تاجیک‌ها: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
FreshmanBot (بحث | مشارکت‌ها)
جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با ویرایشگر خودکار فارسی
زورچپانی نظر شخصی توسط کاربر چنگیز بدون ارائه منبع. همچنین کاربر بخش منبعدار را دستکاری می‌کند.
برچسب: متن دارای ویکی‌متن نامتناظر
خط ۳۸: خط ۳۸:
'''تاجیک''' ({{زبان-فارسی تاجیکی|Тоҷик|لاتین: Tojik}}) یا '''تاجک''' یا '''تاژیک''' نامی عمومی است بر اقوام [[مردمان ایرانی|ایرانی‌تبار]]{{r|EofI-Tadjik}} و [[زبان فارسی|فارسی‌زبان]] در [[آسیای مرکزی]] و [[افغانستان]] زندگی می‌کردند اطلاق می‌شود. وطن اجدادی تاجیک‌ها [[تاجیکستان]]، [[افغانستان]] و جنوب [[ازبکستان]] است. امروزه افزون بر این مناطق، در [[ایران]]، [[پاکستان]]، شمال [[هندوستان]] و ناحیهٔ [[سین کیانگ]] [[چین]] نیز به سر می‌برند.<ref name=cgie>[http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=5682 «تاجیک»]، ''[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]''.</ref>{{r|Relief}}
'''تاجیک''' ({{زبان-فارسی تاجیکی|Тоҷик|لاتین: Tojik}}) یا '''تاجک''' یا '''تاژیک''' نامی عمومی است بر اقوام [[مردمان ایرانی|ایرانی‌تبار]]{{r|EofI-Tadjik}} و [[زبان فارسی|فارسی‌زبان]] در [[آسیای مرکزی]] و [[افغانستان]] زندگی می‌کردند اطلاق می‌شود. وطن اجدادی تاجیک‌ها [[تاجیکستان]]، [[افغانستان]] و جنوب [[ازبکستان]] است. امروزه افزون بر این مناطق، در [[ایران]]، [[پاکستان]]، شمال [[هندوستان]] و ناحیهٔ [[سین کیانگ]] [[چین]] نیز به سر می‌برند.<ref name=cgie>[http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=5682 «تاجیک»]، ''[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]''.</ref>{{r|Relief}}


''مردمِ تاجیک'' از نظرِ [[زبان]]، [[فرهنگ]] و [[تاریخ]] بسیار نزدیک به [[فارسی‌زبانان ایران]]‌اند. [[تاجیک‌های چین]] با وجود این‌که به نامِ تاجیک شناخته می‌شوند به [[زبان‌های ایرانی شرقی]] صحبت می‌کنند و از تاجیک‌های فارسی‌زبان متمایز اند {{r|felmy|arlund1}}
''مردمِ تاجیک'' از نظرِ [[زبان]]، [[فرهنگ]] و [[تاریخ]] بسیار نزدیک به [[فارسی‌زبانان ایران]] اند. [[تاجیک‌های چین]] با وجود این‌که به نامِ تاجیک شناخته می‌شوند به [[زبان‌های ایرانی شرقی]] صحبت می‌کنند و از تاجیک‌های فارسی‌زبان متمایز اند {{r|felmy|arlund1}}


نام‌های دیگر برای مردمِ تاجیک، فارسی، '''[[پارسیوان]]''' یا '''پارسیبان''' و '''دهقان''' (به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]]: ''{{unicode|Деҳқон}}'') است.<ref>دانشنامه ایران، سرواژهٔ 'تاجیک'.</ref> ''دهقان'' در قدیم به [[اقوام ایرانی‌تبار|ایرانی]] اصیلِ صاحبِ ملک و زمین اعم از ده‌نشین و شهرنشین اطلاق می‌شده و مقابلِ ''[[عرب|تازی]]'' و ''بری'' پنداشته می‌شده که چادرنشین و بدوی بودند.<ref>[http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-1a68a09dd044484faa6ae9b4531ed1c3-fa.html لغتنامه دهخدا، سرواژهٔ 'دهقان'.]</ref>
نام‌های دیگر برای مردمِ تاجیک، فارسی، '''[[پارسیوان]]''' یا '''پارسیبان''' و '''دهقان''' (به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]]: ''{{unicode|Деҳқон}}'') است.<ref>دانشنامه ایران، سرواژهٔ 'تاجیک'.</ref> ''دهقان'' در قدیم به [[اقوام ایرانی‌تبار|ایرانی]] اصیلِ صاحبِ ملک و زمین اعم از ده‌نشین و شهرنشین اطلاق می‌شده و مقابلِ ''[[عرب|تازی]]'' و ''بری'' پنداشته می‌شده که چادرنشین و بدوی بودند.<ref>[http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-1a68a09dd044484faa6ae9b4531ed1c3-fa.html لغتنامه دهخدا، سرواژهٔ 'دهقان'.]</ref>
خط ۴۵: خط ۴۵:
خاستگاه واژهٔ تاجیک نامعلوم است. شرح و بیان معنای این واژه تاریخی در چند مقالهٔ علمی تحلیل و بررسی شده‌است. در این‌جا دیدگاه‌های چند تن از دانشمندان به‌طور فشرده در مورد تاریخ واژهٔ «تاجیک» درج شده‌است:
خاستگاه واژهٔ تاجیک نامعلوم است. شرح و بیان معنای این واژه تاریخی در چند مقالهٔ علمی تحلیل و بررسی شده‌است. در این‌جا دیدگاه‌های چند تن از دانشمندان به‌طور فشرده در مورد تاریخ واژهٔ «تاجیک» درج شده‌است:
* تاجیک نام قبایل «[[داها]]» بوده، [[پارت]]‌ها و [[اشکانیان]] «دئی»، «تاجیک» و «دجیک» خوانده می‌شدند.
* تاجیک نام قبایل «[[داها]]» بوده، [[پارت]]‌ها و [[اشکانیان]] «دئی»، «تاجیک» و «دجیک» خوانده می‌شدند.
* تاجیک نامی است که ترک‌ها بر ایرانیان نهادند.
* تاجیک نامی است که ترکها بر ایرانیان نهادند.
* تاجیک از «تای» است و هم‌ریشه با کلمه [[زبان یونانی|یونانی]] «تگاس» به معنای «ددیک».
* تاجیک از «تای» است و هم‌ریشه با کلمه [[زبان یونانی|یونانی]] «تگاس» به معنای «ددیک».
* تاجیک از ریشه «تژی» در زبان [[سکا]]یی است.
* تاجیک از ریشه «تژی» در زبان [[سکا]]یی است.
خط ۵۲: خط ۵۲:
* تاجیک صفت منسوب است از نام قبیله [[عربی]] «طای».
* تاجیک صفت منسوب است از نام قبیله [[عربی]] «طای».
* تاجیک صورت دیگری از «تازیک» و «تاژیک» به معنای «[[عرب]]» است.
* تاجیک صورت دیگری از «تازیک» و «تاژیک» به معنای «[[عرب]]» است.
* کلمه «تاچی» یا «تائوچی» در زبان چینی به معنای ایرانی است. ترک‌ها هم از چینی‌ها این نام را گرفتند.<ref>http://www.parsianjoman.ir/fa/?p=1707</ref>
* کلمه «تاچی» یا «تائوچی» در زبان چینی به معنای ایرانی است. ترکها هم از چینی‌ها این نام را گرفتند.<ref>http://www.parsianjoman.ir/fa/?p=1707</ref>


بر اساس چند پژوهش خاورشناسان تاریخ تشریح واژهٔ «تاجیک» در نیمه اول [[سده ۱۹ (میلادی)]] مورد توجه دانشمندان غرب قرار داشته‌است.
بر اساس چند پژوهش خاورشناسان تاریخ تشریح واژهٔ «تاجیک» در نیمه اول [[سده ۱۹ (میلادی)]] مورد توجه دانشمندان غرب قرار داشته‌است.
گروهی از دانشمندان بر این باورند که «تاجیک» واژهٔ ایرانی شرقی است که شاید توسط باشندگان آسیای میانه بر [[عرب]]‌های فاتح منطقه اطلاق می‌شده‌است، ریشهٔ این واژه به طایفهٔ عربی «طای» (تازی) برمی گردد و این واژه از [[سده ۱۱ (میلادی)|سده یازدهم (میلادی)]] به بعد به مردم ایرانی مشرقی اطلاق می‌شود بر اساس شکل فارسی میانه واژهٔ تاجیک یا تازیک به معنای «عرب» نام تاجیک را نیز به عرب نسبت داده‌اند. اما این همگونی یا شباهت آوایی در ربط دادن نام این دو مردم مختلف را گروه دیگر دانشمندان با آوردن دلیل‌ها رد می‌کنند.
گروهی از دانشمندان بر این باورند که «تاجیک» واژهٔ ایرانی شرقی است که شاید توسط باشندگان آسیای میانه بر [[عرب]]‌های فاتح منطقه اطلاق می‌شده‌است، ریشهٔ این واژه به طایفهٔ عربی «طای» (تازی) برمی گردد و این واژه از [[سده ۱۱ (میلادی)|سده یازدهم (میلادی)]] به بعد به مردم ایرانی مشرقی اطلاق می‌شود بر اساس شکل فارسی میانه واژهٔ تاجیک یا تازیک به معنای «عرب» نام تاجیک را نیز به عرب نسبت داده‌اند. اما این همگونی یا شباهت آوایی در ربط دادن نام این دو مردم مختلف را گروه دیگر دانشمندان با آوردن دلیلها رد می‌کنند.
در [[لغتنامهٔ آکسفورد|لغتنامهٔ انگلیسی آکسفورد]] تاجیک را «یک پارسی» و کسی که نه عرب و نه ترک باشد، تعریف شده‌است.
در [[لغتنامهٔ آکسفورد|لغتنامهٔ انگلیسی آکسفورد]] تاجیک را «یک پارسی» و کسی که نه عرب و نه ترک باشد، تعریف شده‌است.


[[محمدتقی بهار|بهار]] در سبک‌شناسی آورده‌است: [[ایرانیان]] از قدیم به مردم اجنبی «تاچیک» یا «تاژیک» می‌گفته‌اند، چنان‌که [[یونانیان]] «بربر» و [[مردم عرب|اعراب]] «اعجمی» یا «عجم» گویند. این لفظ در زبان [[فارسی دری|فارسی دری نو]]، «[[تازی]]» تلفظ شد و رفته‌رفته خاص اعراب گردید، ولی در [[توران]] و [[ماوراءالنهر]] لهجهٔ قدیم باقی و به اجانب «تاچیک» می‌گفتند و بعد از اختلاط [[مردمان ترک|ترکان آلتایی]] با فارسی‌زبانان آن سامان، لفظ «تاچیک» به همان معنی داخل زبان ترکی شد و فارسی‌زبانان را «تاجیک» خواندند و این کلمه بر فارسیان اطلاق گردید و ترک و تاجیک گفته شد.<ref>سبک‌شناسی، [[محمدتقی بهار|بهار]]، جلد ۳، صفحه ۵۰، حاشیهٔ ۱</ref>
[[محمدتقی بهار|بهار]] در سبک‌شناسی آورده است: [[ایرانیان]] از قدیم به مردم اجنبی «تاچیک» یا «تاژیک» می‌گفته‌اند، چنان‌که [[یونانیان]] «بربر» و [[مردم عرب|اعراب]] «اعجمی» یا «عجم» گویند. این لفظ در زبان [[فارسی دری|فارسی دری نو]]، «[[تازی]]» تلفظ شد و رفته‌رفته خاص اعراب گردید، ولی در [[توران]] و [[ماوراءالنهر]] لهجهٔ قدیم باقی و به اجانب «تاچیک» می‌گفتند و بعد از اختلاط [[مردمان ترک|ترکان آلتایی]] با فارسی‌زبانان آن سامان، لفظ «تاچیک» به همان معنی داخل زبان ترکی شد و فارسی‌زبانان را «تاجیک» خواندند و این کلمه بر فارسیان اطلاق گردید و ترک و تاجیک گفته شد.<ref>سبک‌شناسی، [[محمدتقی بهار|بهار]]، جلد ۳، صفحه ۵۰، حاشیهٔ ۱</ref>


بهرحال، اثبات این که واژهٔ تاجیک پیش از تسخیر [[آسیای مرکزی|آسیای میانه]] توسط [[مردمان ترک|ترکان]] کاربرد داشته بسیار مشکل است و این که از [[سده ۱۵ (میلادی)|قرن پانزدهم (میلادی)]] به بعد باشندگان ایرانی منطقه خود را تاجیک می‌نامیدند، تا خودشان را ترک‌ها تمیز دهند. همچنان که شاعر [[علیشیر نوایی|میر علیشیرنوایی]] هم این را گفته‌است.
بهرحال، اثبات این که واژهٔ تاجیک پیش از تسخیر [[آسیای مرکزی|آسیای میانه]] توسط [[مردمان ترک|ترکان]] کاربرد داشته بسیار مشکل است و این که از [[سده ۱۵ (میلادی)|قرن پانزدهم (میلادی)]] به بعد باشندگان ایرانی منطقه خود را تاجیک می‌نامیدند، تا خودشان را ترک‌ها تمیز دهند. همچنان که شاعر [[علیشیر نوایی|میر علیشیرنوایی]] هم این را گفته‌است.
خط ۸۶: خط ۸۶:
[[پرونده:Tajiks of Uzbekistan.PNG|بندانگشتی|270px|تاجیک‌های ازبکستان]]
[[پرونده:Tajiks of Uzbekistan.PNG|بندانگشتی|270px|تاجیک‌های ازبکستان]]
[[پرونده:School girls from Herat, West Afghanistan.jpg|بندانگشتی|چپ|200px|<div style="font-size:smaller">دختران تاجیکِ [[هرات]]، غرب [[افغانستان]]</div>]]
[[پرونده:School girls from Herat, West Afghanistan.jpg|بندانگشتی|چپ|200px|<div style="font-size:smaller">دختران تاجیکِ [[هرات]]، غرب [[افغانستان]]</div>]]
تاجیکان گروه‌های عمدهٔ قومی در افغانستان در شهرهای [[کابل]]، [[هرات]] و ولایات [[بدخشان]]، [[پروان]]، [[ولایت پنجشیر|پنجشیر]]، [[کاپیسا]]، [[سمنگان]]، [[سرپل]]، [[تخار]]،‌اند. در [[ازبکستان]] بیش‌ترین جمعیت شهرهای [[سمرقند]] و [[بخارا]] را تشکیل می‌دهند و به‌شمار زیاد در استان‌های [[استان قشقه‌دریا|قشقه‌دریا]] و [[استان سرخان‌دریا|سرخان‌دریا]] در جنوب و در امتداد سرحدات شرقی ازبکستان با تاجیکستان و همچنین در [[دره فرغانه]] (در استان‌های [[استان فرغانه|فرغانه]] و [[استان نمنگان|نمنگان]]) زندگی می‌کنند. در گذشته تاجیک‌ها در مناطق وسیع‌تری از [[آسیای میانه]] سکنی داشتند، ولی به سبب تهاجم گستردهٔ ترکان از شمال و شرق به این منطقه جابه‌جا شدند.
تاجیکان گروه‌های عمدهٔ قومی در افغانستان در شهرهای [[کابل]]، [[مزار شریف]]، [[هرات]]، [[بدخشان]] و ولایات [[پروان]]، [[ولایت پنجشیر|پنجشیر]]، [[کاپیسا]]، [[سمنگان]]، [[بغلان]]، [[غور]]، [[بادغیس]]، [[فاریاب]]، [[سرپل]]، [[تخار]]، [[کندز]] اند. در [[ازبکستان]] بیش‌ترین جمعیت شهرهای [[سمرقند]] و [[بخارا]] را تشکیل می‌دهند و به‌شمار زیاد در استان‌های [[استان قشقه‌دریا|قشقه‌دریا]] و [[استان سرخان‌دریا|سرخان‌دریا]] در جنوب و در امتداد سرحدات شرقی ازبکستان با تاجیکستان و همچنین در [[دره فرغانه]] (در استان‌های [[استان فرغانه|فرغانه]] و [[استان نمنگان|نمنگان]]) زندگی می‌کنند. در گذشته تاجیک‌ها در مناطق وسیع‌تری از [[آسیای میانه]] سکنی داشتند، ولی به سبب تهاجم گستردهٔ ترکان از شمال و شرق به این منطقه جابه‌جا شدند.


امروزه تاجیکان حدود ۷۹٫۹ ٪ جمعیت تاجیکستان و بنابر منابع مختلف ۱ ۷٪<ref>Country Profile: Afghanistan". Library of Congress Country Studies on Afghanistan. August 2008. Retrieved October 10, 2010.</ref> یا۲۳ {{مدرک|date=مه ۲۰۱۹}} یا ۳۵٪ {{مدرک|date=مه ۲۰۱۹}} یا ۳۷٪ {{مدرک|date=مه ۲۰۱۹}} یا ۳۹٪{{مدرک|date=مه ۲۰۱۹}} از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند. بر اساس آمار رسمی ازبکستان تاجیک‌ها ۵ ٪ جمعیت کل این کشور را شامل‌اند. اما آمارهای غیررسمی تعداد تاجیک‌های این کشور را بین ۸ تا ۱۱ میلیون تخمین می‌زند.<ref name=Foltz>{{cite journal|authorlink=Richard Foltz|author=Richard Foltz|title=The Tajiks of Uzbekistan|journal=Central Asian Survey|volume= 15|issue=2|pages= 213–216 |year=1996|doi=10.1080/02634939608400946}}</ref><ref name="Karl Cordell 1999. pg 201">Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Routledge, 1998. p. 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).</ref><ref name="Lena Jonson 2006. pg 108">Lena Jonson (1976) "Tajikistan in the New Central Asia", I.B.Tauris, p. 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 3% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."</ref> استان‌های [[استان سمرقند|سمرقند]]، [[استان بخارا|بخارا]]، [[استان سرخان‌دریا|سرخان‌دریا]]، [[استان قشقه‌دریا|قشقه‌دریا]]، [[استان نمنگان|نمنگان]]، [[استان فرغانه|فرغانه]] و [[استان سیردریا|سیردریا]] از مناطق تاجیک‌نشین ازبکستان‌اند. برخلاف آمار رسمی فارسی‌زبانان ازبکستان (تاجیک‌ها) ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد شده‌اند.<ref>Carlson, "Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations", Harvard University, August 2003</ref><ref>The Tajiks of Uzbekistan, Central Asian Survey (1996), 15(2), 213-216</ref><ref name="cornellcaspian.com">[http://www.cornellcaspian.com/pub/0010uzbekistan.htm Svante E. Cornell, "Uzbekistan: A Regional Player in Eurasian Geopolitics?"], ''European Security'', vol. 20, no. 2, Summer 2000.</ref><ref name="Foltz">[[ریچارد فولتس|Richard Foltz]], "The Tajiks of Uzbekistan", ''Central Asian Survey'', 15(2), 213–216 (1996).</ref><ref name="Karl Cordell 1999. pg 201">Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Published by Routledge, 1999. Excerpt from pg 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).</ref><ref name="Lena Jonson 2006. pg 108">Lena Jonson, "Tajikistan in the New Central Asia", Published by I.B.Tauris, 2006. pg 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 4% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."</ref> نمایه‌های رسمی سرشماری کشور ازبکستان شمار تاجیکان این کشور را پیرامون ۵ درصد کل جمعیت اعلام کرده‌اند و این نمایه‌ها به همین شکل بدون چون و چرا از سوی بیش‌تر غربیان دانشگاهی، روزنامه‌نگار و نویسندگان راهنماهای مسافرتی تکرار شده‌اند. در همین حال تاجیک‌ها در سراسر ازبکستان بر این پافشاری دارند که این نمایه بیشتر به ۲۵ تا ۳۰ درصد نزدیک است و بر این که تاجیک‌ها ۷۰ درصد باشندگان (جمعیت) سمرقند، پایتخت پیشین و دومین شهر بزرگ ازبکستان و بیش از ۹۰ درصد مردم بخارا را تشکیل می‌دهند تأکید می‌کنند. بیش‌تر مردم منطقه کوهستانی شمال خاوری [[تاشکند]]، آنسوی سد چورووک تاجیکند، همچنین مردم بخش‌هایی از دره فرغانه، استان جیزَّخ، سرخان دریا و کشکه دریا. استادان دانشگاه دولتی سمرقند کل جمعیت تاجیک ازبکستان را ۶ تا ۷ میلیون نفر برآورد می‌کنند. این شمار دو برابر یا بیش از دو برابر جمعیت تاجیکان در جمهوری تاجیکستان است.<ref>https://www.azargoshnasp.net/recent_history/pan_turkist_philosophy/tajikanbadbakhtuzbekistan.htm</ref><ref>http://www.iranboom.ir/ketab-khaneh/forozesh/forozesh2/3266-tajikhaye-jomhori-ozbakestan.html</ref> [[پان ترکیسم]] از اواخر قرن نوزدهم یکی از عناصر اصلی در جعل [[امارت بخارا|جمهوری بخارا]] بود. در تمام نقاطی که ساکنانش پارسی (تاجیک) بودند مدارس به زبان [[ترکی جغتایی]] ایجاد شد و دانش آموزان تاجیک به اجبار به این مدارس می‌رفتند.<ref>http://tajikam.com/index.php?option=com_content&task=view&id=68</ref>
امروزه تاجیکان حدود ۷۹٫۹ ٪ جمعیت تاجیکستان و بنابر منابع مختلف ۱ ۷٪<ref>Country Profile: Afghanistan". Library of Congress Country Studies on Afghanistan. August 2008. Retrieved October 10, 2010.</ref> یا۲۳ {{مدرک|date=مه ۲۰۱۹}} یا ۳۵٪ {{مدرک|date=مه ۲۰۱۹}} یا ۳۷٪ {{مدرک|date=مه ۲۰۱۹}} یا ۳۹٪{{مدرک|date=مه ۲۰۱۹}} از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند. بر اساس آمار رسمی ازبکستان تاجیک‌ها ۵ ٪ جمعیت کل این کشور را شامل اند. اما آمارهای غیررسمی تعداد تاجیک‌های این کشور را بین ۸ تا ۱۱ میلیون تخمین می‌زند.<ref name=Foltz>{{cite journal|authorlink=Richard Foltz|author=Richard Foltz|title=The Tajiks of Uzbekistan|journal=Central Asian Survey|volume= 15|issue=2|pages= 213–216 |year=1996|doi=10.1080/02634939608400946}}</ref><ref name="Karl Cordell 1999. pg 201">Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Routledge, 1998. p. 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).</ref><ref name="Lena Jonson 2006. pg 108">Lena Jonson (1976) "Tajikistan in the New Central Asia", I.B.Tauris, p. 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 3% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."</ref> استان‌های [[استان سمرقند|سمرقند]]، [[استان بخارا|بخارا]]، [[استان سرخان‌دریا|سرخان‌دریا]]، [[استان قشقه‌دریا|قشقه‌دریا]]، [[استان نمنگان|نمنگان]]، [[استان فرغانه|فرغانه]] و [[استان سیردریا|سیردریا]] از مناطق تاجیک‌نشین ازبکستان اند. برخلاف آمار رسمی فارسی‌زبانان ازبکستان (تاجیک‌ها) ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد شده‌اند.<ref>Carlson, "Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations", Harvard University, August 2003</ref><ref>The Tajiks of Uzbekistan, Central Asian Survey (1996), 15(2), 213-216</ref><ref name="cornellcaspian.com">[http://www.cornellcaspian.com/pub/0010uzbekistan.htm Svante E. Cornell, "Uzbekistan: A Regional Player in Eurasian Geopolitics?"], ''European Security'', vol. 20, no. 2, Summer 2000.</ref><ref name="Foltz">[[ریچارد فولتس|Richard Foltz]], "The Tajiks of Uzbekistan", ''Central Asian Survey'', 15(2), 213–216 (1996).</ref><ref name="Karl Cordell 1999. pg 201">Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Published by Routledge, 1999. Excerpt from pg 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).</ref><ref name="Lena Jonson 2006. pg 108">Lena Jonson, "Tajikistan in the New Central Asia", Published by I.B.Tauris, 2006. pg 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 4% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."</ref> نمایه‌های رسمی سرشماری کشور ازبکستان شمار تاجیکان این کشور را پیرامون ۵ درصد کل جمعیت اعلام کرده‌اند و این نمایه‌ها به همین شکل بدون چون و چرا از سوی بیش‌تر غربیان دانشگاهی، روزنامه‌نگار و نویسندگان راهنماهای مسافرتی تکرار شده‌اند. در همین حال تاجیک‌ها در سراسر ازبکستان بر این پافشاری دارند که این نمایه بیشتر به ۲۵ تا ۳۰ درصد نزدیک است و بر این که تاجیک‌ها ۷۰ درصد باشندگان (جمعیت) سمرقند، پایتخت پیشین و دومین شهر بزرگ ازبکستان و بیش از ۹۰ درصد مردم بخارا را تشکیل می‌دهند تأکید می‌کنند. بیش‌تر مردم منطقه کوهستانی شمال خاوری [[تاشکند]]، آنسوی سد چورووک تاجیکند، همچنین مردم بخشهایی از دره فرغانه، استان جیزَّخ، سرخان دریا و کشکه دریا. استادان دانشگاه دولتی سمرقند کل جمعیت تاجیک ازبکستان را ۶ تا ۷ میلیون نفر برآورد می‌کنند. این شمار دو برابر یا بیش از دو برابر جمعیت تاجیکان در جمهوری تاجیکستان است.<ref>https://www.azargoshnasp.net/recent_history/pan_turkist_philosophy/tajikanbadbakhtuzbekistan.htm</ref><ref>http://www.iranboom.ir/ketab-khaneh/forozesh/forozesh2/3266-tajikhaye-jomhori-ozbakestan.html</ref> [[پان ترکیسم]] از اواخر قرن نوزدهم یکی از عناصر اصلی در جعل [[امارت بخارا|جمهوری بخارا]] بود. در تمام نقاطی که ساکنانش پارسی (تاجیک) بودند مدارس به زبان [[ترکی جغتایی]] ایجاد شد و دانش آموزان تاجیک به اجبار به این مدارس می‌رفتند.<ref>http://tajikam.com/index.php?option=com_content&task=view&id=68</ref>


بر اساس آخرین سرشماری [[اتحاد جماهیر شوروی]] که در سال ۱۹۸۹ انجام شد ۴۲۱۵۳۷۲ نفر از اهالی این کشور خود را تاجیک معرفی کرده‌اند. از این تعداد ۳۱۷۲۴۲۰ نفر در جمهوری تاجیکستان، ۹۳۳۵۶۰ نفر در ازبکستان، ۳۸۲۰۸ نفر در روسیه، ۳۳۵۱۸ نفر در قرقیزستان، ۲۵۵۱۴ نفر در قزاقستان، ۴۴۴۷ نفر در اوکراین، ۳۱۴۹ نفر در ترکمنستان بوده‌اند.<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=0 Национальный состав населения по республикам СССР 1989 года] Институт демографии Национального исследовательского университета "Высшая школа экономики"</ref>
بر اساس آخرین سرشماری [[اتحاد جماهیر شوروی]] که در سال ۱۹۸۹ انجام شد ۴۲۱۵۳۷۲ نفر از اهالی این کشور خود را تاجیک معرفی کرده‌اند. از این تعداد ۳۱۷۲۴۲۰ نفر در جمهوری تاجیکستان، ۹۳۳۵۶۰ نفر در ازبکستان، ۳۸۲۰۸ نفر در روسیه، ۳۳۵۱۸ نفر در قرقیزستان، ۲۵۵۱۴ نفر در قزاقستان، ۴۴۴۷ نفر در اوکراین، ۳۱۴۹ نفر در ترکمنستان بوده‌اند.<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=0 Национальный состав населения по республикам СССР 1989 года] Институт демографии Национального исследовательского университета "Высшая школа экономики"</ref>
خط ۹۷: خط ۹۷:
[[پرونده:Miss England 06 Hammasa Kohistani.jpg|200px|farme|بندانگشتی|چپ|<div style="font-size:smaller">[[حماسه کوهستانی]] اولین بانوی زیبای سال مسلمان [[انگلستان]] یک افغان تاجیک است.</div>]]
[[پرونده:Miss England 06 Hammasa Kohistani.jpg|200px|farme|بندانگشتی|چپ|<div style="font-size:smaller">[[حماسه کوهستانی]] اولین بانوی زیبای سال مسلمان [[انگلستان]] یک افغان تاجیک است.</div>]]


از دیدگاه ظاهری، بیشتر تاجینکا متعلق به [[نژاد مدیترانه‌ای]] هستند که شاخه‌ای از [[نژاد قفقازی|نژاد سفید (قفقازی)]] محسوب می‌شود. با این که اکثر تاجیک‌ها دارای مو و چشمان تیره با پوست گندم‌گون تا سپید هستند، رنگ مو و چشمان روشن در بین آنان کمیاب نیست، به ویژه در مناطق کوهستانی مانند [[بدخشان]]. برخی از تاجیک‌های آسیای میانه دارای آمیزهٔ ترکی-مغولی هستند، در حالیکه تاجیک‌های کوهستان‌نشین مناطق دورافتاده بیش‌تر به باشندگانی می‌مانند که پیش از تازش و مهاجرت ترکان و مغولان می‌زیسته‌اند. همچنین اقلیت کمی از تاجیک‌های افغانستان نیز دارای آمیزهٔ ترکی و یونانی هستند. برخی پژوهش‌های [[ژن‌شناسی]] نشان داده است که اقوام ترک و تاجیکی که در امتداد [[جاده ابریشم]] سکونت دارند، از نگاه شجره‌شناسی زیست‌شناسی از هم چندان تفاوتی ندارند و از نگاه ژن‌شناسی، تفاوت میان این دو گروه قومی کمتر از یک درصد است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=پژوهش تازه ژن شناسی: ترک و تاجیک یکی هستند|نشانی=http://www.bbc.com/persian/science/2009/09/090903_ez_tajiks_turks|وبگاه=BBC News فارسی|بازبینی=2019-03-31|کد زبان=fa|نام=اسفندیار آدینه از|نام خانوادگی=دوشنبه}}</ref>
از دیدگاه ظاهری، بیشتر تاجینکا متعلق به [[نژاد مدیترانه‌ای]] هستند که شاخه‌ای از [[نژاد قفقازی|نژاد سفید (قفقازی)]] محسوب می‌شود. با این که اکثر تاجیک‌ها دارای مو و چشمان تیره با پوست گندم‌گون تا سپید هستند، رنگ مو و چشمان روشن در بین آنان کمیاب نیست، به ویژه در مناطق کوهستانی مانند [[بدخشان]]. برخی از تاجیک‌های آسیای میانه دارای آمیزهٔ ترکی-مغولی هستند، در حالیکه تاجیک‌های کوهستان نشین مناطق دورافتاده بیش‌تر به باشندگانی می‌مانند که پیش از تازش و مهاجرت ترکان و مغولان می‌زیسته‌اند. همچنین اقلیت کمی از تاجیک‌های افغانستان نیز دارای آمیزهٔ ترکی و یونانی هستند. برخی پژوهش‌های [[ژن‌شناسی]] نشان داده است که اقوام ترک و تاجیکی که در امتداد [[جاده ابریشم]] سکونت دارند، از نگاه شجره شناسی زیست شناسی از هم چندان تفاوتی ندارند و از نگاه ژن‌شناسی، تفاوت میان این دو گروه قومی کمتر از یک درصد است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=پژوهش تازه ژن شناسی: ترک و تاجیک یکی هستند|نشانی=http://www.bbc.com/persian/science/2009/09/090903_ez_tajiks_turks|وبگاه=BBC News فارسی|بازبینی=2019-03-31|کد زبان=fa|نام=اسفندیار آدینه از|نام خانوادگی=دوشنبه}}</ref>


گفته می‌شود در حدود ۱۰٪ از تاجیک‌های موی [[بلوند]] دارند، که بیشتر در ناحیه [[زرافشان، ازبکستان|زرافشان]] و [[پامیر]] فراوانند.<ref>''[https://books.google.com/books?id=zZaQB6tZhz8C&pg=PA9&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Around the Roof of the World]''. Nicholas Shoumatoff, Nina Shoumatoff (2000). [[انتشارات دانشگاه میشیگان|University of Michigan Press]]. p.9. {{ISBN|0-472-08669-3|en}}</ref>
گفته می‌شود در حدود ۱۰٪ از تاجیک‌های موی [[بلوند]] دارند، که بیشتر در ناحیه [[زرافشان، ازبکستان|زرافشان]] و [[پامیر]] فراوانند.<ref>''[https://books.google.com/books?id=zZaQB6tZhz8C&pg=PA9&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Around the Roof of the World]''. Nicholas Shoumatoff, Nina Shoumatoff (2000). [[انتشارات دانشگاه میشیگان|University of Michigan Press]]. p.9. {{ISBN|0-472-08669-3|en}}</ref>
خط ۱۰۹: خط ۱۰۹:
آنچه فارسی دری خوانده می‌شود، گونهٔ ادبی و رسمی فارسی است که در سراسر قلمرو فارسی تقریباً یکسان است. فارسی‌زبانی [[هندواروپائی]] از شاخهٔ [[هندوایرانی]] و زیرشاخهٔ [[زبان‌های ایرانی]] است. فارسی تاجیکی زادهٔ زبان فارسی است که همراه با دری از لهجه‌های شرقی فارسی محسوب می‌شوند.
آنچه فارسی دری خوانده می‌شود، گونهٔ ادبی و رسمی فارسی است که در سراسر قلمرو فارسی تقریباً یکسان است. فارسی‌زبانی [[هندواروپائی]] از شاخهٔ [[هندوایرانی]] و زیرشاخهٔ [[زبان‌های ایرانی]] است. فارسی تاجیکی زادهٔ زبان فارسی است که همراه با دری از لهجه‌های شرقی فارسی محسوب می‌شوند.


در تاجیکستان، [[زبان روسی]] نیز در امور دولتی و تجاری به‌طور گسترده کاربرد می‌شود.
در تاجیکستان، [[زبان روسی]] نیز در امور دولتی و تجاری بطور گسترده کاربرد می‌شود.


== دین ==
== دین ==
خط ۱۱۷: خط ۱۱۷:
فروپاشی [[اتحاد جماهیر شوروی]] و جنگ‌های داخلی در افغانستان باعث احیای [[ملی‌گرایی]] تاجیکان در منطقه شده‌است. به ویژه تاجیکستان نقطهٔ کانونی این حرکت بوده. دولت تاجیکستان با آگاهی تمام کوشیده‌است تا میراث امپراتوری [[سامانیان]]، نخستین حکومت تاجیک مسلط بر منطقه را پس از حملهٔ تازیان دوباره زنده کند.
فروپاشی [[اتحاد جماهیر شوروی]] و جنگ‌های داخلی در افغانستان باعث احیای [[ملی‌گرایی]] تاجیکان در منطقه شده‌است. به ویژه تاجیکستان نقطهٔ کانونی این حرکت بوده. دولت تاجیکستان با آگاهی تمام کوشیده‌است تا میراث امپراتوری [[سامانیان]]، نخستین حکومت تاجیک مسلط بر منطقه را پس از حملهٔ تازیان دوباره زنده کند.


در سال‌های ۱۹۲۴ میلادی [[سمرقند]] و [[بخارا]] دو شهر عمدهٔ تاجیک‌نشین با سیاست‌های [[شوروی]] پیشین از تاجیکستان جدا گشته و به [[ازبکستان]] پیوست. دولت ازبکستان با سیاست فارسی‌ستیزی خود همچنان محدودیت‌های آموزشی و رسانه‌ای سختی ضد زبان فارسی پیاده کرده‌است.{{مدرک}}
در سالهای ۱۹۲۴ میلادی [[سمرقند]] و [[بخارا]] دو شهر عمدهٔ تاجیک‌نشین با سیاست‌های [[شوروی]] پیشین از تاجیکستان جدا گشته و به [[ازبکستان]] پیوست. دولت ازبکستان با سیاست فارسی‌ستیزی خود همچنان محدودیت‌های آموزشی و رسانه‌ای سختی بر ضد زبان فارسی پیاده کرده‌است.{{مدرک}}


=== حذف پسوند روسی از نام خانوادگی ===
=== حذف پسوند روسی از نام خانوادگی ===
خط ۱۲۳: خط ۱۲۳:


== تاجیک‌ها در چین ==
== تاجیک‌ها در چین ==
امیر حکومت [[کاشغریه]] که تقریباً ایالت [[سین کیانگ]] امروزی را در بر می‌گرفته تاجیکی به نام [[محمد یعقوب بیگ]] بوده .{{مدرک|چه زمانی؟}} تاجیکان یکی از ۵۶ قومیت رسماً شناخته شده در [[جمهوری خلق چین]] هستند. این گروه با ۴۱۰۲۸ نفر جمعیت (سرشماری سال ۲۰۰۰) دارند. بیشتر آن‌ها در شهرستان خودمختار تاجیک‌نشین [[تاشکورگان|تاش‌قُرغان]] در استان [[سین‌کیانگ]] زندگی می‌کنند. شهری در دروازه غربی چین و در کنار قلل مرتفع قسمت شرقی فلات پامیر که در دهه ۱۹۵۰ ساخته شد و بقیه آن‌ها هم در جنوب سین کیانگ پراکنده هستند.<ref>[http://www.artwork-cn.com/Html/56geminzu/16109199.html The Tajik ethnic minority Ëþ¼ª¿Ë×å]</ref> برخی از پژوهش‌ها آنان را مجموعه‌ای از چندین گروه قومی ایرانی شرقی می‌پندارند که منسوب به تاجیک‌های تاجیکستان می‌باشند.
امیر حکومت [[کاشغریه]] که تقریباً ایالت [[سین کیانگ]] امروزی را در بر می‌گرفته تاجیکی به نام [[محمد یعقوب بیگ]] بوده .{{مدرک|چه زمانی؟}} تاجیکان یکی از ۵۶ قومیت رسماً شناخته شده در [[جمهوری خلق چین]] هستند. این گروه با ۴۱۰۲۸ نفر جمعیت (سرشماری سال ۲۰۰۰) دارند. بیشتر آن‌ها در شهرستان خودمختار تاجیک نشین [[تاشکورگان|تاش‌قُرغان]] در استان [[سین‌کیانگ]] زندگی می‌کنند. شهری در دروازه غربی چین و در کنار قلل مرتفع قسمت شرقی فلات پامیر که در دهه ۱۹۵۰ ساخته شد و بقیه آن‌ها هم در جنوب سین کیانگ پراکنده هستند.<ref>[http://www.artwork-cn.com/Html/56geminzu/16109199.html The Tajik ethnic minority Ëþ¼ª¿Ë×å]</ref> برخی از پژوهشها آنان را مجموعه‌ای از چندین گروه قومی ایرانی شرقی می‌پندارند که منسوب به تاجیک‌های تاجیکستان می‌باشند.


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۱ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۳۶

تاجیک
Тоҷикон
Tajiks
کل جمعیت
تقریباً. ۱۸–۲۷ میلیون (تخمین‌های مختلف)
مناطق با جمعیت چشمگیر
 افغانستان۹٬۴۵۰٬۰۰۰–۱۱٬۵۵۰٬۰۰۰ (۲۰۱۴)
۲۷–۳۳٪[۱]
 تاجیکستان۶٬۷۸۷٬۰۰۰ (۲۰۱۴)[۲]
 ازبکستان
    
۱٬۴۲۰٬۰۰۰ (۲۰۱۲, ٰرسمی)
دیگر تخمین‌های غیررسمی ۸ – ۱۱ میلیون[۳][۴][۵]
 پاکستان۳۰۰٬۰۰۰–۱٬۲۰۰٬۰۰۰[نیازمند منبع]
 روسیه۲۰۱٬۰۰۰[۶]
 ایالات متحده آمریکا۵۲٬۰۰۰[۷]
 قرقیزستان۴۷٬۵۰۰[۸]
 چین۳۹٬۶۴۲[۹]
 کانادا۱۵٬۸۷۰[۱۰]
 اوکراین۴٬۲۵۵[۱۱]
زبان‌ها
زبان فارسی (فارسی افغانستان و فارسی تاجیکی)
دوم: زبان پشتو، زبان روسی، زبان ازبکی
دین
غالباً اسلام

تاجیک (تاجیکی: Тоҷик) یا تاجک یا تاژیک نامی عمومی است بر اقوام ایرانی‌تبار[۱۲] و فارسی‌زبان در آسیای مرکزی و افغانستان زندگی می‌کردند اطلاق می‌شود. وطن اجدادی تاجیک‌ها تاجیکستان، افغانستان و جنوب ازبکستان است. امروزه افزون بر این مناطق، در ایران، پاکستان، شمال هندوستان و ناحیهٔ سین کیانگ چین نیز به سر می‌برند.[۱۳][۱۴]

مردمِ تاجیک از نظرِ زبان، فرهنگ و تاریخ بسیار نزدیک به فارسی‌زبانان ایران اند. تاجیک‌های چین با وجود این‌که به نامِ تاجیک شناخته می‌شوند به زبان‌های ایرانی شرقی صحبت می‌کنند و از تاجیک‌های فارسی‌زبان متمایز اند [۱۵][۱۶]

نام‌های دیگر برای مردمِ تاجیک، فارسی، پارسیوان یا پارسیبان و دهقان (به تاجیکی: Деҳқон) است.[۱۷] دهقان در قدیم به ایرانی اصیلِ صاحبِ ملک و زمین اعم از ده‌نشین و شهرنشین اطلاق می‌شده و مقابلِ تازی و بری پنداشته می‌شده که چادرنشین و بدوی بودند.[۱۸]

خاستگاه واژهٔ تاجیک و کاربرد آن

خاستگاه واژهٔ تاجیک نامعلوم است. شرح و بیان معنای این واژه تاریخی در چند مقالهٔ علمی تحلیل و بررسی شده‌است. در این‌جا دیدگاه‌های چند تن از دانشمندان به‌طور فشرده در مورد تاریخ واژهٔ «تاجیک» درج شده‌است:

  • تاجیک نام قبایل «داها» بوده، پارت‌ها و اشکانیان «دئی»، «تاجیک» و «دجیک» خوانده می‌شدند.
  • تاجیک نامی است که ترکها بر ایرانیان نهادند.
  • تاجیک از «تای» است و هم‌ریشه با کلمه یونانی «تگاس» به معنای «ددیک».
  • تاجیک از ریشه «تژی» در زبان سکایی است.
  • تاجیک هم‌ریشه است با نام مردم ایرانی «تات»[۱۳]
  • تاجیک صفت منسوب است از واژه «تاج»، نام یک قبیله.
  • تاجیک صفت منسوب است از نام قبیله عربی «طای».
  • تاجیک صورت دیگری از «تازیک» و «تاژیک» به معنای «عرب» است.
  • کلمه «تاچی» یا «تائوچی» در زبان چینی به معنای ایرانی است. ترکها هم از چینی‌ها این نام را گرفتند.[۱۹]

بر اساس چند پژوهش خاورشناسان تاریخ تشریح واژهٔ «تاجیک» در نیمه اول سده ۱۹ (میلادی) مورد توجه دانشمندان غرب قرار داشته‌است. گروهی از دانشمندان بر این باورند که «تاجیک» واژهٔ ایرانی شرقی است که شاید توسط باشندگان آسیای میانه بر عرب‌های فاتح منطقه اطلاق می‌شده‌است، ریشهٔ این واژه به طایفهٔ عربی «طای» (تازی) برمی گردد و این واژه از سده یازدهم (میلادی) به بعد به مردم ایرانی مشرقی اطلاق می‌شود بر اساس شکل فارسی میانه واژهٔ تاجیک یا تازیک به معنای «عرب» نام تاجیک را نیز به عرب نسبت داده‌اند. اما این همگونی یا شباهت آوایی در ربط دادن نام این دو مردم مختلف را گروه دیگر دانشمندان با آوردن دلیلها رد می‌کنند. در لغتنامهٔ انگلیسی آکسفورد تاجیک را «یک پارسی» و کسی که نه عرب و نه ترک باشد، تعریف شده‌است.

بهار در سبک‌شناسی آورده است: ایرانیان از قدیم به مردم اجنبی «تاچیک» یا «تاژیک» می‌گفته‌اند، چنان‌که یونانیان «بربر» و اعراب «اعجمی» یا «عجم» گویند. این لفظ در زبان فارسی دری نو، «تازی» تلفظ شد و رفته‌رفته خاص اعراب گردید، ولی در توران و ماوراءالنهر لهجهٔ قدیم باقی و به اجانب «تاچیک» می‌گفتند و بعد از اختلاط ترکان آلتایی با فارسی‌زبانان آن سامان، لفظ «تاچیک» به همان معنی داخل زبان ترکی شد و فارسی‌زبانان را «تاجیک» خواندند و این کلمه بر فارسیان اطلاق گردید و ترک و تاجیک گفته شد.[۲۰]

بهرحال، اثبات این که واژهٔ تاجیک پیش از تسخیر آسیای میانه توسط ترکان کاربرد داشته بسیار مشکل است و این که از قرن پانزدهم (میلادی) به بعد باشندگان ایرانی منطقه خود را تاجیک می‌نامیدند، تا خودشان را ترک‌ها تمیز دهند. همچنان که شاعر میر علیشیرنوایی هم این را گفته‌است.

در ادبیات ترکی-فارسی فاتحان تیمور و بابر، واژهٔ تاجیک به منشیان و دبیران فارسی‌زبانی اطلاق می‌شده،که به زبان عربی تحصیل کرده‌اند. در دورهٔ صفوی، «تاجیک» به مدیران و نجیب‌زادگان دربار اطلاق می‌شده که به جنبش قزلباش مرتبط بودند.

به گفته میرزا شکورزاده، پژوهشگر تاجیک و نویسندهٔ کتاب «تاجیکان در مسیر تاریخ»، بر اساس پژوهش‌ها مردم پارسی‌گوی در بسیاری از نقاط آسیای میانه، ایران و افغانستان و حتی کشمیر و کاشغر خود را «تاجیک» معرفی کرده‌اند. واژه «تاجیک» در ادبیات کلاسیکی فارسی زیاد کاربرد شده و کاربرد آن غالباً در برابر ترک و عرب صورت گرفته‌است:

مثلاً سعدی می‌گوید:

شاید که به پادشاه بگویند، ترک تو بریخت خون تاجیک.

و یا جامی اشاره‌ای دارد دربارهٔ علیشیر نوایی که:

او که یک ترک بود و من تاجیک، هردو داشتیم خویشی نزدیک.

و باز سعدی در جای دیگر می‌گوید که:

نگار ترک و تاجیکم کند صد خانه ویرانه، به آن چشمان تاجیکانه و مژگان ترکانه. .

ریشهٔ نیاکانی تاجیکان

موطن تاجیکان

تاجیک‌های ازبکستان
دختران تاجیکِ هرات، غرب افغانستان

تاجیکان گروه‌های عمدهٔ قومی در افغانستان در شهرهای کابل، مزار شریف، هرات، بدخشان و ولایات پروان، پنجشیر، کاپیسا، سمنگان، بغلان، غور، بادغیس، فاریاب، سرپل، تخار، کندز اند. در ازبکستان بیش‌ترین جمعیت شهرهای سمرقند و بخارا را تشکیل می‌دهند و به‌شمار زیاد در استان‌های قشقه‌دریا و سرخان‌دریا در جنوب و در امتداد سرحدات شرقی ازبکستان با تاجیکستان و همچنین در دره فرغانه (در استان‌های فرغانه و نمنگان) زندگی می‌کنند. در گذشته تاجیک‌ها در مناطق وسیع‌تری از آسیای میانه سکنی داشتند، ولی به سبب تهاجم گستردهٔ ترکان از شمال و شرق به این منطقه جابه‌جا شدند.

امروزه تاجیکان حدود ۷۹٫۹ ٪ جمعیت تاجیکستان و بنابر منابع مختلف ۱ ۷٪[۲۱] یا۲۳ [نیازمند منبع] یا ۳۵٪ [نیازمند منبع] یا ۳۷٪ [نیازمند منبع] یا ۳۹٪[نیازمند منبع] از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند. بر اساس آمار رسمی ازبکستان تاجیک‌ها ۵ ٪ جمعیت کل این کشور را شامل اند. اما آمارهای غیررسمی تعداد تاجیک‌های این کشور را بین ۸ تا ۱۱ میلیون تخمین می‌زند.[۳][۴][۵] استان‌های سمرقند، بخارا، سرخان‌دریا، قشقه‌دریا، نمنگان، فرغانه و سیردریا از مناطق تاجیک‌نشین ازبکستان اند. برخلاف آمار رسمی فارسی‌زبانان ازبکستان (تاجیک‌ها) ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد شده‌اند.[۲۲][۲۳][۲۴][۳][۴][۵] نمایه‌های رسمی سرشماری کشور ازبکستان شمار تاجیکان این کشور را پیرامون ۵ درصد کل جمعیت اعلام کرده‌اند و این نمایه‌ها به همین شکل بدون چون و چرا از سوی بیش‌تر غربیان دانشگاهی، روزنامه‌نگار و نویسندگان راهنماهای مسافرتی تکرار شده‌اند. در همین حال تاجیک‌ها در سراسر ازبکستان بر این پافشاری دارند که این نمایه بیشتر به ۲۵ تا ۳۰ درصد نزدیک است و بر این که تاجیک‌ها ۷۰ درصد باشندگان (جمعیت) سمرقند، پایتخت پیشین و دومین شهر بزرگ ازبکستان و بیش از ۹۰ درصد مردم بخارا را تشکیل می‌دهند تأکید می‌کنند. بیش‌تر مردم منطقه کوهستانی شمال خاوری تاشکند، آنسوی سد چورووک تاجیکند، همچنین مردم بخشهایی از دره فرغانه، استان جیزَّخ، سرخان دریا و کشکه دریا. استادان دانشگاه دولتی سمرقند کل جمعیت تاجیک ازبکستان را ۶ تا ۷ میلیون نفر برآورد می‌کنند. این شمار دو برابر یا بیش از دو برابر جمعیت تاجیکان در جمهوری تاجیکستان است.[۲۵][۲۶] پان ترکیسم از اواخر قرن نوزدهم یکی از عناصر اصلی در جعل جمهوری بخارا بود. در تمام نقاطی که ساکنانش پارسی (تاجیک) بودند مدارس به زبان ترکی جغتایی ایجاد شد و دانش آموزان تاجیک به اجبار به این مدارس می‌رفتند.[۲۷]

بر اساس آخرین سرشماری اتحاد جماهیر شوروی که در سال ۱۹۸۹ انجام شد ۴۲۱۵۳۷۲ نفر از اهالی این کشور خود را تاجیک معرفی کرده‌اند. از این تعداد ۳۱۷۲۴۲۰ نفر در جمهوری تاجیکستان، ۹۳۳۵۶۰ نفر در ازبکستان، ۳۸۲۰۸ نفر در روسیه، ۳۳۵۱۸ نفر در قرقیزستان، ۲۵۵۱۴ نفر در قزاقستان، ۴۴۴۷ نفر در اوکراین، ۳۱۴۹ نفر در ترکمنستان بوده‌اند.[۲۸]

بدخشان، تخار، کاپیسا، بلخ، جوزجان، پروان، کابل، بغلان، پنجشیر، و هرات مناطق هستند که تاجیک‌ها در آن سکنی دارند. البته تاجیک‌ها در بسیاری از ولایات افغانستان زندگی می‌کنند.

ویژگی‌های ظاهری

حماسه کوهستانی اولین بانوی زیبای سال مسلمان انگلستان یک افغان تاجیک است.

از دیدگاه ظاهری، بیشتر تاجینکا متعلق به نژاد مدیترانه‌ای هستند که شاخه‌ای از نژاد سفید (قفقازی) محسوب می‌شود. با این که اکثر تاجیک‌ها دارای مو و چشمان تیره با پوست گندم‌گون تا سپید هستند، رنگ مو و چشمان روشن در بین آنان کمیاب نیست، به ویژه در مناطق کوهستانی مانند بدخشان. برخی از تاجیک‌های آسیای میانه دارای آمیزهٔ ترکی-مغولی هستند، در حالیکه تاجیک‌های کوهستان نشین مناطق دورافتاده بیش‌تر به باشندگانی می‌مانند که پیش از تازش و مهاجرت ترکان و مغولان می‌زیسته‌اند. همچنین اقلیت کمی از تاجیک‌های افغانستان نیز دارای آمیزهٔ ترکی و یونانی هستند. برخی پژوهش‌های ژن‌شناسی نشان داده است که اقوام ترک و تاجیکی که در امتداد جاده ابریشم سکونت دارند، از نگاه شجره شناسی زیست شناسی از هم چندان تفاوتی ندارند و از نگاه ژن‌شناسی، تفاوت میان این دو گروه قومی کمتر از یک درصد است.[۲۹]

گفته می‌شود در حدود ۱۰٪ از تاجیک‌های موی بلوند دارند، که بیشتر در ناحیه زرافشان و پامیر فراوانند.[۳۰]

زبان

نوشتار اصلی: فارسی (پارسی)

زبان تاجیک‌ها پارسی یا فارسی است. این زبان در کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ایران و چین صحبت می‌شود. فارسی لهجه‌های محلی و منطقه‌ای دارد. مثلاً فارسی بدخشی، فارسی دوشنبه گی، فارسی فرغانی، فارسی سمرقندی، مشهدی، تهرانی، اصفهانی، هراتی، کابلی، پنجشیری… لهجهٔ هزارگی پارسی ویژهٔ مردم هزاره است که آن‌ها نظر به منطقه لهجه‌های محلی خود را دارند.

آنچه فارسی دری خوانده می‌شود، گونهٔ ادبی و رسمی فارسی است که در سراسر قلمرو فارسی تقریباً یکسان است. فارسی‌زبانی هندواروپائی از شاخهٔ هندوایرانی و زیرشاخهٔ زبان‌های ایرانی است. فارسی تاجیکی زادهٔ زبان فارسی است که همراه با دری از لهجه‌های شرقی فارسی محسوب می‌شوند.

در تاجیکستان، زبان روسی نیز در امور دولتی و تجاری بطور گسترده کاربرد می‌شود.

دین

اکثریت تاجیکان پیرو مذهب سنی اسلام هستند، اگر چه اقلیت‌های کوچک اسماعیلی و شیعه دوازده امامی نیز در دسته‌های پراکنده وجود دارند. علاوه بر این، جوامع کوچک یهودی (مشهور به یهودیان بخارایی) از دوران باستان در شهرهای سمرقند و بخارا، و به تعداد کمتر در شهرهای هرات و کابل و جاهای دیگر زیسته‌اند. در قرن بیستم یهودیان تاجیک به کشورهای اسرائیل و ایالات متحده آمریکا مهاجرت می‌کنند، اگر چه بیشتر این مهاجران پیوندهای خود با زادگاهشان را حفظ کرده‌اند. با توجه به ظهور مسیونرهای (مبلغین) مسیحی در آسیای میانه از زمان فروپاشی شوروی، جمعیت تاجیکان مسیحی تقریباً وجود دارد.

تحولات اخیر

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و جنگ‌های داخلی در افغانستان باعث احیای ملی‌گرایی تاجیکان در منطقه شده‌است. به ویژه تاجیکستان نقطهٔ کانونی این حرکت بوده. دولت تاجیکستان با آگاهی تمام کوشیده‌است تا میراث امپراتوری سامانیان، نخستین حکومت تاجیک مسلط بر منطقه را پس از حملهٔ تازیان دوباره زنده کند.

در سالهای ۱۹۲۴ میلادی سمرقند و بخارا دو شهر عمدهٔ تاجیک‌نشین با سیاست‌های شوروی پیشین از تاجیکستان جدا گشته و به ازبکستان پیوست. دولت ازبکستان با سیاست فارسی‌ستیزی خود همچنان محدودیت‌های آموزشی و رسانه‌ای سختی بر ضد زبان فارسی پیاده کرده‌است.[نیازمند منبع]

حذف پسوند روسی از نام خانوادگی

به گفته رستم شاهمراد، وزیر دادگستری تاجیکستان، حدود ۱۹ هزار نفر از ساکنان این کشور در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۱۴ میلادی نشانه (پسوند) روسی را از نام خانوادگی خود حذف کردند و در شناسنامه‌های خود، صاحب نام‌های سنتی شدند. «اُف» و «آوا» نشانه‌های زبان روسی است که در انتهای نام‌های مردانه و زنانه شهروندان تاجیکستان وجود دارد. امام علی رحمان رئیس‌جمهوری تاجیکستان نیز سال‌ها پیش نشانه روسی را از نام خانوادگی خود حذف کرد.[۳۱]

تاجیک‌ها در چین

امیر حکومت کاشغریه که تقریباً ایالت سین کیانگ امروزی را در بر می‌گرفته تاجیکی به نام محمد یعقوب بیگ بوده .[نیازمند منبع] تاجیکان یکی از ۵۶ قومیت رسماً شناخته شده در جمهوری خلق چین هستند. این گروه با ۴۱۰۲۸ نفر جمعیت (سرشماری سال ۲۰۰۰) دارند. بیشتر آن‌ها در شهرستان خودمختار تاجیک نشین تاش‌قُرغان در استان سین‌کیانگ زندگی می‌کنند. شهری در دروازه غربی چین و در کنار قلل مرتفع قسمت شرقی فلات پامیر که در دهه ۱۹۵۰ ساخته شد و بقیه آن‌ها هم در جنوب سین کیانگ پراکنده هستند.[۳۲] برخی از پژوهشها آنان را مجموعه‌ای از چندین گروه قومی ایرانی شرقی می‌پندارند که منسوب به تاجیک‌های تاجیکستان می‌باشند.

منابع

  1. Country Factfiles.  — Afghanistan, page 153. // Atlas. Fourth Edition. Editors: Ben Hoare, Margaret Parrish. Publisher: Jonathan Metcalf. First published in Great Britain in 2001 by Dorling Kindersley Limited. London: دورلینگ کیندرزلی، 2010, 432 pages. شابک ‎۹۷۸۱۴۰۵۳۵۰۳۹۶ "Population: 28.1 million
    Religions: Sunni Muslim 84%, Shi'a Muslim 15%, other 1%
    Ethnic Mix: Pashtun 38%, Tajik 25%, Hazara 19%, Uzbek, Turkmen, other 18%"
  2. «TAJIKISTAN». CIA. دریافت‌شده در ۲۳ فوریه ۲۰۱۹. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «CIA-tj» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ Richard Foltz (1996). "The Tajiks of Uzbekistan". Central Asian Survey. 15 (2): 213–216. doi:10.1080/02634939608400946. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «Foltz» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Routledge, 1998. p. 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88). خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «Karl Cordell 1999. pg 201» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ Lena Jonson (1976) "Tajikistan in the New Central Asia", I.B.Tauris, p. 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 3% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions." خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «Lena Jonson 2006. pg 108» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  6. Russian 2010 Census results; see also گروه‌های قومی روسیه
  7. This figure only includes Tajiks from Afghanistan. The population of people from Afghanistan the United States is estimated as 80,414 (2005). United States Census Bureau. "US demographic census". Retrieved 2008-01-23. Of this number, approximately 65% are Tajiks according to a group of American researchers (Barbara Robson, Juliene Lipson, دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در ایست بی، Mariam Mehdi). Robson, Barbara and Lipson, Juliene (2002) "Chapter 5(B)- The People: The Tajiks and Other Dari-Speaking Groups" بایگانی‌شده در ۲۰۱۰-۰۱-۲۷ توسط Wayback Machine The Afghans – their history and culture Cultural Orientation Resource Center, Center for Applied Linguistics, Washington, D.C. , OCLC 56081073.
  8. "Ethnic composition of the population in Kyrgyzstan 1999–2007" (PDF). Retrieved 2012-06-11. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «ethnic» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  9. "塔吉克族". www.gov.cn. Retrieved 6 December 2016.
  10. This figure only includes Tajiks from Afghanistan. The population of people with descent from Afghanistan in Canada is 48,090 according to Canada's 2006 Census. Tajiks make up an estimated 27% of the population of Afghanistan. The Tajik population in Canada is estimated from these two figures. Ethnic origins, 2006 counts, for Canada.
  11. State statistics committee of Ukraine – National composition of population, 2001 census (Ukrainian)
  12. C.E. Bosworth, B.G. Fragner (1999). "TĀDJĪK". Encyclopaedia of Islam (CD-ROM Edition v. 1.0 ed.). Leiden, The Netherlands: Koninklijke Brill NV.
  13. ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ «تاجیک»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  14. Afghan refugees in Iran and Pakistan
  15. Felmy, Sabine (1996). The voice of the nightingale: a personal account of the Wakhi culture in Hunza. کراچی: انتشارات دانشگاه آکسفورد. p. 4. ISBN 0-19-577599-6.
  16. Arlund, Pamela S. (2006). An Acoustic, Historical, And Developmental Analysis Of Sarikol Tajik Diphthongs. Ph.D Dissertation. The University of Texas at Arlington. p. 191. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (help)
  17. دانشنامه ایران، سرواژهٔ 'تاجیک'.
  18. لغتنامه دهخدا، سرواژهٔ 'دهقان'.
  19. http://www.parsianjoman.ir/fa/?p=1707
  20. سبک‌شناسی، بهار، جلد ۳، صفحه ۵۰، حاشیهٔ ۱
  21. Country Profile: Afghanistan". Library of Congress Country Studies on Afghanistan. August 2008. Retrieved October 10, 2010.
  22. Carlson, "Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations", Harvard University, August 2003
  23. The Tajiks of Uzbekistan, Central Asian Survey (1996), 15(2), 213-216
  24. Svante E. Cornell, "Uzbekistan: A Regional Player in Eurasian Geopolitics?", European Security, vol. 20, no. 2, Summer 2000.
  25. https://www.azargoshnasp.net/recent_history/pan_turkist_philosophy/tajikanbadbakhtuzbekistan.htm
  26. http://www.iranboom.ir/ketab-khaneh/forozesh/forozesh2/3266-tajikhaye-jomhori-ozbakestan.html
  27. http://tajikam.com/index.php?option=com_content&task=view&id=68
  28. Национальный состав населения по республикам СССР 1989 года Институт демографии Национального исследовательского университета "Высшая школа экономики"
  29. دوشنبه، اسفندیار آدینه از. «پژوهش تازه ژن شناسی: ترک و تاجیک یکی هستند». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۳۱.
  30. Around the Roof of the World. Nicholas Shoumatoff, Nina Shoumatoff (2000). University of Michigan Press. p.9. ISBN 0-472-08669-3
  31. ۱۹ هزار تاجیک نشانه روسی را از نام خانوادگی خود حذف کردند خبرگزاری انتخاب
  32. The Tajik ethnic minority Ëþ¼ª¿Ë×å

خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «IranicaDupree» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.
خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «Canada» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.
خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «China-AW» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.
خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «USA» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.
خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «TZ» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.
خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «UNIRAN» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.
خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «Pakistan» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.
خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «CIA-af» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.
خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «CIA-uz» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.
خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «census2002» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.
خطای یادکرد: برچسپ <ref> که با نام «EofI-Afghanistan» درون <references> تعریف شده، در متن قبل از آن استفاده نشده‌است.

پیوند به بیرون