جعفر بن علی

جعفر بن علی (۲۲۶ – ۲۷۱ هجری قمری) پسر علی النقی امام دهم شیعیان و برادر حسن عسکری (امام یازدهم شیعیان دوازده‌امامی) است. در زمان حیات حسن عسکری کشمکش‌های زیادی بر سر امامت شیعیان بین جعفر و حسن عسکری و طرفداران دو برادر بوجود آمد. او پس از فوت برادرش، گفت برادرش هیچگاه فرزندی نداشته‌است.

چالش بین حسن عسکری و برادرش

پس از درگذشت علی النقی، فریس بن حاتم قزوینی، از شیعیان پرنفوذ و نایبان اصلی هادی که در زمان امام شیعه از نیابت خلع شده‌بود، اعلام کرد که امام واقعی شیعه محمد فرزند بزرگ هادی بوده‌است که قبل از هادی فوت کرده‌است. اما او مقام امامت را از طریق غلام خود نفیس به جعفر (که بعدها توسط شیعیان جعفر کذاب نام گرفت) سپرده‌است. اقلیتی دیگر نیز ادعا کردند که هادی خود شخصاً جعفر را به امامت تعیین کرده‌است. در این زمان جعفر و اقلیتی از پیروانی که گرد خود جمع کرده بود، امامت برادر خود حسن عسکری را به چالش کشید. در این زمان پیروان حسن عسکری، جعفر را فاسد و شرابخوار در ملاعام می‌خواندند و چنین می‌گفتند که جعفر فرایض دینی را چهل روز رها کرده‌است تا شعبده بازی فرا بگیرد. در مقابل نیز پیروان جعفر، حسن عسکری را فاقد دانش لازم برای امامت شیعه می‌دانستند و پیروان حسن عسکری را حماریه می‌خواندند.

به گفته حسین مدرسی، هر چند مشکل است که پذیرفت که شیعیان کسی که چنین آشکارا بی‌دین باشد را به عنوان امام پذیرفته بودند. اما به نظر می‌رسد که تا حدی حقیقت در این گزارش‌ها موجود است. خصوصاً آنهایی که مربوط به دوران جوانی جعفر است زیرا در دفاعیه‌ای که طرفداران جعفر علیه اتهامات وارد بر او داشتند چنین می‌گفتند که جعفر از شخصیت دوران جوانی‌اش فاصله گرفته‌است.

عبدالعزیز ساچادینا می‌نویسد:

عباسیان همچنین جعفر، برادر عسکری و مدعی جایگاه امامت را مورد حمایت قرار دادند تا در خانواده امام نزاعی برقرار کند. منابع ما جعفر را شخصی دنیا دوست و لذت جو معرفی می‌کنند که برای امام شدن از اهرم‌های فشار مختلفی (در هنگام خلافت معتمد) استفاده نمود و بیشتر از یک بار سعی در بدنامی کسانی نمود که اعتقاد به امامت فرزند غایب عسکری داشتند.

گفته می‌شود که جعفر و حسن عسکری تا پایان عمر حسن عسکری با هم قهر بودند و هیچگاه دوباره با هم صحبت نکردند. تا زمان زنده بودن حسن عسکری، جعفر همیشه اسباب دردسر حسن عسکری بود. اختلاف و نفرت بین جعفر و طرفداران حسن عسکری به اوج رسید. تا حدی که جسد غرق‌شده نفیس که گفته می‌شد امر امامت به واسطه او به جعفر رسیده‌است در استخری یافت شد و دو تن از طرفداران جعفر در سامرا که آشکارا برای او تبلیغ می‌کردند مورد تعقیب طرفداران حسن عسکری قرار گرفتند و از ترس جان مجبور به فرار به کوفه شدند. تعقیبی که به یک روایت به دستور حسن عسکری بود.

پس از حسن عسکری (ع)

بعد از حسن بن علی عسکری جعفر خواستار دریافت سهم الارث از اموال او شد؛ امری که بر طبق فقه شیعه و با توجه به آن‌که مادر حسن عسکری در قید حیات بود ممکن نبود. این مسئله نهایتاً پس از هفت سال کشمکش میان جعفر از یک سو و مادرش از سویی دیگر، با دخالت خلیفهٔ وقت (معتمد) با تقسیم میراث میان مادر و خواهر و برادر ایشان خاتمه یافت.

او پس از درگذشت برادرش، گفت برادرش هیچگاه فرزندی نداشته‌است در عراق و کوفه بسیاری یا شاید حتی اکثریت شیعیان، امامت جعفر را پذیرفتند. بزرگان و متکلمانی از شیعه مانند علی بن حسین بن فضال، برجسته‌ترین روحانی شیعه در کوفه، از این جمله بودند. اما جعفر نیز مدت زیادی عمر نکرد و چند سالی پس از شهادت حسن عسکری درگذشت.

او بعدها در میان شیعیان دوازده امامی به جعفر کذاب معروف شد و به سبب توبه جعفر تواب نام گرفت.