شهادت ثالثه

شهادت ثالثه، یعنی سومین گواهی دادن؛ که بعد از شهادتین (دو گواهی دادن: شهادت دادن به توحید و نبوت)، شهادت دادن به امامت و ولایت علی بن ابی طالب است.

شهادتین، یا گواهی دادن به این‌که «خدایی جز خدای یکتا نیست» و «محمد رسول خداست» در مواضع مختلفی مطرح است:

1. هنگام اسلام آوردن، و گفتن شهادتین برای این کار
2. در تشهد نمازهای واجب و مستحب
3. در اذان و اقامه، پیش از نمازهای واجب

همه مسلمانان، از جمله شیعیان، معتقدند که گفتن «اشهد ان لا اله الا الله» و «اشهد انّ محمداً رسول‌الله» برای ورود به اسلام کفایت می‌کند، و نیز همین دو عبارت جزء اذان و اقامه و نیز تشهد نماز هستند.

مراجع تقلید شیعه هم معتقدند «اشهد انّ علیا ولی‌الله» جزء شهادتین اسلام، و نیز جزء تشهد و اذان نیست؛ ولی در مورد این‌که آیا گفتن آنها به عنوان استحباب جایز است یا نه:

• در مورد اذان: اکثر مراجع تقلید شیعه در رساله توضیح المسائل شان نوشته‌اند: «اشْهَدُ انَّ عَلِیّاً وَلِیُّ اللّٰهِ» جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از «اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّٰهِ»، بدون قصد ورود و جزئیت، به قصد قربت و به عنوان ذکر مطلق گفته شود؛ مانند صلوات بعد از «اشهد انّ محمّدا رسول اللّه». برخی مراجع تقلید معتقدند که این عبارت باید طوری گفته شود که شبیه جملات اذان و اقامه نگردد:
• سید موسی شبیری زنجانی: خوب است که پس از «اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّٰه» به قصد تیمن و تبرّک، شهادت به ولایت و امامت بلا فصل حضرت امیر المؤمنین و سایر معصومین علیهم السلام به نحوی که شبیه جملات اذان و اقامه نگردد؛ ذکر گردد.
• ناصر مکارم شیرازی: به قصد تبرّک گفته شود، لکن به صورتی که برای شنونده معلوم شود جزءِ آن نیست؛ مثلاً با تغییر تعداد یا کیفیت بیان آن. یا مثلاً گاهی بگویند و گاهی ترک نمایند تا جزئیّت از آن انتزاع و فهمیده نشود.

البته همراه با بیان این‌که شهادت به ولایت و امامت علی بن ابی طالب جزء اذان نیست، مراجع تقلید شیعه یادآوری کرده‌اند که امامت و ولایت امامان معصوم در تشیع از ارکان دین است، و اقرار و شهادت به آن شعار شیعه است:

• سید موسی شبیری زنجانی: … البته ولایت امیر المؤمنین و ائمهٔ معصومین علیهم السلام از ارکان ایمان است…
• حسین نوری همدانی: … چون در امثال زمان ما، شعار تشیع محسوب می‌شود، در هر جا که اظهار این شعار، مستحسن و لازم باشد، گفتن آن هم مستحسن و لازم است.
• محمدتقی بهجت فومنی: امّا اقرار به ولایت، اگر چه در غیر اذان باشد خوب است… و کاملترین عبارتی که در اینجا گفته می‌شود آن است که اقرار به خلیفه بودن یا وصی بودن حضرت امیر المؤمنین علیه السلام و ائمهٔ طاهرین علیهم السلام در آن باشد.
• آیت الله العظمی حسین وحید خراسانی: ولی چون ولایت آن حضرت مکمّل دین است، شهادت به آن در هر حال و از جمله بعد از «اشهد انّ محمّدا رسول اللّه» از أفضل قربات است.
• سید علی خامنه‌ای: گفتن «أشهد أنّ علياً ولي الله» به عنوان شعار تشيع خوب و مهم است و بايد به قصد قربت مطلقه گفته شود، ولى جزو اذان و اقامه نيست.
• میرزا جواد تبریزی: «شهادت بر ولایت علی علیه السلام و اولاد طاهرینش، جزء اذان و اقامه نیست، ولی شعار مذهب شیعه است.»
• در مورد تشهّد: در پاسخ به استفتایی در مورد جایز بودن شهادت دادن به ولایت علی در تشهد نماز،
• ناصر مکارم شیرازی می‌گوید: «نظر به اینکه ائمه معصومین (علیهم السلام) اجازه اضافه کردن شهادت ثالثه را نداده‌اند، این کار صحیح نیست و وظیفه ما در اینگونه موارد تبعیّت از دستورات معصومین (علیهم السلام) است.»
• روح‌الله خمینی گفته‌است: «باید تشهد نماز به همان‌طور که وارد شده و متعارف است خوانده شود.»
• میرزا جواد تبریزی می‌نویسد: «بنابر احتیاط واجب در نماز شهادت بر ولایت ترک شود، و اگر خواستند بگویند باید بعد از سلام آخر نماز بگویند.»
• در مورد اسلام آوردن: از دیدگاه شیعیان برای مسلمان شدن شهادتین کافیست اما علاوه بر شهادتین، شیعیان گواهی می‌دهند، که«(به عربی: اشهد انّ علیّا ولی‌الله)».
  برخی مراجع تقلید نیز معتقدند که شهادت ثالثه جزو اذان و اقامه است و گفتن آن واجب است.
• آیت الله العظمی سید صادق شیرازی می گوید: «شهادت ثالثه جزء اذان و اقامه است به این معنی که بدون آن اذان و اقامه ناقص است.»
• آیت الله العظمی سید محمد شیرازی می گوید: «(أشْهَدُ أنَّ عَلِياً وَليُّ الله) جزو اذان و اقامه است. و در رواياتى به آن اشاره شده كه در (الفقه) بيان نموده ايم.»
• سید محسن حکیم نیز معتقد است:در عصر کنونی شهادت ثالثه، شعار مذهب تشیع است، از این جهت از نظر شرعی مستحب و بلکه ممکن است واجب باشد.

زمان رایج شدن

میرزا جواد تبریزی در پاسخ به این سؤال که «"اشهد أن علیاً ولیّ اللّه" از کدام زمان در اذان رایج شده؟» می‌نویسد: گفتن «اشهد أن علیاً ولیّ اللّه- صلوات اللّه علیه-» از وقتی که شیعه از تقیه خارج شده رایج شد، و این شعار مذهب است.

جستارهای وابسته

• شهادتین
• امامت
• چهارده معصوم