سرحد(بلوچستان)

برای دیگر کاربردها، سرحد را ببینید.

سرحد فلات خشک و مرتفعی در بلوچستان ایران است که به وسیله تشکیلات رسوبی، برونزدهای آتشفشانی و دره‌هایی با ابعاد مختلف بریده شده‌است. بزرگ‌ترین این دره‌ها، دره خاش است. منظر توپوگرافیکی غالب ناحیه کوه تفتان است که آتشفشانی نیمه فعال می‌باشد. ارتفاع زیاد سبب اعتدال ناحیه می‌شود، با این حال، اقلیم آن در تابستان‌ها گرم و خشک و در زمستان‌ها سرد و در هرماه با بارندگی است که متوسط بارندگی آن ۲۷۸ میلی متر در سال می‌باشد. امروزه سرحد از دامنه های تفتان تا مرز شمالی کرمان را شامل میشود که میتوان گفت شهرستان های زاهدان- خاش -میرجاوه کلیه توابع اطراف آن سرحد میباشد.

جاذبه های تاریخی و گردشگری

• کوه تفتان
• از مشخصات عمدة اين ناحية (سرحد)كوهستاني د دره هاي عميق است كه كوه تفتان در مركز آن واقع شده است ظاهر اين ناحيه بياباني بي آب و علف با دشت هاي بدون سبزي و درخت است . آب جاري از كوه تفتان بعضي نقاط را آباد كرده است

تاریخچه

هنري فيلد وسرپرسي سايكس، سرحد رایکی از 4 قسمت اصلی بلوچستان ايران تقسیم بندی کرده است.امان الله جهانباني در سال 1308 ش، شهر سرحد را دزدآب(دزآپ) ونواحی اطراف آن ذكر مي كند كه حدود 5000 نفر جمعيت داشت وی درکتاب خاطرات خود، جمعیت سرحد را شامل طوایف بلوچ با بیشترین درصد جمعیتی ذکر میکند

رویارویی مهاجمان سرحد،‌(سرداران بلوچ) با نظامیان انگلیسی

در نخستین روز اکتبر سال ۱۸۷۷ ژنرال ریجنالد ادوارد هری دایر به بهانه همکاری سرداران بلوچ با قوای آلمانی به بلوچستان حمله کرد. هنگامی که کمپانی هند شرقی بر هند و پاکستان امروزی مستولی شد و منطقه کلات و بلوچستان پاکستان به تصرف انگلیسی‌ها درآمد، عده‌ای از سرداراان بلوچ برای اهداف شوم و استعماری انگلیس مانع‌تراشی می‌کردند. آن‌ها با حمله به کاروان انگلیسی‌ها مانع حضور انگلیس در سرحد بلوچستان شده بودند. در این زمان انگلیس به فکر کشیدن خط آهن به بلوچستان ایران بود. مهم‌ترین سرداران بلوچ که با انگلیسی‌ها جنگیدند سردار سیامرد خان قنبرزهی سردار جمعه خان اسماعیل زهی، در منطقه سرحد در منطقه گشت و سردار جنیدخان یار احمد زهی بودند. جنگ‌های این سرداران بلوچ با قوای انگلیس منجر به کشته شدن بسیاری از نیروهای انگلیسی شد در نبردی که بین نیروهای جمعه خان با انگلیس در شمال زاهدان کنونی روی داد بیش از ۷۰ انگلیسی کشته شدند. در نبرد دره نالک در نزدیکی روستای سنگان نیز بیش از ۳۳۰ انگلیسی به قتل رسیدند. با این حال هری دایر ۵ سال در بلوچستان ماند سپس به هندوستان رفت و ۶ سال بعد در سن ۷۴ سالگی در بریستول انگلستان در گذشت. وی ماجرای جدال خود با بلوچ‌ها را در کتابی به نام «مهاجمان سرحد» که در سال ۱۹۲۱ درلندن انتشار پیدا کرد به چاپ رساند. این کتاب را دکتر حمید احمدی به فارسی ترجمه کرده‌است

مردم شناسی

محققانی همچون اعتماد السلطنه و سایرمحققان اولین ساکنان سرحد را مردم بلوچ با بیشترین درصد جمعیتی ذکر میکند.به نقل از كتابچة ميرزا مهدي خان سرتيپ مهندس، ساکنان سرحد،‌ طوايف بلوچ هستند مشتمل بر ياراحمدزهي 500 خانوار، غمشادزهي 100خانوار، سوري زهي 50 خانوار، مزارزهي 30 خانوار، ريگي 100 خانوار،ميربلوچ زهي 100 خانوار، سهراب زهي 20 خانوار، بامري برهان زهي 60 خانوار، جمشيدزهي 30 خانوار، جهانشاه زهي 20 خانوار، و سالار زهي 15 خانوار، سرپرسي سايكس و اعتمادالسلطنه، جمعيت بلوچ را داراي بيش ترين شمار جمعيتي سرحد و ايل  ياراحمدزهي را مهم تر ين طايفة متنفذ اين منطقه (سرحد) دانسته است.

این ناحیه مرزی، از دوران صفویان و پس از آن دارای سیستم ناحیه ایِ سنتی مبتنی بر دادوستد نابرابر میان کشاورزان واحدهای محلی و گروه قومی غالب بوده‌است که خراجی را به عنوان تضمین دسترسیِ کشاورزان به زمین جمع آوری می‌کردند. سازمان بندیِ ناحیه بستگی به رشد و توسعه داخلیِ کردها به عنوان گروه غالب سرحد داشت که قلمرو این سیستم ناحیه‌ای تا زمان برقراری حکومت متمرکز تغییراتی را پذیرفته‌است.

سده‌های اخیر

در سده‌های اخیر سیاست‌های ویژه حکومت مرکزی در واگذاری اختیار به اقوام محلی جهت مرزبانی، همکاریِ ناحیه ایِ کردها با سایر اقوام، شمار و انسجام داخلیِ کردها و ارتباط کردها با حکومت مرکزی از عوامل مؤثر در توسعه سیستم ناحیه سنتی بوده ولی امروزه گسترش حکومت متمرکز به ازهم‌گسستن آن سامانه انجامیده و سیستم اقتصادی - سیاسیِ ناحیه را دگرگون کرده‌است.