ماده حاجب پزشکی

ماده حاجب پزشکی یا ماده کنتراست زا پزشکی ماده‌ای است که برای افزایش کنتراست مایعات و ساختارها در تصویربرداری پزشکی بکار می‌رود. ماده حاجب پزشکی امواج فراصوت یا انرژی الکترومغناطیس حاصل از منابع خارجی را جذب می کند و یا تغییر می دهد و به این دلیل متفاوت از پرتودارو میباشد که دارویی است که با یک یا چند نوع ایزوتوپ نشانه‌گذاری شده است و از خود پرتوزایی میکند. ماده حاجب پزشکی معمولاً به منظور افزایش پدیداری لولهٔ گوارشی و رگ خونی استفاده می شود. مواد حاجب پزشکی شامل انواع گوناگونی می باشند که بر اساس نوع تصویربرداری پزشکی که در آن کاربرد دارند دسته بندی می شوند. رایج ترین نوع ماده حاجب پزشکی٬ ماده حاجب پرتونگاری می باشد که برای افزایش کنتراست در تصویربرداری پرتونگاری بکار می‌رود.

ماده حاجب پرتونگاری

در پرتونگاری با استفاده از پرتو ایکس به کار می روند. ید و باریم از رایج ترین مواد حاجب پرتونگاری می باشند. انواع گوناگونی از ماده حاجب یددار وجود دارد که تفاوت آنها در میزان اسمولاریته٬ چسبناکی و درصد ید خالص می باشد. استفاده از دیمر (شیمی) های غیر یونی به دلیل اسمولاریته و سمیت کمترشان بیشتر مورد ترجیح است اما هزینه ی استفاده از آنها نیز به مراتب بیشتر می باشد.

ماده حاجب ام‌آرآی

از گادولینیم در تصویربرداری ام‌آرآی به عنوان ماده حاجب استفاده می شود. این عنصر فلزی در حالت اکسیداسیون +۳ دارای ۷ الکترون آزاد می باشد که سبب آرام شدن مولکول های آب اطراف می شود و در نتیجه کیفیت و کنتراست تصویر ام‌آرآی را افزایش می دهد.

ماده حاجب سونوگرافی

از ماده حاجب ریز حبابی در سونوگرافی و به ویژه در پژواک‌نگاری قلب به منظور تشخیص شانت قلبی استفاده می شود. این ریز حباب ها از جنس سرم نرمال سالین می باشند و به اندازه کافی بزرگ هستند که نتوانند وارد مویرگ های شش شوند و بنابراین به هنگام تصویر برداری تنها در صورت وجود شانت نامعمول راست به چپ این ریز حباب ها در سمت چپ قلب دیده می شوند. ساختار مواد حاجب ریز حبابی اغلب شامل میزان کمی از نیتروژن و فلوئوروکربن می باشد که توسط پوسته ای از جنس پروتئین یا لیپید یا پلیمر تقویت و حمایت می شوند. البته این مواد حاجب ریز حبابی به اندازه کافی کوچک هستند که بتوانند از طریق مویرگ ها وارد بطن چپ قلب شوند و کنتراست تصویر از ناحیه و پدیداری دیوار های بطن در تصویر را افزایش دهند. تفاوت میان چگالی دیوار مایع اطراف ریز حباب و گاز درون آن٬ فراصوت را به شدت پراکنده و به سمت دستگاه سونوگرافی بازتاب می کند و این فرایند پشت پخش (به انگلیسی: Backscatter) سبب ایجاد میزان بالای سیگنال در مایعات حاوی ریز حباب ها می شود که در تصویربرداری نیز قابل مشاهده می باشد.

جستارهای وابسته

• ماده حاجب پرتونگاری
• ماده حاجب ام‌آرآی

پیوند به بیرون

• در مورد ماده حاجب ام آر آی

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Contrast medium». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۹ آگوست ۲۰۱۷.