زازاکی: تفاوت میان نسخه‌ها

زبان زازاکی
زبان زازاکی
تبار	Default زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی غربی زازاکی; ; ; ;
وضعیت رسمی
تنظیم‌شده توسط	مؤسسهٔ زبان زازاکی
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	diq
ایزو ۲–۶۳۹	diq
ایزو ۳–۶۳۹	zzz

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت قدیمی‌تر تفاوت جدیدتر ←

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

دیداریویکی‌متن

درخط

نسخهٔ ‏۱۷ مهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۴:۱۴

زازاکی، دِمِلکی، کِرمانجکی، کِردکی (به زازاکی: Zazaki, Dımılki, Kırmancki, Kırdki) یکی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌غربی است که در شرق آناتولی (ترکیه) صحبت می‌شود. شمار زازازبانان را تا حدود هشت میلیون تن حدس می‌زنند.

زازاکی همانندی‌های نزدیکی با زبان گورانی و گویش هورامانی دارد و به این خاطر، زبان‌شناسان این سه گویش را درون خانواده‌ای به نام زازا-گورانی قرار می‌دهند و آن‌را شاخه‌ای جداگانه از دستهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی به‌شمار می‌آورند.

ریشه‌های زبان

دربارهٔ ریشهٔ این زبان، در کنار نظر غالب، دیدگاه‌های دیگری نیز وجود دارد.
زبان زازاکی یکی از زبان‌های ایرانیِ شمال غربی همانند زبان‌های کردی، گیلکی، مازندرانی و تالشی است.^[۱]^[۲] رابطهٔ این زبان با کردی آشکار است اما تحت تأثیر دیگر زبان‌ها و تاریخ مستقل، آنها را از هم جدا کرده‌اند.^[۳] این زبان پیشتر به عنوان لهجه‌ای از کردی در نظر گرفته می‌شد، اما امروزه زبان زازاکی بر اساس بیشتر زبانشناسی شاخه‌ای جداگانه از کردی محسوب می‌شود.^[۴]^[۵]^[۶]^[۷]

زبان هورامی و زبان زازاکی^[۸]^[۹]^[۱۰]

زبان های زازاکی و گورانی (هورامی) به صورت تاریخی توسط کردها گویش شده اند. هر چند فاصله ی محل تکلم این دو زبان بالغ بر صدها کیلومتر است امّا قرابت منحصر به فردی که میان آن ها وجود دارد باعث شده تا گورانی (هورامی) و زازاکی شبیه ترین زبان ها به یکدیگر باشند.

این که گویش وران این دو زبان هم به لحاظ تاریخی کُرد بوده اند، سبب شده تا نیای مشترک این دو بیش از پیش محرز گردد. آن چه که از مصادیق زبان‌شناختی بر می آید، هورامی و زازاکی هر دو مشتق از زبان پارتی می باشند. امّا در این میان برخی از زبان شناسان، من جمله دیوید نیل مکنزی، بر این باور بوده اند که شاید ریشه ی مشترکی میان «دیلمیان ساکن در گیلان» و «کردهای زازا ساکن در آناتولی» و «کردهای هورامی ساکن در هورامان ایران و هورامان کردستان عراق» موجود داشته باشد. برخی کار را تا بدان‌جا پیش برده اند که با اطمینان کامل زازا زبانان و هورامی زبانان را مشترکاً از اهالی اصیل دیلم گیلان دانسته و مدعی شده اند که اینان پس از مهاجرت از دیلم به منطقه‌ی هورامان در کردستان و آناتولی در مناطق کردنشین ترکیه وارد شده اند.

تنها دلیلی که برای این فرضیه ی شگفت انگیز وجود داشته عبارت است از شباهت ظاهری میان واژه ی «دیلم» و کلمه ی «دِمِل»، یکی از القاب کردهای زازازبان در آناتولی. صرف نظر از این شباهت ظاهری، دانشمندانی که از فرضیه ی مزبور جانبداری کرده اند شباهت میان زبان های زازاکی و هورامی (گورانی) و زبان اهالی دیلم را نیز یکی از دلایل خویش در تبیین این فرضیه برشمرده اند. در نوشتار حاضر به بررسی علمی و زبان شناختی شباهت و قرابت زبان های زازاکی و هورامی با زبان دیلمی می پردازیم.

سخنی کوتاه در باب زبان دیلمی

دیلمی را به لحاظ زبان شناختی می توان به نوعی حدفاصل میان گیلکی، مازنی و تاتی برشمرد. این زبان شباهت بسیار زیادی به گیلکی و مازنی داشته و صرفاً به جهت برخی تمایزات صرف و نحوی است که می توان آن را با اندکی اغماض زبانی مستقل از این دو به حساب آورد. محل تکلم دیلمی مناطق کوهستانی شرق استان گیلان بوده و بعضاً آن را «گالشی» نیز می خوانند چرا که قاطبه ی گویش وران دیلمی دامداران کوه پایه های شرق گیلان بوده و لقب آنان به زبان گیلکی و دیلمی «گالش» است. زبان دیلمی به سبب صعب العبور بودن محل زندگی دیلمیان و دورافتادگی نسبی آن در قیاس با گیلکی اصیل تر باقی مانده و از این رو می توان به عدم نفوذ مستقیم فارسی و اختلاط دیلمی با دیگر زبان ها، مطمئن بود.

ارتباط علمی دیلمی با زازاکی و هورامی

اطلاعاتی که در قیاس های ذیل از زبان دیلمی درج خواهد شد بر گرفته از نوشتاری است به قلم حبیب بوریجان و مریم بوریجان که اتفاقاً از اهالی شمال ایران زمین بوده و تحقیقات بسیاری در باب زبان های مازنی، گیلکی، دیلمی و غیره انجام داده اند.

دیلمی «اَشون»، به معنی «دیشب»؛ مشابه «شان» در زازاکی به معنی «شامگاه»، این واژه در زبان تالشی نیز وجود دارد؛ چنین کلمه ای، تا آن جا که نگارنده مطلع است در هورامی، وجود ندارد.
دیلمی «برار»، به معنی «برادر»؛ برخلاف زازاکی، هورامی، کردی و تالشی که دارای «برا» مشتق از «برات» هستند. در این زمینه دیلمی مشابه گیلکی، مازنی، لری «برار» و فارسی «برادر» است.
دیلمی «برمه»، به معنی «گریه»؛ زازاکی «به رمه»، این واژه در تالشی، مازنی و بسیاری از گویش های مرکزی ایرانی نیز وجود دارد. در کردی هم به صورت «پرمه»، یعنی «گریه ی شدید»، حفظ شده امّا از قرار معلوم در هورامی وجود ندارد.
دیلمی «بسون»، به معنی «مثلِ، مانندِ»؛ برخلاف زازاکی «زه» و کردی سورانی «ئه سا».
دیلمی «بینج»، به معنی «برنج»؛ این واژه در بیشتر زبان های ایرانی مشترک است، امّا حذف «ر» مختصّ گیلکی و مازنی است و در هورامی «برنج» و کردی «برنج» این صامت حفظ شده است. همچنین برخلاف زازاکی و برخی زیرگویش های کردی شمالی که دارای صورتی متفاوت، هر چند هم ریشه، برای برنج می باشند: «رس» / «رز».
دیلمی «شیـ»؛ به معنی «رفتـ»؛ این واژه در تمامی زبان های ایرانی غربی مشترک است: زازاکی «شیاـ»، هورامی (قدیمی) «شیاـ»، گیلکی «شوـ»، لری (قدیمی) «شیـ»، فارسی (قدیمی) «شدـ»؛ به استثناء کردی که «چ» آغازین باستانی را در این فعل حفظ کرده است: «چوـ» / «چیـ».
دیلمی «چش»؛ به معنی «چشم»؛ برخلاف دیگر زبان های ایرانی شمال غربی که «ـشمـ» باستانی را به «ـم» تبدیل کرده اند: زازاکی «چه م»، هورامی «چام»، کردی «چاو»/«چام»، تاتی «چم».
تبدیل «و» میانی در برخی واژگان به «ب»، خاصّیتی که به نظر می رسد مختصّ دیلمی باشد و در دیگر زبان های ایرانی غربی، خاصّه هورامی و زازاکی، دیده نمی شود: دیلمی «اَبّل» یعنی «اوّل» و «دبیس» به معنی «دویست».
دیلمی «دِرو»، به معنی «دروغ»؛ مانند اکثر زبان های ایرانی شمال غربی: کردی «درَو»، هورامی «درو»، راجی «درو»؛ به استثناء زازاکی «زور» که احتمالاً وام واژه ای است از فارسی کلاسیک (دقت شود به «زور» در شاهنامه ی فردوسی در معنای باطل و دروغ-به استناد پروفسور لودویگ پاول).
دیلمی «ـِم»، به معنی «هم، نیز»؛ برخلاف زازاکی «زی» و هورامی «ـیچ»، همچنین کردی شمالی «ژی» و کردی مرکزی و جنوبی «ـیش».
دیلمی «اِما»، به معنی «ما»؛ مشترک در دیگر زبان های ایرانی غربی: هورامی «اِما»، تالشی «اما»، کردی «اِمَه»، و حتی لری، از دسته ی جنوب غربی، «ایما». زازاکی «ما» در اصل صورت تحول یافته ی «*اَما» بوده و از فارسی استقراض نشده است.
دیلمی «اِسا»، به معنی «اینک، الان»؛ مشترک در بسیاری از زبان های شمال غربی و جنوب غربی ایرانی: مازنی «هسا»، کردی مرکزی و جنوبی «ایسه»، لری «ایسا»، هورامی «ایسه». برخلاف زازاکی «نکا» و کردی شمالی «نها» / «نکا».
دیلمی «گَب»، به معنی «سخن»؛ مانند بسیاری دیگر از زبان های غربی ایرانی، برخلاف زازاکی، هورامی و کردی که از وام واژه ی عربی «قسه» (قصة) در معنی «سخن» استفاده می کنند.
دیلمی «گالش»، به معنی «دامدار»؛ این واژه در زازاکی و هورامی و دیگر زبان های مشابه ایرانی شمال غربی وجود نداشته و منحصراً در گیلکی، دیلمی و مازنی به کار می رود و از وجوه تمایز زبان های حاشیه ی خزر محسوب می گردد.
دیلمی «گتـ»، به معنی «گفت»؛ مانند گیلی، مازنی و فارسی، و برخلاف زازاکی «واتـ»، هورامی «واتـ»، تالشی «واتـ» و کردی «وتـ».
دیلمی «گوم»، به معنی «گُم»؛ برخلاف زازاکی «وندا»، کردی «وندا» / «هندا».
دیلمی «جِر»، به معنی «زیر»؛ مشترک در تمامی زبان های ایرانی شمال غربی تنها با تفاوت «ژ» و «ج»: گیلکی «جیر»، زازاکی «جِر»، هورامی «چِر»، مراغی «جیر»، کردی «ژیر» و الی آخر.
دیلمی «کَتـ»، به معنی «افتادـ»؛ ریشه ی فعل در تمامی زبان های ایرانی شمال غربی مشترک است امّا در کردی، زازاکی و هورامی شاهد تبدیل «ـپـ» باستانی به «فـ» یا «وـ» هستیم در حالی که در دیلمی، مانند گیلکی و مازنی، این صامت از میان رفته است: زازاکی «که وتـ»، هورامی «که وتاـ»، کردی «که وتـ» / «که فتـ».
دیلمی «کیجا»، به معنی «دختر»؛ برخلاف زازاکی «کِنَکَه» و هورامی «کَناچَه». واژه ی دیلمی مشابه مازنی «کیجا» بوده و ریشه ی مستقلی از معادل های هورامی و زازاکی دارد.
دیلمی «ما»، به معنی «ماه»؛ برخلاف زازاکی «هاشمه» و هورامی «مانگ».
دیلمی «مار»، به معنی «مادر»؛ برخلاف زازاکی «ما» و کردی «ما(ک)» که از «مات» مشتق شده اند و برخلاف دیلمی، مازنی و گیلکی «ـر» را در ریشه ی این کلمه ندارند.
دیلمی «مِ»، به معنی «من»؛ برخلاف زازاکی «ئه ز»، هورامی (قدیمی) «ئه ز»، کردی شمالی «ئه ز»، تالشی «ئه ز»، مراغی «ئه ز» و هکذا در قاطبه ی زبان های ایرانی شمال غربی.
دیلمی «میون»، به معنی «میان»؛ موجود در دیگر زبان های ایرانی غربی من جمله زازاکی، هورامی، فارسی، لری و غیره.
دیلمی «نویسـ»، به معنی «نویسـ»؛ مشترک در دیگر زبان های ایرانی غربی، به استثناء زازاکی و کردی مرکزی و جنوبی «نوسـ» که «ـیـ» میان حذف شده است.
دیلمی «نوم»، به معنی «نام»؛ مشترک در تمامی زبان های ایرانی از کوهستان های پامیر در غرب هیمالیا گرفته تا مناطق کردنشین (ایرانی زبانِ) اطراف بندر اسکندورن واقع در سواحل مدیترانه.
دیلمی «پِرسـ»، به معنی «پُرسـ»؛ مشترک در میان تمامی زبان های ایرانی شمال غربی من جمله تالشی، زازاکی، کردی، هورامی و غیره.
دیلمی «ریکا»، به معنی «پسر»؛ این واژه در زازاکی و هورامی وجود ندارد و از وجوه ممیزه ی زبان های حاشیه ی خزر محسوب می شود.
دیلمی «پیِر»؛ برخلاف زازاکی «پی» و کردی «پیا» (در معنی «عمو» و «مرد») که در آن ها «ـر» وجود ندارد.
دیلمی «روشـ»، به معنی «فروشـ»؛ این صورت نشان دهنده ی حالت پیشین «هروشـ» می باشد که از خصایص زبان های ایرانی شمال غربی بوده (تبدیل «فـ» آغازین به «هـ») و در گویش های مرکزی ایرانی هم دیده می شود. در این میان زازاکی «روشـ» شبیه به معادل دیلمی و مازنی خود می باشد. در کردی نیز تنها در یک مورد شاهد صورت «هروشـ» بوده ایم و در مابقی موارد «فروشـ» را شاهدیم. هورامی امّا صورتی متفاوت را در پیش گرفته که مختصّ کردهاست: تبدیل «فـ» آغازین به «وـ»: «وروته ی».
دیلمی «سِره»، به معنی «خانه»؛ این واژه مختصّ زبان های حاشیه ی خزر بوده و در مازنی نیز دیده می شود. امّا برخلاف زازاکی «که ی» و هورامی «یانه» که واژگان متفاوت را به نمایش می گذارند.
دیلمی «شِه»، به معنی «خود»؛ مشترک به مازنی، این واژه عملاً در زازاکی «خو» / «هو» و در هورامی «وِی» دیده نمی شود.
دیلمی «شما»، به معنی «شما»؛ مشترک در بسیاری از زبان های ایرانی غربی اعم از فارسی، زازاکی، تالشی و غیره (بعضاً با اندکی تغییر مانند هورامی «اِشما»)؛ به استثناء کردی «اِوه» / «هون / هومه».
دیلمی «تَش»، به معنی «آتش»؛ برخلاف زازاکی «آدر»، هورامی «آر».
دیلمی «تک»، به معنی «لب»؛ برخلاف زازاکی و هورامی «لَو».
دیلمی «تونـ»، به معنی «توانـ»؛ مشترک در بسیاری از زبان های ایرانی غربی، امّا برخلاف زازاکی «شکـ» (که مشابه است با کردی مرکزی «شکـ»).
دیلمی «وَنگ»، به معنی «بانگ، صدا»؛ مشترک در تمامی زبان های ایرانی شمال غربی اعم از زازاکی، تالشی، مازنی و غیره (در کردی با این که «دَنگ» غالب است امّا صورت «وِنگ» نیز کماکان وجود دارد).
دیلمی «وَرـ»، به معنی «آورـ»؛ برخلاف زازاکی «آـ» و هورامی «آرـ».
دیلمی «واش»، به معنی «علف»؛ مشترک در بین بسیاری از زبان های ایرانی شمال غربی اعم از تالشی، مازنی، راجی، مراغی و غیره (به استثناء کردی).
دیلمی «وِنِه»، به معنی «باید»؛ برخلاف زازاکی «گانی» و هورامی «مه شیا».
دیلمی «وِرگ»، به معنی «گرگ»؛ مشترک در بین تمامی زبان های ایرانی شمال غربی و حتّی برخی زبان های شمال شرقی و جنوب شرقی ایرانی.
دیلمی «وشنا»، به معنی «گرسنه»؛ این واژه مشابه زازاکی «وه یشان» می باشد، هرچند واژه ی زازاکی محتملاً بر اساس «ته یشان» (تشنه) از صورت اصلی «*وه یش» اقتباس شده و با راجی «وشه» مشابهت دارد، برخلاف دیلمی و دیگر زبان ها که «ـنـ» میانی را حفظ کرده اند. در هورامی این واژه وجود نداشته و معادل هورامی (گورانی) واژه ی «گرسنه» عبارت است از «ئه ورا».
دیلمی «وِشون»، به معنی «ایشان»؛ برخلاف زازاکی «نه ی».
دیلمی «وینـ»، به معنی «بینـ»؛ مشترک میان تمامی زبان های ایرانی شمال غربی.
دیلمی «خاسّـ»، به معنی «خواستـ»؛ برخلاف زازاکی «واستـ» و هورامی «واستـ».
دیلمی «خار»، به معنی «خوب»؛ این واژه از وجوه ممیزه ی زبان های حاشیه ی خزر محسوب شده و معادل آن در زازاکی و هورامی واژه ی «وار» می باشد که تحول آوایی آن مخالف دیلمی است.
دیلمی «خاخر»، به معنی «خواهر»؛ برخلاف زازاکی «وایه» و هورامی «واله».
دیلمی «خِردـ»، به معنی «خوردـ»؛ برخلاف زازاکی «وه ردـ» و هورامی «واردـ».
دیلمی «خرـ»، ریشه ی مضارع فعل «خریدن»؛ برخلاف زازاکی «هرـ» (در هورامی ریشه ای متفاوت از هر دو رایج می باشد).
دیلمی «ختـ»، به معنی «خوابیدـ»؛ برخلاف زازاکی و هورامی «وتـ».
دیلمی «خوندسّـ»، به معنی «خواندـ»؛ برخلاف زازاکی «وه ندـ» و هورامی «واندـ».
دیلمی «یور»، به معنی «بالا»؛ برخلاف زازاکی «جور» و هورامی «چور» (دیلمی در این مورد تحول «ج» به «ی» را نشان می دهد که در زازاکی و هورامی دیده نمی شود و خاصّ گویش های شمال ایران می باشد-به صورت پراکنده).
دیلمی «زنا»، به معنی «زن»؛ برخلاف زازاکی «جنَکَه» و هورامی «ژه ن».

همانطور که از قیاس های فوق کاملاً واضح است، هیچ گونه مشابهت چشمگیر و منحصر به فردی میان هورامی و زازاکی با دیلمی وجود ندارد که بتواند توجیه گر منشأ مشترک خاصّ این زبان ها باشد و برعکس اگر هم مشابهتی میان زازاکی –هورامی با دیلمی وجود داشت در قالب وجه مشترک میان تمامی زبان های ایرانی شمال غربی توصیف پذیر است و هیچ اثری از خاستگاه مشترک زازاکی – هورامی با دیلمی به دست نمی دهد.

امّا در این میان تنها اشتراکی که میان این سه زبان باقی می ماند، علامت استمراری (نشان زمان حال) می باشد که البته به هورامی مربوط نشده و تنها در زازاکی دیده می شود: افزودن «ـنـ» به انتهای ریشه ی فعل پیش از ضمیر شخصی. البته این مورد منحصر به دیلمی نشده و در دیگر زبان های شمالی ایران، من جمله گیلکی، مازنی و حتّی برخی گویش های منطقه ی سمنان نیز دیده می شود:

زازاکی: وانان
دیلمی: گمبِه
مازنی: گمّهِ
برخلاف هورامی «ماچوو»
به معنی «می گویم»

زازاکی: وازه نی
دیلمی: خانی
مازنی: خانی
برخلاف هورامی «موازی»
به معنی «می خواهی»

امّا نکته ی مهمی که در این میان وجود دارد این است که این شباهت می تواند صرفاً استقراضی باشد که وارد زازاکی شده است چرا که قاطبه ی ریشه های افعال در زبان زازاکی تحوّل تاریخی مشابه با دیلمی را به هیچ وجه نشان نداده و در عوض هم گام با هورامی در زیرمجموعه ی زبان پارتی قرار می گیرند:

زازاکی: وازـ
هورامی: ـوازـ
دیلمی: خاـ
ریشه ی مضارع فعل «خواستن»

زازاکی: وانـ
هورامی: ـوانـ
دیلمی: خونـ
ریشه ی مضارع فعل «خواندن»

زازاکی: وسـ
هورامی: ـوسـ
دیلمی: خوسـ
ریشه ی مضارع فعل «خوابیدن»

زازاکی: واـ
هورامی: (ـو)اچـ
دیلمی: گـ
ریشه ی مضارع فعل «گفتن»

زازاکی: که وـ
هورامی: ـکه وـ
دیلمی: کَفـ
ریشه ی مضارع فعل «افتادن»

زازاکی: کـ
هورامی: ـکه رـ
دیلمی: کِنـ
ریشه ی مضارع فعل «کردن»

چنان که به وضوح مشاهده می شود علی رغم شباهت نشان های استمراری در زازاکی و دیلمی (همانند دیگر زبان های شمال ایران)، ریشه ی افعال این دو زبان تفاوت فاحشی با یکدیگر دارند و از این منظر زازاکی بیشترین شباهت را با کُردی هورامی (گورانی) دارا می باشد.

نتیجه گیری

آن چه که از استنتاجات زبان شناختی فوق الذکر بر می آید مؤید این نکته است که فرضیه ی خاستگاه هورامی زبانان و زازاکی زبانان از منطقه ی دیلمان در گیلان، افسانه ای بیش نیست که در اویل قرن گذشته ی میلادی توسط زبان شناسی ارمنی الاصل ساکن آلمان مطرح گردید و هرگز هیچ مدرک خاصّی به جز شباهت ظاهری میان واژه های «دیلم» و «دمل» برای آن وجود نداشته و ندارد!

اخیراً آزمایشی ژنتیک از کردهای ساکن ترکیه، چه کرمانجی زبان و چه زازاکی زبان، به عمل آمد که به وضوح نشان می داد کردهای این منطقه نه تنها هیچ ارتباطی منحصر به فردی با منطقه ی دیلم در ایران ندارند، بلکه کردهای زازازبان و کردهای کرمانج زبانان بر خلاف تمایز زبانی شان به ضرس قاطع از یک نژاد بوده و نزدیک ترین قرابت نژادی را با همدیگر دارند. این مدرک متقن بیولوژیکی نیز دلیل دیگری است در تأیید آن چه که از بررسی های زبان شناختی مطرح شده در این نوشتار استنتاج می شود.

سکونتگاه

محدودهٔ سکونت زازاها، مناطق غربیِ کردستان ترکیه شامل درسیم، الازیغ، ارزنجان، ملاطیه، سیواس، مرعش و دیاربکر است که البته در بسیاری مناطق با کرمانج‌ها در مناطق مشترکی زندگی می‌کنند، از جمله در دیاربکر. اکثر زازاها قادر به تکلم به کرمانجی نیز می‌باشند.

از شاعران معاصر به زبان زازاکی می‌توان از روشان لزگین نام برد.^{^{[نیازمند منبع]}}

مقایسهٔ ریشه‌شناختیِ زازاکی، پارسی و برخی زبان‌های دیگر هندواروپایی

اعداد

پارسی	زازاکی	روسی	یونانی	ایتالیایی	اسپانیایی	آلمانی	فرانسوی	انگلیسی
yak یک	jû/yew	odin	ena	uno	uno	eins	un	one
du دو	dı	dva	dyo	due	dos	zwei	deux	two
se سه	hirê	tri	tria	tre	tres	drei	trois	three
çahar چهار	çehar	çetyre	tesera	quattro	cuatro	vier	quatre	four
panc پنج	panc	pyatʹ	pende	cinque	cinco	fünf	cinq	five
şeş شیش	şeş	shestʹ	eksi	sei	seis	sechs	six	six
haft هفت	hewt	semʹ	epta	sette	siete	sieben	sept	seven
haşt هشت	heşt	vosemʹ	okto	otto	ocho	acht	huit	eight
noh نه	new	devyat	ennia	nove	nuevo	neun	neuf	nine
dah ده	des	desyatʹ	dheka	dieci	diez	zehn	dix	ten
bist بیست	vist	dvadtsatʹ	eíkosi	venti	veinte	zwanzig	vingt	twenty

واژه‌ها

پارسی	زازاکی	گیلکی	مازندرانی	روسی	یونانی	ایتالیایی	اسپانیایی	آلمانی	فرانسوی	انگلیسی
پدر	Pi	per	per/Beba	Otets	Pateras	Padro	Padre	Vater	Pére	Father
مادر	Maye	Mar/n'na	Mar/Nena	Mat	Mitera	Madre	Madre	Mutter	Mére	Mother
برادر	Bıra	Berar	Berar	Brat	Adelfos	Fratello	Hermano	Bruder	Frére	Brother
نام	Name	Nome/Nume	Num	İmya	Onoma	Nome	Nombre	Name	Non	Name
لب	Lew	Lab/Maça	Lab/Luçe	Guba	Cheíli	Labbro	Labio	Lippe	Lévre	Lip
من	Ez	Mo	Men	Ya	Ego	Io	Estoy	Ich	Je	I
تو	Tı	Ti/Too	Te	Ti	Eseis	Ti/Te	Te/Ti/Tu	Du	Tu/Toi	You
ما	Ma	Amo/Aman	Ama/Ema	My	Emais	Nois	Nosotros	Wir	Nous	We
مال من	Mı	Mo/Mi	Me/Mi	Moĭ	Mou	Mio	Mi	Mein	Mon	My
آری	Eya	Aha	Are	Da	Nai	Si	Si	Ja	Vui	Yes
هیچ	Nê	Hech/Hiç'i	Heç	Ne	Ochi	No	No	Nein	Non	No
در (میان)	De	Miyen	Dele	-	-	Di	De	Bei	De	At
غزال	Ğezale	Ğezale	Ghazel	Gazel	Kazélla	Gazzella	Gacela	Gazelle	Gazelle	Gazelle
در	Ber	Dar	Dar/Looş	Dvar	Pórta	Porta	Puerta	Portre	Tor	Door
پا	Pa/Lınge	Lag/Lang/Ling	Ling	Podnozhie	Pódi	Piede	Pata	Pied	Fuß	Foot/Leg
زمین	Erd	Zimin	Bene	земной шар	γη	Terra	Tierra	Erde	Terre	Earth
ستاره	Astare	Roja/Rozha	Essare/Roja	-	Astéri	Astro	Estrella	Astre	Stern	Star
نو	Newe	Nu/Taza	Nu	Novyi	Néos	Nuovo	Nuevo	Nouveau	Neu	New
پُر	Pırr	Poor/Sarakal	Per	Polnyi	Pliri	Pieno	Pleno	Plein	Prall	Full
بزرگ	Gırd	Pilla	Gat	Gromnyi	Megálos	Grande	Gran	Grande	Groß	Great
سیم (نقره)	Sêm	Sium/Noghore	Noghore	Serebro	Asimi	Argento	Suelto	Argent	Silber	Silver
گربه	Pısınge/Xone	Piça	Bameşi	Kot	Gata	Gatto	Gato	Cat	Kitty	Kätzchen
گرگ	Verg	Verg/Goorg	Verg	Volk	-	-	-	-	Wolf	Wolf
مرغ	Kerge	Kerk/Kark/Kulushkan	Kerg	Kuritsa	Kotópoulo	-	-	-	Küken	Chicken
مورچه	Morcela	Pootal/Pital/Pitowl	Melije	Meverçe	Muravyei	-	-	Ameise	Amerse	Pismire
میمون	Meymûn	Meymol/Meymon	şadi	Maimou	-	Scimmia	Mono	-	-	Monkey
خانه	Ban/Keye	Khana/Khowna/Ja	Sere	-	-	-	-	Bâtiment	Baun	Build
صدا (واک)	Veng	Vang	Vang	-	-	Voce	Vaz	Voix	-	Voice
مرگ	Merd	Murdn/Marg	Marg	Mertvyi	-	Morto	Muerto	Mort	Mord	Murder
موش	Mere	Moosh	Gal	Mysh	-	Mouse	-	-	Maus	Mouse
تُنُک (پراکنده)	Tenık	Galaf	Tanek	Tonki	-	-	-	-	Dünn	Thin
لیمو	Lêmone	Le'mu/Limbo	Limu	Limon	Lemoni	Limone	Limón	Zitrone	Citron	Lemon
باقله	Beqla	Baqala	Bakkele	Bob	-	-	Haba	-	Bohne	Bean
آب	Awe	Uw/Suma/Ab	Aw	U	-	-	Acqua	Agua	Aqua/Eau	Aqua/Water
پیش	Ver	Var/Vija/Varja	Var	Pro	Fronte	Frente	Ventral/Avant	Vor	Front/Pre	-
صفحه	Pele/Pelge	Valg	Valg	Pazh	-	Pagino	Página	Page	Page/Seite	Page
خوش	Weş	Xojir/Xurum/Xuş	Xeş	Vpolne	-	-	-	-	Wohl	Well

ویژگی‌ها

الفبای زازاکی

نظام آوایی زازا از تعدادی آواهای دندانیِ تأکیدی برخوردار است و تعداد مصوت‌های آن زیاد است. در نظام اسمیِ تمامی گویش‌های زازاکی، معمولاً میان دو جنس مذکر و مؤنث تفاوت وجود دارد. در صرف اسم، دو حالت فاعلی و غیر فاعلی وجود دارد.
مانند فارسی، فعل دارای بن مضارع و بن ماضی است.

جمله‌های بعضی پایه‌های زازاکی و پارسی

پارسی	زازاکی
چه	Çı/Se
چگونه/چطور	Senêna/Çıturiya
نام تو چیست؟	?Namê to çıko
نام شما چیست؟	?Namê şıma çıko
تو چند ساله ای؟	?Tı çend serriya
چطوری؟ خوشی؟ (زن)	?Tı çıturiya? Tı senêna
چطوری؟ خوشی؟ (مرد)	?Tı senênê?, Tı çıturiyê
با تشکر از شما (مرد)	Tı weş bê
با تشکر از شما (زن)	Tı weş ba
تشکر می‌کنم	Teşekur kenan
خدا از تو راضی باشد	Homa to ra razi bo
این چیست؟ (مرد)	?Eno çıko
این چیست؟ (زن)	?Ena çıka
تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟) (زن)	?Tı se kena
تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟)(مرد)	?Tı se kenê
شما خِوش آمدید	Şıma xeyr amey
است (برای مردان)	Esto
است (برای زنان)	Esta
هست (غیر جنسی)	Estê
نیست (برای زنان)	çıniya/niesta
نیست (غیر جنسی)	çıniyê/niestê
نیست برای مردان)	çıniyo/niesto
آری	Eya
هیچ	Nê
رفتن	Şiyene
می‌آیند	Ê yenê
تو چه گفتی؟	?To se vat
تو چه میگوی؟ (زن)	?Tı se vana
تو چه میگوی؟ (مرد)	?Tı se vanê
خانه	Ban / Keye
دوستم (برای مردان)	Embazê mı / dostê mı
دوستم/ مه همباز (برای زنان)	Embaza mı
پسر من به پسر تو می‌گوید	Lacê mı lacê to ra vano
در دستهای من چیزی نمند	Zerrê destanê mı de çiyê nêmend

پانویس

↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=diq
↑ http://books.google.de/books?id=LuVSkpVuAkAC&pg=PA385&dq=zazaki+paul+ludwig&hl=de&ei=SJ5NTs-oKcvG8QOagL26Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDUQ6AEwAQ#v=onepage&q=zazaki%20paul%20ludwig&f=false
↑ Kjeilen, Tore. "Kurdish". LookLex Encyclopaedia. their relation to Kurdish is attested and undisputed, but influences from other languages and an independent history have set them apart.
↑ Kjeilen, Tore. "Zazaki". LookLex Encyclopaedia. Zazaki has earlier been classified under Kurdish. Similar to the Dimli language (mainly Iran), Zazaki's relation to Kurdish is clear, though, but influences from other languages and an independent history have set them apart.
↑ http://www.britannica.com/topic/Iranian-languages
↑ http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=diq
↑ http://www.jstor.org/discover/10.2307/4030804?uid=3739192&uid=2&uid=4&sid=21101221288217
↑ "Zazaki". Wikipediya Zazaki, ensiklopediya xosere. 2018-09-05.
↑ "Zazakî". Wîkîpediya (به کردی). 2018-12-14.
↑ "زازاکی". ویکیپیدیا، ئینسایکڵۆپیدیای ئازاد. 2019-01-23.

منابع

Michiel Leezenberg, Gorani Influence on Central Kurdish, ILLC-Department of Philosophy, University of Amsterdam
Terry Lynn Todd, A GRAMMER OF DIMILI also known as Zaza, University of Michigan, Ann Arbor, Electronic Publication 2008 ,
Raymond Gordon, Jr. , Editor. Ethnologue: Languages of the World. Fifteenth Edition.

(Classification of Zazaki Language.)

Paul, Ladwig. (1998) The Position of Zazaki Among West Iranian languages.
Gülşat Aygen, Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa, 2010

راهنمای زبان‌های ایرانی جلد دوم، رودیگر اشمیت، ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغ‌بیدی، انتشارات ققنوس، چاپ اول ۱۳۸۳، ص ۵۵۹

پیوند به بیرون

Ethnologue on Zazaki
Zazaki.net Zazaki Language and Literature
Kirdki.com Zaza History and Zazaki Literature
Dimilki.net About Zazaki
Kirmancki.net Zazaki Language and Literature, Only Zazaki
Dersim Info Only Zazaki news
[۱] Academic Research Center of Zazaki
[۲] Zazaki Wikipedia

[1] ttp://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=diq

[2] ttp://books.google.de/books?id=LuVSkpVuAkAC&pg=PA385&dq=zazaki+paul+ludwig&hl=de&ei=SJ5NTs-oKcvG8QOagL26Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDUQ6AEwAQ#v=onepage&q=zazaki%20paul%20ludwig&f=false

[3] Kjeilen, Tore. "Kurdish". LookLex Encyclopaedia. their relation to Kurdish is attested and undisputed, but influences from other languages and an independent history have set them apart.

[4] Kjeilen, Tore. "Zazaki". LookLex Encyclopaedia. Zazaki has earlier been classified under Kurdish. Similar to the Dimli language (mainly Iran), Zazaki's relation to Kurdish is clear, though, but influences from other languages and an independent history have set them apart.

[5] ttp://www.britannica.com/topic/Iranian-languages

[6] ttp://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=diq

[7] ttp://www.jstor.org/discover/10.2307/4030804?uid=3739192&uid=2&uid=4&sid=21101221288217

[8] "Zazaki". Wikipediya Zazaki, ensiklopediya xosere. 2018-09-05.

[9] "Zazakî". Wîkîpediya (به کردی). 2018-12-14.

[10] "زازاکی". ویکیپیدیا، ئینسایکڵۆپیدیای ئازاد. 2019-01-23.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]