنج اندازه‌گیری می‌شود.

فشار جوی در سطح آب‌ها و دریاهای آزاد در حدود ۱ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع است. با افزایش ارتفاع از سطح زمین، به‌دلیل کاسته شدن ارتفاع ستون هوای قرارگرفته در بالای سطح، فشار جو کاهش می‌یابد.

توریچلی فیزیکدان ایتالیایی، نخستین کسی بود که با انجام آزمایشی ساده نشان داد که هوا فشار دارد. وی همچنین با اندازه‌گیری ارتفاع ستون جیوه توانست فشار هوا را در کنار دریا و بالای کوه حساب کند.

این فشار با فشارسنج جیوه‌ای (بارومتر جیوه‌ای) سنجیده می‌شود و واحد آن میلی‌بار است.
لازم است ذکر شود که فشار هوا در سطح دریا حدود $10^{5}$(100000) پاسکال، ۷۶۰ میلی‌متر جیوه یا ۱ اتمسفر است.

گریز جوی

مقالهٔ اصلی: گریز جوی

گرانش سطحی سیارات با یکدیگر تفاوت زیادی دارد. برای نمونه نیروی گرانش زیاد سیاره بزرگی مانند مشتری گازهای سبکی مانند هیدروژن و هلیوم را نگه می‌دارد که این گازها از اجرامی با گرانش کمتر فرار می‌کنند. همچنین فاصله از خورشید تعیین‌کننده انرژی در دسترس جهت گرم‌شدن گازهای اتمسفری است که برخی از مولکول‌های آن با افزایش جنبش گرمایی از سرعت گریز سیاره فراتر رفته و می‌توانند از چنگ گرانش سیاره فرار کنند؛ بنابراین اجرام سرد و دور از خورشید مانند تیتان، تریتون و پلوتو با وجود داشتن گرانش نسبی ضعیف، قادر به نگه‌داری اتمسفر خود هستند.

گردش

مقالهٔ اصلی: گردش جوی

گردش اتمسفر بر اثر تفاوت گرمایی است و زمانی رخ می‌دهد که همرفت جهت انتقال گرما بیشتر از تابش گرمایی باشد. بر روی سیاره‌ها، زمانی که منبع اولیه گرما تابش خورشیدی باشد، گرمای اضافی در مدارهای استوایی به عرض‌های جغرافیایی بالاتر منتقل می‌شود. زمانی که یک سیاره، مقادیر زیادی از گرما را درون خود تولید کند (مانند مشتری)، فرایند همرفت در اتمسفر می‌تواند انرژی گرمایی را از لایه‌های داخلی با دمای بالاتر به سطح سیاره منتقل کند.

نوشتارهای وابسته

• خط کارمن
• جو استاندارد بین‌المللی

منابع

• «پایگاه ملی علوم زمین کشور». وبگاه ngdir.com. دریافت‌شده در ۱۸ اسفند ۱۳۸۹.
• «دانش سرا». دریافت‌شده در ۱۷ اسفند ۱۳۸۹.
• «cloudysky.ir». دریافت‌شده در ۱۷ اسفند ۱۳۸۹.