قزل‌آلا

قزل‌آلا
قزل‌آلا، Salmo trutta
وضعیت حفاظت
کمترین نگرانی  (IUCN 3.1)
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پرتوبالگان
راسته:	آزادماهی‌سانان
تیره:	آزادماهیان
گونه:	Salmo trutta
نام دوبخشی
Salmo trutta

قزل‌آلای رنگین‌کمان، Oncorhynchus mykiss

ماهی قِزِل‌آلا یا گُل‌ماهی از نوع ماهی‌های سردآبی است و در زیرگروه ماهی‌های آزاد جای می‌گیرد دارای بدنی فشرده و داری باله دمی بزرگ‌تر از ماهی آزاد است. ساقه دمی آن مرتفع، سر کند و قسمت خارجی باله دمی تقریباً صاف است. تعداد فلس بین باله چربی و خط جانبی ۱۹–۱۴ عدد و بطور متوسط حدود ۱۶ عدد می‌باشد. تعداد خارهای اولین کمان آبشش بین ۵–۲ عدد است که به شکل شمشیر بوده و در پایین به شکل دکمه درآمده‌اند. حداکثر طول بدن ماهی قزل آلا ۱۴۰ سانتیمتر و وزن آن تقریباً به ۵ کیلوگرم می‌رسد.

نحوه زندگی

تخم‌ریزی آنها بین ماه‌های بهمن و اسفند است. تعداد تخمها حدود ۱۰ هزار عدد است که تقریباً برای هر کیلوگرم و وزن بدن ماهی ماده ۱۵۰۰ عدد تخم برآورد می‌شود. بیشتر ماهیان بالغ نر و ماده بعد از تخم ریزی زنده مانده و در سال بعد برای تخم ریزی مجدداً وارد آب رودخانه می‌شوند.

لارو این ماهی به‌وسیله نوارهای تیره رنگ با نقطه‌های قرمز زیاد مشخص می‌شوند. بچه ماهیان ۵–۱ سال در آب شیرین زندگی می‌کنند که در شمال اروپا این مدت به ۵ سال می‌رسد. هنگامی که طول آنها به ۲۵–۱۵ سانتیمتر رسید وارد آب شده و بیشتر در ساحل دریا بسر می‌برند.

قزل‌آلای رنگین‌کمان

این ماهی دارای یک نوار پهن به صورت رنگین کمان در هر طرف بدن است. دوره تخم ریزی از ماه‌های آخر زمستان تا اواخر بهار و تعداد تخمها بین ۵–۱ هزار عدد است. امروزه ماهی قزل آلای رنگین کمان به صورت ماهی شماره یک اکثر کارگاه‌های تکثیر و پرورش ماهیان سرد آبی در بیشتر نقاط جهان درآمده‌است.

از خصوصیاتی که این ماهی را مورد توجه قرار داده، سازش آن با شرایط پرورش متراکم است. از طرف دیگر این ماهی در انتخاب غذا زیاد سختگیر نیست و از سرعت رشد خوبی نیز برخوردار است.

مشخصات ظاهری ماهیان قزل آلا

ماهیان قزل آلا دارای بافت بدنی فشرده هستند. باله دمی ماهی قزل آلا در مقایسه با ماهی آزاد بزرگتر است. قسمت خارجی باله دمی ماهی قزل آلاتقریبا صاف است. شمار فلس‌های ماهی قزل آلا بین باله چربی و خط جانبی ۱۹–۱۴ عدد و به‌طور میانگین حدود ۱۶ عدد می‌باشد.

شمار خارهای اولین کمان آبشش ۵–۲ عدد است؛ که به شکل شمشیر می‌باشد. حداکثر طول ماهی قزل آلا ۱۴۰ سانتی‌متر و وزن معمول آن ۵ کیلوگرم می‌باشد.

نحوه رشد و تکامل ماهی قزل آلا

تخم ریزی ماهیان قزل آلا بین ماه‌های بهمن و اسفند صورت می‌پذیرد. شمار تخم‌ها حدود ۱۰۰۰۰ عدد است که برای هر کیلوگرم وزن بدنی ماهی ماده ۱۵۰۰ عدد تخم تخمین زده می‌شود.

ماهیان تخم ریز قزل آلا خود را جهت تخم ریزی در سال بعد نیز آماده می‌کند. مشخصه لارو ماهی قزل آلا نوارهای تیره رنگ با نقطه‌های قرمز زیاد است.

بچه ماهیان قزل ۵–۱ سال در آب شیریت زندگی می‌کنند، وقتی طول آنان به ۲۵–۱۵ سانتی‌متر رسید بیشتر در ساحل دریا بستر می‌گزینند.

مشخصات قزل آلای رنگین کمان

قزل آلای رنگین کمان از خانواده آزاد ماهیان می‌باشد. از مشخصات ظاهری این ماهی دارای بدنی کشیده و باله‌های توسعه یافته که تعداد آنها ۸ عدد می‌باشد. شامل دو باله سینه ای، دو باله شکمی، یک باله مخرجی و دو باله پشتی است. باله‌های پشتی یکی در بالای بدن و دیگری در وسط قرار دارد و شعاع دار می‌باشد. باله پشتی دیگری که کوچکتر است بر روی ساقه دمی می‌باشد و شعاع ندارد و به نام بالچه چربی معروف است که مشخصه اصلی ماهیان قزل (ماهیان آزاد) می‌باشد.

قزل آلای رنگین کمان با دهان بزرگی که دارد حین صید طعمه دهان خود را کاملاً باز می‌کند که این عمل به موجب آزاد بودن فک ماهی قزل آلای رنگین کمان است؛ بنابراین ماهی قزل آلای رنگین کمان می‌تواند صیدهای بزرگی داشته باشد.

قسمت سر و حاشیه بدن ماهی زرد روشن است؛ و در بالای خط جانبی لکه‌های تیره فراوانی وجود دارد. رنگ بدن ماهی قزل آلا رنگین کمان در رودخانه‌های مختلف تفاوت می‌کند مثلاً در رودخانه‌هایی که در سایه قرار دارند رنگ این ماهی بسیار تیره می‌گردد.

طول ماهی قزل آلا ۴۰ سانتی‌متر، وزن آن به ۳/۱ کیلوگرم می‌رسد. این نوع ماهی دارای ۶۳–۶۱ مهره، ۱۹ خار آب ششی، ۴۸ عدد زوائد باب المعده ای را داراست.

ماهی قزل آلا همانند ماهیان دیگر دندان‌های تیزی دارند که در سقف دهان جای گرفته‌است.

ماهی قزل آلا و زیست‌شناسی آن

ماهی قزل آلا یک ماهی سرد آبی است. زندگی کردن این ماهی در آب‌های سرد موجب می‌شود تا اکسیژن کافی برای ادامه حیات داشته باشند.

ماهیان قزل آلای رنگین کمان

ماهی قزل آلای رنگین کمان در ابتدا اصیل اقیانوس آرام، آمریکای شمالی بوده‌است که در سال ۱۸۸۰ میلادی به اروپا آورده شده و بعد به تمامی نقاط جهان برده شده‌است. یکی از مشخصه‌های ماهی قزل آلای رنگین کمان وجود خال‌های سیاه در اطراف بدنش می‌باشد. ماهیان بالغ از نوع ماهیان قزل آلای رنگین کماندارای نواری به شکل رنگین کمان در دو طرف بدنشان هستند.

این مشخصه در ماهیان بالغ نر به خوبی نمایان شده‌است. فصل تخم ریزی ماهی قزل آلای رنگین کمان از دی ماه تا اردیبهشت ماه استو وزن ماهی قزل آلای رنگین کمان در شرایط ایده‌آل طبیعی در دریاچه‌ها به ۹ کیلوگرم نیز رسیده‌است بهترین زیست گاه و شرایط برای پرورش ماهی قزل آلا رنگین کمان دریاچه‌های کم عمق با سنگ‌های آهکی و PH قلیایی است.

زیستگاه ماهی قزل آلای خال قرمز

ماهی قزل آلای خال قرمز بیشتر در آب‌های کوهستانی رشد و پرورش می‌یابد. گونه ماهی خال قرمز دارای تنوع زیادی از لحاظ شکل ظاهری است. تفاوت ماهی قزل آلای خال قرمز با قزل آلای رنگین کمان در وجود خال‌های قرمز و نارنجی در اطراف بدن این ماهی است.

طول ماهی قزل آلای خال قرمز به‌طور معمول ۴۵ سانتی‌متر است فصل تخم ریزی ماهی قزل آلای خال قرمز در پاییز و اول زمستان است؛ که روی بستر شنی با جریان آرام آب صورت می‌پذیرد.

ماهی قزل آلای خال قرمز برخلاف ماهی قزل آلای رنگین کمان که علاقه به شناوری در سطح آب دارد، در نزدیکی بستر رودخانه زندگی می‌کنند. ماهی خال قرمز گوشت‌خوار است و از انواع سخت پوستان، لارو حشرات و ماهیان ریز تغذیه می‌کنند.

مقایسه دو نوع ماهی قزل آلا

باتوجه به دلایل زیر ماهی قزل آلای رنگین کمان برای رشد و پرورش مناسب تر و آسان‌تر از ماهی خال قرمز است:

• سازگاری ماهی رنگین کمان نسبت به محیط بسیار آسان‌تر از ماهی خال قرمز است، ماهی قزل رنگین کمان به سهولت اهلی شده و از غذای دستی بهتر تغذیه می‌کند همچنین ماهی قزل آلای رنگین کمان نسبت به دما و کمبود اکسیژن مقاومت بیشتری دارد.
• ماهی قزل آلای رنگین کمان نسبت به عوامل بیماری‌زا مقاوم تر است.
• رشد ماهی قزل آلای رنگین کمان سریعتر است و رشد و نمو تخم در زمان کوتاه‌تر انجام می‌شود. از لحاظ تغذیه ای ماهی رنگین کمان کمتر گوشت‌خوار است و برای خوراک خود از انواع کرم‌ها و نرم تنان نیز استفاده می‌کند. با نظر به رشد سریع ماهی قزل آلای رنگین کمان در شرایط ایده‌آل ۹–۷ روز طول می‌کشد. تا بچه ماهیان با وزن دو گرم به وزن ۲۵۰ گرم برسد.

شرایط مخصوص استخر برای پرورش ماهی قزل آلا

ابعاد معمول برای پرورش ماهی قزل آلا در مزارع خاکی از نیم تا ۲ هکتار است. تعداد استخرها و تأسیسات و تجهیزات بستگی به هدف مجموعه دارد. اگر قصد مزرعه فعالیت در تمامی مراحل تولید باشد باید مجهز به استخر مولدین، استخر انکوباسیون، ساختمان تخم کشی، استخرهای نوزاد گاه و استخر پرواری باشد.

شرایط مخصوص استخر برای پرورش ماهی قزل آلا:

اگر هدف مزرعه تنها تولید ماهی گوشتی باشد باید مجهز به استخرهای پرورش ماهیان قزل آلا در سنین مختلف باشد. استخرها می‌تواند در انواع گرد (جریان دورانی) و باریک و طویل و … باشد. بیشتر استخرهای ساخته شده از بتن و حوضچه‌های پیش ساخته فایبر گلاس است.

رشد و پرورش ماهی قزل آلا در استخر کشاورزی

در مزارع کشاورزی به منظور استفاده بهینه از آب و ذخیره کردن آب، استخرهای پرورش ماهی کشاورزی احداث گردید.

رشد و پرورش ماهی قزل آلا در استخر کشاورزی

فواید پرورش ماهی قزل آلا در استخرهای کشاورزی

• استفاه بهینه و دومنظوره از تجهیزات و تأسیسات موجود در مزرعه
• استفاده بهینه از آب کشاورزی
• آب دفعی استخر ماهی قزل آلا که دارای فضولات ماهی است کود ملایمی برای مزارع محسوب می‌شود.
• افزایش و سود درآمد مشاغل کشاورزی
• پرورش و تولید یکی از بهترین منبعه‌های مفید پروتئین (گوشت ماهی قزل آلا)
• تامی کننده گوشت مصرفی از آبزیان در منطقه‌های روستایی
• اشتغال زایی مستقیم و غیر مستقیم در مناطق روستایی

شرایط ماهی قزل آلا در استخر کشاورزی

• کمیت آب: آب یکی از عوامل مهم در پرورش ماهی قزل آلا بوده زیرا محیط پرورش ماهی قزل آلا می‌باشد. برای پرورش هر یک تن ماهی قزل آلا به ۵ الی ۷ لیتر آب در ثاینه نیاز است.
• کیفیت آب: در پرورش ماهی قزل آلا در استخرهای کشاورزی، آب‌های مورد استفاده برای زراعت برای پرورش ماهی قزل نیز کارآماد نیز می‌باشد. هرچه آب استخر پرورش ماهی باکیفیت تر باشد تولید کمی و کیفی ماهی قزل نیز افزایش می‌یابد.
• شوری آب: شوری یکی از نکات مهم و قابل توجه در پرورش ماهی قزل آلا می‌باشد. بطوریکه ماهی قزل آلا در شوری آب کمتر از ۵ گرم در لیتر بازده خوبی به همراه دارد. ماهی قزل در شوری آب ۱۴–۵ در لیتر نیز قابل پرورش می‌باشد و لی بازده ۵ گرم در لیتر را ندارد.
• درجه حرارت آب: ماهی قزل آلا می‌تواند در دمای ۲۰–۶ درجه سانتی گراد زیست یابد. اما بهترین دما برای پرورش ماهی قزل آلا ۱۸–۱۲ درجه سانتی گراد می‌باشد این نوع ماهی بهترین میزان بازدهی خود را در دمای ۱۷/۱۵ درجه سانتی گراد داراست. اگر دمای استخر پرورش ماهی به کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد برسد رشد ماهی قزل آلا با ممانعت روبرو شده و روند رشد و دوره پرورش ماهی به طول می‌انجامد ماهی قزل آلا حداکثر تا دمای ۲۳ درجه سانتی گراد می‌تواند رشد و تکثیر یابد.
• اکسیژن محلول: برای پرورش ماهی قزل آلا، میزان اکسیژن مناسب محلول در آب باید ۸–۱۲ میلی‌گرم در لیتر باشد و این مقدار نباید به کمتر از ۵ میلی‌گرم در لیتر برسد.
• غلظت یون هیدروژن(PH): بهترین شرایط PH یا اسیدیته برای پرورش ماهی قزل آلا خنثی یا ۷ می‌باشد. PH بین ۸–۵/۶ نیز برای پرورش ماهی مناسب است؛ ولی در شرایطی که PH آب کمتر از ۶ و بالاتر از ۹ باشد شرایطی بحرانی برای پرورش ماهی قزل قلمداد می‌شود.
• اکثر نور: اگر تابش نور خورشید به استخر به صورت مستقیم باشد، پوست ظریف ماهیان قزل آلا به خصوص بچه ماهیان دچار آفتاب سوختگی می‌شود و آلودگی قارچی را در پی دارداز این رو بهتر است استخرها بخصوص استخر بچه ماهی‌های قزل آلای زیر ۵ گرم دارای سایبان باشد.

جستارهای وابسته

• فهرست ماهی‌ها

پیوند به بیرون

• پرورش قزل آلا و بهداشت محیط آنان با کمک تکنولوژی EM
• راهنمای پرورش ماهی قزل الا