تهاجم عراق به ایران (۱۳۵۹): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز ←‏جایگزینی با [[وپ:اشتباه|اشتباه‌یاب]]: هزارکیلومتر⟸هزار کیلومتر، پدیدآورد⟸پدید آورد، بستان⟸بستان (دشت آزادگان)
خط ۳: خط ۳:
عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ ([[۲۲ سپتامبر]] [[۱۹۸۰ (میلادی)|۱۹۸۰]]) حمله به ایران را آغاز کرد. نیروهای عراقی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده بودند که نواحی بزرگی از جنوب غرب ایران را اشغال کنند.
عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ ([[۲۲ سپتامبر]] [[۱۹۸۰ (میلادی)|۱۹۸۰]]) حمله به ایران را آغاز کرد. نیروهای عراقی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده بودند که نواحی بزرگی از جنوب غرب ایران را اشغال کنند.


در نخستین روزهای حمله ارتش عراق به خاک ایران، حدود سی هزارکیلومتر مربع از خاک ایران به اشغال ارتش عراق درآمد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.edalatkhahi.ir/000779.shtml |عنوان=مروری بر ۱۲ قطعنامه سازمان ملل در خصوص جنگ تحمیلی عراق علیه ایران|تاریخ بازدید=۱۳۸۸/۶/۴|تاریخ=۱۳۸۶/۷/۵ |نقل قول=خبرگزاری مهر | پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6DxyGUqPE | تاریخ بایگانی = ۲۶ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref> طی دو روز نخست حمله، نیروهای عراقی به هیچ یگان نظامی ایرانی که در حد تیپ باشد، برنخوردند. در واقع آن‌زمان ایران فقط دو لشکر از نیروهای مسلح و دو لشکر موتوریزه پیاده‌نظام در غرب کشور داشت که آن‌ها هم همگی از مرزها فاصله گرفته بودند.<!--<ref name=ToolAutoGenRef13 /> حذف یادکرد ناموجود توسط ربات --> در این روزها، واحدهای گوناگون نیروی زمینی ایران به دلیل از هم پاشیدگی با تأخیر توانستند خود را به جبهه جنوب برسانند. [[نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران|نیروی زمینی ارتش]] توان مقابله پایاپای را با عراق نداشت. در همین زمان [[قاسمعلی ظهیرنژاد]] نظریه ''دادن زمین در مقابل گرفتن زمان'' را مطرح کرد که با مخالفت اکثر فرماندهان ارتش روبرو شد.{{مدرک}}
در نخستین روزهای حمله ارتش عراق به خاک ایران، حدود سی هزار کیلومتر مربع از خاک ایران به اشغال ارتش عراق درآمد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.edalatkhahi.ir/000779.shtml |عنوان=مروری بر ۱۲ قطعنامه سازمان ملل در خصوص جنگ تحمیلی عراق علیه ایران|تاریخ بازدید=۱۳۸۸/۶/۴|تاریخ=۱۳۸۶/۷/۵ |نقل قول=خبرگزاری مهر | پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6DxyGUqPE | تاریخ بایگانی = ۲۶ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref> طی دو روز نخست حمله، نیروهای عراقی به هیچ یگان نظامی ایرانی که در حد تیپ باشد، برنخوردند. در واقع آن‌زمان ایران فقط دو لشکر از نیروهای مسلح و دو لشکر موتوریزه پیاده‌نظام در غرب کشور داشت که آن‌ها هم همگی از مرزها فاصله گرفته بودند.<!--<ref name=ToolAutoGenRef13 /> حذف یادکرد ناموجود توسط ربات --> در این روزها، واحدهای گوناگون نیروی زمینی ایران به دلیل از هم پاشیدگی با تأخیر توانستند خود را به جبهه جنوب برسانند. [[نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران|نیروی زمینی ارتش]] توان مقابله پایاپای را با عراق نداشت. در همین زمان [[قاسمعلی ظهیرنژاد]] نظریه ''دادن زمین در مقابل گرفتن زمان'' را مطرح کرد که با مخالفت اکثر فرماندهان ارتش روبرو شد.{{مدرک}}


نیروی زمینی عراق از سه جبهه و در هر جبهه با یک سپاه یورش زمینی خود را آغاز کرد. سپاه اول از [[جبهه شمالی]] حدود ۲۵ کیلومتر در اطراف قصر شیرین پیشروی کرد و سپاه دوم از [[جبهه میانی]] و در اطراف مهران، هردو پس از برخورد به مناطق کوهستانی متوقف شدند. این حملات برای پشتیبانی از حمله اصلی در خوزستان انجام شد. صدام تصور می‌کرد که مورد استقبال مردم خوزستان که بخشی از آنان [[عرب]] یا [[عرب‌زبان]] بودند قرار خواهد گرفت.<ref name=ToolAutoGenRef18>{{پک|Sonnenberg|۱۹۸۵|ک=The Iran-Iraq War}}</ref> هدف اولیه بخش جنوبی ارتش عراق، تصرف برق‌آسای شهر مرزی [[خرمشهر]] و پس از آن [[آبادان]]، [[اهواز]]، [[دزفول]] و [[سوسنگرد]] بود. عراق کسب این هدف را یک پیروزی استراتژیک برای خود تلقی می‌کرد.<ref name=ToolAutoGenRef18 /><ref name="ReferenceA">{{پک|McLaurin|۱۹۸۲|ک=Military Operations}}</ref> پس از تصرف خرمشهر، ارتش عراق موفق شد در اواخر آبان شهر آبادان را به‌طور کامل محاصره کند. عراقی‌ها که بر حمایت [[عرب‌های خوزستان]] از ارتش خود، دست‌کم در شمال خوزستان حساب کرده‌بودند، بازهم ناکام ماندند. حملات پیاپی عراق برای تصرف شهرهای سوسنگرد و اهواز عقیم ماند و ارتش عراق شانس غافلگیری را به‌خاطر مقاومت یک گروه کوچک مردمی از دست داد.<ref name=ToolAutoGenRef18 /> گفتنی‌است که حداکثر پیشروی نیروهای عراقی در جبههٔ جنوبی که در اثر غافلگیری نیروهای ایرانی صورت گرفت، تا ۱۵ کیلومتری شهر اهواز بود.<ref name=th>{{یادکرد|فصل=|کتاب=ATLAS OF UNFORGETTABLE BATTLES Ground Forces Operations September,1980-August,1988|نویسنده = Colonel Mojtaba Jafari|ناشر =Holy Defence reaserech center|چاپ=third edition|شهر=Tehran|کوشش=انگلیسی|صفحه=|سال=2006|شابک=}}</ref>
نیروی زمینی عراق از سه جبهه و در هر جبهه با یک سپاه یورش زمینی خود را آغاز کرد. سپاه اول از [[جبهه شمالی]] حدود ۲۵ کیلومتر در اطراف قصر شیرین پیشروی کرد و سپاه دوم از [[جبهه میانی]] و در اطراف مهران، هردو پس از برخورد به مناطق کوهستانی متوقف شدند. این حملات برای پشتیبانی از حمله اصلی در خوزستان انجام شد. صدام تصور می‌کرد که مورد استقبال مردم خوزستان که بخشی از آنان [[عرب]] یا [[عرب‌زبان]] بودند قرار خواهد گرفت.<ref name=ToolAutoGenRef18>{{پک|Sonnenberg|۱۹۸۵|ک=The Iran-Iraq War}}</ref> هدف اولیه بخش جنوبی ارتش عراق، تصرف برق‌آسای شهر مرزی [[خرمشهر]] و پس از آن [[آبادان]]، [[اهواز]]، [[دزفول]] و [[سوسنگرد]] بود. عراق کسب این هدف را یک پیروزی استراتژیک برای خود تلقی می‌کرد.<ref name=ToolAutoGenRef18 /><ref name="ReferenceA">{{پک|McLaurin|۱۹۸۲|ک=Military Operations}}</ref> پس از تصرف خرمشهر، ارتش عراق موفق شد در اواخر آبان شهر آبادان را به‌طور کامل محاصره کند. عراقی‌ها که بر حمایت [[عرب‌های خوزستان]] از ارتش خود، دست‌کم در شمال خوزستان حساب کرده‌بودند، بازهم ناکام ماندند. حملات پیاپی عراق برای تصرف شهرهای سوسنگرد و اهواز عقیم ماند و ارتش عراق شانس غافلگیری را به‌خاطر مقاومت یک گروه کوچک مردمی از دست داد.<ref name=ToolAutoGenRef18 /> گفتنی‌است که حداکثر پیشروی نیروهای عراقی در جبههٔ جنوبی که در اثر غافلگیری نیروهای ایرانی صورت گرفت، تا ۱۵ کیلومتری شهر اهواز بود.<ref name=th>{{یادکرد|فصل=|کتاب=ATLAS OF UNFORGETTABLE BATTLES Ground Forces Operations September,1980-August,1988|نویسنده = Colonel Mojtaba Jafari|ناشر =Holy Defence reaserech center|چاپ=third edition|شهر=Tehran|کوشش=انگلیسی|صفحه=|سال=2006|شابک=}}</ref>
خط ۳۲: خط ۳۲:
هدف اولیه بخش جنوبی ارتش عراق، تصرف برق‌آسای شهر مرزی [[خرمشهر]] و پس از آن [[آبادان]]، [[اهواز]]، [[دزفول]] و [[سوسنگرد]] بود. عراق کسب این هدف را یک پیروزی استراتژیک برای خود تلقی می‌کرد.<ref name=ToolAutoGenRef18 /><ref name="ReferenceA" />
هدف اولیه بخش جنوبی ارتش عراق، تصرف برق‌آسای شهر مرزی [[خرمشهر]] و پس از آن [[آبادان]]، [[اهواز]]، [[دزفول]] و [[سوسنگرد]] بود. عراق کسب این هدف را یک پیروزی استراتژیک برای خود تلقی می‌کرد.<ref name=ToolAutoGenRef18 /><ref name="ReferenceA" />


با شروع جنگ، سپاه سوم ارتش عراق (۳ لشکر زرهی و ۲ لشکر مکانیزه) هجوم خود را از چند محور آغاز کرد. لشکر ۱۰ زرهی ارتش عراق توانست در طی ۶ روز ۸۰ کیلومتر به داخل مرز ایران پیشروی کند و نیروهایش را در غرب رودخانه [[کرخه]] مستقر کند. لشکر ۱ مکانیزه عراق نیز با وجود مقاومتهای مردمی توانست ۱ هفته بعد در غرب کرخه مستقر شود. لشکر ۹ زرهی عراق با تصرف شهرهای [[بستان]] و [[سوسنگرد]] و ارتفاعات الله‌اکبر، پیشروی خود را به سمت اهواز ادامه داد. لشکر ۵ مکانیزه عراق بعد از تصرف پادگان حمید و قطع [[جاده خرمشهر-اهواز]]، در ۱۵ کیلومتری جنوب غربی اهواز استقرار یافت. از طرفی با عبور لشکر ۳ زرهی از رودخانه کرخه و قطع [[جاده آبادان-اهواز]] محاصره خرمشهر و [[آبادان]] تکمیل گردید.<ref name="ReferenceB">{{یادکرد|فصل=هجوم سراسری-جبهه جنوبی|کتاب=کارنامه نبردهای زمینی|نویسنده =حسن درّی|ناشر =مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ|چاپ=اول|شهر=تهران|کوشش=مهدی انصاری|صفحه=۵|سال=۱۳۸۱|شابک=۸-۸-۶۳۱۵-۹۶۴}}</ref>
با شروع جنگ، سپاه سوم ارتش عراق (۳ لشکر زرهی و ۲ لشکر مکانیزه) هجوم خود را از چند محور آغاز کرد. لشکر ۱۰ زرهی ارتش عراق توانست در طی ۶ روز ۸۰ کیلومتر به داخل مرز ایران پیشروی کند و نیروهایش را در غرب رودخانه [[کرخه]] مستقر کند. لشکر ۱ مکانیزه عراق نیز با وجود مقاومتهای مردمی توانست ۱ هفته بعد در غرب کرخه مستقر شود. لشکر ۹ زرهی عراق با تصرف شهرهای [[بستان (دشت آزادگان)]] و [[سوسنگرد]] و ارتفاعات الله‌اکبر، پیشروی خود را به سمت اهواز ادامه داد. لشکر ۵ مکانیزه عراق بعد از تصرف پادگان حمید و قطع [[جاده خرمشهر-اهواز]]، در ۱۵ کیلومتری جنوب غربی اهواز استقرار یافت. از طرفی با عبور لشکر ۳ زرهی از رودخانه کرخه و قطع [[جاده آبادان-اهواز]] محاصره خرمشهر و [[آبادان]] تکمیل گردید.<ref name="ReferenceB">{{یادکرد|فصل=هجوم سراسری-جبهه جنوبی|کتاب=کارنامه نبردهای زمینی|نویسنده =حسن درّی|ناشر =مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ|چاپ=اول|شهر=تهران|کوشش=مهدی انصاری|صفحه=۵|سال=۱۳۸۱|شابک=۸-۸-۶۳۱۵-۹۶۴}}</ref>


ولی سه ستون زرهی عراقی که برای تصرف خرمشهر اعزام شده بودند با مقاومت ناهماهنگ و خودجوش مردم این شهر مواجه شدند و در کمین حدود ۳۰۰۰ غیرنظامی‌ای افتادند که سلاح‌های ناچیزی همچون تفنگ [[ام۱ گاراند]]، [[نارنجک]] و [[کوکتل مولوتوف]]در مقابل تجاوز ارتش عراق مقاومت می‌کردند. بیشتر نیروهای مقاومت خرمشهر با وجود آموزش نظامی ناچیز انگیزه بسیار زیادی برای جنگیدن داشتند. این نیروها موفق شدند جلوی پیشروی سریع ارتش عراق را بگیرند و عراق در همان مرحله اول جنگ، در رسیدن به اهداف خود ناکام ماند و درگیر یک نبرد خانه به خانه در کوچه‌های خرمشهر شد. تصرف خرمشهر ۳۴ روز<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/246157/روزشمار-مقاومت-خونین-شهر روزشمار حمله عراق به خرمشهر]</ref> به طول انجامید و در درگیری‌ها عراقی‌ها ۵۰۰۰ کشته دادند و پس از آن نیز عراق به مدت سه هفته درگیر نبردهای خیابانی با [[گردان تکاوران دریایی بوشهر]] در این شهر بود. در ایران برای مدت‌ها خرمشهر را به احترام مقاومت و نبرد شهروندان این شهر، «خونین‌شهر» نامیده می‌شد.<ref name=ToolAutoGenRef18 /><ref name="ReferenceA" /> سرانجام با ملحق شدن نیروهای تازه‌نفس لشکر ۱۱ پیاده عراق به نیروهای محاصره‌کننده درگیر در خرمشهر، این شهر سقوط کرد.<ref name="ReferenceB" />
ولی سه ستون زرهی عراقی که برای تصرف خرمشهر اعزام شده بودند با مقاومت ناهماهنگ و خودجوش مردم این شهر مواجه شدند و در کمین حدود ۳۰۰۰ غیرنظامی‌ای افتادند که سلاح‌های ناچیزی همچون تفنگ [[ام۱ گاراند]]، [[نارنجک]] و [[کوکتل مولوتوف]]در مقابل تجاوز ارتش عراق مقاومت می‌کردند. بیشتر نیروهای مقاومت خرمشهر با وجود آموزش نظامی ناچیز انگیزه بسیار زیادی برای جنگیدن داشتند. این نیروها موفق شدند جلوی پیشروی سریع ارتش عراق را بگیرند و عراق در همان مرحله اول جنگ، در رسیدن به اهداف خود ناکام ماند و درگیر یک نبرد خانه به خانه در کوچه‌های خرمشهر شد. تصرف خرمشهر ۳۴ روز<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/246157/روزشمار-مقاومت-خونین-شهر روزشمار حمله عراق به خرمشهر]</ref> به طول انجامید و در درگیری‌ها عراقی‌ها ۵۰۰۰ کشته دادند و پس از آن نیز عراق به مدت سه هفته درگیر نبردهای خیابانی با [[گردان تکاوران دریایی بوشهر]] در این شهر بود. در ایران برای مدت‌ها خرمشهر را به احترام مقاومت و نبرد شهروندان این شهر، «خونین‌شهر» نامیده می‌شد.<ref name=ToolAutoGenRef18 /><ref name="ReferenceA" /> سرانجام با ملحق شدن نیروهای تازه‌نفس لشکر ۱۱ پیاده عراق به نیروهای محاصره‌کننده درگیر در خرمشهر، این شهر سقوط کرد.<ref name="ReferenceB" />


== پدافند ایران ==
== پدافند ایران ==
در جریان حمله عراق به شرق کارون در اواخر مهرماه نیروی هوایی و هوانیروز ایران با وجود مشکلات اطلاعاتی برای هدف‌گیری، رخنه‌هایی در مواضع عراقی پدیدآورد و بسیاری از خودروهای عراقی را نابود کردند. در این حمله بخش‌هایی از سپاه پنجم مکانیزه و سپاه ششم زرهی عراق با ایجاد سرپل کوچکی در بخش شرقی رود در نزدیکی [[دارخوین]] مسیرهای تدارکاتی ایران را در معرض تهدید قرار دادند. آن‌ها از این نقطه می‌توانستند به سمت شمال و شرق پیشروی کرده و دزفول را به محاصره درآورند. در اواخر مهر نیز یک اسکادران اف-۱۴ [[برتری هوایی]] را بر فراز میدان جنگ در خوزستان تأمین کرده و با سرنگون کردن حدود ۱۲ جنگنده عراقی تنها در دو روز به نیروهای ایرانی اجازه داد تا پدافند هوایی عراق در منطقه را که شامل چندین پایگاه [[سام-۶]] می‌شد پاکسازی کرده و شبکه تدارکاتی عراق را منهدم کنند.<ref name=ToolAutoGenRef7 />
در جریان حمله عراق به شرق کارون در اواخر مهرماه نیروی هوایی و هوانیروز ایران با وجود مشکلات اطلاعاتی برای هدف‌گیری، رخنه‌هایی در مواضع عراقی پدید آورد و بسیاری از خودروهای عراقی را نابود کردند. در این حمله بخش‌هایی از سپاه پنجم مکانیزه و سپاه ششم زرهی عراق با ایجاد سرپل کوچکی در بخش شرقی رود در نزدیکی [[دارخوین]] مسیرهای تدارکاتی ایران را در معرض تهدید قرار دادند. آن‌ها از این نقطه می‌توانستند به سمت شمال و شرق پیشروی کرده و دزفول را به محاصره درآورند. در اواخر مهر نیز یک اسکادران اف-۱۴ [[برتری هوایی]] را بر فراز میدان جنگ در خوزستان تأمین کرده و با سرنگون کردن حدود ۱۲ جنگنده عراقی تنها در دو روز به نیروهای ایرانی اجازه داد تا پدافند هوایی عراق در منطقه را که شامل چندین پایگاه [[سام-۶]] می‌شد پاکسازی کرده و شبکه تدارکاتی عراق را منهدم کنند.<ref name=ToolAutoGenRef7 />


در میان واحدهای نیروی زمینی ارتش ایران در هفته اول حمله عراق به ایران، تنها سرهنگ [[هوشنگ عطاریان]] در جبهه غرب کشور بود که با اتخاذ تاکتیک عملیاتی ضد حمله در روز هشتم از شروع جنگ توانست ارتش عراق را از خاک ایران بیرون نمایند،<ref name=autogenerated8>[http://www.verlag-koester.de/buch.php?fb_id=12&id=61 Verlag Dr. Köster Berlin - Möller, Harald: Geheime Waffenlieferungen der (...)<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> در گزارش جنگی [[جمهوری اسلامی]] در آن ایام آمده‌است:
در میان واحدهای نیروی زمینی ارتش ایران در هفته اول حمله عراق به ایران، تنها سرهنگ [[هوشنگ عطاریان]] در جبهه غرب کشور بود که با اتخاذ تاکتیک عملیاتی ضد حمله در روز هشتم از شروع جنگ توانست ارتش عراق را از خاک ایران بیرون نمایند،<ref name=autogenerated8>[http://www.verlag-koester.de/buch.php?fb_id=12&id=61 Verlag Dr. Köster Berlin - Möller, Harald: Geheime Waffenlieferungen der (...)<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> در گزارش جنگی [[جمهوری اسلامی]] در آن ایام آمده‌است:

نسخهٔ ‏۸ مارس ۲۰۱۸، ساعت ۱۹:۰۴

مقاله‌های اصلی: جنگ ایران و عراق و قادسیه صدام

عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ (۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰) حمله به ایران را آغاز کرد. نیروهای عراقی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده بودند که نواحی بزرگی از جنوب غرب ایران را اشغال کنند.

در نخستین روزهای حمله ارتش عراق به خاک ایران، حدود سی هزار کیلومتر مربع از خاک ایران به اشغال ارتش عراق درآمد.[۱] طی دو روز نخست حمله، نیروهای عراقی به هیچ یگان نظامی ایرانی که در حد تیپ باشد، برنخوردند. در واقع آن‌زمان ایران فقط دو لشکر از نیروهای مسلح و دو لشکر موتوریزه پیاده‌نظام در غرب کشور داشت که آن‌ها هم همگی از مرزها فاصله گرفته بودند. در این روزها، واحدهای گوناگون نیروی زمینی ایران به دلیل از هم پاشیدگی با تأخیر توانستند خود را به جبهه جنوب برسانند. نیروی زمینی ارتش توان مقابله پایاپای را با عراق نداشت. در همین زمان قاسمعلی ظهیرنژاد نظریه دادن زمین در مقابل گرفتن زمان را مطرح کرد که با مخالفت اکثر فرماندهان ارتش روبرو شد.[نیازمند منبع]

نیروی زمینی عراق از سه جبهه و در هر جبهه با یک سپاه یورش زمینی خود را آغاز کرد. سپاه اول از جبهه شمالی حدود ۲۵ کیلومتر در اطراف قصر شیرین پیشروی کرد و سپاه دوم از جبهه میانی و در اطراف مهران، هردو پس از برخورد به مناطق کوهستانی متوقف شدند. این حملات برای پشتیبانی از حمله اصلی در خوزستان انجام شد. صدام تصور می‌کرد که مورد استقبال مردم خوزستان که بخشی از آنان عرب یا عرب‌زبان بودند قرار خواهد گرفت.[۲] هدف اولیه بخش جنوبی ارتش عراق، تصرف برق‌آسای شهر مرزی خرمشهر و پس از آن آبادان، اهواز، دزفول و سوسنگرد بود. عراق کسب این هدف را یک پیروزی استراتژیک برای خود تلقی می‌کرد.[۲][۳] پس از تصرف خرمشهر، ارتش عراق موفق شد در اواخر آبان شهر آبادان را به‌طور کامل محاصره کند. عراقی‌ها که بر حمایت عرب‌های خوزستان از ارتش خود، دست‌کم در شمال خوزستان حساب کرده‌بودند، بازهم ناکام ماندند. حملات پیاپی عراق برای تصرف شهرهای سوسنگرد و اهواز عقیم ماند و ارتش عراق شانس غافلگیری را به‌خاطر مقاومت یک گروه کوچک مردمی از دست داد.[۲] گفتنی‌است که حداکثر پیشروی نیروهای عراقی در جبههٔ جنوبی که در اثر غافلگیری نیروهای ایرانی صورت گرفت، تا ۱۵ کیلومتری شهر اهواز بود.[۴]

نقشه اولیه صدام، یک پیروزی سریع در حداکثر چند هفته بود. بسیاری هرگز پیش‌بینی شکست عراق در دستیابی به این اهداف و آغاز یک جنگ فرسایشی طولانی را نمی‌کردند.[۲]

استراتژی

به گفته مقامات سابق ارشد عراق وظیفه اصلی ارتش عراق در یورش اولیه خود این بود که توپخانه ایران را از مرزهای عراق دور کرده تا قادر به بمباران شهرهای عراقی، به ویژه بصره، نباشند. این کار بایستی در طول سه تا هفت روز انجام می‌شد و سپس بغداد برای مذاکره با تهران وارد عمل می‌شد. این طرح بر اساس استراتژی جنگی استاندارد عربی آن دوران تهیه شد که بر یورش سنگین نخست و سپس مذاکره بر اساس «وضعیت جدید» تأکید داشت؛ بنابراین نیروهای عراقی در خاک ایران قرار نبود بیش از ۴۰ کیلومتر پیشروی کنند و هیچ برنامه‌ای برای حفظ خاک ایران در مدتی طولانی وجود نداشت. با این حال ایرانی‌ها حاضر به مذاکره نبودند، آن‌هم در شرایطی که نیروهای عراقی تا آن حد در خاک ایران پیشروی کرده بودند. ضمن اینکه روحانیت حاکم بر ایران علاقه‌مند به گسترش جنگ و استفاده از آن برای دستیابی به مقاصد خود بود.[۵] ارتش عراق هرچند به خوبی مجهز شده بود اما آمادگی کاملی برای جنگ نداشت و البته ایرانی‌ها از این نظر در وضعیت نامناسب‌تری قرار داشتند. حملات تانک‌های عراقی در دشت‌های میان شهرهای ایران صدمات سختی را به واحدهای پراکنده ایرانی در طول خط مقدم وسیع نبرد وارد کرد. هرچند بسیاری از تحلیل‌گران شیوه عملیاتی عراق را بر گرفته از سبک شوروی توصیف می‌کنند اما آن‌ها در واقع بسیار بیشتر تحت تأثیر نظریات جنگی بریتانیایی قرار داشتند هرچند ارتش عراق تقریباً به طور کامل با تانک‌ها، نفربرها، و توپخانه روسی تجهیز شده بود.[۵]

طرح عملیات

ارتش عراق به‌منظور دسته‌بندی قوای زمینی ارتش برای شروع پیشروی در خاک ایران، نیروی خود را به سه جبهه شمالی، میانی و جنوبی تقسیم کرده بود.

جبهه شمالی

جبهه شمالی اشاره به محدوده‌ای از نوار مرزی غربی ایران دارد که از جنوب دربندیخان شرع شده و تا اشنویه ادامه می‌یافت. از لحاظ جغرافیای استانی، این منطقه جزءی از استانهای آذربایجان غربی و کردستان ایران است.[۶]

با شروع جنگ ۸ ساله، این منطقه مورد هجوم سپاه اول عراق (مشتمل بر ۲ لشکر پیاده) قرار گرفت. این سپاه، احتیاط ارتش عراق به‌شمار می‌رفت و در جبهه شمالی به دلیل حضور گروه‌های ضد انقلاب ۱۳۵۷ و جدایی‌طلبان و تسلط آنان در نقاط مرزی، عملاً تحرک عمده‌ای نداشت. در این جبهه تنها لشکر ۷ پیاده با پیشروی خود ارتفاعات مرزی مریوان و شهر نوسود را به تصرف خود درآورد.[۷]

جبهه میانی

جبهه میانی اشاره به محدوده‌ای از نوار مرزی غربی ایران دارد که از جنوب منطقه مهران شروع شده تا جنوب دربندیخان ادامه می‌یافت. از لحاظ جغرافیای استانی، این منطقه جزءی از استانهای ایلام و کرمانشاه بود و راه استراتژیک اتصال شهرهای قصر شیرین به سرپل ذهاب و کرمانشاه در آن قرار داشت. یکی از اهداف عراق از تصرف این مناطق، در اختیار داشتن ارتفاعات سرکوب و در امان نگاه داشتن بغداد از آتش توپخانه ایران بوده‌است.[۶]

با شروع جنگ، سپاه دوم عراق (مشتمل بر ۲ لشکر زرهی و ۳ لشکر پیاده) موظف به پیشروی از این منطقه گردید. لشکر ۶ زرهی عراق هجوم خود را در محور قصر شیرین-سرپل ذهاب آغاز کرد. با مسدود ساختن جاده سرپل ذهاب-قصر شیرین و تکمیل محاصره، پس از ۵ روز قصر شیرین سقوط کرد و نیروهای عراقی وارد شهر شدند. با پیشروی لشکر ۴ پیاده عراق، گیلان غرب دومین شهر هدف در جبهه میانی برای تصرف بود که با مقاومت نیروهای مردمی و پاسداران موفق به تصرف شهر نشد و در ارتفاعات اطراف شهر مستقر شد. لشکر ۱۲ زرهی عراق موفق شد با عبور از تنگه میان‌تنگ، شهرهای سومار و نفت‌شهر را به تصرف درآورد. مهران چهارمین شهر مهم جبهه میانی بود که ارتش عراق توسط لشکر ۲ پیاده موفق به تسخیر آن گردید.[۸]

جبهه جنوبی

مقاله‌های اصلی: نبرد خرمشهر و حصر آبادان

جبهه جنوبی اشاره به محدوده‌ای از نوار مرزی جنوب غربی ایران دارد که از منطقه جنوب مهران شرع شده و تا آبادان و راس البیشه ادامه می‌یافت. از لحاظ جغرافیای استانی، این منطقه جزءی از استانهای ایلام و خوزستان است. تمرکز اصلی قوای نظامی عراق در این منطقه قرار داشت. از مهمترین شهرهای هدف عراق در این جبهه می‌توان به دزفول، اندیمشک، اهواز، سوسنگرد، خرمشهر و آبادان اشاره کرد.[۶]

هدف اولیه بخش جنوبی ارتش عراق، تصرف برق‌آسای شهر مرزی خرمشهر و پس از آن آبادان، اهواز، دزفول و سوسنگرد بود. عراق کسب این هدف را یک پیروزی استراتژیک برای خود تلقی می‌کرد.[۲][۳]

با شروع جنگ، سپاه سوم ارتش عراق (۳ لشکر زرهی و ۲ لشکر مکانیزه) هجوم خود را از چند محور آغاز کرد. لشکر ۱۰ زرهی ارتش عراق توانست در طی ۶ روز ۸۰ کیلومتر به داخل مرز ایران پیشروی کند و نیروهایش را در غرب رودخانه کرخه مستقر کند. لشکر ۱ مکانیزه عراق نیز با وجود مقاومتهای مردمی توانست ۱ هفته بعد در غرب کرخه مستقر شود. لشکر ۹ زرهی عراق با تصرف شهرهای بستان (دشت آزادگان) و سوسنگرد و ارتفاعات الله‌اکبر، پیشروی خود را به سمت اهواز ادامه داد. لشکر ۵ مکانیزه عراق بعد از تصرف پادگان حمید و قطع جاده خرمشهر-اهواز، در ۱۵ کیلومتری جنوب غربی اهواز استقرار یافت. از طرفی با عبور لشکر ۳ زرهی از رودخانه کرخه و قطع جاده آبادان-اهواز محاصره خرمشهر و آبادان تکمیل گردید.[۹]

ولی سه ستون زرهی عراقی که برای تصرف خرمشهر اعزام شده بودند با مقاومت ناهماهنگ و خودجوش مردم این شهر مواجه شدند و در کمین حدود ۳۰۰۰ غیرنظامی‌ای افتادند که سلاح‌های ناچیزی همچون تفنگ ام۱ گاراند، نارنجک و کوکتل مولوتوفدر مقابل تجاوز ارتش عراق مقاومت می‌کردند. بیشتر نیروهای مقاومت خرمشهر با وجود آموزش نظامی ناچیز انگیزه بسیار زیادی برای جنگیدن داشتند. این نیروها موفق شدند جلوی پیشروی سریع ارتش عراق را بگیرند و عراق در همان مرحله اول جنگ، در رسیدن به اهداف خود ناکام ماند و درگیر یک نبرد خانه به خانه در کوچه‌های خرمشهر شد. تصرف خرمشهر ۳۴ روز[۱۰] به طول انجامید و در درگیری‌ها عراقی‌ها ۵۰۰۰ کشته دادند و پس از آن نیز عراق به مدت سه هفته درگیر نبردهای خیابانی با گردان تکاوران دریایی بوشهر در این شهر بود. در ایران برای مدت‌ها خرمشهر را به احترام مقاومت و نبرد شهروندان این شهر، «خونین‌شهر» نامیده می‌شد.[۲][۳] سرانجام با ملحق شدن نیروهای تازه‌نفس لشکر ۱۱ پیاده عراق به نیروهای محاصره‌کننده درگیر در خرمشهر، این شهر سقوط کرد.[۹]

پدافند ایران

در جریان حمله عراق به شرق کارون در اواخر مهرماه نیروی هوایی و هوانیروز ایران با وجود مشکلات اطلاعاتی برای هدف‌گیری، رخنه‌هایی در مواضع عراقی پدید آورد و بسیاری از خودروهای عراقی را نابود کردند. در این حمله بخش‌هایی از سپاه پنجم مکانیزه و سپاه ششم زرهی عراق با ایجاد سرپل کوچکی در بخش شرقی رود در نزدیکی دارخوین مسیرهای تدارکاتی ایران را در معرض تهدید قرار دادند. آن‌ها از این نقطه می‌توانستند به سمت شمال و شرق پیشروی کرده و دزفول را به محاصره درآورند. در اواخر مهر نیز یک اسکادران اف-۱۴ برتری هوایی را بر فراز میدان جنگ در خوزستان تأمین کرده و با سرنگون کردن حدود ۱۲ جنگنده عراقی تنها در دو روز به نیروهای ایرانی اجازه داد تا پدافند هوایی عراق در منطقه را که شامل چندین پایگاه سام-۶ می‌شد پاکسازی کرده و شبکه تدارکاتی عراق را منهدم کنند.[۵]

در میان واحدهای نیروی زمینی ارتش ایران در هفته اول حمله عراق به ایران، تنها سرهنگ هوشنگ عطاریان در جبهه غرب کشور بود که با اتخاذ تاکتیک عملیاتی ضد حمله در روز هشتم از شروع جنگ توانست ارتش عراق را از خاک ایران بیرون نمایند،[۱۱] در گزارش جنگی جمهوری اسلامی در آن ایام آمده‌است:

بعد از ظهر امروز هوشنگ عطاریان فرمانده نیروی زمینی ارتش در جبهه غرب کشور، قصر شیرین را باز پس ستاند و در جبهه غرب کشور ۸۰ تانک عراقی را نابود کردند و نیروهای ما رادیو و تلویزیون را باز پس گرفتند

منابع

  1. ↑ «مروری بر ۱۲ قطعنامه سازمان ملل در خصوص جنگ تحمیلی عراق علیه ایران». ۱۳۸۶/۷/۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۳۸۸/۶/۴. خبرگزاری مهر تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ Sonnenberg، The Iran-Iraq War.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ McLaurin، Military Operations.
  4. ↑ Colonel Mojtaba Jafari (۲۰۰۶)، ATLAS OF UNFORGETTABLE BATTLES Ground Forces Operations September,1980-August,1988، به کوشش انگلیسی.، Tehran: Holy Defence reaserech center پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ Cooper، I Persian Gulf War: Iraqi Invasion of Iran, September.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ نگاهی به آغاز تهاجم عراق به ایران خبرگزاری مهر
  7. ↑ حسن دری (۱۳۸۱)، «هجوم سراسری-جبهه شمالی»، کارنامه نبردهای زمینی، به کوشش مهدی انصاری.، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص. ۵۸، شابک ۸-۸-۶۳۱۵-۹۶۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک) پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  8. ↑ حسن دری (۱۳۸۱)، «هجوم سراسری-جبهه میانی»، کارنامه نبردهای زمینی، به کوشش مهدی انصاری.، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص. ۵۷، شابک ۸-۸-۶۳۱۵-۹۶۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک) پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ حسن درّی (۱۳۸۱)، «هجوم سراسری-جبهه جنوبی»، کارنامه نبردهای زمینی، به کوشش مهدی انصاری.، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص. ۵، شابک ۸-۸-۶۳۱۵-۹۶۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک) پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  10. ↑ روزشمار حمله عراق به خرمشهر
  11. ↑ Verlag Dr. Köster Berlin - Möller, Harald: Geheime Waffenlieferungen der (...)

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=تهاجم_عراق_به_ایران_(۱۳۵۹)&oldid=22313142»