عقاب

برای دیگر کاربردها، عقاب (ابهام‌زدایی) را ببینید.

عقاب
عقاب گر
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پرندگان
راسته:	شاهین‌سانان
تیره:	عقابیان

عقاب هارپی شکارچی نیرومند جنگل‌های بارانی آمریکای مرکزی و جنوبی

عقاب دریایی پالاس بومی آسیاست

عقاب طلایی چنان مهارتی در شکار دارد که در بازداری سنتی به شکار گرگ فرستاده می‌شد

عقاب یا تیز بال به گروهی از پرندگان شکاری عضو تیرهٔ عقابیان (Accipitridae از راستهٔ شاهین‌سانان Falconiformes) گفته می‌شود. حدود ۶۰ گونه از پرنده‌های شکاری عقاب نامیده می‌شوند که در ۱۱ سرده از خانوادهٔ عقابیان قرار می‌گیرند و بیشتر آن‌ها هم بومی اوراسیا و آفریقا هستند. معیار دقیقی برای تمایز عقاب‌ها از دیگر پرندگان تیرهٔ عقابیان یعنی سُنقُرها، کرکس‌ها، قوش‌ها و کورکورها، وجود ندارد اما به‌طور کلی عقاب‌ها از بقیه پرندگان شکاری -به جز برخی از کرکس‌ها- جثهٔ بزرگتری دارند و از پاهایی بزرگتر و نیرومندتر، منقارهایی بزرگ و خمیده و بال‌هایی پهن‌تر بهره‌مند هستند. تمامی عقاب‌ها شکاریان روزگرد هستند و بینایی فوق‌العاده دقیق و پروازی عالی در ارتفاعات بالا دارند.

عقاب‌ها به خاطر قدرتی که دارند، در بسیاری از فرهنگ‌ها به عنوان نماد جنگ و نیروی پادشاهی شناخته شده‌اند و تمثال ایشان بر روی بسیاری از سکه‌ها و بناهای تاریخی دیده می‌شود و بسیاری از کشورهای دنیا و سازمان‌ها و گروه‌های مختلف تصویر عقاب را به عنوان نماد خود انتخاب کرده‌اند.

عقاب‌ها از نظر آناتومی و مشخصات پروازی به کرکس‌ها شباهت دارند اما سر آن‌ها بر خلاف کرکس‌ها پوشیده از پر است. عقاب‌ها از نظر ظاهری به سنقرها هم شباهت زیادی دارند اما معمولاً بزرگترند و فاصلهٔ دو سر بال‌های ایشان طولانی‌تر است. تفاوت دیگر عقاب‌ها با این دو خویشاوند نزدیک خود در شیوهٔ معمول تغذیهٔ آن‌هاست: عقاب‌ها معمولاً شکارهای زنده را طعمه خود می‌کنند اما کرکس‌ها و سنقرها بیشتر از لاشه‌ها تغذیه می‌کنند. البته عقاب‌ها سنگین‌تر از آن هستند که بتوانند مثل شاهین‌ها و پرنده‌های کوچکتر تیرهٔ عقابیان (همچون برخی از انواع قوش‌ها) در هوا طعمه‌های خود را شکار کنند، پس معمولاً شکار خود را روی زمین غافلگیر کرده و آن را اسیر چنگال‌های نیرومند خود می‌کنند و مثل جغدها در بسیاری از اوقات با کندن سر شکار خود آن را از پای درمی‌آورند.

عقاب نیکوبار جنوبی کوچکترین نوع عقاب است که تنها ۴۵۰ گرم وزن دارد و بومی انحصاری جزایر نیکوبار در هند است. عقاب دریایی استلر با میانگین وزن ۶٫۷ کیلو و عقاب فیلیپینی با طول یک متر در کنار عقاب دم‌سفید و عقاب هارپی از بزرگترین انواع عقاب‌ها هستند. عقاب ماهی‌گیر تنها پرنده شکاری است که با نام عقاب شناخته می‌شود اما به تیره عقابیان تعلق ندارد. این پرنده که تقریباً فقط از ماهی تغذیه می‌کند، تنها عضو بازمانده از خانوادهٔ زیستی خود یعنی Pandionidae است.

ویژگی‌ها و بوم‌شناسی

عقاب‌ها تک‌همسرند و جفت خود را برای زندگی تا پایان عمر انتخاب می‌کنند و آشیانهٔ خود را با شاخه‌ها و ترکه‌های چوب در یک نقطهٔ مرتفع بر روی درخت‌های بلند یا صخره‌ها در داخل قلمر تغذیه‌ای خود می‌سازند و هر سال نیز از همان آشیانهٔ سال قبل استفاده می‌کنند. به طوری‌که آشیانهٔ آن‌ها با افزوده‌شدن فضولات و اضافه کردن سالانه هر سال بزرگتر شده و گاهی بیش از ۵۰۰ کیلوگرم وزن و تا سه متر پهنا پیدا می‌کند. بزرگترین آشیانهٔ درختی پرنده‌ساز را یک جفت عقاب سرسفید در فلوریدای آمریکا ساخته‌اند. آشیانهٔ آن‌ها ۶٫۱ متر عمق، ۲٫۹ متر عرض و وزن حیرت‌انگیزی معادل دقیقاً ۲٬۷۲۲ کیلوگرم داشته‌است.

عقاب‌ها تمایل دارند در نقاط غیرقابل دسترس آشیانه برپا کنند و حدود شش تا هشت هفته به روی تخم‌های خود می‌خوابند. بیشتر عقاب‌ها فقط دو تخم می‌گذارند که معمولاً تنها یکی از آن‌ها زنده می‌ماند. جوجه‌ها به آهستگی به بلوغ می‌رسند و در سه یا چهار سالگی شمایل بزرگسالی را پیدا کرده و از این زمان است که از مراقبت والدین بی‌نیاز شده و به دنبال جفت و قلمرویی برای خود می‌روند.

برخی از گونه‌های عقاب‌ها با توجه به جثه بزرگ و نیرویی که دارند به عنوان شکارچی رأس هرم غذایی در دنیای پرندگان شناخته می‌شوند. عقاب طلایی و عقاب تاج‌دار توانایی کشتن سم‌دارانی با ۳۰ کیلوگرم وزن را دارند و حتی شکار یک غزال ۳۷ کیلویی توسط یک عقاب جنگی مشاهده شده‌است. البته آن‌ها به هیچ وجه توانایی بلند کردن چنین طعمه‌هایی را ندارند و آن را در همان محل می‌خورند یا قطعه قطعه کرده و به آشیانه یا محل امنی می‌برند. تاکنون سنگین‌ترین شکار و به‌طور کلی محموله‌ای که یک پرنده توانسته با آن از زمین بلند شود یک گوزن ۶ کیلو و ۸۰۰ گرمی بوده‌است که یک عقاب سرسفید در آمریکا آن را از جا بلند کرده‌است

سر عقاب بزرگ و پوشیده از پر است. چشمانی درشت دارد که هریک از آن‌ها در یک طرف سرش قرار دارد. از قدرت بینائی فراوان بهره‌مند می‌باشد. عقاب‌ها منقار نیرومند و تندی دارند. منقار عقاب طلایی به پنج سانتی‌متر می‌رسد. برخی از عقابها منقاری بزرگ‌تر دارند. عقابها پاهایی نیرومند و به رنگ زرد و روشن دارند و برای درهم شکستن شکار خود از منقار و چنگال پاهای خود استفاده می‌کنند. پاهای عقاب طلائی پوشیده از پر (ریش) است، اما قسمت پائین پاها بدون پر می‌باشد.

عقاب نیکوبار جنوبی کوچکترین نوع عقاب است که تنها ۴۵۰ گرم وزن دارد و بومی انحصاری جزایر نیکوبار جنوبی است. عقاب دریایی استلر، عقاب فیلیپینی، عقاب دم‌سفید و عقاب هارپی هم بزرگترین عقاب‌ها هستند. در این سه جدول پنج گونهٔ اول عقاب از نظر وزن، طول بدن و فاصلهٔ دو سر بال فهرست شده‌اند. ارقام جدول بر اساس میانهٔ آماری، یعنی رقمی که نیمی از پرنده‌ها بالاتر از آن و نیمی پایین‌تر از آن قرار می‌گیرند، پرنده‌های اندازه‌گیری شده، ذکر شده‌است.

رتبه	نام	نام علمی	وزن
۱	عقاب دریایی استلر	Haliaeetus pelagicus	۱۴٫۷ کیلوگرم (۳۲ پوند)
۲	عقاب فیلیپینی	Pithecophaga jefferyi	۱۱٫۳۵ کیلوگرم (۲۵٫۰ پوند)
۳	عقاب هارپی	Harpia harpyja	۱۰٫۹۵ کیلوگرم (۲۴٫۱ پوند)
۴	عقاب دم‌سفید	Haliaeetus albicilla	۸٫۸ کیلوگرم (۱۹ پوند)
۵	عقاب جنگی	Polemaetus bellicosus	۶٫۶ کیلوگرم (۱۵ پوند)

رتبه	نام	نام علمی	طول
۱	عقاب فیلیپینی	Pithecophaga jefferyi	۱۰۰ سانتیمتر (۳ فوت ۳ اینچ)
۲	عقاب هارپی	Harpia harpyja	۹۵٫۵ سانتیمتر (۳ فوت ۲ اینچ)
۳	عقاب دم‌گوه‌ای	Aquila audax	۹۵٫۵ سانتیمتر (۳ فوت ۲ اینچ)
۴	عقاب دریایی استلر	Haliaeetus pelagicus	۹۵ سانتیمتر (۳ فوت ۱ اینچ)
۵	عقاب تاج‌دار	Stephanoaetus coronatus	۸۷٫۵ سانتیمتر (۲ فوت ۱۰ اینچ)

رتبه	نام	نام علمی	فاصلهٔ دو سر بال
۱	عقاب دم‌سفید	Haliaeetus albicilla	۲۱۸٫۵ سانتیمتر (۷ فوت ۲ اینچ)
۲	عقاب دریایی استلر	Haliaeetus pelagicus	۲۱۲٫۵ سانتیمتر (۷ فوت ۰ اینچ)
۳	عقاب دم‌گوه‌ای	Aquila audax	۲۱۰ سانتیمتر (۶ فوت ۱۱ اینچ)
۴	عقاب طلایی	Aquila chrysaetos	۲۰۷ سانتیمتر (۶ فوت ۹ اینچ)
۵	عقاب جنگی	Polemaetus bellicosus	۲۰۶٫۵ سانتیمتر (۶ فوت ۹ اینچ)

انواع

عقاب مارخور در حال پرواز

قوش-عقاب آراسته جوان در پاناما

آشیانهٔ عقاب طلایی در آلپ فرانسه

• سردهٔ Harpia
  • عقاب هارپی
• سردهٔ Pithecophaga
  • عقاب فیلیپینی
• سردهٔ Stephanoaetus
  • عقاب تاج‌دار
• سردهٔ Nisaetus
  • قوش-عقاب کوهستانی
• سردهٔ Polemaetus
  • عقاب جنگی
• سردهٔ Hieraaetus
  • عقاب پرپا
• سردهٔ Stephanoaetus
  • عقاب تاج‌دار
• سردهٔ Aquila
  • عقاب طلایی
  • عقاب استپی
  • عقاب خاکی
  • عقاب دوبرار
  • عقاب دم‌گوه‌ای
  • شاه‌باز
  • شاه‌باز اسپانیایی
  • عقاب خال‌دار بزرگ
  • عقاب خال‌دار کوچک
  • عقاب خال‌مخالی هندی
• سردهٔ Ictinaetus
  • عقاب سیاه
• سردهٔ عقاب دریایی (Haliaeetus)
  • عقاب دم‌سفید دریایی
  • عقاب دریایی پالاس
  • عقاب دریایی استلر
  • عقاب سرسفید
• سردهٔ Circaetus
  • عقاب مارخور

محل زندگی

عقابها در علفزار و جنگل‌های زمین‌های پست و بر فراز کوه‌های بلند و ناهموار و در نقاط دوردست و تقریباً دست نخورده توسط انسان زندگی می‌کنند.

با پرها و بالهای بلند، عقاب می‌تواند به آسانی پرواز وشکار خود را از زمین بلند کند. عقاب گاه، با بالهای خود به شکار ضربه می‌زند. اما نمی‌تواند با بال‌هایش بجنگد. عقاب هنگام جنگ از منقار و پاهای نیرومند خود استفاده می‌کند، بیشتر عقابها قهوه‌ای رنگ یا سیاه رنگ هستند. جوجه عقابها تا سن بلوغ خود که چهار سال طول می‌کشد پر و بال کامل ندارند.

عقاب در فرهنگ بشری

نشان ملی مکزیک تصویر یک عقاب است که روی یک کاکتوس یک مار را می‌خورد.

عقاب‌ها به خاطر قدرتی که دارند، در بسیاری از فرهنگ‌ها از زمان تمدن بابل گرفته تاکنون به عنوان نماد جنگ و نیروی پادشاهی شناخته شده‌اند و تمثال ایشان بر روی بسیاری از سکه‌ها، بناها و نشان‌های به جا مانده از تمدن یونان و روم باستان دیده می‌شود. امروزه نیز بسیاری از کشورهای دنیا در نشان‌های ملی خود از تصویر عقاب استفاده کرده‌اند.

• یکی از سمبل‌های ملی ایالات متحده آمریکا که در لوگوی وزارت خانه‌های مختلف آن نیز دیده می‌شوند.
• عقاب در برخی از آثار به جا مانده از امپراطوری ماد عقاب دیده می‌شود.
• عقاب نماد منطقه خودمختار اقلیم کردستان است نقش عقاب در راس آرم حکومت اقلیم جای دارد.
• روی کت نیروهای نظامی آلبانی یک عقاب سیاه دو سر وجود دارد.
• بر روی لباس نظامی نیروهای ارمنستان یک عقاب و شیر طلایی وجود دارد.
• روی لباس نظامی نیروهای اتریش یک عقاب سیاه وجود دارد.
• روی کت نیروهای نظامی مصر یک عقاب طلایی که به سمت چپ نگاه می‌کند وجود دارد.
• همچنین روی لباس فرم نظامی بسیاری از کشورها از جمله مکزیک، اردن، عراق، اندونزی، نیجریه، نیروی هوایی پاکستان، فیلیپین، پاناما، روسیه، رومانی، صربستان، سوریه نیز عقاب وجود دارد.
• عقاب دوسر نماد امپراتوری بیزانس بود.
• پرچم شاهنشاهی ایران هخامنشیان منقش به (عقاب) نوعی پرنده شبیه عقاب است که در همان زمان هم بسیار کمیاب بوده و زیبایی خاصی داشته ونامش شهباز بوده البته نشان شیر وخورشید نیز استفاده می‌شده و پرچم شهباز احتمالاً از نشانهای پادشاهی ایران بوده. پس استفاده از نام عقاب شاید درست نباشد و شهباز صحیحتر است.

منابع

• دکتر:جبرائیل، جبور، سلیمان، (البدو والبادیه) دارالعلم للملایین: بیرت، چاب اول، انتشار سال ۱۹۸۸ میلادی. (به عربی).
• دکتر:العوده، الغفلی، راشد، (الصید بالصقور) العروبة للنشر: بیرت، چاب هفتم، انتشار سال ۱۹۵۵ میلادی. (به عربی).
• "منبع جعبه‌زیست" (به انگلیسی). ویکی‌پدیای انگلیسی. Retrieved 16 November 2008.