سید محمدکاظم موسوی بجنوردی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: حذف منبع |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''سید محمدکاظم موسوی بجنوردی''' (زادهٔ [[۱۳۲۱]] در [[نجف]]) |
'''سید محمدکاظم موسوی بجنوردی''' (زادهٔ [[۱۳۲۱]] در شهر [[نجف]]) از سیاستمداران و اندیشمندان ایرانی است. او مؤسس و رهبر [[حزب ملل اسلامی]]، از مؤسسین [[حزب جمهوری اسلامی]] و عضو کمیته مرکزی آن، استاندار اصفهان در سال آغازین انقلاب، نماینده تهران در دوره اول [[مجلس شورای اسلامی]]، بنیانگذار و رئیس [[مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی|مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی ( مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی )]]، رئیس [[سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران]] در دوره ریاست جمهوری [[سید محمد خاتمی]](1376-1384) و هشت سال مشاور فرهنگی ایشان بود. |
||
== زندگی شخصی و خانوادگی == |
|||
وی فرزند [[میرزا حسن موسوی بجنوردی]] و برادر [[سید محمد موسوی بجنوردی]]، فقیه و رئیس گروه فقه و حقوق دانشگاه خوارزمی تهران و رئیس پژوهشکدهٔ امام خمینی است. |
|||
کاظم بجنوردی در سال 1321ش/1942م در خانواده ای روحانی در شهر [[نجف]] به دنیا آمد. او پنجمین فرزند آیت الله العظمی [[میرزا حسن موسوی بجنوردی]]( زاده 1277ش/1898م)، از مراجع تقلید و علمای ایرانی ساکن نجف بود. مادرش صدیقه بیگم، نوه دختری آیت الله العظمی [[سید ابوالحسن اصفهانی]] مرجع بزرگ دنیای تشیع و از شاگردان [[آخوند خراسانی]] بود. همسر او امیره فرهنگ، دختر آیت الله [[محمود انصاری قمی]] است. کاظم بجنوردی دارای چهار فرزند به نامهای حسن، حسین، علی و محسن است. برادر بزرگ او آیت الله [[سید محمد مهدی موسوی بجنوردی]] از مجتهدین و فضلای تهران و برادر کوچکش آیت الله [[سید محمد موسوی بجنوردی]] نیز از مجتهدین و علمای حوزه و استاد دانشگاه، که سالها عضو [[شورای عالی قضایی]] بود و همچنین پدر همسر آیت الله [[سید حسن خمینی]] می باشد. سومین برادر او حجت الاسلام جواد موسوی بجنوردی در سال 1362دار فانی را وداع کرد. دو خواهر او به نام های طاهره و فاطمه هستند.(مسی به رنگ شفق ، صص 12-13) |
|||
== خانواده == |
|||
در سال ۱۳۲۱ ش/ ۱۳۶۲ ق در شهر [[نجف]] در [[عراق]] در خانواده‌ای روحانی ایرانی‌الاصل به دنیا آمد. پدرش، [[میرزا حسن موسوی بجنوردی]]، از دانشمندان و مراجع تشیع و مادرش نوادهٔ [[سید ابوالحسن اصفهانی]]، مرجع شیعه بود. وی داماد آیت‌الله [[محمود انصاری قمی]]، از علمای مشهور تهران و نجف، است. برادر بزرگ او، [[سید محمدمهدی بجنوردی]]، از فقهای تهران است. برادر کوچک‌ترش، [[سید محمد موسوی بجنوردی]]، نیز عضو [[شورای عالی قضایی]] در دههٔ ۱۳۶۰ بود. |
|||
== تحصیلات == |
== تحصیلات == |
||
کاظم بجنوردی تحصیلات خود را تا کلاس نهم در مدرسه علوی ایرانیان نجف ادامه داد. همزمان از نوجوانی هم به فراگیری دروس حوزوی روی آورد. او دروس مقدماتی را نزد پدرش و آیت الله [[سید محمد فیروزآبادی]] فراگرفت و در سال 1339 برای تکمیل تحصیلات متوسطه به [[تهران]] آمد و در آنجا ضمن ادامه تحصیلات حوزوی به ویژه در فلسفه و کلام موفق به اخذ دیپلم شد.(مسی به رنگ شفق، صص 13 و 17) |
|||
سیدکاظم در شهر نجف رشد کرد و به تحصیل علم پرداخت. وی همزمان علوم قدیم و جدید را فرا می‌گرفت و به ویژه در [[حوزه نجف]] از محضر استادان سود می‌برد و از همان ایام به علوم عقلی و فلسفی علاقه وافر نشان می‌داد. در سال ۱۳۳۹ به میهن نیاکانش [[ایران]] آمد و ساکن [[قم]] شد. سپس در [[مدرسه سپهسالار|مدرسهٔ سپهسالار]] تحصیلات حوزوی را پی گرفت. |
|||
== |
== فعالیت سیاسی == |
||
کاظم بجنوردی زاده دهه بیست خورشیدی است و دوران کودکی تا نوجوانی‌اش مصادف با اشغال ایران توسط [[متفقین]]، [[ملی شدن صنعت نفت]] و [[کودتای 28 مرداد]] 1332 بود. در سطح جهانی هم این دوره، عصر نهضتهای رهایی‌بخش علیه استعمارگران و وابستگانشان، جنگهای چریکی و انقلابهای چپ‌گرایان در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین بود. محیط زندگی او در [[عراق]] هم به شدت تحت تأثیر چنین فضایی بود. او هم مانند بسیاری از هم نسلانش از همان ابتدا به مباحث سیاسی علاقه‌مند شد. در عراق آن زمان، فعالیت گروههای چپ که نهایتاً با کودتای [[عبدالکریم قاسم]] در 1337ش/1958م به پیروزی رسیدند، بسیار چشمگیر بود. همچنین گروههای مذهبی از گونه [[اخوان‌المسلمین]] و [[حزب الدعوه الاسلامی]] هم فعالیت گسترده‌ای داشتند. کاظم بجنوردی جوان هم جذب حزب الدعوه شد و اصول اسلام سیاسی و فعالیت تشکیلاتی را در کلاسهای رهبران فکری این حزب فراگرفت و همزمان به مطالعه کتابهای چپ و اسلامی پرداخت (مسی به رنگ شفق، صص 13-18) |
|||
بجنوردی همانند برخی از ایرانیان مقیم عراق که در فعالیتهای مذهبی، سیاسی واجتماعی شرکت می‌کردند، وی نیز در ۱۶ سالگی با عضویت در [[حزب الدعوه الاسلامی]] در عراق وارد کارهای تشکیلاتی شد. وی با وجود سن کم توانست از خود تواناییهای زیادی نشان دهد که نتیجه آن بهره جستن از وی در بسیاری از زمینه‌ها و به عنوان صاحب نظر بود. |
|||
== تأسیس حزب ملل اسلامی == |
== تأسیس حزب ملل اسلامی == |
||
کاظم بجنوردی مدت کوتاهی پس از بازگشت به ایران، [[حزب ملل اسلامی]] را با رویکرد مبارزه مسلحانه برای براندازی [[رژیم پهلوی]] و برپایی [[جمهوری اسلامی]] تأسیس کرد. این حزب، نخستین تشکیلات سیاسی داخل ایران بود که با الهام از نهضتهای رهایی بخش آن روزگار، به‌ویژه آمریکای لاتین، مشی مسلحانه را برای فعالیت برگزید و در این زمینه پیشگام سایر حرکتهای چپ و اسلامی محسوب می‌شود (مسی به رنگ شفق، 21-28) |
|||
وی با الهام از [[حزب الدعوه الاسلامیه]] و حوادث و جریانات سیاسی عراق و جهان به پایه‌ریزی سازمان و گروهی مخفی با هدف قیام مسلحانه و تشکیل حکومت اسلامی اقدام کرد. در سال ۱۳۴۱ [[حزب ملل اسلامی]] را با هدف براندازی رژیم سلطنتی و تشکیل [[حکومت اسلامی]] با مشی مسلحانه و قهرآمیز پایه گذارد و رهبری آن را به دست گرفت. |
|||
== دستگیری و محکومیت == |
== دستگیری و محکومیت == |
||
تشکیلات حزب ملل، در پاییز 1344 لو رفت و بیشتر اعضای آن بازداشت شدند. کاظم بجنوردی و چند تن از دوستان او نیز در جریان یک درگیری مسلحانه در کوههای شمال تهران دستگیر شده (مسی به رنگ شفق، 59-81) و برای 55 نفر از آنان کیفر خواست صادر شد (روزنامه اطلاعات، مورخ 2 بهمن 1344). سرانجام پس از 21 جلسه محاکمه رأی دادگاه در 15 اسفند 1344 صادر و بر اساس آن کاظم بجنوردی به اعدام محکوم شد و برای سایر اعضاء هم احکام سنگینی تعیین گردید (دادگاه نظامی بدوی مربوط به حزب ملل اسلامی، صص 4-12) به دنبال اعتراضات [[کنفدراسیون دانشجویان ایرانی]] مقیم خارج و شخصیتهایی همچون [[ژان پل سارتر]] و مراجع نجف و قم، به ویژه وساطت آیت‌الله العظمی [[محسن حکیم]]، سرانجام به دستور [[شاه|محمدرضا پهلوی]] حکم اعدام به حبس ابد تغییر یافت (مسی به رنگ شفق، صص 111-116). به دنبال آن، بجنوردی 13 سال در زندان شاهنشاهی بود تا اینکه در آستانه [[انقلاب اسلامی]] درآبان 1357 همراه با همه زندانیان سیاسی آن روزگار در حالیکه چند سالی بود که دیگر به مبارزه مسلحانه باور نداشت و طرفدار دمکراسی شده بود از زندان آزاد شد. |
|||
در سال ۱۳۴۴ با افشای تشکیلات، همراه با جمعی از افراد حزب، به کوههای [[شاه آباد]] پناه برد ولی پس از محاصره توسط [[ساواک]]، دستگیر و به اعدام محکوم شد. بر اثر تلاش [[کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی-اتحادیه ملی|کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور]]، [[ژان‌پل سارتر]] در نامهای خطاب به [[شاه]]، و جمعی از علماء خواهان آزادی وی می‌شوند.<ref>[http://www.cgie.org.ir/showbuilderB.asp?id=203 گفتگوی همبستگی با سید کاظم موسوی بجنوردی]</ref> سیاستمداران مخالف شاه و روحانیت از جمله [[محسن حکیم|آیت‌الله محسن حکیم]] نیز آزادی وی را خواستار شده بودند که در اثر این تلاش‌ها محکومیت وی به [[حبس ابد]] تقلیل یافت. |
|||
== مسئولیتها در جمهوری اسلامی == |
|||
== فعالیتهای پس از پیروزی انقلاب == |
|||
کاظم بجنوردی پس از انقلاب اسلامی عهده‌دار مسئولیتهای مختلفی شد. او عضو کمیته مرکزی [[حزب جمهوری اسلامی]] و استاندار اصفهان شد و پس از آن، نماینده [[دوره اول مجلس شورای اسلامی|اولین دوره مجلس شورای اسلامی]] از تهران گردید. در سال 1362 او با اینکه هنوز عضو مجلس بود از مسئولیتهای سیاسی و اجرایی به تدریج کناره گرفت و [[مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی|مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی)]] را تأسیس کرد. او از جدی‌ترین حامیان [[سید محمد خاتمی]] در انتخابات دوم خرداد 1376 بود و پس از پیروزی او به سمت مشاور رئیس جمهور در امور فرهنگی و ریاست [[سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران]] منصوب شد و تا سال 1384 در این سمت باقی ماند. او همواره یکی از نزدیک‌ترین افراد به سید محمد خاتمی بوده است. (مسی به رنگ شفق، صص 201، 210، 251، 295 و 316 و سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی) |
|||
مدتی استانداری [[اصفهان]] را بر عهده داشت. نمایندهٔ مردم تهران در [[دوره نخست مجلس شورای اسلامی|اولین دوره مجلس شورای اسلامی]] بود. در سال ۱۳۶۲ به تأسیس [[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] اقدام و ادارهٔ آن را بر عهده گرفت. |
|||
پس از انتخاب [[محمد خاتمی]] به ریاست‌جمهوری در ۱۳۷۶ جایگزین او در سمت رئیس [[سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران|سازمان اسناد و کتابخانه ملی]] شد و تا ۱۳۸۴ این سمت را بر عهده داشت. در زمان ریاست جمهوری [[خاتمی]] مشاور وی در مسائل مختلف و به ویژه در مسئله [[فناوری اطلاعات]] بود. |
|||
== مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی == |
|||
این مرکز علمی و پژوهشی غیر دولتی که در سال 1362 توسط سید محمدکاظم موسوی بجنوردی تأسیس شده، هم اکنون به یکی از بزرگ‌ترین مؤسسات فرهنگی جهان اسلام تبدیل گشته است. آنچنانکه خود او در خاطراتش آورده، در سالهای زندان به ناکارایی فعالیت مسلحانه و کارآمدی و پایداری فرهنگ پی برده و اندیشه ایجاد چنین مرکزی در ذهنش شکل گرفته است. جالب آنجاست که ساختمان بزرگ مرکز دائرةالمعارف، در تپه‌های [[دارآباد]] تهران قرار دارد که در سال 1344 موسوی بجنوردی در آن، اسلحه به دست، دستگیر شد. او در اوج سالهای انقلاب و جنگ و در دوره غربت و عسرت فرهنگ، از سیاست فاصله گرفت و این مرکز را ایجاد کرد و در آن گروه بزرگی از دانشمندان و فرهنگ دوستان ایرانی مانند [[عبدالحسین زرین‌کوب]]، [[عباس زریاب خویی]]، [[شرف‌الدین خراسانی]]، [[احمد تفضلی]]، [[ایرج افشار]] و دهها چهره مشهور دیگر را که پس از [[انقلاب فرهنگی]] به حاشیه رفته بودند، جمع کرد و زمینه کار و فعالیت آنان را فراهم نمود.(مسی به رنگ شفق، صص 294-320، باستانی پاریزی، روزنامه اطلاعات، 24 دی 1391) این حلقه فرهنگی به کمک دهها پژوهشگر جوان ابتدا به تدوین [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] همت گماشت که تا کنون 23 جلد فارسی، 9 جلد ترجمه عربی و 6 جلد ترجمه انگلیسی از آن منتشر شده است. در سالهای بعد با وجود اینکه بسیاری از آن بزرگان از دنیا رفتند ولی چون در دوره حیاتشان نیروهای زبده‌ای را پرورش دادند، راه آنان ادامه یافت و مرکز، تحت مدیریت سید محمدکاظم موسوی بجنوردی و در پرتو ویژگیهای شخصیتی و خانوادگی او راه ترقی و شکوفایی را پیمود. این مرکز هم‌اکنون دارای کتابخانه‌ای با بیش از نهصد هزار جلد کتاب است و در آن پروژه‌های بزرگی مانند [[دانشنامه ایران]]، [[دانشنامه فرهنگ مردم ایران]] و ... در حال انجام است. آخرین کار منتشر شده توسط مرکز [[تاریخ جامع ایران]] در 20 جلد بود که با استقبال گسترده روبرو شد (سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی). |
|||
== فعالیتهای علمی == |
|||
* سرویراستار مجموعه [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] از 1362 تاکنون |
|||
* سرویراستار مجموعۀ [[دانشنامۀ ایران]] از 1376 تاکنون |
|||
* سرپرست و عضو برد علمی [[Encyclopaedia Islamica]] |
|||
* سرپرست علمی مجموعۀ [[دانشنامۀ تهران بزرگ]] از 1386 تاکنون |
|||
* سرویراستار [[دانشنامه فرهنگ مردم ایران]] از 1384 تاکنون |
|||
* سرویراستار مجموعۀ [[دائرةالمعارف الاسلامیة الکبری]] از 1370 تاکنون |
|||
* سرپرست علمی [[تاریخ جامع ایران]]، [[جغرافیای جامع ایران]] و... |
|||
== تألیفات == |
|||
* (مترجم) اقتصاد ما یا بررسیهایی دربارۀ مکتب اقتصادی اسلام، تهران، برهان، مؤسسه انتشارات اسلامی، 1357 ش |
|||
* طرح دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1363ش؛ |
|||
* دائرة المعارف بزرگ اسلامی، (22 جلد) زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1367 به بعد؛ |
|||
* دائرةالمعارف الاسلامیة الکبری، (9جلد) زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1370 به بعد؛ |
|||
* خاطرات، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1378ش؛ |
|||
* مسی به رنگ شفق (خاطرات)، گردآورنده علی‌اکبر رنجبر کرمانی، نشر نی، 1381ش |
|||
* دانشنامه ایران، (4 جلد) زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1384 به بعد؛ |
|||
* اسلام، پژوهشی تاریخی و فرهنگی (مجموعه مقالات)، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1384ش؛ |
|||
* نشست تخصصی حزب ملل اسلامی، مجموعه سخنرانیها و ضمایم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی؛ موزه عبرت ایران، 1385ش؛ |
|||
* ایران: تاریخ، فرهنگ، هنر (مجموعه مقالات)، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1385ش؛ |
|||
* [[بوعلی سینا]]، شیخ الرئیس ابوعلی حسین بن عبدالله فیلسوف و پزشک نامدار ایرانی (مجموعه مقالات)، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1388ش؛ |
|||
* [[حافظ]] (زندگی و اندیشه)، اصغر دادبه، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1391ش؛ |
|||
* دانشنامه فرهنگ مردم ایران، (4 جلد) گروه ویراستاران علمی، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی،1391 به بعد |
|||
* دانشنامه تهران بزرگ، (3جلد) ویراستار علی کرم همدانی، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1392ش؛ |
|||
* تاریخ جامع ایران، (20 جلد)، سرویراستاران: دکتر سید‌صادق سجادی، دکتر حسن رضائی باغ‌بیدی و دکتر محمود جعفری دهقی زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1394ش؛ (سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی) |
|||
== منابع == |
== منابع == |
||
| خط ۲۸: | خط ۵۴: | ||
* [http://www.cgie.org.ir/fa/page/cheifeditor وب‌گاه مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی] |
* [http://www.cgie.org.ir/fa/page/cheifeditor وب‌گاه مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی] |
||
* [http://mtif.ir/p/person/41859/سید-محمدکاظم-موسوی-بجنوردی وب‌گاه بنیاد محقق طباطبائی] |
* [http://mtif.ir/p/person/41859/سید-محمدکاظم-موسوی-بجنوردی وب‌گاه بنیاد محقق طباطبائی] |
||
* مسی به رنگ شفق (خاطرات)، گردآورنده علی‌اکبر رنجبر کرمانی، نشر نی، 1381ش |
|||
* خاطرات، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1378ش؛ |
|||
* نشست تخصصی حزب ملل اسلامی، مجموعه سخنرانیها و ضمایم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی؛ موزه عبرت ایران، 1385ش؛ |
|||
* دادگاه نظامی بدوی مربوط به حزب ملل اسلامی، کتابخانه مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی |
|||
* روزنامه اطلاعات، سال 40 شماره 11888، مورخه 2 بهمن 1344 |
|||
* روزنامه اطلاعات، مورخه 24 دی 1391، مقاله گنجی در طلسم قلعه خورشید نوشته محمد ابراهیم باستانی پاریزی |
|||
{{دانشگاه خوارزمی}} |
|||
{{نمایندگان تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در دوره دهم مجلس شورای اسلامی}} |
{{نمایندگان تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در دوره دهم مجلس شورای اسلامی}} |
||
نسخهٔ ۳۰ نوامبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۱:۲۸
سید محمدکاظم موسوی بجنوردی (زادهٔ ۱۳۲۱ در شهر نجف) از سیاستمداران و اندیشمندان ایرانی است. او مؤسس و رهبر حزب ملل اسلامی، از مؤسسین حزب جمهوری اسلامی و عضو کمیته مرکزی آن، استاندار اصفهان در سال آغازین انقلاب، نماینده تهران در دوره اول مجلس شورای اسلامی، بنیانگذار و رئیس مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی ( مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی )، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در دوره ریاست جمهوری سید محمد خاتمی(1376-1384) و هشت سال مشاور فرهنگی ایشان بود.
زندگی شخصی و خانوادگی
کاظم بجنوردی در سال 1321ش/1942م در خانواده ای روحانی در شهر نجف به دنیا آمد. او پنجمین فرزند آیت الله العظمی میرزا حسن موسوی بجنوردی( زاده 1277ش/1898م)، از مراجع تقلید و علمای ایرانی ساکن نجف بود. مادرش صدیقه بیگم، نوه دختری آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی مرجع بزرگ دنیای تشیع و از شاگردان آخوند خراسانی بود. همسر او امیره فرهنگ، دختر آیت الله محمود انصاری قمی است. کاظم بجنوردی دارای چهار فرزند به نامهای حسن، حسین، علی و محسن است. برادر بزرگ او آیت الله سید محمد مهدی موسوی بجنوردی از مجتهدین و فضلای تهران و برادر کوچکش آیت الله سید محمد موسوی بجنوردی نیز از مجتهدین و علمای حوزه و استاد دانشگاه، که سالها عضو شورای عالی قضایی بود و همچنین پدر همسر آیت الله سید حسن خمینی می باشد. سومین برادر او حجت الاسلام جواد موسوی بجنوردی در سال 1362دار فانی را وداع کرد. دو خواهر او به نام های طاهره و فاطمه هستند.(مسی به رنگ شفق ، صص 12-13)
تحصیلات
کاظم بجنوردی تحصیلات خود را تا کلاس نهم در مدرسه علوی ایرانیان نجف ادامه داد. همزمان از نوجوانی هم به فراگیری دروس حوزوی روی آورد. او دروس مقدماتی را نزد پدرش و آیت الله سید محمد فیروزآبادی فراگرفت و در سال 1339 برای تکمیل تحصیلات متوسطه به تهران آمد و در آنجا ضمن ادامه تحصیلات حوزوی به ویژه در فلسفه و کلام موفق به اخذ دیپلم شد.(مسی به رنگ شفق، صص 13 و 17)
فعالیت سیاسی
کاظم بجنوردی زاده دهه بیست خورشیدی است و دوران کودکی تا نوجوانی‌اش مصادف با اشغال ایران توسط متفقین، ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28 مرداد 1332 بود. در سطح جهانی هم این دوره، عصر نهضتهای رهایی‌بخش علیه استعمارگران و وابستگانشان، جنگهای چریکی و انقلابهای چپ‌گرایان در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین بود. محیط زندگی او در عراق هم به شدت تحت تأثیر چنین فضایی بود. او هم مانند بسیاری از هم نسلانش از همان ابتدا به مباحث سیاسی علاقه‌مند شد. در عراق آن زمان، فعالیت گروههای چپ که نهایتاً با کودتای عبدالکریم قاسم در 1337ش/1958م به پیروزی رسیدند، بسیار چشمگیر بود. همچنین گروههای مذهبی از گونه اخوان‌المسلمین و حزب الدعوه الاسلامی هم فعالیت گسترده‌ای داشتند. کاظم بجنوردی جوان هم جذب حزب الدعوه شد و اصول اسلام سیاسی و فعالیت تشکیلاتی را در کلاسهای رهبران فکری این حزب فراگرفت و همزمان به مطالعه کتابهای چپ و اسلامی پرداخت (مسی به رنگ شفق، صص 13-18)
تأسیس حزب ملل اسلامی
کاظم بجنوردی مدت کوتاهی پس از بازگشت به ایران، حزب ملل اسلامی را با رویکرد مبارزه مسلحانه برای براندازی رژیم پهلوی و برپایی جمهوری اسلامی تأسیس کرد. این حزب، نخستین تشکیلات سیاسی داخل ایران بود که با الهام از نهضتهای رهایی بخش آن روزگار، به‌ویژه آمریکای لاتین، مشی مسلحانه را برای فعالیت برگزید و در این زمینه پیشگام سایر حرکتهای چپ و اسلامی محسوب می‌شود (مسی به رنگ شفق، 21-28)
دستگیری و محکومیت
تشکیلات حزب ملل، در پاییز 1344 لو رفت و بیشتر اعضای آن بازداشت شدند. کاظم بجنوردی و چند تن از دوستان او نیز در جریان یک درگیری مسلحانه در کوههای شمال تهران دستگیر شده (مسی به رنگ شفق، 59-81) و برای 55 نفر از آنان کیفر خواست صادر شد (روزنامه اطلاعات، مورخ 2 بهمن 1344). سرانجام پس از 21 جلسه محاکمه رأی دادگاه در 15 اسفند 1344 صادر و بر اساس آن کاظم بجنوردی به اعدام محکوم شد و برای سایر اعضاء هم احکام سنگینی تعیین گردید (دادگاه نظامی بدوی مربوط به حزب ملل اسلامی، صص 4-12) به دنبال اعتراضات کنفدراسیون دانشجویان ایرانی مقیم خارج و شخصیتهایی همچون ژان پل سارتر و مراجع نجف و قم، به ویژه وساطت آیت‌الله العظمی محسن حکیم، سرانجام به دستور محمدرضا پهلوی حکم اعدام به حبس ابد تغییر یافت (مسی به رنگ شفق، صص 111-116). به دنبال آن، بجنوردی 13 سال در زندان شاهنشاهی بود تا اینکه در آستانه انقلاب اسلامی درآبان 1357 همراه با همه زندانیان سیاسی آن روزگار در حالیکه چند سالی بود که دیگر به مبارزه مسلحانه باور نداشت و طرفدار دمکراسی شده بود از زندان آزاد شد.
مسئولیتها در جمهوری اسلامی
کاظم بجنوردی پس از انقلاب اسلامی عهده‌دار مسئولیتهای مختلفی شد. او عضو کمیته مرکزی حزب جمهوری اسلامی و استاندار اصفهان شد و پس از آن، نماینده اولین دوره مجلس شورای اسلامی از تهران گردید. در سال 1362 او با اینکه هنوز عضو مجلس بود از مسئولیتهای سیاسی و اجرایی به تدریج کناره گرفت و مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی) را تأسیس کرد. او از جدی‌ترین حامیان سید محمد خاتمی در انتخابات دوم خرداد 1376 بود و پس از پیروزی او به سمت مشاور رئیس جمهور در امور فرهنگی و ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران منصوب شد و تا سال 1384 در این سمت باقی ماند. او همواره یکی از نزدیک‌ترین افراد به سید محمد خاتمی بوده است. (مسی به رنگ شفق، صص 201، 210، 251، 295 و 316 و سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی)
مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
این مرکز علمی و پژوهشی غیر دولتی که در سال 1362 توسط سید محمدکاظم موسوی بجنوردی تأسیس شده، هم اکنون به یکی از بزرگ‌ترین مؤسسات فرهنگی جهان اسلام تبدیل گشته است. آنچنانکه خود او در خاطراتش آورده، در سالهای زندان به ناکارایی فعالیت مسلحانه و کارآمدی و پایداری فرهنگ پی برده و اندیشه ایجاد چنین مرکزی در ذهنش شکل گرفته است. جالب آنجاست که ساختمان بزرگ مرکز دائرةالمعارف، در تپه‌های دارآباد تهران قرار دارد که در سال 1344 موسوی بجنوردی در آن، اسلحه به دست، دستگیر شد. او در اوج سالهای انقلاب و جنگ و در دوره غربت و عسرت فرهنگ، از سیاست فاصله گرفت و این مرکز را ایجاد کرد و در آن گروه بزرگی از دانشمندان و فرهنگ دوستان ایرانی مانند عبدالحسین زرین‌کوب، عباس زریاب خویی، شرف‌الدین خراسانی، احمد تفضلی، ایرج افشار و دهها چهره مشهور دیگر را که پس از انقلاب فرهنگی به حاشیه رفته بودند، جمع کرد و زمینه کار و فعالیت آنان را فراهم نمود.(مسی به رنگ شفق، صص 294-320، باستانی پاریزی، روزنامه اطلاعات، 24 دی 1391) این حلقه فرهنگی به کمک دهها پژوهشگر جوان ابتدا به تدوین دائرةالمعارف بزرگ اسلامی همت گماشت که تا کنون 23 جلد فارسی، 9 جلد ترجمه عربی و 6 جلد ترجمه انگلیسی از آن منتشر شده است. در سالهای بعد با وجود اینکه بسیاری از آن بزرگان از دنیا رفتند ولی چون در دوره حیاتشان نیروهای زبده‌ای را پرورش دادند، راه آنان ادامه یافت و مرکز، تحت مدیریت سید محمدکاظم موسوی بجنوردی و در پرتو ویژگیهای شخصیتی و خانوادگی او راه ترقی و شکوفایی را پیمود. این مرکز هم‌اکنون دارای کتابخانه‌ای با بیش از نهصد هزار جلد کتاب است و در آن پروژه‌های بزرگی مانند دانشنامه ایران، دانشنامه فرهنگ مردم ایران و ... در حال انجام است. آخرین کار منتشر شده توسط مرکز تاریخ جامع ایران در 20 جلد بود که با استقبال گسترده روبرو شد (سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی).
فعالیتهای علمی
- سرویراستار مجموعه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی از 1362 تاکنون
- سرویراستار مجموعۀ دانشنامۀ ایران از 1376 تاکنون
- سرپرست و عضو برد علمی Encyclopaedia Islamica
- سرپرست علمی مجموعۀ دانشنامۀ تهران بزرگ از 1386 تاکنون
- سرویراستار دانشنامه فرهنگ مردم ایران از 1384 تاکنون
- سرویراستار مجموعۀ دائرةالمعارف الاسلامیة الکبری از 1370 تاکنون
- سرپرست علمی تاریخ جامع ایران، جغرافیای جامع ایران و...
تألیفات
- (مترجم) اقتصاد ما یا بررسیهایی دربارۀ مکتب اقتصادی اسلام، تهران، برهان، مؤسسه انتشارات اسلامی، 1357 ش
- طرح دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1363ش؛
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی، (22 جلد) زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1367 به بعد؛
- دائرةالمعارف الاسلامیة الکبری، (9جلد) زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1370 به بعد؛
- خاطرات، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1378ش؛
- مسی به رنگ شفق (خاطرات)، گردآورنده علی‌اکبر رنجبر کرمانی، نشر نی، 1381ش
- دانشنامه ایران، (4 جلد) زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1384 به بعد؛
- اسلام، پژوهشی تاریخی و فرهنگی (مجموعه مقالات)، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1384ش؛
- نشست تخصصی حزب ملل اسلامی، مجموعه سخنرانیها و ضمایم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی؛ موزه عبرت ایران، 1385ش؛
- ایران: تاریخ، فرهنگ، هنر (مجموعه مقالات)، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1385ش؛
- بوعلی سینا، شیخ الرئیس ابوعلی حسین بن عبدالله فیلسوف و پزشک نامدار ایرانی (مجموعه مقالات)، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1388ش؛
- حافظ (زندگی و اندیشه)، اصغر دادبه، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1391ش؛
- دانشنامه فرهنگ مردم ایران، (4 جلد) گروه ویراستاران علمی، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی،1391 به بعد
- دانشنامه تهران بزرگ، (3جلد) ویراستار علی کرم همدانی، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1392ش؛
- تاریخ جامع ایران، (20 جلد)، سرویراستاران: دکتر سید‌صادق سجادی، دکتر حسن رضائی باغ‌بیدی و دکتر محمود جعفری دهقی زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1394ش؛ (سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی)
منابع
 |
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به سید محمدکاظم موسوی بجنوردی در ویکیگفتاورد موجود است. |
- وب‌گاه مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
- وب‌گاه بنیاد محقق طباطبائی
- مسی به رنگ شفق (خاطرات)، گردآورنده علی‌اکبر رنجبر کرمانی، نشر نی، 1381ش
- خاطرات، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1378ش؛
- نشست تخصصی حزب ملل اسلامی، مجموعه سخنرانیها و ضمایم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی؛ موزه عبرت ایران، 1385ش؛
- دادگاه نظامی بدوی مربوط به حزب ملل اسلامی، کتابخانه مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
- روزنامه اطلاعات، سال 40 شماره 11888، مورخه 2 بهمن 1344
- روزنامه اطلاعات، مورخه 24 دی 1391، مقاله گنجی در طلسم قلعه خورشید نوشته محمد ابراهیم باستانی پاریزی
- اعضای حزب جمهوری اسلامی
- اعضای حزب ملل اسلامی
- افراد زنده
- اهالی بجنورد
- افراد ایرانی عراقیتبار
- اهالی نجف
- خاندان موسوی
- دانشآموختگان مدرسه سپهسالار
- رئیسان کتابخانه ملی ایران
- زادگان ۱۳۲۱
- زادگان ۱۹۴۲ (میلادی)
- زندانیان اهل ایران
- نمایندگان تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر در مجلس شورای اسلامی
- نمایندگان دوره اول مجلس شورای اسلامی
- نویسندگان مرد اهل ایران