قوری راسل

قوری راسل، که آن را «قوری چای آسمانی» نیز خوانده‌اند، تمثیلی است که ابتدا توسط فیلسوف معاصر برتراند راسل (۱۸۷۲–۱۹۷۰ میلادی) بیان شد، که توضیح می‌دهد که بار اثبات فلسفی به دوش شخصی است که ادعای ابطال‌ناپذیر می‌کند، نه که بار ردکردن ادعا به دوش دیگران منتقل شود.

راسل بخصوص تمثیل خود را در زمینه دین اعمال کرد. او نوشت اگر قرار بود که او، بدون ارائه اثبات، مدعی شود که قوری چایی، بیش از حد کوچک که نمی توان آن را توسط تلسکوپ‌ها دید، در جایی در فضای میان زمین و مریخ، به دور خورشید می‌گردد، نمی‌توانست از کسی انتظار داشته باشد تا او را صرفا چون مدعایش نمی‌تواند رد شود باور کند.

قوری چای راسل همچنان در مباحثات در مورد وجود خدا مورد توسل قرار می‌گیرد، و در حوزه‌ها و رسانه‌های گوناگون مؤثر واقع شده‌است.

منظور از آن، ردّ نظری بود که ارائهٔ دلیل بر نبود خدا یا بار اثبات فلسفی را بر عهدهٔ شکاکان می‌داند. راسل، توضیح می‌دهد که بار اثبات ادعایی غیرقابل ابطال، بر عهده مدعی است و نه دیگران.

شرح

راسل، در مقاله‌ای تحت عنوان «آیا خدایی هست؟»، ―که به سفارش مجله ایلوستریتد در ۱۹۵۲ میلادی نوشت و هرگز منتشر نشد― چنین نوشت:

مردم ارتدکس [ارتاکیش] بسیاری طوری صحبت می‌کنند که انگار این وظیفه شکاکان است که دگماهای [عقاید جزمی] پذیرفته‌شده را رد کنند، به جای این که وظیفه جزم‌اندیش باشد که آن‌ها را اثبات کند. این، البته، یک اشتباه است. اگر قرار بود مدعی شوم که در منظومه شمسی، میان زمین و مریخ، یک قوری چینی، در مداری بیضوی دور خورشید می‌گردد، هیچ‌کس قادر نبود مدّعای مرا رد کند مشروط به آنکه حواسم می‌بود که در ادامه بگویم که این قوری، بیش‌ازحد کوچک است تا که حتی با قوی‌ترین تلسکوپ‌هایمان قابل رویت باشد. اما اگر تا آنجا پیش می‌رفتم که می‌گفتم چون مدعای من نمی‌تواند ابطال شود، این پررویی تاب‌ناپذیر از جانب عقل بشر است که به آن شک کند، به حق به یاوه‌گویی متهم می‌شدم. با این حال، اگر وجود چنین قوری‌ای، در کتب باستان تصدیق شده‌بود، هر یکشنبه در کلیسا به عنوان حقیقت مقدس تعلیم داده‌ می‌شد، و در مدارس، آن را به اذهان کودکان فرومی‌کردند، تردید در باور به وجود آن، نشانهٔ نامتعارف بودن تلقی می‌شد و شخص شکاک را در عصری روشنگری‌شده، مشمول عنایات روان‌پزشک، یا در دوره‌ای پیش از آن مفتش مذهبی، می‌کردند.

در ۱۹۵۸ میلادی، راسل دربارهٔ تمثیل توضیحات بیش‌تری می‌دهد:

بایستی خود را ندانم‌گرا بخوانم؛ اما، برای تمام مقاصد عملی، خداناباور هستم. فکر نمی‌کنم که وجود خدای مسیحی هیچ بیش از خدایان الیمپوس یا والهالا محتمل باشد. برای آوردن بیانی دیگر از راه مثال: هیچ کس نمی‌تواند ثابت کند که میان زمین و مریخ قوری چینی‌ای نیست که در مداری بیضوی بگردد، اما هیچ‌کس فکر نمی‌کند که این به اندازه کافی محتمل است که در عمل به حساب آورده‌شود. فکر می‌کنم خدای مسیحی هم درست همین‌طور نامحتمل است.

تمثیل «قوری چای‌باوری» راسل، در مقابله با مذهب، کماکان مبنای بسیاری از مناظرات بین مؤمنان و دگراندیشان است. ریچارد داوکینز از این قیاس، در کتاب معروف خود، یعنی کشیش شیطان، استفاده کرده‌است.

داوکینز، به خاطر استفاده از قیاس قوری چای‌باوری، مورد انتقاد برخی از مذهبیان-از جمله آلیستر مک گرات در کتاب " توهم داوکینز"-قرار گرفت.

با استقبال از مفهوم «قوری چای‌باوری»، تقلیدهای دیگری انجام گرفته که از جمله می‌توان به اسب تک‌شاخ صورتی نامرئی، هیولای اسپاگتی پرنده و اژدها در گاراژ من اشاره کرد.

جستارهای وابسته

• توسل به نادانی
• دین نقیضه
• طبیعت‌گرایی
• بار اثبات (فلسفه)

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Russell's teapot». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۹ آوریل ۲۰۰۷.