زازاکی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Mirzali (بحث | مشارکت‌ها)
۱۰ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
سیامک، (بحث | مشارکت‌ها)
۲۸ ویرایش‌ها
جدول
خط ۱۳۸: خط ۱۳۸:
|باقله||Beqla|| Baqala || Bakkele || Bob || - || - || Haba || - || Bohne || Bean
|باقله||Beqla|| Baqala || Bakkele || Bob || - || - || Haba || - || Bohne || Bean
|--
|--
| آب||Awe|| Uw/Suma/Ab || Aw || U || - || - || Acqua || Agua || Aqua/Eau || Aqua/Water || -
| آب||Awe|| Uw/Suma/Ab || Aw || U || - || - || Acqua || Agua || Aqua/Eau || Aqua/Water
|--
|--
| پیش || Ver || Var/Vija/Varja || Var || Pro || Fronte || Frente || Ventral/Avant || Vor || Front/Pre
| پیش || Ver || Var/Vija/Varja || Var || Pro || Fronte || Frente || Ventral/Avant || Vor || Front/Pre
| -
|--
|--
| صفحه ||Pele/Pelge|| Valg || Valg || Pazh || - || Pagino || Página || Page || Page/Seite || Page
| صفحه ||Pele/Pelge|| Valg || Valg || Pazh || - || Pagino || Página || Page || Page/Seite || Page

نسخهٔ ‏۲۵ دسامبر ۲۰۱۸، ساعت ۰۷:۵۲

زبان زازاکی
وضعیت رسمی
تنظیم‌شده توسطمؤسسهٔ زبان زازاکی
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹diq
ایزو ۲–۶۳۹diq
ایزو ۳–۶۳۹zzz

زازاکی، کردکی، کرمانجکی، دیملی، زازا یا زازایی (به زازاکی: Dımılki, Kırdki, Kırmancki, Zazaki) یکی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌غربی و از زبان‌های کناره دریای خزر[۱] است که در شرق آناتولی (ترکیه) صحبت می‌شود. شمار زازا-زبانان را تا حدود ۸ میلیون نفر حدس می‌زنند.

زازاکی همانندی‌های نزدیکی با زبان اورامانی و گویش باجلانی دارد و به این خاطر، زبان‌شناسان این سه گویش را درون خانواده‌ای به نام زازا-گورانی قرار می‌دهند و زازا-گورانی را شاخه‌ای جداگانه از دستهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی به‌شمار می‌آورند.

ریشه‌های زبان

دربارهٔ ریشهٔ این زبان، در کنار نظر غالب، دیدگاه‌های دیگری نیز وجود دارد.
زبان زازاکی یکی از زبان‌های ایرانیِ شمال غربی است و به زبان‌های گیلکی، مازندرانی و تالشی بسیار نزدیک است.[۲][۳] رابطهٔ این زبان با کردی مسلم است اما تحت تأثیر دیگر زبان‌ها و تاریخ مستقل، آنها را از هم جدا کرده‌اند.[۴] این زبان پیشتر به عنوان شاخه‌ای از کردی در نظر گرفته می‌شد رابطهٔ زازاکی با کردی آشکار است اما امروزه زبان زازاکی بر اساس بیشتر زبانشناسی کردی محسوب نمی‌شود.[۵][۶][۷][۸] زبان‌شناسان بر این باورند که زازاها شاخه‌ای مستقل از اقوام ایرانی هستند و نام اصلی زازاها یعنی «دیملی» را گونهٔ دگرگون‌شدهٔ واژهٔ دیلمی می‌دانند و خاستگاه این مردم را منطقهٔ دیلمستان در غرب رشته‌کوه البرز و جنوب گیلان حدس می‌زنند؛ ولی زازاکی زبانی دیلمی است.[۹]

سکونتگاه

محدودهٔ سکونت زازاها، مناطق غربیِ کردستان ترکیه شامل درسیم، الازیغ، ارزنجان، ملاطیه، سیواس، مرعش و دیاربکر است که البته در بسیاری مناطق با کرمانج‌ها در مناطق مشترکی زندگی می‌کنند، از جمله در دیاربکر. اکثر زازاها قادر به تکلم به کرمانجی نیز می‌باشند.

از شاعران معاصر به زبان زازاکی می‌توان از روشان لزگین نام برد.[نیازمند منبع]

مقایسهٔ ریشه‌شناختیِ زازاکی، پارسی و برخی زبان‌های دیگر هندواروپایی

  • اعداد
پارسی زازاکی روسی یونانی ایتالیایی اسپانیایی آلمانی فرانسوی انگلیسی
yak
یک		 jû/yew odin ena uno uno eins un one
du
دو		 dı dva dyo due dos zwei deux two
se
سه		 hirê tri tria tre tres drei trois three
çahar
چهار		 çehar çetyre tesera quattro cuatro vier quatre four
panc
پنج		 panc pyatʹ pende cinque cinco fünf cinq five
şeş
شیش		 şeş shestʹ eksi sei seis sechs six six
haft
هفت		 hewt semʹ epta sette siete sieben sept seven
haşt
هشت		 heşt vosemʹ okto otto ocho acht huit eight
noh
نه		 new devyat ennia nove nuevo neun neuf nine
dah
ده		 des desyatʹ dheka dieci diez zehn dix ten
bist
بیست		 vist dvadtsatʹ eíkosi venti veinte zwanzig vingt twenty
  • واژه‌ها
پارسی زازاکی گیلکی مازندرانی روسی یونانی ایتالیایی اسپانیایی آلمانی فرانسوی انگلیسی
پدر Pi per per/Beba Otets Pateras Padro Padre Vater Pére Father
مادر Maye Mar/n'na Mar/Nena Mat Mitera Madre Madre Mutter Mére Mother
برادر Bıra Berar Berar Brat Adelfos Fratello Hermano Bruder Frére Brother
نام Name Nome/Nume Num İmya Onoma Nome Nombre Name Non Name
لب Lew Lab/Maça Lab/Luçe Guba Cheíli Labbro Labio Lippe Lévre Lip
من Ez Mo Men Ya Ego Io Estoy Ich Je I
تو Tı Ti/Too Te Ti Eseis Ti/Te Te/Ti/Tu Du Tu/Toi You
ما Ma Amo/Aman Ama/Ema My Emais Nois Nosotros Wir Nous We
مال من Mı Mo/Mi Me/Mi Moĭ Mou Mio Mi Mein Mon My
آری Eya Aha Are Da Nai Si Si Ja Vui Yes
هیچ Nê Hech/Hiç'i Heç Ne Ochi No No Nein Non No
در (میان) De Miyen Dele - - Di De Bei De At
غزال Ğezale Ğezale Ghazel Gazel Kazélla Gazzella Gacela Gazelle Gazelle Gazelle
در Ber Dar Dar/Looş Dvar Pórta Porta Puerta Portre Tor Door
پا Pa/Lınge Lag/Lang/Ling Ling Podnozhie Pódi Piede Pata Pied Fuß Foot/Leg
زمین Erd Zimin Bene земной шар γη Terra Tierra Erde Terre Earth
ستاره Astare Roja/Rozha Essare/Roja - Astéri Astro Estrella Astre Stern Star
نو Newe Nu/Taza Nu Novyi Néos Nuovo Nuevo Nouveau Neu New
پُر Pırr Poor/Sarakal Per Polnyi Pliri Pieno Pleno Plein Prall Full
بزرگ Gırd Pilla Gat Gromnyi Megálos Grande Gran Grande Groß Great
سیم (نقره) Sêm Sium/Noghore Noghore Serebro Asimi Argento Suelto Argent Silber Silver
گربه Pısınge/Xone Piça Bameşi Kot Gata Gatto Gato Cat Kitty Kätzchen
گرگ Verg Verg/Goorg Verg Volk - - - - Wolf Wolf
مرغ Kerge Kerk/Kark/Kulushkan Kerg Kuritsa Kotópoulo - - - Küken Chicken
مورچه Morcela Pootal/Pital/Pitowl Melije Meverçe Muravyei - - Ameise Amerse Pismire
میمون Meymûn Meymol/Meymon şadi Maimou - Scimmia Mono - - Monkey
خانه Ban/Keye Khana/Khowna/Ja Sere - - - - Bâtiment Baun Build
صدا (واک) Veng Vang Vang - - Voce Vaz Voix - Voice
مرگ Merd Murdn/Marg Marg Mertvyi - Morto Muerto Mort Mord Murder
موش Mere Moosh Gal Mysh - Mouse - - Maus Mouse
تُنُک (پراکنده) Tenık Galaf Tanek Tonki - - - - Dünn Thin
لیمو Lêmone Le'mu/Limbo Limu Limon Lemoni Limone Limón Zitrone Citron Lemon
باقله Beqla Baqala Bakkele Bob - - Haba - Bohne Bean
آب Awe Uw/Suma/Ab Aw U - - Acqua Agua Aqua/Eau Aqua/Water
پیش Ver Var/Vija/Varja Var Pro Fronte Frente Ventral/Avant Vor Front/Pre -
صفحه Pele/Pelge Valg Valg Pazh - Pagino Página Page Page/Seite Page
خوش Weş Xojir/Xurum/Xuş Xeş Vpolne - - - - Wohl Well

ویژگی‌ها

نظام آوایی زازا به نظام آوایی گیلکی و تالشی بسیار نزدیک است؛[نیازمند منبع] با این تفاوت که نظام آوایی زازا از تعدادی آواهای دندانیِ تأکیدی نیز برخوردار است و تعداد مصوت‌های آن بیشتر است. در نظام اسمیِ تمامی گویش‌های زازاکی، معمولاً میان دو جنس مذکر و مؤنث تفاوت وجود دارد. در صرف اسم، دو حالت فاعلی و غیر فاعلی وجود دارد.
مانند فارسی، فعل دارای بن مضارع و بن ماضی است.

جمله‌های بعضی پایه‌های زازاکی و پارسی

پارسی زازاکی
چه Çı/Se
چگونه/چطور Senêna/Çıturiya
نام تو چیست؟ ?Namê to çıko
نام شما چیست؟ ?Namê şıma çıko
تو چند ساله ای؟ ?Tı çend serriya
چطوری؟ خوشی؟ (زن) ?Tı çıturiya? Tı senêna
چطوری؟ خوشی؟ (مرد) ?Tı senênê?, Tı çıturiyê
با تشکر از شما (مرد) Tı weş bê
با تشکر از شما (زن) Tı weş ba
تشکر می‌کنم Teşekur kenan
خدا از تو راضی باشد Homa to ra razi bo
این چیست؟ (مرد) ?Eno çıko
این چیست؟ (زن) ?Ena çıka
تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟) (زن) ?Tı se kena
تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟)(مرد) ?Tı se kenê
شما خِوش آمدید Şıma xeyr amey
است (برای مردان) Esto
است (برای زنان) Esta
هست (غیر جنسی) Estê
نیست (برای زنان) çıniya/niesta
نیست (غیر جنسی) çıniyê/niestê
نیست برای مردان) çıniyo/niesto
آری Eya
هیچ Nê
رفتن Şiyene
می‌آیند Ê yenê
تو چه گفتی؟ ?To se vat
تو چه میگوی؟ (زن) ?Tı se vana
تو چه میگوی؟ (مرد) ?Tı se vanê
خانه Ban / Keye
دوستم (برای مردان) Embazê mı / dostê mı
دوستم/ مه همباز (برای زنان) Embaza mı
پسر من به پسر تو می‌گوید Lacê mı lacê to ra vano
در دستهای من چیزی نمند Zerrê destanê mı de çiyê nêmend

پانویس

  1. ↑ [۱]Encyclopædia Iranica] Nevertheless, their language has preserved numerous isoglosses with the dialects of the southern Caspian region, and its place in the Caspian dialect group of Northwest Iranian is clear.
  2. ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=diq
  3. ↑ http://books.google.de/books?id=LuVSkpVuAkAC&pg=PA385&dq=zazaki+paul+ludwig&hl=de&ei=SJ5NTs-oKcvG8QOagL26Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDUQ6AEwAQ#v=onepage&q=zazaki%20paul%20ludwig&f=false
  4. ↑ Kjeilen, Tore. "Kurdish". LookLex Encyclopaedia. their relation to Kurdish is attested and undisputed, but influences from other languages and an independent history have set them apart.
  5. ↑ Kjeilen, Tore. "Zazaki". LookLex Encyclopaedia. Zazaki has earlier been classified under Kurdish. Similar to the Dimli language (mainly Iran), Zazaki's relation to Kurdish is clear, though, but influences from other languages and an independent history have set them apart.
  6. ↑ http://www.britannica.com/topic/Iranian-languages
  7. ↑ http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=diq
  8. ↑ http://www.jstor.org/discover/10.2307/4030804?uid=3739192&uid=2&uid=4&sid=21101221288217
  9. ↑ , Encyclopedia of the developing world, Thomas M. Leonard, Taylor & Francis, 2006 ISBN 0-415-97662-6, 9780415976626, p.1576

منابع

  • Michiel Leezenberg, Gorani Influence on Central Kurdish, ILLC-Department of Philosophy, University of Amsterdam
  • Terry Lynn Todd, A GRAMMER OF DIMILI also known as Zaza, University of Michigan, Ann Arbor, Electronic Publication 2008 ,
  • Raymond Gordon, Jr. , Editor. Ethnologue: Languages of the World. Fifteenth Edition.

(Classification of Zazaki Language.)

  • Paul, Ladwig. (1998) The Position of Zazaki Among West Iranian languages.
  • Gülşat Aygen, Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa, 2010

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=زازاکی&oldid=25110925»