زبان‌های فینو-اوگری

زبان‌های فینو-اوگری (مجاری: Finnugor nyelvek;فنلاندی: Suomalais-ugrilaiset kielet;فرانسوی: Langues finno-ougriennes‎;انگلیسی: Finno-Ugric languages) نام زیرگروهی از زبان‌های اورالی است. بسیاری از زبان‌شناسان زبان‌هایی چون مجاری، فنلاندی، استونیایی و شماری دیگر را در این دسته جای‌می‌دهند. برخلاف بیشتر زبان‌هایی که در اروپا گویشورانی دارد، این زبان‌ها پیوندی با زبان‌های هند و اروپایی ندارند. زبان‌های سمویدی هم زیرگروهی از زبان‌های اورالی‌است. پاره‌ای از زبانشناسان اورالی و فینو-اوگری‎ را برابر هم می‌دانند. دسته کوچکی از زبان‌های فینو-اوگری‎ با خطر نابودی رودررویند.

فینو-اوگری‎ها به مردمانی گفته می‌شود که به یکی از زبان‌های این خانواده سخن بگویند.

خاستگاه

زادگاه زبان‌های فینو-اوگری‎ به درستی آشکار نیست. بیشتر، مرکز و شمال روسیه و باختر کوه‌های اورال را در زمان هزاره سوم پیش از میلاد، خاستگاه این زبان‌ها می‌انگارند. این نگره از اینجا برخاسته است که سه زبان اورالی از سه شاخه گوناگون-موردوین، ماری و پِرمیک-در کناره میانه‌های رود ولگا جای‌گرفته‌اند. از دیگرسو نام برخی گیاهان و جانوران در این زبان‌ها (نام‌هایی مانند صنوبر، کاج سیبری، صنوبر سیبری، نارون سرخ و...) با این جای‌انگاری همخوانی دارند. دربازسازی زبان نیافینو-اوگری‎ وامواژه‌های بسیاری از زبان‌های هند و ایرانی به چشم می‌خورد. پیشینه درونشد این واژگان شاید به زمان زیست قوم‌های ایرانی سکاها و سرمتی‌ها در استپ‌های اوراسیا بازگردد.

از گواهی‌ها برمی‌آید که اسلاوها پس از کوچشان به سرزمین‌های روسیه، فینو-اوگری‎زبانان را از منطقه میان کوه‌های اورال تا دریای بالتیک که زیستگاهشان بوده‌است، تارانده‌اند. این را از پخش فرهنگ سفال‌ابزاری وابسته به دوره پارینه‌سنگی برداشت کرده‌اند. این فرهنگ را که به ۴۲۰۰ تا ۲۰۰۰ (پیش از میلاد) بازمی‌گردد را از آن توده‌های فینو-اوگری‎زبان می‌انگارند.

با اینکه کوشش شده‌است تا این خانواده زبانی را پیوسته به زبان‌های هند و اروپایی بشناسانند، ولی اختلاف دستوری عمومی این زبان‌ها با زبان‌های هندواروپایی این کوشش را نافرجام گذارده‌است.

دسته بندی

فینو-اوگری‎ زیرشاخه‌ای از خانواده بزرگ زبان‌های اورالی است. خانواده فینو-اوگری‎ خود چنین دسته‌بندی می‌شود:

اوگری:

• مجاری
  • مجاری
• اوب-اوگری
  • خانتی
  • مانسی

فینو پِرمیک

• پرمیک
  • کومی
  • کومی-پرمیاک
  • اودمورت
• فینو وُلگایی
  • ماری
    • ماری
  • موردوینی
    • ارزیا
    • موکشا
  • زبان‌های فینوولگایی مرده با جایگاه ناآشکار
    • مریا
    • مشچریایی
    • مورومیایی
  • فینو سامیک
    • سامیک
      • سامیک باختری
        • سامی جنوبی
        • اومه سامی (نزدیک به نابودی)
        • لوله سامی
        • پیته‌آ سامی (نزدیک به نابودی)
        • سامی شمالی
      • سامیک خاوری
        • کمی سامی (مرده)
        • ایناری سامی
        • آککالا سامی (مرده)
        • کیلدین سامی
        • اسکولت سامی
        • تر سامی (نزدیک به نابودی)
    • بالتیک-فینی
      • استونیایی
      • فنلاندی
      • اینگریایی (نزدیک به نابودی)
      • کارلیایی
        • کارلیایی سره
        • لودی
        • اولونتس کارلیایی
      • استونیایی جنوبی
      • لیوونیایی (نزدیک به نابودی)
      • وپس
      • ووتیک

سنجش واژگان

فارسی	فنلاندی	استونیایی	سامی شمالی	ایناری سامی	ماری	کومی	خانتی	مجاری	بازسازی فینو-اوگری‎
دل	sydän, sydäm-	süda, südam-	-	-	šüm	śələm	səm	szív	*‎śiδä(-mɜ) / *śüδä(-mɜ)
دامنِ پوشاک	syli	süli	salla, sala	solla	šəl	syl	jöl	öl	*süle / *sile
سیاهرگ	suoni	soon	suotna, suona	suona	šön	sən	jan	ér	*sōne / *se̮ne
رفتن	mennä, men-	minna, min-	mannat	moonnađ	mije-	mun-	mən-	menni, megy	*mene-
ماهی	kala	kala	guolli, guoli	kyeli	kol	-	kul	hal	*kala
دست	käsi, käte- gen. käden, part. kättä	käsi, kät- gen. käe, part. kätt	giehta, gieđa	kieta	kit	ki	köt	kéz	*käte
چشم	silmä	silm	čalbmi, čalmmi	čalme	šinča	śin	sem	szem	*śilmä
یک	yksi, yhte- gen. yhden, part. yhtä	üks, üht- gen. ühe, part. üht(e)	okta, ovtta	ohta	ikte	ət'ik	ĭt	egy	*ykte
دو	kaksi, kahte- gen. kahden, part. kahta	kaks, kaht- gen. kahe, part. kaht(e)	guokte	kyeh´ti	kokət	kyk	kät	kettő/két	*kakta / *käktä
سه	kolme	kolm	golbma	kulma	kumət	kujim	koləm	három	*kolme / *kulme
یخ	jää	jää	jiekŋa, jieŋa	jiena	ij	ji	jöŋk	jég	*jäŋe
شپش	täi	täi	dihkki	tikke	tij	toj	tögtəm	tetű	*täje

شمارگان

شماره	فنلاندی	استونیایی	وورو	سامی شمالی	ایناری سامی	ارزیا	ماری چمنزاری	مانسی	مجاری	نیافینو-اوگری‎
۱	yksi	üks	ütś	okta	ohta	vejke	ikte	akva	egy	*ykte
۲	kaksi	kaks	katś	guokte	kyeh´ti	kavto	kokət	kityg	kettő	*kakte
۳	kolme	kolm	kolm	golbma	kulma	kolmo	kumət	hurum	három	*kolm-
۴	neljä	neli	nelli	njeallje	nelji	ńiľe	nələt	nila	négy	*neljä-
۵	viisi	viis	viiś	vihtta	vitta	veƭe	wizət	at	öt	*vit(t)e
۶	kuusi	kuus	kuuś	guhtta	kutta	koto	kuδət	hot	hat	*kut(t)e
۷	seitsemän	seitse	säidse	čieža	čiččam	śiśem	šəmət	sat	hét	N/A
۸	kahdeksan	kaheksa	katõsa	gávcci	käävci	kavkso	kandaš(e)	ńololov	nyolc	N/A
۹	yhdeksän	üheksa	ütesä	ovcci	oovce	vejkse	indeš(e)	ontolov	kilenc	N/A
۱۰	kymmenen	kümme	kümme	logi	love	kemeń	lu	lov	tíz	N/A

منابع

• نویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی،‎Finno-Ugric languages.(۱۷ ‏آوریل ۲۰۰۷)