ترکمنها: تفاوت میان نسخهها
میم میم صاد (بحث | مشارکتها) جز ویرایش 2.191.146.212 (بحث) به آخرین تغییری که 5.234.75.15 انجام داده بود واگردانده شد برچسب: واگردانی |
میم میم صاد (بحث | مشارکتها) به نسخهٔ 25628234 ویرایش Babooneh برگردانده شد: سالمتر. (توینکل) برچسب: خنثیسازی |
||
خط ۵: | خط ۵: | ||
|caption = |
|caption = |
||
|poptime = |
|poptime = |
||
'''حدود |
'''حدود ۱۵ میلیون نفر'''<ref name="UScensus">[http://www.census.gov/compendia/statab/tables/08s0051.pdf U.S. Census Bureau: Population by Selected Ancestry Group and Region: 2005]</ref> |
||
|popplace =[[ترکمنستان]]:<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html#People CIA World Factbook Turkmenistan</ref> ۴٬۲۴۸٬۰۰۰{{سخ}}[[ایران]]: ۱٬۳۲۸٬۵۸۵<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#People CIA World Factbook Iran]</ref>{{سخ}}[[افغانستان]]: ۹۲۲٬۰۰۰<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People CIA World Factbook Afghanistan]</ref>{{سخ}}[[پاکستان]]: ۶۰٬۰۰۰<ref>[http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/home/opendoc.pdf?tbl=SUBSITES&page=SUBSITES&id=434fdc702 UNHCR: Census of Afghans in Pakistan]</ref>{{سخ}}[[روسیه]]: ۳۳٬۰۰۰{{سخ}}[[تاجیکستان]]: ۲۰٬۳۰۰<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0191/analit05.php Итоги переписи населения Таджикистана ۲۰۰۰ года: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы] Демоскоп Weekly, № ۱۹۱–۱۹۲, ۲۱ февраля - ۶ марта ۲۰۰۵</ref>{{سخ}}[[ترکیه]]: ۲٬۰۳۴{{سخ}}[[اکراین]] ۳٬۷۰۹<ref>[http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=100&rz=1_1&rz_b=2_1%20&n_page=6 Всеукраїнський перепис населення ۲۰۰۱ | English version | Results | Nationality and citizenship | The distribution of the population by nationality and mother tongue | Selecti...<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> |
|popplace =[[ترکمنستان]]:<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html#People CIA World Factbook Turkmenistan</ref> ۴٬۲۴۸٬۰۰۰{{سخ}}[[ایران]]: ۱٬۳۲۸٬۵۸۵<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#People CIA World Factbook Iran]</ref>{{سخ}}[[افغانستان]]: ۹۲۲٬۰۰۰<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People CIA World Factbook Afghanistan]</ref>{{سخ}}[[پاکستان]]: ۶۰٬۰۰۰<ref>[http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/home/opendoc.pdf?tbl=SUBSITES&page=SUBSITES&id=434fdc702 UNHCR: Census of Afghans in Pakistan]</ref>{{سخ}}[[روسیه]]: ۳۳٬۰۰۰{{سخ}}[[تاجیکستان]]: ۲۰٬۳۰۰<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0191/analit05.php Итоги переписи населения Таджикистана ۲۰۰۰ года: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы] Демоскоп Weekly, № ۱۹۱–۱۹۲, ۲۱ февраля - ۶ марта ۲۰۰۵</ref>{{سخ}}[[ترکیه]]: ۲٬۰۳۴{{سخ}}[[اکراین]] ۳٬۷۰۹<ref>[http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=100&rz=1_1&rz_b=2_1%20&n_page=6 Всеукраїнський перепис населення ۲۰۰۱ | English version | Results | Nationality and citizenship | The distribution of the population by nationality and mother tongue | Selecti...<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> |
||
|langs = [[ترکمنی]] |
|langs = [[ترکمنی]] |
نسخهٔ ۸ آوریل ۲۰۱۹، ساعت ۰۴:۳۲
مناطق با جمعیت چشمگیر | |
---|---|
ترکمنستان:[۱] ۴٬۲۴۸٬۰۰۰ ایران: ۱٬۳۲۸٬۵۸۵[۲] افغانستان: ۹۲۲٬۰۰۰[۳] پاکستان: ۶۰٬۰۰۰[۴] روسیه: ۳۳٬۰۰۰ تاجیکستان: ۲۰٬۳۰۰[۵] ترکیه: ۲٬۰۳۴ اکراین ۳٬۷۰۹[۶] | |
زبانها | |
ترکمنی | |
دین | |
مسلمان سنی | |
تُرکْمَنها (به ترکمنی:Türkmenler، تورکمنلر) یکی از اقوام ترکتبار آسیای میانه هستند که عمدتاً در ترکمنستان، شمال غرب افغانستان و شمالشرق ایران سکونت دارند. آنها به زبان ترکمنی از زبانهای ترکتبار شاخه اغوز غربی سخن میگویند و بیشتر آنان مسلمان سنی هستند. ترکمنها تا اوایل قرن بیستم عمدتاً کوچنشین بودند اما پس از آن به مرور دهنشین و شهرنشین شدند.
ترکمنها شاخهای از ترکان آسیای میانه معروف به اُغوز یا غُز هستند که از عهد قدیم در صحراهای وسیع بخش سفلای رود سیحون و بین دریای آرال به زندگی کوچنشینی روزگار میگذراندند. تا حدود قرن هفتم میلادی ترکمنها جزئی از قوم بزرگ ترک بودند. در این سالها به دنبال اضمحلال امپراطوری گؤک تؤرکها،[۸] گروهی از ترکها که اغوز نامیده میشدند، از آنان جدا شده از ناحیهٔ ارخون به طرف آرال و سیردریا کوچ کردند.[۹]
واژههای ترکمن و ترکمان در گذشته به تمامی قبایل ترکتبار اغوز بهویژه طایفههای کوچنشین و مسلمان گفته میشد که این معنا اعم از کاربرد قوم ترکمن امروزین است. به این معنا که ترکمنهای کنونی شاخهای از ترکمنها در نوشتههای قدیمی فارسی هستند. همینطور در حال حاضر گروههای ترکتباری در عراق و سوریه به ترکمن معروفند [نیازمند منبع]
پراکندگی
بیشتر ترکمنها در ترکمنستان سکونت دارند. جمعیت ترکمنستان در سال ۲۰۱۴ حدود ۵ میلیون و ۱۱۷ هزار نفر بوده که ۸۵ درصد آنها از قوم ترکمن هستند.[۱۰]
حدود ۲ درصد جمعیت ایران ترکمن هستند که معادل نزدیک به یک و نیم میلیون نفر است. ترکمنهای ایران بیشتر در جنوب شرقی دریای خزر و در ترکمنصحرا و اطراف رودخانه اترک وگرگانرود سکونت دارند. از لحاظ استانی، سکونتگاههای ایشان در استانهای گلستان (بیشتر بخش شمالی استان)، خراسان رضوی (روستاهایی در نوار مرزی شمال استان و تربت جام) و خراسان شمالی (منطقهٔ راز و جرگلان شهرستان بجنورد) پراکنده است. از شهرهای مهم ترکمنان در ایران میتوان بندر ترکمن، گنبد قابوس، کلاله، آق قلا، گمیشان، مراوهتپه و اینچهبرون را نام برد.
در افغانستان نیز حدود ۳ درصد جمعیت یعنی حدود ۹۵۰ هزار ترکمن هستند. ترکمنهای افغانستان بیشتر در شمال این کشور به ویژه نوار مرزی دو ولایت فاریاب و جوزجان با ترکمنستان زندگی میکنند.
تاریخچه
نام ترکمن از قرن پنجم هجری (یازدهم میلادی) نخست به شکل جمع فارسی «ترکمانان» توسط نویسندگان ایرانی مانند گردیزی و ابوالفضل بیهقی استعمال شده و به همان معنی اغوز در ترکی و غز در عربی و فارسی به کار رفتهاست.
غزان نخست در مغولستان داخلی (در شمال چین و جنوب جمهوری مغولستان) واقع است (ترکستان) سکونت داشتند و در کتیبههای اورخون متعلق به قرن هشتم میلادی، ذکر ایشان در مغولستان رفتهاست. اغزان مزبور را ترک محسوب داشتهاند نه ترکمان. ترکمانان، را فقط در جانب مغرب یاد کردهاند. نخست با تلفظ «تو کو مونگ در دانشنامهٔ چینی سدهٔ هشتم میلادی (تونگ تین فصل ۱۹۳). به قول تونگ تین، واژهٔ توکومنگ نام دیگری است که به کشور سوک تاک یعنی کشور آلانان اطلاق شده و اینان در آغاز تاریخ میلادی در مشرق تا مسیر سفلای سیردریا مستقر بودند و آنجا در قرن چهارم ه. ق. (دهم میلادی) مقر اصلی اغزان بود. در کتب جغرافیایی عرب، ترکمان (الترکمان یا الترکمانیون) فقط توسط مقدسی در شرح چند شهر واقع در شمال و شمال غربی «اربیجاب» یا «سیرام» -که موقعیت آن درست معلوم نیست- آمده در باب اصل واژهٔ ترکمان در قرن پنجم به درستی معلوم نیست که آن را از ترکیب فارسی «ترک مانند» گرفتهباشند.
در گذشته ترکمن نام عمومی بسیاری از اقوام ترکتبار به ویژه اقوام اغوز مسلمان کوچنشین بود و نه صرفاً قومی که امروزه ترکمن نامیده میشود و شامل طوایفی است که در شرق دریای خزر از رود جیحون تا شمال خراسان و رود گرگان سکونت داشتهاند. هماکنون نیز گروههایی در عراق و سوریه به ترکمن معروفند که ارتباط قومی و تاریخی با قوم ترکمن ساکن ترکمنستان و مناطق اطراف دارند. برخی از این اقوام اغوز موفق به تشکیل دولتهای بزرگی در ایران دورهٔ اسلامی شدند مانند:
- سلجوقیان (۴۲۹ ه. ق. – اواخر قرن ششم)[۱۱]
- قره قویونلو (۷۸۰ – ۷۴۸ ه.ق.)
- آق قویونلو (۷۸۰ – ۹۸۰ ه.ق.)
- قاجاریه[۱۲]
موسیقی ترکمنی
ساز اصلی در موسیقی ترکمنی، تامدیره یا تنبوره یا همان دوتار است. همچنین نواختن کمانچه و نی نیز در بین ترکمنان رواج دارد و در دههٔ اخیر برخی، به اجرای نغمات این موسیقی با سازهای الکترونیک روی آوردهاند. بنگرید به مقالهٔ اصلی موسیقی ترکمنی
جستارهای وابسته
- زبان ترکمنی
- اسب ترکمن
- قالی ترکمن
- مختومقلی فراغی
- موسیقی ترکمنی
- هؤدی
- ترکمنهای ایران (کتاب)
- ترکمنهای ایران
- یموت
- ترکمنهای خراسان
- ترکمنهای افغانستان
منابع
- محمد کاشغری ج ۳ ص ۳۰۷
- تاریخ بیهقی
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Turkmen people». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۲۹ می ۲۰۱۱.
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html#People CIA World Factbook Turkmenistan
- ↑ CIA World Factbook Iran
- ↑ CIA World Factbook Afghanistan
- ↑ UNHCR: Census of Afghans in Pakistan
- ↑ Итоги переписи населения Таджикистана ۲۰۰۰ года: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы Демоскоп Weekly, № ۱۹۱–۱۹۲, ۲۱ февраля - ۶ марта ۲۰۰۵
- ↑ Всеукраїнський перепис населення ۲۰۰۱ | English version | Results | Nationality and citizenship | The distribution of the population by nationality and mother tongue | Selecti...
- ↑ U.S. Census Bureau: Population by Selected Ancestry Group and Region: 2005
- ↑ Peoples of Western Asia By Marshall Cavendish Corporation
- ↑ سیری در تاریخ سیاسی اجتماعی ترکمنها، امینالله گلی، نشر علم، ۱۳۶۶
- ↑ TURKMENISTAN- People CIA World Factbook
- ↑ Seljuq. (2009). Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica.
- ↑ Qājār Dynasty. (2009). Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica.