پادشاهی ماد: تفاوت میان نسخهها
[نسخهٔ بررسینشده] | [نسخهٔ بررسینشده] |
جز ویکیسازی رباتیک (درخواست کاربر:Freshman404)(۷.۶) >هزاره اول پیش از میلاد، زبان فارسی باستان، کوههای زاگرس، سدههای میانی، سرزمین ماد+تمیز (۱۰.۷) |
Freshman404 (بحث | مشارکتها) جز ویرایش بهوسیلهٔ ابرابزار: |
||
خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
|footnotes =}} |
|footnotes =}} |
||
{{تاریخ ایران}} |
{{تاریخ ایران}} |
||
'''پادشاهی ماد''' حکومتی بود که طی [[سدههای میانی]] [[هزاره اول پیش از میلاد]]، بر نواحی غربی فلات ایران حکمرانی |
'''پادشاهی ماد''' حکومتی بود که طی [[سدههای میانی]] [[هزاره اول پیش از میلاد]]، بر نواحی غربی فلات ایران حکمرانی میکرد. طی ۱۲۰ سال چهار یا پنج شاه بر این حکومت فرمانروایی کردند. |
||
در اواخر سدهٔ هشتم پیش از میلاد مادها در ایران غربی گرد هم جمع شده، نیرو گرفتند و با آشوریان که به آنها یورش برده بودند، جنگیدند و طی جنگهایی که حدود یکصد سال به طول انجامید آنان را شکست دادند و دولتی بنیان نهادند که ۱۲۰ سال فرمانروایی نمود و نهایتاً از کوروش بزرگ شکست خورد. نام شاهان و سرداران ماد که در متون آشوری و یونانی و پارسی باستان ذکر گردیدهاند (مانند: فْرَوَرتی، اوُوَخْشَترَ، اَرشْتْیوَییگَ، شیدیرپَرنَ، <nowiki>تَخمَسپادَ</nowiki> و…) همگی بهآشکارا «آریایی» هستند. |
در اواخر سدهٔ هشتم پیش از میلاد مادها در ایران غربی گرد هم جمع شده، نیرو گرفتند و با آشوریان که به آنها یورش برده بودند، جنگیدند و طی جنگهایی که حدود یکصد سال به طول انجامید آنان را شکست دادند و دولتی بنیان نهادند که ۱۲۰ سال فرمانروایی نمود و نهایتاً از کوروش بزرگ شکست خورد. نام شاهان و سرداران ماد که در متون آشوری و یونانی و پارسی باستان ذکر گردیدهاند (مانند: فْرَوَرتی، اوُوَخْشَترَ، اَرشْتْیوَییگَ، شیدیرپَرنَ، <nowiki>تَخمَسپادَ</nowiki> و…) همگی بهآشکارا «آریایی» هستند. |
||
خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
{{مرتبط|امپراتوری آشوری نو}} |
{{مرتبط|امپراتوری آشوری نو}} |
||
حدود سه-چهار قرن پس از شروع زوال شهرهای [[عصر برنز]] در [[فلات ایران]]، مردمان ایرانیزبان به تدریج وارد این سرزمین شدند.<ref dir=ltr>{{harvcolnb|BRONZE AGE – Encyclopaedia Iranica| 1989}}</ref> |
حدود سه-چهار قرن پس از شروع زوال شهرهای [[عصر برنز]] در [[فلات ایران]]، مردمان ایرانیزبان به تدریج وارد این سرزمین شدند.<ref dir=ltr>{{harvcolnb|BRONZE AGE – Encyclopaedia Iranica| 1989}}</ref> |
||
در پایان هزارهٔ دوم پیش از میلاد، قبیلههای مادی، استقرار در قلمروی [[غرب ایران]] که بعدها ماد نامیده شد را آغاز کردند؛ جایی که در آن زمان نشیمنگاه شاهکنشینهای فراوان و گروههای قومی و زبانی گوناگونی مانند [[گوتیها]]، [[لولوبیها]]، [[کاسیها]] و [[هوریها]] بود.<ref>{{harvcolnbfa|دیاکونوف|۱۳۸۶|p= |
در پایان هزارهٔ دوم پیش از میلاد، قبیلههای مادی، استقرار در قلمروی [[غرب ایران]] که بعدها ماد نامیده شد را آغاز کردند؛ جایی که در آن زمان نشیمنگاه شاهکنشینهای فراوان و گروههای قومی و زبانی گوناگونی مانند [[گوتیها]]، [[لولوبیها]]، [[کاسیها]] و [[هوریها]] بود.<ref>{{harvcolnbfa|دیاکونوف|۱۳۸۶|p=۱۳۱–۱۷۸}}</ref> |
||
مطابق منابع کهن آشوری و یونانی و ایرانی در مجموع معلوم میگردد که سه طایفه از شش طایفه تشکیلدهندهً اتحاد مادها یعنی بوسیان، ستروخاتیان و بودیان بوده و سه طایفهٔ مادی دیگر عبارت بودهاند از، آریزانتیان و مغها و سرانجام پارتاکانیان.<ref>{{harvcolnbfa|دیاکونوف|۱۳۸۶|p= |
مطابق منابع کهن آشوری و یونانی و ایرانی در مجموع معلوم میگردد که سه طایفه از شش طایفه تشکیلدهندهً اتحاد مادها یعنی بوسیان، ستروخاتیان و بودیان بوده و سه طایفهٔ مادی دیگر عبارت بودهاند از، آریزانتیان و مغها و سرانجام پارتاکانیان.<ref>{{harvcolnbfa|دیاکونوف|۱۳۸۶|p=۱۷۹–۱۹۰}}</ref> |
||
مطابق منابع یونانی، در سرزمین کمنداندازان [[ساگارتی]] (زاکروتی، ساگرتی) مادیهای ساگارتی میزیستهاند که شکل بابلی - یونانی شدهً نام خود یعنی زاگروس (زاکروتی، ساگرتی) را به کوهستان غرب فلات ایران دادهاند. نام همین طوایف است که در اتحاد طوایف پارس نیز موجود است و خط پیوند خونی طوایف ماد و [[پارس]] منجمله از منشأ همین طایفه ساگارتیها (زاکروتی، ساگرتی) است، طوایف [[پارس]] قبل از حرکت به سوی جنوب دورانی طولانی را در مناطق مادها بوده و بعدها رو به جنوب رفتهاند.<ref>{{harvcolnbfa|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|p=}}</ref> |
مطابق منابع یونانی، در سرزمین کمنداندازان [[ساگارتی]] (زاکروتی، ساگرتی) مادیهای ساگارتی میزیستهاند که شکل بابلی - یونانی شدهً نام خود یعنی زاگروس (زاکروتی، ساگرتی) را به کوهستان غرب فلات ایران دادهاند. نام همین طوایف است که در اتحاد طوایف پارس نیز موجود است و خط پیوند خونی طوایف ماد و [[پارس]] منجمله از منشأ همین طایفه ساگارتیها (زاکروتی، ساگرتی) است، طوایف [[پارس]] قبل از حرکت به سوی جنوب دورانی طولانی را در مناطق مادها بوده و بعدها رو به جنوب رفتهاند.<ref>{{harvcolnbfa|دیاکونوف|۱۳۸۶|ک=تاریخ ماد|p=}}</ref> |
||
آنچه از متون آشوری برمیآید، آن است که مادها از سدهٔ نهم تا هفتم پیش از میلاد نتوانسته بودند چنان پیشرفتی بیابند که سبب همگرایی و اتحاد و سازمانیافتگی قبایل و طوایف پراکندهٔ ماد بر محور یک رهبر و فرمانروای برتر و واحد که بتوان وی را پادشاه کل سرزمینهای مادنشین نامید شده باشند.<ref>{{harvcolnbfa|بریان|۱۳۷۸|ک=تاریخ امپراتوری هخامنشیان|p=۹۴}}</ref> پادشاهان آشور در ضمن لشکرکشیهای پرشمار خود به قلمرو سکونت مادها، همواره با شمار فراوانی از «شاهان محلی» روبهرو بودهاند و نه یک پادشاه واحد حاکم بر کل سرزمینهای مادنشین.<ref>{{harvcolnbfa|کمرون|۱۳۶۵|ک=ایران در سپیدهدم تاریخ|p=۱۲۴}}</ref> |
آنچه از متون آشوری برمیآید، آن است که مادها از سدهٔ نهم تا هفتم پیش از میلاد نتوانسته بودند چنان پیشرفتی بیابند که سبب همگرایی و اتحاد و سازمانیافتگی قبایل و طوایف پراکندهٔ ماد بر محور یک رهبر و فرمانروای برتر و واحد که بتوان وی را پادشاه کل سرزمینهای مادنشین نامید شده باشند.<ref>{{harvcolnbfa|بریان|۱۳۷۸|ک=تاریخ امپراتوری هخامنشیان|p=۹۴}}</ref> پادشاهان آشور در ضمن لشکرکشیهای پرشمار خود به قلمرو سکونت مادها، همواره با شمار فراوانی از «شاهان محلی» روبهرو بودهاند و نه یک پادشاه واحد حاکم بر کل سرزمینهای مادنشین.<ref>{{harvcolnbfa|کمرون|۱۳۶۵|ک=ایران در سپیدهدم تاریخ|p=۱۲۴}}</ref> |
||
== بنیانگذاری == |
== بنیانگذاری == |
||
خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
در جریان یک کشمکش داخلی در آشور، فرورتیش فرصت را برای حملهٔ دوباره به آشور مناسب دید و بدین ترتیب در سال ۶۵۳ پیش از میلاد مجدداً به آشور یورش برد ولی کشته شد.<ref dir=ltr>{{harvcolnb|Randa|1954|ک=Handbuch der Weltgeschichte|p=278|زبان=en}}</ref> بدین ترتیب ۲۲ سال حکومت وی بر مادها پایان یافت. برخی از مورخین معتقدند علیرغم شکست فرورتیش از آشوریان، این جنگ زمینهساز نبردی شد که پسرش هووخشتره آن را تا سقوط دولت آشور در پیش گرفت.<ref>{{harvcolnbfa|خدادادیان|۱۳۸۶|ک=تاریخ ایران باستان|p=۱۲۰}}</ref> پس از فرورتیش، [[هووخشتره]] جانشین او شد و مدت ۴۰ سال حکومت کرد.<ref dir=ltr>{{harvcolnb|Diakonoff|1993|ک=CYAXARES|زبان=en}}</ref> |
در جریان یک کشمکش داخلی در آشور، فرورتیش فرصت را برای حملهٔ دوباره به آشور مناسب دید و بدین ترتیب در سال ۶۵۳ پیش از میلاد مجدداً به آشور یورش برد ولی کشته شد.<ref dir=ltr>{{harvcolnb|Randa|1954|ک=Handbuch der Weltgeschichte|p=278|زبان=en}}</ref> بدین ترتیب ۲۲ سال حکومت وی بر مادها پایان یافت. برخی از مورخین معتقدند علیرغم شکست فرورتیش از آشوریان، این جنگ زمینهساز نبردی شد که پسرش هووخشتره آن را تا سقوط دولت آشور در پیش گرفت.<ref>{{harvcolnbfa|خدادادیان|۱۳۸۶|ک=تاریخ ایران باستان|p=۱۲۰}}</ref> پس از فرورتیش، [[هووخشتره]] جانشین او شد و مدت ۴۰ سال حکومت کرد.<ref dir=ltr>{{harvcolnb|Diakonoff|1993|ک=CYAXARES|زبان=en}}</ref> |
||
در ۶۴۷ پ.م. |
در ۶۴۷ پ.م. [[شوش (شهر باستانی)|شهر شوش]]، پایتخت [[تمدن ایلام]]، که برای قرنها قدرت مسلط در غرب ایران بود، و [[چغازنبیل]] و زیگورات آن نیز در یورش [[آشوربانیپال]] با خاک یکسان شد، و آثار تمدن ایلام از بین رفتند و پس از این هرگز به عنوان قدرتی مستقل ظاهر نشد.{{sfn/fa| محمدیانفر | ۱۳۸۹ | ref=shush | صص=۸–۱۴}} |
||
[[آشوربانیپال]] خود در ۶۳۱ یا ۶۲۷ پ.م. درگذشت. پس از مرگ آشوربانیپال، امپراتوری آشوری نو دچار |
[[آشوربانیپال]] خود در ۶۳۱ یا ۶۲۷ پ.م. درگذشت. پس از مرگ آشوربانیپال، امپراتوری آشوری نو دچار مجموعهٔ گستردهای از جنگهای داخلی شد و رو به زوال گذاشت. |
||
== ظهور امپراتوری ماد == |
== ظهور امپراتوری ماد == |
||
خط ۱۵۴: | خط ۱۵۴: | ||
! شاه !! مدت حکومت !! سالهای حکومت !! نسبتهای خانوادگی !! توضیحات |
! شاه !! مدت حکومت !! سالهای حکومت !! نسبتهای خانوادگی !! توضیحات |
||
|- |
|- |
||
| [[دیاکو]] ||۵۳ سال||حدود ۷۰۰ تا ۶۴۷ پیش از میلاد || || |
| [[دیاکو]] ||۵۳ سال||حدود ۷۰۰ تا ۶۴۷ پیش از میلاد || || |
||
|- |
|- |
||
| [[فرورتیش]] || ۲۲ سال || حدود ۶۴۷ تا ۶۲۵ پیش از میلاد || || |
| [[فرورتیش]] || ۲۲ سال || حدود ۶۴۷ تا ۶۲۵ پیش از میلاد || || |
||
خط ۱۶۸: | خط ۱۶۸: | ||
* [[تاریخ ایران باستان]] |
* [[تاریخ ایران باستان]] |
||
* [[اتحادیه قبایل ماد]] |
* [[اتحادیه قبایل ماد]] |
||
== یادداشتها == |
== یادداشتها == |
||
{{یادداشت|۲}} |
{{یادداشت|۲}} |
||
خط ۱۷۴: | خط ۱۷۵: | ||
=== پانویس === |
=== پانویس === |
||
{{پانویس|۳}} |
{{پانویس|۳}} |
||
=== فهرست منابع === |
=== فهرست منابع === |
||
{{کوچک}} |
{{کوچک}} |
||
<!-- فارسی --> |
<!-- فارسی --> |
||
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =دیاکونوف | نام =ایگور میخائیلوویچ| پیوند نویسنده =ایگور دیاکونوف| عنوان =تاریخ ماد | ترجمه =[[کریم کشاورز]]| سال =۱۳۸۶ | ناشر =شرکت انتشارات علمی و فرهنگی|مکان =تهران | شابک =۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۰۶-۵}} |
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =دیاکونوف | نام =ایگور میخائیلوویچ| پیوند نویسنده =ایگور دیاکونوف| عنوان =تاریخ ماد | ترجمه =[[کریم کشاورز]]| سال =۱۳۸۶ | ناشر =شرکت انتشارات علمی و فرهنگی|مکان =تهران | شابک =۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۰۶-۵}} |
||
*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=کمرون| نام=جرج|عنوان=ایران در سپیدهدم تاریخ|مترجم= حسن انوشه|ناشر= انتشارات علمی و فرهنگی |سال=۱۳۶۵|ref={{sfnref|کمرون|۱۳۶۵}}}} |
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=کمرون| نام=جرج|عنوان=ایران در سپیدهدم تاریخ|مترجم= حسن انوشه|ناشر= انتشارات علمی و فرهنگی |سال=۱۳۶۵|ref={{sfnref|کمرون|۱۳۶۵}}}} |
||
{{چپچین}} |
{{چپچین}} |
||
<!-- انگلیسی --> |
<!-- انگلیسی --> |
نسخهٔ ۲۹ دسامبر ۲۰۱۸، ساعت ۰۹:۳۵
شاهنشاهی ماد Mādai ماد | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۷۲۸ پیش از میلاد–۵۴۹ پیش از میلاد | |||||||||||||||
شاهنشاهی ماد. (۵۵۰ پ. م) | |||||||||||||||
پایتخت | هگمتانه | ||||||||||||||
زبان(های) رایج | زبان مادی | ||||||||||||||
دین(ها) | آیین کهن ایرانی | ||||||||||||||
حکومت | پادشاهی | ||||||||||||||
پادشاه | |||||||||||||||
• ۷۰۱ پیش از میلاد | دیاکو (نخستین) | ||||||||||||||
• ۶۲۵–۵۸۵ پیش از میلاد | هووخشتره | ||||||||||||||
• ۵۴۹–۵۸۹ پیش از میلاد | ایشتوویگو (آخرین) | ||||||||||||||
تاریخ | |||||||||||||||
• هووخشتره قبایل مادی را متحد نمود. | ۷۲۸ پیش از میلاد | ||||||||||||||
۵۴۹ پیش از میلاد | |||||||||||||||
|
تاریخ ایران |
---|
گاهشمار تاریخ ایران رده:تاریخ ایران درگاه ایران |
پادشاهی ماد حکومتی بود که طی سدههای میانی هزاره اول پیش از میلاد، بر نواحی غربی فلات ایران حکمرانی میکرد. طی ۱۲۰ سال چهار یا پنج شاه بر این حکومت فرمانروایی کردند. در اواخر سدهٔ هشتم پیش از میلاد مادها در ایران غربی گرد هم جمع شده، نیرو گرفتند و با آشوریان که به آنها یورش برده بودند، جنگیدند و طی جنگهایی که حدود یکصد سال به طول انجامید آنان را شکست دادند و دولتی بنیان نهادند که ۱۲۰ سال فرمانروایی نمود و نهایتاً از کوروش بزرگ شکست خورد. نام شاهان و سرداران ماد که در متون آشوری و یونانی و پارسی باستان ذکر گردیدهاند (مانند: فْرَوَرتی، اوُوَخْشَترَ، اَرشْتْیوَییگَ، شیدیرپَرنَ، تَخمَسپادَ و…) همگی بهآشکارا «آریایی» هستند.
پسزمینه
حدود سه-چهار قرن پس از شروع زوال شهرهای عصر برنز در فلات ایران، مردمان ایرانیزبان به تدریج وارد این سرزمین شدند.[۱] در پایان هزارهٔ دوم پیش از میلاد، قبیلههای مادی، استقرار در قلمروی غرب ایران که بعدها ماد نامیده شد را آغاز کردند؛ جایی که در آن زمان نشیمنگاه شاهکنشینهای فراوان و گروههای قومی و زبانی گوناگونی مانند گوتیها، لولوبیها، کاسیها و هوریها بود.[۲]
مطابق منابع کهن آشوری و یونانی و ایرانی در مجموع معلوم میگردد که سه طایفه از شش طایفه تشکیلدهندهً اتحاد مادها یعنی بوسیان، ستروخاتیان و بودیان بوده و سه طایفهٔ مادی دیگر عبارت بودهاند از، آریزانتیان و مغها و سرانجام پارتاکانیان.[۳] مطابق منابع یونانی، در سرزمین کمنداندازان ساگارتی (زاکروتی، ساگرتی) مادیهای ساگارتی میزیستهاند که شکل بابلی - یونانی شدهً نام خود یعنی زاگروس (زاکروتی، ساگرتی) را به کوهستان غرب فلات ایران دادهاند. نام همین طوایف است که در اتحاد طوایف پارس نیز موجود است و خط پیوند خونی طوایف ماد و پارس منجمله از منشأ همین طایفه ساگارتیها (زاکروتی، ساگرتی) است، طوایف پارس قبل از حرکت به سوی جنوب دورانی طولانی را در مناطق مادها بوده و بعدها رو به جنوب رفتهاند.[۴] آنچه از متون آشوری برمیآید، آن است که مادها از سدهٔ نهم تا هفتم پیش از میلاد نتوانسته بودند چنان پیشرفتی بیابند که سبب همگرایی و اتحاد و سازمانیافتگی قبایل و طوایف پراکندهٔ ماد بر محور یک رهبر و فرمانروای برتر و واحد که بتوان وی را پادشاه کل سرزمینهای مادنشین نامید شده باشند.[۵] پادشاهان آشور در ضمن لشکرکشیهای پرشمار خود به قلمرو سکونت مادها، همواره با شمار فراوانی از «شاهان محلی» روبهرو بودهاند و نه یک پادشاه واحد حاکم بر کل سرزمینهای مادنشین.[۶]
بنیانگذاری
پس از مرگ سارگون دوم در ۷۰۵ پیش از میلاد توجهٔ آشوریان به نقطهٔ دیگری دور از نجد ایران معطوف شد. این فرصت با بیم همیشگی از حملهٔ آشوریان موجب تشکیل اتحادیهای از شاهزادگان و شهریاران ماد شد. رهبران این جنبش پیروان دیاکو بودند.[۷] بر پایهٔ نوشتههای هرودوت، دیاکو پدر فرورتیش بود که طرح و نقشهٔ ایجاد یک حکومت واحد ماد را در ذهن داشت؛ مادها در دهکدههای خودمختار جداگانه یا در شهرهای کوچک زندگی میکردند.[۸] دیاکو در یک دورهٔ بیقانونی در ماد، تلاش کرد تا عدالت را در دهکدهٔ خود اجرا کند و اعتبار و حسن شهرتی را به عنوان یک قاضی بیطرف بدست آورد به این ترتیب حوزهٔ فعالیت او گسترش یافت و مردم روستاهای دیگر نیز به وی مراجعه میکردند تا اینکه سرانجام او اعلام کرد درخواستهای مردم زیاد است و این جایگاه برای وی دردسرساز و دشوار است و حاضر به ادامهٔ کار نیست. در پی این کنارهگیری، دزدی و اغتشاش فزونی یافت و مادها گرد هم آمدند و وی را برای حل و فصل اختلافات بهعنوان پادشاه برگزیدند.[۹] منابع آشوری نیز برای نخستین بار، در سال ۶۷۳ پیش از میلاد از پادشاهی مستقل ماد یاد میکنند.[۱۰]
پس از به پادشاهی رسیدن، اولین اقدام دیاکو گماشتن نگهبانانی برای خود و نیز ساخت پایتخت بود. شهری که دیاکو برای این منظور برگزید در زبان فارسی باستان هگمتانه و به زیان یونانی «اکباتان»[الف] خوانده میشد که همدان امروزی دانسته میشود. هگمتانه به معنی «محل اجتماع» یا «شهری برای همه»[۱۱] است و اشارهای است به گرد هم آمدن طوایف مادی که سابقاً متفرق بودند. او در اواخر قرن هشتم پیش از میلاد، دستور داد تا یک دژ مستحکم بر روی تپهای در این شهر ایجاد شود تا همهٔ امورات نظامی، دولتی و خزانهداری در آن انجام گیرد. هرودوت توضیح میدهد که این مجتمع پادشاهی، توسط هفت دیوار متحدالمرکز که هر دیوار داخلی از دیوار بیرونی بلندتر بود و بر آن اشراف داشت، ساخته شد. این هفت دیوار، هرکدام به رنگ خاصی تزیین شده بود، دیوار اول (بیرونی) سفید، دومین دیوار به رنگ سیاه، سومی بهرنگ سرخ تند، چهارمین آبی، پنجمی سرخ باز، ششمین دیوار بهرنگ مسی و هفتمین و درونیترین دیوار نیز طلاییرنگ بود. این نوع رنگآمیزی در بابل، نشانهٔ سیارات هفتگانه بودند ولی در هگمتانه، تقلیدی از بابل بود.[۱۲] قصر پادشاه به همراه گنجینههایش هم در درون آخرین دیوار جای داشت.[۱۳][۱۴]
سارگون دوم شاه آشور در سال ۷۱۵ پیش از میلاد، متوجه شد که دیاکو با روسای اول، شاه اورارتو متحد شدهاست. او دیاکو را زیر نظر گرفت و در طی جنگ خود با منائیان — که از خویشاوندان نژاد مادی بودند و در آذربایجان و جنوب دریاچهٔ ارومیه سکونت میکردند — بار دیگر وارد ماد شد تا چنانکه مدعی بود، به «هرجومرج» آنجا پایان دهد. وی در آنجا توانست دیاکو را اسیر کند ولی برخلاف عادت همیشگی آشوریان جانش را به او بخشید و در نبشتهای تشریفاتی در کاخ خود در خُرسآباد اعلام میکند: «دیاکو را بههمراه قبیلهاش به حمات تبعید کردم.»[۱۵][۱۶][۱۷]
دیاکونوف معتقد است دیاکو نمیتوانست پادشاه سراسر ماد باشد و حتی حاکم یک منطقهٔ بزرگ نیز نبود و تنها یکی از فرمانروایان کوچک و متعدد مادی بود ولی درخشش تاریخ اخلاف بر سیمای او پرتو افکنده و سبب شهرت او در تاریخ شد. دیاکو در آغاز کار به عملی سنجیده دست زده و دولت ضعیف و کوچک و تازهٔ خود را تحت حمایت ماننا که در آن زمان قدرت زیادی داشت قرار داد ولی بعد کوشید کاملاً مستقل گردد و بدین منظور با اورارتو عقد اتحاد بست. منبع آشوری نیز در وقایع سال ۷۱۵ پیش از میلاد، دیاکو را «حاکمی از جانب ماننا» میخواند.[۱۸]
اتحاد مادها
فرَوَرتیش دومین شاه ماد بود. به گفتهٔ هرودوت فرورتیش پسر دیاکو بود و قبایل مادی را متّحد و به یک کشور تبدیل کرد.[۱۹]
وی که به همراه دیاکو و خانوادهاش به آشور تبعید شده بود، به احتمال قوی در خاک آشور تربیت شد. بعدها وی خداوند ده ایالت بیت کاری در ناحیهٔ همدان کنونی، به مرکزیت کار-کشی شد. گمان میرود آشوریان خود از روی عمد وی را به این مقام منصوب کردهباشند تا اولاً وی را از جایی که نفوذ و ریشهٔ محلی داشتهاست دور کرده باشند، ثانیاً بر این باور بودند که فرورتیش که دستپرورد/ref>
بناهای مذهبی (معابد) یافته شده در سکونتگاههای مادها و دستنشاندهٔ خودشان است — مانند سایر پیشوایان، شاهکان و شاهان دستنشانده — در ادامه سیاستهایی را دنبال خواهد کرد که به نفع آشوریان باشد.[۲۰]
فرورتیش با آنکه سرنوشت اسارت پدرش دیاکو را دیده بود، همان راه پدرش را دنبال کرد و به آشور اعلان جنگ داد. برای این کار ابتدا پارسها را تحت انقیاد خود درآورد و سپس با جلب یاری خداوندان پیشینده دو ایالت مجاور خود قیامی را علیه آشور ترتیب داد. قیام به سرعت گسترش یافت و آشوریان قست اعظم سرزمین ماد را که در تصرف خود داشتند، از دست دادند. با مذاکرات آشور با سکاها — که متحد مادها در این قیام بودند — و خروج آنها از اتحاد با مادها به نفع آشوریان، جریان قیام ناتمام ماند.[۲۱]
از آن تاریخ به بعد فرورتیش توانست مهمترین نواحی ماد را از زیر یوغ آشور نجات دهد و در سه ایالت بیت کاری، مادای و ساپاردا دولت واحدی تأسیس کند و پادشاهی مستقل ماد را برپا کند.[۲۲]
در جریان یک کشمکش داخلی در آشور، فرورتیش فرصت را برای حملهٔ دوباره به آشور مناسب دید و بدین ترتیب در سال ۶۵۳ پیش از میلاد مجدداً به آشور یورش برد ولی کشته شد.[۲۳] بدین ترتیب ۲۲ سال حکومت وی بر مادها پایان یافت. برخی از مورخین معتقدند علیرغم شکست فرورتیش از آشوریان، این جنگ زمینهساز نبردی شد که پسرش هووخشتره آن را تا سقوط دولت آشور در پیش گرفت.[۲۴] پس از فرورتیش، هووخشتره جانشین او شد و مدت ۴۰ سال حکومت کرد.[۲۵]
در ۶۴۷ پ.م. شهر شوش، پایتخت تمدن ایلام، که برای قرنها قدرت مسلط در غرب ایران بود، و چغازنبیل و زیگورات آن نیز در یورش آشوربانیپال با خاک یکسان شد، و آثار تمدن ایلام از بین رفتند و پس از این هرگز به عنوان قدرتی مستقل ظاهر نشد.[۲۶] آشوربانیپال خود در ۶۳۱ یا ۶۲۷ پ.م. درگذشت. پس از مرگ آشوربانیپال، امپراتوری آشوری نو دچار مجموعهٔ گستردهای از جنگهای داخلی شد و رو به زوال گذاشت.
ظهور امپراتوری ماد
هووخشتره سومین و تواناترین شاه ماد و نخستین پادشاه در دوران باستان است که یک سلطنت سراسری را در ایران تشکیل داد و ایران را به عنوان یک قدرت مهم جهان آن زمان مطرح کرد. او را میتوان بنیانگذار واقعی دولت ماد و معمار حقیقی امپراتوری ایرانیان باستان دانست.
مرگ فرورتیش پدر هووخشتره و شکست مادیها، منجر به استقرار فرمانروایی سکاها در ماد شد تا اینکه سرانجام هووخشتره توانست به ۲۸ سال فرمانروایی آنها پایان دهد. وی مادیا پادشاه سکاها را به همراه سرکردگانش به مهمانی خواند، همه را مست کرد و به قتل رسانید و بدین ترتیب غایلهٔ سکاها را پایان داد. چون از جهت سکاها، آسودگی خاطر وی فراهم شد، تصمیم به نابودی امپراتوری آشور گرفت.[۲۸]
هووخشتره، شکست پدرش فرورتیش را در برابر آشوریها دیده بود و از آن درس عبرتی آموخته بود. او فهمید که برای مقابله در برابر آشوریان، میبایست نیروی نظامی مجهزی تشکیل دهد؛ زیرا سربازان طوایفی که به همراه سرکردگان خود در هنگام جنگ به اردو میپیوستند، هرگز از عهدهٔ یک سپاه منظم بر نمیآیند. به همین خاطر ابتدا ارتش ماد را تجدید سازمان و نوسازی کرد و به جای تقسیمات سابق عشیرتی، آنها بر حسب نوع سلاح تقسیمبندی کرد و این خود استعداد جنگی آنها را بسیار بالا برد. وی در این راه باقیماندهٔ سکاها را هم به خدمت گرفت.[۲۹]
در زمان حکومت هووخشتره ماد قبایل آریازنتا و پارتاکانیان را در نواحی ری و اصفهان و دیگر قبایل ایرانی شرق را تا ناحیه گرگان به اطاعت کشاند و دولت نیرومند سراسری مادها در ایران را تشکیل داد هوخشتره سپس به پارس حمله کرد و قبایل پارس را به اطاعت درآورد.[۳۰]
هووخشتره سپس با دولت بابل متحد شد[۳۱] و با نیروی نظامی خود به سوی آشور حرکت کرد. در سال ۶۱۴ پیش از میلاد از کوههای زاگرس گذشت و ضمن تسخیر آبادیهای آشوری سر راه، شهر آشور پایتخت باستانی دولت آشور را در محاصره گرفت. پس از سقوط شهر آشور، پادشاه بابل نبوپولاسار در شهر آشور به دیدار هووخشتره آمد و در آنجا پیمان دوستی ماد و بابل تجدید شد. در سال ۶۱۲ پیش از میلاد هووخشتره و نبوپولاسار توانستند با حمله به نینوا پایتخت آشوریان و فتح آن، به عمر امپراتوری آشور خاتمه دهند.[۳۲][۳۳]
پس از فتوحات و پیروزیهای فراوان، هووخشتره این بار متوجه غرب و لیدیه و شهرهای تجاری یونان شد. وی با آلیات شاه لیدیه جنگید و توانست سرزمینهای بالای رود هالیس را تصرف کند. جنگ بین مادها و لیدیها سرانجام در سال ۵۸۵ پیش از میلاد مسیح به دلیل خورشیدگرفتگی ناگهانی پایان یافت. هووخشتره هم در همان سال یا سال بعد درگذشت.[۳۴] پس از هووخشتره پسرش ایشتوویگو به پادشاهی رسید و ۳۵ سال حکومت کرد.[۳۵]
دادههای در دسترس دربارهٔ دربار مادها بسیار اندکاند و همهٔ آنها نیز مورد اطمینان نیستند. بر اساس گزارش هرودوت دربارهٔ کودکی کوروش و بازی کردن او در نقش پادشاه، بهنظر میرسد که دربار ماد شامل محافظان، پیامآوران، «چشمان شاه» (نوعی سازمان جاسوسی) و سازندگان بودهاست.[۳۶] از این روی احتمالاً این بازی از روی دربار موجود الگوبرداری شده بود.[۳۷] هنگامی که این کودک به کوروش بزرگ (۳۰–۵۵۹ پ. م) تبدیل شد، احتمالاً همان شیوهها و سازماندهی دربار ماد را ادامه داد، از جمله اَشکال آداب تشریفاتی و رسوم دیپلماتیکی که مادها نیز به نوبهٔ خود آنها را از آشوریها به ارث برده بودند؛ اگرچه هیچ اطلاعات صریح و روشنی در این زمینه وجود ندارد.[۳۸] به گفتهٔ کستیاس، یکی از منصبهای دربار ماد، ساقی سلطنتی بود.[۳۹]
سقوط امپراتوری ماد
ایشتوویگو آخرین پادشاه ماد بود که از سال ۵۸۵ تا ۵۵۰ پیش از میلاد حکومت کرد.[۴۰] ایشتوویگو در کتب تاریخی به آستیاگ معروف است.[۴۱] او شوهر خواهر کرزوس بود. از ۳۵ سال حکومت ایشتوویگو اطلاعات زیادی در دست نیست. از اقدامهای ایشتوویگو، لشکرکشی به قفقاز و جنگ با لیدی بود که در نهایت موجب پیمان صلح او با پادشاه لیدی و ازدواج او با آرینیس، خواهر کرزوس شد. منابع بابلی میگویند که ایشتوویگو به کوروش حمله کرد، ولی سپاهش بر او شورید و او را دستگیر کرده، به کوروش تحویل داد. بدین ترتیب حکومت ۱۲۸ ساله شاهنشاهی ماد پایان یافت و امپراتوری هخامنشی بنیان گذاشته شد. کوروش مادها را مغلوب کرد، اما به آن لباس پارسی پوشاند. بهطوریکه خیلی از مقامات مادی، در حکومت هخامنشیان دارای جایگاه والایی بودند و ایالت ماد دومین ایالت هخامنشی پس از پارس بود. روایات مختلفی در مورد تبار کوروش و چگونگی جنگ او با ایشتوویگو توسط یونانیها گفته شده که تماماً رنگ و بوی فولکلور میدهند. از نظر دانشمندان امروزی، هیچ رابطهٔ خویشاوندی بین کوروش و ایشتوویگو وجود ندارد.[۴۲]
رویدادنامه نبونعید از رویدادهای آغازین به تخت نشستن نبونعید در ۵۵۶ پ.م. شروع میشود و اندک زمانی پس از فتح بابل توسط پارسیان در ۵۳۹ پ.م. به پایان میرسد. حداقل بخشی از این رویدادنامه در دوران کوروش نگاشته شدهاست، چرا که لحنش نسبت به نبونعید پرخاشگرانه میشود. این متن همچنین از جنگی میان ایشتوویگو، شاه ماد، و کوروش و تسخیر هگمتانه، پایتخت ماد توسط ارتش پارسیان در ششمین سال تاجگذاری نبونئید، یعنی ۵۵۰ پ.م. سخن به زبان میآورد (خط های۱–۴).[۴۳] نویسندهٔ سالنامه به جنگی در چند صد کیلومتری جنوب شرقی بابل اشاره میکند و مینویسد: «شاه اشتومه گو، لشکر خود را برای جنگ با کوروش، شاه انشان، فرستاد ولی لشکر بر او شورید، او را به زنجیر کشیده و تحویل کورش دادند».
با سقوط هگمتانه، استقلال ماد به پایان رسید و پس از آن، توسط پارسها رهبری و اداره شد.
فهرست شاهان ماد
دوران حکومت شاهان ماد محل اختلاف آرا است. بهگفتهٔ هرودوت، سلسلهٔ مادها شامل چهار شاه بود که به یک خانواده تعلق داشتند و به مدت ۱۵۰ سال فرمانروایی کردند. بهقضاوت هرودوت، شاهان ماد به ترتیبِ سالهای زیر فرمانروایی کردند:[۴۴]
شاه | مدت حکومت | سالهای حکومت | نسبتهای خانوادگی | توضیحات |
---|---|---|---|---|
دیاکو | ۵۳ سال | حدود ۷۰۰ تا ۶۴۷ پیش از میلاد | ||
فرورتیش | ۲۲ سال | حدود ۶۴۷ تا ۶۲۵ پیش از میلاد | ||
هووخشتره | ۴۰ سال | حدود ۶۲۵ تا ۵۸۵ پیش از میلاد | ||
ایشتوویگو | ۳۵ سال | حدود ۵۸۵ تا ۵۵۰ پیش از میلاد |
جستارهای وابسته
یادداشتها
- ↑ Ἐκβάτανα یا Ἀγβάτανα
منابع
پانویس
- ↑ BRONZE AGE – Encyclopaedia Iranica 1989
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶:۱۳۱–۱۷۸
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶:۱۷۹–۱۹۰
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶
- ↑ بریان ۱۳۷۸:۹۴
- ↑ کمرون ۱۳۶۵:۱۲۴
- ↑ فرای ۱۳۸۶:۱۱۵
- ↑ Deioces 2012
- ↑ Schmitt 1994
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶:۲۵۳
- ↑ هینتس ۱۳۸۷:۴۳۲
- ↑ پیرنیا ۱۳۶۹:۱۷۷
- ↑ Brown 1997
- ↑ هوار ۱۳۶۳:۲۹
- ↑ هینتس ۱۳۸۷:۵۵
- ↑ هوار ۱۳۶۳:۲۷
- ↑ Davis 2012
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶:۱۷۰
- ↑ Medvedskaya 2004
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶:۲۴۷، ۲۵۴ و ۲۵۵
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶:۲۴۷
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶:۲۵۲ و ۲۵۳
- ↑ Randa 1954:278
- ↑ خدادادیان ۱۳۸۶:۱۲۰
- ↑ Diakonoff 1993
- ↑ محمدیانفر ۱۳۸۹، صص. ۸–۱۴.
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶:۲۹۴
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶:۲۶۶
- ↑ علیف ۱۳۸۸:۳۸۷
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶
- ↑ علیف ۱۳۸۸:۳۸۸
- ↑ دیاکونوف ۱۳۸۶:۲۸۰
- ↑ Diakonoff 1993
- ↑ علیف ۱۳۸۸:۳۹۵
- ↑ Schmitt 1987
- ↑ Dandamayev 1993
- ↑ Hirsch 1985:105
- ↑ Root 1979:264-66, 283-84
- ↑ Dandamayev 1993
- ↑ Schmitt 1987
- ↑ Schmitt 1987
- ↑ بریان ۱۳۸۷:۳۸–۳۹
- ↑ Dandamayev 2002
- ↑ Dandamayev & Medvedskaya 2006
فهرست منابع
- دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ (۱۳۸۶). تاریخ ماد. ترجمهٔ کریم کشاورز. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۰۶-۵.
- کمرون، جرج (۱۳۶۵). ایران در سپیدهدم تاریخ. ترجمهٔ حسن انوشه. انتشارات علمی و فرهنگی.
- "BRONZE AGE – Encyclopaedia Iranica". Encyclopædia Iranica. 1989-12-15. Retrieved 2018-09-11.
- امپراتوریهای پیشین آسیا
- انحلالهای ۵۴۹ (پیش از میلاد) در ایران
- انحلالهای سده ۶ (پیش از میلاد) در آسیا
- انحلالهای هزاره ۱ (پیش از میلاد) در ایران
- ایالتها و قلمروهای بنیانگذاریشده در سده ۷ (پیش از میلاد)
- ایالتها و قلمروهای بنیانگذاریشده در سده ۸ (پیش از میلاد)
- ایالتها و قلمروهای منحلشده در سده ۶ (پیش از میلاد)
- ایران در ۵۴۹ (پیش از میلاد)
- ایران در سده هفتم (پیش از میلاد)
- بنیانگذاریهای سده ۷ (پیش از میلاد) در ایران
- بنیانگذاریهای هزاره ۱ (پیش از میلاد) در ایران
- پادشاهیهای پیشین آسیا
- تاریخ ارمنستان
- تاریخ ایران
- تاریخ ترکیه
- تاریخ جمهوری آذربایجان
- تاریخ قفقاز
- تمدنهای باستانی
- جغرافیای تاریخی ایران
- حکومتهای ایران در سده ۷ (پیش از میلاد)
- حکومتهای ایران در سده ۸ (پیش از میلاد)
- خاورنزدیک باستان
- کشورهای پیشین در آسیا
- مادها
- مردمان باستانی ایران