دوبیتی: تفاوت میان نسخه‌ها
خنثی‌سازی ویرایش 24573226 و پیش از آن توسط 173.212.215.209 (بحث): فاقد سرشناسی، بی‌طرفی / القاب و |
تمیزکاری / ابرابزار |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
'''دو دوبیتی از بابا طاهر:'''<ref name="واژه">{{یادکرد | کتاب= واژه نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد اوّل| نویسنده= ستایشگر، مهدی| ناشر= اطلاعات| چاپ=دوّم| شهر=تهران| سال=۱۳۸۱| صفحه=ص۴۶۴ شابک=964-423-305-0}}</ref> |
'''دو دوبیتی از بابا طاهر:'''<ref name="واژه">{{یادکرد | کتاب= واژه نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد اوّل| نویسنده= ستایشگر، مهدی| ناشر= اطلاعات| چاپ=دوّم| شهر=تهران| سال=۱۳۸۱| صفحه=ص۴۶۴ شابک=964-423-305-0}}</ref> |
||
{{ |
{{بزرگ|{{شعر|نستعلیق}} |
||
{{ب|مکن کاری که بر پا سنگت آیو|جهان با این فراخی تنگت آیو}} |
{{ب|مکن کاری که بر پا سنگت آیو|جهان با این فراخی تنگت آیو}} |
||
{{ب|چو فردا نامه‌خوانان نامه خوانند|تو را از |
{{ب|چو فردا نامه‌خوانان نامه خوانند|تو را از نامهٔ خود ننگت آیو}} |
||
{{پایان شعر}}}} |
{{پایان شعر}}}} |
||
{{وسط|* |
{{وسط|* * *}} |
||
{{ |
{{بزرگ|{{شعر|نستعلیق}} |
||
{{ب|دل عاشق به پیغامی بسازه|خمارآلوده با جامی بسازه}} |
{{ب|دل عاشق به پیغامی بسازه|خمارآلوده با جامی بسازه}} |
||
{{ب|مرا کیفیت چشم تو کافی است|ریاضت‌کش به بادامی بسازه}} |
{{ب|مرا کیفیت چشم تو کافی است|ریاضت‌کش به بادامی بسازه}} |
||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
== تاریخچه == |
== تاریخچه == |
||
دوبیتی در قدیم به فهلویات تعبیر |
دوبیتی در قدیم به فهلویات تعبیر می‌شده‌است؛ که از این میان می‌توان به فهلوی نامدار [[شیخ صفی الدین اردبیلی]] که به اردبیلی در [[سده ۷ (قمری)|سده هفتم]] و [[سده ۸ (قمری)|سده هشتم]] سروده شده، اشاره نمود. این نوع شعر در دوره [[ساسانیان]] نیز معمول بوده و آن را ''ترانک'' می‌نامیدند.<ref name="واژه" /> [[ابواسحاق انصاری تلمسانی]] (۱۲۱۲–۱۳۰۰م) فقیه و ادیب [[عربی]] [[اندلسی]] ''مقالة فی علم العروض الدوبیتی'' نگاشت و در آن فنِّ شعریِ دوبیتی در زبان فارسی و عربی را بررسی نمود.<ref>{{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=زرکلی|نام=خیرالدین|پیوند نویسنده=خیرالدین زرکلی|مقاله=التلمسانی|دانشنامه=[[الأعلام]]|جلد=۱|سال= ۲۰۰۲م|ناشر=دارالعلم للملایین|مکان=بیروت|صفحه=۳۳|نشانی =https://archive.org/download/WAQ99019/alam1.pdf|تاریخ بازبینی=۳۱ اکتبر ۲۰۱۶}}</ref> |
||
== وزن دوبیتی و رباعی == |
== وزن دوبیتی و رباعی == |
||
دوبیتی با [[رباعی]] در وزن تفاوت دارد. وزن دوبیتی ''بحر هزج مسدّس محذوف'' (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) است درحالیکه رباعی در وزن «لاحول ولا قوة الا بالله» با افاعیل (مفعول مفاعیلُ مفاعیلُ فَعَل) و افاعیل دیگر از این وزن است. نویسنده [[قابوس نامه]] دوبیتی را مرکب از دو بیت می‌داند که به وزن رباعی نباشد.<ref name="واژه"/> |
دوبیتی با [[رباعی]] در وزن تفاوت دارد. وزن دوبیتی ''بحر هزج مسدّس محذوف'' (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) است درحالیکه رباعی در وزن «لاحول ولا قوة الا بالله» با افاعیل (مفعول مفاعیلُ مفاعیلُ فَعَل) و افاعیل دیگر از این وزن است. نویسنده [[قابوس نامه]] دوبیتی را مرکب از دو بیت می‌داند که به وزن رباعی نباشد.<ref name="واژه" /> |
||
== دوبیتی تک مطلعی == |
== دوبیتی تک مطلعی == |
||
گونه دیگر دوبیتی سبک '''[[دوبیتی تک مطلعی]]''' آیت که دوبیتی خُرادی نیز خوانده می‌شود که شمار چهارمصرعی آن نباید از بیست دوبیتی زنجیره‌ای کمتر باشد که مصرع اول آن‌ها واحداست و جملگی از قافیه یکسان برخوردارند، و این از محدودترین قالب‌های شعری درحوزه ادب فارسی است. مطلع نخستین نیم‌بند هرپاره یا مصرع شعراست همهٔ انواع شعر یک مطلع را یکبار در گونهٔ خود می‌آورند اما در دوبیتی تک مطلعی تا بیست مصرع نخستین متن و سروده یا قافیهٔ آن |
گونه دیگر دوبیتی سبک '''[[دوبیتی تک مطلعی]]''' آیت که دوبیتی خُرادی نیز خوانده می‌شود که شمار چهارمصرعی آن نباید از بیست دوبیتی زنجیره‌ای کمتر باشد که مصرع اول آن‌ها واحداست و جملگی از قافیه یکسان برخوردارند، و این از محدودترین قالب‌های شعری درحوزه ادب فارسی است. مطلع نخستین نیم‌بند هرپاره یا مصرع شعراست همهٔ انواع شعر یک مطلع را یکبار در گونهٔ خود می‌آورند اما در دوبیتی تک مطلعی تا بیست مصرع نخستین متن و سروده یا قافیهٔ آن بعینه تکرار می‌شود. نکته اصلی این گونه دوبیتی زنجیره‌ای ودارای وحدت موضوع بودن آن بدون خروج از قالب وزن و قافیهٔ بیت اول و تکیه اصلی پیوسته بر مصرع معیار است.<ref>مقدمه دیوان غمانه ص2</ref> |
||
== دوبیتی سرایان == |
== دوبیتی سرایان == |
||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
== پانویس == |
== پانویس == |
||
{{پانویس}} |
{{پانویس|۲}} |
||
{{شعر ۲}} |
{{شعر ۲}} |
||
نسخهٔ ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۸، ساعت ۰۷:۴۶
دوبیتی (نام دیگر:فهلویات) از قالب‌های ریشه‌دار شعر پارسی است. دوبیتی شعری یازده هجایی مرکب از چهار مصرع است که همه بر یک قافیه (جز مصرع سوم که آوردن قافیه در آن اختیاری است) می‌باشند. دوبیتی وزن تکامل یافته و عروضی شده نوعی از ترانه‌های دوازده هجایی قدیم ایران است. نامدارترین وزن دوبیتی بحر هزج مسدّس محذوف (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) و مشهورترین شاعر بر وزن نام برده، باباطاهر عریان است. باباطاهر و فایز دشتی بزرگترین دوبیتی‌سرایان ایرانی‌اند.[۱]
دو دوبیتی از بابا طاهر:[۲]
| مکن کاری که بر پا سنگت آیو | جهان با این فراخی تنگت آیو | |
| چو فردا نامه‌خوانان نامه خوانند | تو را از نامهٔ خود ننگت آیو |
| دل عاشق به پیغامی بسازه | خمارآلوده با جامی بسازه | |
| مرا کیفیت چشم تو کافی است | ریاضت‌کش به بادامی بسازه |
تاریخچه
دوبیتی در قدیم به فهلویات تعبیر می‌شده‌است؛ که از این میان می‌توان به فهلوی نامدار شیخ صفی الدین اردبیلی که به اردبیلی در سده هفتم و سده هشتم سروده شده، اشاره نمود. این نوع شعر در دوره ساسانیان نیز معمول بوده و آن را ترانک می‌نامیدند.[۲] ابواسحاق انصاری تلمسانی (۱۲۱۲–۱۳۰۰م) فقیه و ادیب عربی اندلسی مقالة فی علم العروض الدوبیتی نگاشت و در آن فنِّ شعریِ دوبیتی در زبان فارسی و عربی را بررسی نمود.[۳]
وزن دوبیتی و رباعی
دوبیتی با رباعی در وزن تفاوت دارد. وزن دوبیتی بحر هزج مسدّس محذوف (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) است درحالیکه رباعی در وزن «لاحول ولا قوة الا بالله» با افاعیل (مفعول مفاعیلُ مفاعیلُ فَعَل) و افاعیل دیگر از این وزن است. نویسنده قابوس نامه دوبیتی را مرکب از دو بیت می‌داند که به وزن رباعی نباشد.[۲]
دوبیتی تک مطلعی
گونه دیگر دوبیتی سبک دوبیتی تک مطلعی آیت که دوبیتی خُرادی نیز خوانده می‌شود که شمار چهارمصرعی آن نباید از بیست دوبیتی زنجیره‌ای کمتر باشد که مصرع اول آن‌ها واحداست و جملگی از قافیه یکسان برخوردارند، و این از محدودترین قالب‌های شعری درحوزه ادب فارسی است. مطلع نخستین نیم‌بند هرپاره یا مصرع شعراست همهٔ انواع شعر یک مطلع را یکبار در گونهٔ خود می‌آورند اما در دوبیتی تک مطلعی تا بیست مصرع نخستین متن و سروده یا قافیهٔ آن بعینه تکرار می‌شود. نکته اصلی این گونه دوبیتی زنجیره‌ای ودارای وحدت موضوع بودن آن بدون خروج از قالب وزن و قافیهٔ بیت اول و تکیه اصلی پیوسته بر مصرع معیار است.[۴]
دوبیتی سرایان
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ آرایه‌های ادبی (قالب‌های شعر، بیان و بدیع). (ISBN 964-05-0036-4)
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ستایشگر، مهدی (۱۳۸۱)، واژه نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد اوّل، تهران: اطلاعات، ص. ص۴۶۴ شابک=۹۶۴-۴۲۳-۳۰۵-۰ پارامتر
|چاپ=اضافه است (کمک) - ↑ زرکلی، خیرالدین (۲۰۰۲م). «التلمسانی». [[الأعلام]] (PDF). ج. ۱. بیروت: دارالعلم للملایین. ص. ۳۳. دریافت‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۶. تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک); تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک) - ↑ مقدمه دیوان غمانه ص2
منابع
- مصاحب، غلامحسین (به سرپرستی) (۱۳۸۳)، دائرةالمعارف فارسی، تهران: امیرکبیر، شابک ۹۶۴-۳۰۳-۰۴۵-۸ (جلد اول) مقدار
|شابک=را بررسی کنید: invalid character (کمک) پارامتر|چاپ=اضافه است (کمک)