هرمز اردشیر

شهر باستانی هرمز اردشیر
نام	شهر باستانی هرمز اردشیر
کشور	ایران
اطلاعات اثر
کاربری	شهر تاریخی
دیرینگی	دوره ساسانیان
دورهٔ ساخت اثر	دوره ساسانیان
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۴۳
تاریخ ثبت ملی	۲۴ شهریور ۱۳۱۰

خرابه‌های شهر قدیم هرمز اردشیر مربوط به دوره ساسانیان است و در محدودهٔ کنونی اهواز واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این شهر که در دوران ساسانیان رونق فراوانی داشته‌است، امروزه جز تلی از خاک چیزی از آن باقی نمانده است. این شهر که پایه‌ها و ستون‌های شهر جدید اهواز روی شانه‌های آن بنا شده‌است و پیشینه پرشکوه تمدنی این منطقه محسوب می‌شود، به گواه اسناد و مدارک دست کم تا ۶۰ یا ۷۰ سال پیش بقایا و آثار واضح آن برای همه قابل مشاهده بود و از همین رو در سال ۱۳۱۰ به ثبت ملی رسید. در سال ۱۳۱۰ باستانشناسان هنگام بررسی اهواز به محلی به عنوان شهر هرمز اردشیر اشاره کردند و آن را به ثبت رساندند. اردشیر بابکان، مؤسس سلسله ساسانی به بنای شهرهای جدید و تجدید بنای شهرها اهمیت می‌داد و در این دوران پایه شهرها و نهادهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، بازرگانی و اداری بسیار بنا گذاشته شد و از جمله این شهرها شهر هرمز اردشیر بود. هرمز اردشیر یعنی شهری که مورد توجه و عنایتشاه و خداست که بعدها این نام کوتاهتر شد و به صورت هرمشیر درآمد و به دو بخش محل سکونت بزرگان و دانشمندان و بخش سکونت بازرگانان و پیشه وران تقسیم شد. پس از حمله اعراب به ایران قسمت سکونت بزرگان این شهر نابود شد و به دلیل رونق تجارت اعراب بخش باقی‌مانده را در لفظ عربی سوق الاهواز نامیدند. پرونده شهر هرمز اردشیر در تاریخ ۲۴ شهریور ماه ۱۳۱۰ توسط آندره گدار به شورای ثبت آثار تاریخی و ملی کشور ارائه شد. در این پرونده نشانی این شهر محدوده شهر کنونی اهواز عنوان شد و عکس‌های هوایی که از سال ۱۳۲۵ در سازمان زمین‌شناسی موجود است و همچنین سفرنامه کنت هافتوس و مادام دیون فوا از دیگر دلایل وجود این شهر در محدوده مورد ادعا می‌باشد. شهر باستانی هرمز اردشیر با قدمت ۱۷۰۰ ساله، در زمان ساخت به دو قسمت بازرگانان و پیشه وران و در قسمتی دیگر اشراف و ثروتمندگان تقسیم شد که به بخشی از آن هوجستان واجار و به بخش دیگر آن هرمز اردشیر می‌گفتند. همچنین در روایت حمزه اصفهانی آمده است: «شهر هرمز اردشیر از دو بخش مجزا که در جوار یکدیگر قرار داشته و مجموعهای واحد را تشکیل می‌دادند، بوجود آمده بود. این شهر در ناحیه خوزستان بنا گردید. از دو شهر تشکیل دهنده هرمز اردشیر شهری که مرکز تجار و بازاریان بود خوچستان ماچار (خوزستان بازار) نام گرفت که پس از استیلای اعراب به صورت معرب سوق الاهواز درآمد که امروزه آن را اهواز می‌نامند و بخش دیگر که محل سکونت بزرگان و اشراف بود، هومشیر نامیده می‌شد که بدست اعراب به کلی ویران و بدست فراموشی سپرده شد.» امروزه بخش‌های زیادی از محوطه تاریخی شهر هرمز اردشیر به علت ساخت تونل مترو شهر اهواز از بین رفته است. شهر باستانی هرمز اردشیر در سال ۱۳۱۰ به همراه یک محوطه اشکانی توسط آندره گدار به وزارت فرهنگ و هنر پیشنهاد شد و این اثر تاریخی با شماره ۴۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. .

جستارهای وابسته

• فهرست آثار ملی ایران
• سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

منابع

• آورزمانی، فریدون (۱۳۷۰). «شهرهای ساسانی». ماهنامهٔ فروهر. تهران: سازمان انتشارات فروهر (۳۲۵).