ویکی‌پدیا:اجماع

ویکی‌پدیا بر اساس ایجاد اجماع (به انگلیسی: consensus به معنی توافق عمومی یا حس مشترک) کار می‌کند. اجماع در واقع از ویکی بودن ویکی‌پدیا به آن ارث رسیده‌است. اساس این روند چنین است: یک کاربر ویرایشی در مقاله انجام می‌دهد، و بعد تمام کاربرهای دیگری که صفحه را می‌خوانند پیش خودشان تصمیم می‌گیرند که آیا صفحه به همان حالت بماند، یا متن دوباره تغییر کند. به مرور زمان، تمام آنچه که در یک صفحه می‌ماند، عملاً از تأیید ضمنی مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا (یا حداقل بخشی از آنان، که به آن صفحه نگاهی انداخته‌اند) برخوردار است. اصل «سکوت نشانهٔ رضایت است» نشانهٔ نهایی اجماع است؛ وقتی یک کاربر تغییری در صفحه می‌دهد و هیچ‌کس آن را اصلاح نمی‌کند، یعنی بقیه با آن موافق هستند. به طور معمول، اجماع محصول طبیعی روند ویرایش‌های مکرر یک مقاله است.

وقتی در یک مورد اختلاف نظر وجود دارد، این اختلافات با بحث و تبادل نظر مؤدبانه، به سمت حصول اجماع حرکت خواهند کرد. وقتی در یک مورد خاص چندین بار در بحث‌های مختلف اجماع حاصل می‌شود، این مورد را به صورت یک رهنمود درمی‌آوریم، تا وقت کاربران دیگر برای حصول دوبارهٔ اجماع در آن مورد تلف نشود. وقتی اختلاف نظر وجود داشته باشد، معمولاً اجماع از طریق بحث در صفحه‌های بحث میسر می‌گردد. در موارد نادری که این روند به نتیجه نمی‌رسد باید از روند حل اختلاف استفاده شود. (این روند هنوز در ویکی‌پدیای فارسی وجود ندارد)

اجماع‌آفرینی منطقی

اجماع وقتی بهتر حاصل می‌شود که تمام کاربران با حسن نیت تلاش کنند تا دیدگاه‌های مختلف در مورد یک موضوع را تشریح کنند.

تعریف این که چه جور مخالفت کردن، منطقی است، کار آسانی نیست. ویرایش‌کننده‌های خوب ویکی‌پدیا، معمولاً عنوان می‌کنند که این که یک نفر موضعی مخالف دیدگاه آن‌ها داشته باشد می‌تواند منطقی باشد. با این حال، اصرار بیش از حد بر یک دیدگاه عجیب، بدون قبول کردن این که با حسن نیت به دیدگاه‌های دیگر اندیشیده شود، در روند حصول اجماع در ویکی‌پدیا پذیرفتنی نیست. توجه داشته باشید که در موارد نادری، ممکن است این دیدگاه به ظاهر عجیب، توجیه مناسبی پشت سر خود داشته باشد، که باعث شود اجماع تغییر کند.

توجه داشته باشید، حتی زمانی که سابقهٔ ویرایش‌های یک کاربر نشان‌دهندهٔ سوگرایی وی باشد، ممکن است که اظهار نظر آن‌ها مبتنی بر حسن نیت و با هدف پیشبرد یک مقاله بوده باشد. ویرایش‌گران ویکی‌پدیا تقریباً در تمام موارد باید فرض حسن نیت را رعایت کنند، و باید در تمام موارد در چارچوب نزاکت رفتار کنند.

مخاطرات و اشتباهات اجماع‌آفرینی

هنگامی که کاربران سعی می‌کنند اجماع ایجاد کنند ارتکاب این اشباهات رایج است:

• مباحثات برون ویکی. مباحثات در سایت‌های دیگر، فوروم‌های اینترنتی، آی‌آرسی، به وسیلهٔ ایمیل، یا به انحای دیگر خارج از پروژه عموماً نهی می‌گردد و هنگام تعیین اجماع درون ویکی نادیده گرفته می‌شود. در برخی موارد چنان ارتباطات برون ویکی ممکن است شک و بی‌اعتمادی ایجاد کند. بیشتر مباحثات مرتبط با ویکیپدیا باید در ویکیپدیا، جایی که بتواند توسط همهٔ شرکت کنندگان مشاهده شود انجام شود.
• ویکی‌پدیا:جارزنی و ویکی‌پدیا:حساب زاپاس. هرگونه تلاش برای جمع‌آوری شرکت کنندگان به یک بحث در جامعه که منجر به جهت گیری بحث شود غیرقابل قبول است. با این که اشکالی ندارد –حتی تشویق می‌شود –که برای به دست آوردن نقطه نظرات و استدلال‌های جدید افراد به بحث دعوت شوند، قابل قبول نیست که فقط افرادی دعوت شوند که نسبت به یک دیدگاه خاص نظر موافق دارند، یا افراد به نحوی دعوت شوند که نظرشان در آن زمینه نظر خودشان در آن خصوص را تقویت کند. استفاده از شخصیت‌های جایگزین (زاپاس) برای اثرگذاری بر اجماع مطلقاً ممنوع است. پیام‌های بیطرفانهٔ آموزنده به تابلوهای اعلانات، ویکی پروژه‌ها یا کاربران ویکیپدیا مجاز است؛ ولی اقداماتی که می‌تواند به طرز معقولی به عنوان تلاش برای پر کردن صندوق رأی تعبیر شود یا به هر نحو فرایند اجماع آفرینی را تضعیف کند ویرایش اخلالگرانه تلقی می‌شود.

• ویرایش مغرضانه. دنبال کردن دامنه‌دار، پرخاشگرانهٔ یک هدف ویرایشی اخلالگرانه تلقی شده و باید از آن اجتناب شود. کاربران باید گوش دهند، پاسخ دهند و همکاری کنند تا مقالهٔ بهتری ساخته شود. کاربرانی که اجازه نمی‌دهند هیچ اجماعی جز آنی که آنان برش اصرار می‌ورزند شکل بگیرد و مرتباً برای رسیدن به آن هدف اشکال‌تراشی می‌کنند، خطر آسیب‌رساندن به فرایند اجماع‌سازی را دامن می‌زنند.

• تلاش برای یافتن تابلوی هم‌جهت، مدیر هم‌نظر و ظاهرسازی. مطرح کردن یک موضوع در چندین تابلوی اعلانات، یا برای چندین مدیر، برای یافتن اجماع و دستیابی به آن مفید نخواهد بود. آزمودن فروم‌های متعدد به امید یافتن موردی که جواب مورد نظر شما را تأیید کند به ساختن اجماع کمکی نمی‌کند. مطالب ارسالی به تابلوهای اعلانات باید تا می‌شود بیطرفانه نوشته شوند تا کمک کنند دیدگاه‌های غیردرگیر و بیطرفانهٔ دیگر جذب شود. جایی که مشکلات عدیده‌ای وجود دارد، طرح هر کدام در تابلوی اعلانات درست می‌تواند منطقی باشد، ولی در آن حالت معمولاً بهترین کار ذکر پیوندهایی است که نشان دهد پرسش در چه مکان‌های دیگری طرح شده‌است.

اجماع تغییرپذیر است

وقتی بر سر موضوعی اجماع شد، این توافق غیرقابل تغییر نیست. برای اجتماع ویکی‌پدیا گاهی لازم است که تصمیمش را عوض کند. به عنوان نمونه ممکن است تعداد کمی از کاربران، در مورد یک مقاله به توافق و اجماع برسند، اما زمانی که مقاله در معرض دید عدهٔ بیشتری از کاربران قرار گرفت، تعدادی از کاربران دیگر، با تغییرات مقاله مخالف باشند، و اجماع کاملاً تغییر کند. گروه اول نباید به این بهانه که قبلاً در این مورد توافق شده‌است جلوی تغییرات را بگیرند.

گفتهٔ بالا به این معنا نیست که در ویکی‌پدیا، سابقهٔ بحث در یک مورد نادیده گرفته می‌شود؛ مثلاً وقتی در یک صفحهٔ ویکی‌پدیا:رای‌گیری برای حذف در مورد حذف یک مقاله اجماع حاصل نشود، یک کاربر نمی‌بایست دوباره و چندباره آن مقاله را نامزد حذف کند تا زمانی که به نتیجهٔ دلخواهش (حذف مقاله) برسد. اما موضوعی که قبلاً در موردش بحث شده، باز هم می‌تواند در موردش بحث شود، به خصوص زمانی که اطلاعات جدیدی در آن مورد وجود دارد. اگر یک ویرایش‌کنندهٔ ویکی‌پدیا فکر می‌کند که توافق عمومی حاصل شده دربارهٔ یک موضوع، قدیمی شده و نیازمند تغییر است، می‌تواند این موضوع را در صفحهٔ بحث مورد نظر یا در قهوه‌خانه عنوان کند و منتظر نظر دیگران در این باره بشود. هیچ کاربری نمی‌تواند یک طرفه اعلام کند که اجماع تغییر کرده‌است.

این خاصیت یک ویکی است که تا ابد در حال تغییر باشد. هر روز افراد جدیدی از ویکی‌پدیا دیدن می‌کنند، و با اطلاعات جدید و ایده‌های جدیدشان، دیدگاهی را به ویکی‌پدیا اضافه می‌کنند که تا قبل از آن وجود نداشته‌است. مهم این است که همیشه راهی برای به چالش کشیدن تمام تصمیم‌های قبلی، چه با رای‌گیری حاصل شده باشند چه با حصول اجماع، وجود دارد؛ بنابراین، تصمیماتی که در ویکی‌پدیا گرفته می‌شوند نباید محدودکننده باشند، به این مفهوم که جلوی تغییر بعدی در تصمیم مورد نظر را بگیرند.

با این وجود توجه داشته باشید که به سادگی می‌توان حالتی شبیه به تغییر در اجماع را با پرسیدن دوبارهٔ موضوع به امید این که گروه دیگری از کاربران نظر دیگری داشته باشند، ایجاد کرد. اما این روش، یک مثال خیلی بد از تغییر اجماع است و در تضاد با کارکرد ویکی‌پدیا است. تصمیم‌های ویکی‌پدیا اساساً بر تعداد افرادی که دربارهٔ یک موضوع رای موافق داده‌اند استوار نیست. تلاش برای تغییر در یک توافق عمومی، باید شامل توضیح شفاف دلایل حصول اجماع قبلی نیز باشد، و نه صرف این که امروز تعداد بیشتری افراد به الف رای دادند تا به ب.

یکی از نشانه‌های بارز این که شما در تغییر اجماع، توضیحات کافی ارائه نکرده‌اید آن است که فقط تعداد کمی از کسانی که در حصول اجماع قبلی مشارکت داشتند در مورد نظر جدید نظر بدهند (یا هیچ‌کدامشان نظری ندهند)

به دعوت کاربران یک بخش دیگر ویکی‌پدیا برای حمایت از یک پیشنهاد رد شده، اصطلاحاً رای‌خریدن (به انگلیسی: forum-shopping) گفته می‌شود که کاری نکوهیده‌است. راه درست آن است که اولین بار (و فقط یک بار)، در بهترین جای ممکن از کاربران درخواست شود در مورد آن پیشنهاد نظر بدهند.

اجماع در عمل

اجماع به این معنی نیست که همه با نتیجهٔ بحث موافقند؛ معنای آن این است که همه حاضر به استوار شدن آن نتیجه هستند. نوشتهٔ زیر به نقل از فهرست‌های پست الکترونیکی ویکی‌پدیا می‌تواند به خوبی تفاوت بین اجماع و هم‌رای بودن را نشان بدهد (نقل به مضمون):

... در حقیقت کارکرد ویکی‌پدیا خود نشان دهندهٔ مفهوم این عبارت است: ملغمه‌ای وجود دارد از افرادی که کاملاً با یک موضوع موافقند، عده‌ای که با آن مخالفند اما مخالفت خود را بدون بی‌مهری ابراز می‌کنند، عده‌ای که مخالفند اما برای موضوع مطرح شده اولویت قایل نمی‌شوند، عده‌ای که مخالفند اما تأکید می‌کنند که دیدگاه جمع مهم است و به آن احترام خواهند گذاشت، کسانی که فقط حرف می‌زنند و در راستای آشتی قدم برنمی‌دارند، و کسانی که خلاف قوانین رفتار می‌کنند. آن‌گاه شما متوجه خواهید شد که در یک مورد اجماع وجود دارد، بدون آن که رای همه یکسان باشد.

نکته: وقتی اختلافات بروز می‌کنند، گاهی کلمهٔ «اجماع» با معانی مختلفی از معنی واقعی کلمه تا «موافقت اکثریت» یا «موافقت با نظر من» به کار می‌رود. عجیب نیست اگر ببینید که هر دو طرف یک جنگ ویرایشی اعتقاد دارند که در مورد نسخه‌ای از مقاله که از آن دفاع می‌کنند اجماع وجود دارد.

اجماع یا رأی اکثریت

با وجود این که مهم‌ترین قسمت اجماع‌یابی آن است که تمام ابعاد موضوع مورد نظر بحث شوند، معمولاً این که تمام افرادی که دربارهٔ یک موضوع نظر می‌دهند به یک نتیجهٔ واحد برسند دشوار است. در فعالیت‌هایی مانند درخواست‌های مدیرشدن، رای‌گیری برای حذف و نظایر آن، اجماع‌یابی ممکن است دشوار باشد، چرا که تعداد افرادی که در بحث شرکت می‌کنند بیش از آن است که بتوانند با هم همکاری کنند. ممکن است این روندها از طرح درستی برخوردار نباشند از این جهت که مقایسه‌ها به روشنی انجام نشده‌اند. به همین خاطر ممکن است که در این موارد تشخیص این که اجماع چیست، آسان نباشد.

برای حل این مشکل، افراد ابتدا بررسی می‌کنند که آیا معیارهای توافق اکثریت دربارهٔ یک موضوع حاصل شده یا نه، و بر این اساس، یک فرض اولیه از نزدیکی تقریبی وضعیت موجود با حصول «اجماع» برآورد می‌کنند.

تصمیم‌گیری‌ها در ویکی‌پدیا نباید به طور عمومی از طریق رای‌گیری انجام شوند. ویکی‌پدیا دموکراسی نیست و شمردن آرا نباید جزئی اساسی از تصمیم‌گیری در مورد نتیجهٔ یک بحث باشد. وقتی از رای‌گیری استفاده می‌شود، باید این استفاده به «آزمودن» وجود اجماع محدود شود، نه این که از آن برای «حصول» اجماع بهره ببریم.

با تمام این تفاسیر، در برخی از فعالیت‌هایی که در فضای نام ویکی‌پدیا انجام می‌شود، نسبت آرای موافق به عنوان شاخصی از توافق جمعی مدنظر گرفته می‌شود. این مسئله خود مورد اختلاف نظر است، و در مورد این که رهنمودهایی برای تعیین مرز عددی این شاخص‌ها نوشته شود، اجماع وجود ندارد. با در نظر گرفتن این موضوع، به حسب موضوع، رسیدن نسبت آرای موافق به چیزی حدود ۶۰٪ تا ۸۰٪ به عنوان شاخصی از توافق عمومی استفاده می‌شود. در مورد بحث‌های حساس‌تر، عدد بزرگتری استفاده می‌شود. این اعداد حاصل از بررسی آماری موارد اتفاق افتاده در قبل هستند، و هیچ‌گاه ثابت و غیرقابل تغییر نخواهند بود. توجه کنید که این اعداد نباید به عنوان تنها منبع تصمیم‌گیری در مورد یک موضوع استفاده شوند. قضاوت درست و بصیرت کافی، برای انتخاب تصمیم درست لازمند، و در تمام موارد، تصمیم گرفته شده، از درصد یاد شده مهم‌تر است.

رأی ممتنع

در نظرخواهی‌ها یا رای‌گیری‌هایی که تعداد رأی یا تعداد شرکت‌کنندگان اهمیت دارد (مانند نظرخواهی مدیریت یا هیئت نظارت) رأی ممتنع برای رسیدن نظرخواهی به حدنصاب تعداد رأی، محاسبه می‌شود ولی در محاسبه و درصدگیری به عنوان موافق یا مخالف محاسبه نمی‌شود و با نظر تفاوت دارد چون نظر در محاسبهٔ حدنصاب تعداد رأی بی‌تأثیر است.

تعیین اجماع

اجماع بر اساس کیفیت استدلال‌های ارائه شده در خصوص جنبه‌های گوناگون یک مسئله، از منظر سیاست ویکی‌پدیا تعیین می‌شود.

میزان اجماع

اجماع بین گروه محدودی از کاربران، در یک زمان و مکان، نمی‌تواند اجماع جامعه در مقیاس وسیعتر را لغو کند. مثلاً شرکت کنندگان در یک ویکی پروژه تا نتوانند جامعهٔ گسترده‌تر را قانع کنند که این اقدام درستی است که برخی سیاست‌های یا رهنمودها که عموماً پذیرفته شده‌اند به مقالات آن زمینه اعمال نشوند، نمی‌توانند تصمیم بگیرند این که این کار انجام نشود.

ویکی‌پدیا در زمینهٔ مشارکت و اجماع برای تغییر سیاست‌ها و رهنمودها استاندارد بالاتری نسبت به دیگر صفحات دارد. دلیل این مسئله این است که سیاست‌ها و رهنمودها منعکس کنندهٔ اجماع تثبیت شده‌اند، و پایداری و سازگاریشان برای جامعه مهم است. در نتیجه، کاربران اغلب تغییرات کلی را اول در صفحهٔ بحث مطرح می‌کنند تا امکان بحث به وجود آید و سپس تغییر را اجرا می‌کنند. تغییرات را می‌توان بدون بحث قبلی انجام داد، ولی نظارت بالایی روی آنها انجام می‌شود. جامعه نسبت به پذیرش تعییرات در سیاست‌ها راغب تر است اگر به آهستگی و محتاطانه و با تلاش فعال برای جذب نظرات و موافقت از دیگران انجام شود.

موارد استثناء

در چند مورد استثنایی، تصمیم‌گیری بدون حصول اجماع میان کاربران ویکی‌پدیا انجام می‌شود:

• آنچه که از طرف جیمی ولز، هیئت امناء یا توسعه‌دهندگان ویکی‌پدیا در مورد مسایلی مانند حق تکثیر، مسایل قانونی، یا بار سرورهای ویکی‌پدیا عنوان می‌شود، حکم سیاست را دارد.
• در برخی موارد بنیاد ویکی‌مدیا راساً در مورد یک مقاله تصمیمی (نظیر حفاظت مقاله) می‌گیرند که لازم الاجرا تلقی می‌شود.
• حصول اجماع دربارهٔ یک موضوع خاص نباید باعث تعمیم آن به یک مورد کلی‌تر (مانند ویکی‌پدیا:اثبات‌پذیری یا ویکی‌پدیا:تحقیق دست اول ممنوع) شود.
• تصمیمات مربوط به بنیاد ویکی‌مدیا معمولاً شامل حال تمام پروژه‌های خواهر ویکی‌پدیا می‌شوند و اجرای آن‌ها مستقل از سیاست‌های داخلی هر یکی از این پروژه‌ها الزامی است. البته این تصمیم‌گیری‌های کلی، معمولاً خود پس از حصول اجماع بین کاربران پروژه‌های مختلف حاصل می‌شوند، و به آهستگی روندشان طی می‌شود.

نکته‌ای در مورد استفاده از صفحه‌های بحث

با وجود این که برای حصول اجماع اجباری نسبت به نظر دادن در صفحات بحث وجود ندارد، اما این کار به حصول اجماع کمک می‌کند. خلاصه ویرایش‌ها معمولاً کوتاه هستند و ممکن است به غلط تفسیر شوند. توضیح دادن خلاصه ویرایشی که انجام داده‌اید، می‌توان باعث جلب توجه دیگران و حصول اجماع در آن مورد بشود. ارسال یک نظر در صفحهٔ بحث قبل از ویرایش کردن متن مقاله، می‌تواند از سوء تفاهم‌ها جلوگیری کند. اگر در مورد ویرایشی که یک کاربر دیگر انجام داده مشکوک هستید ابتدا قدری صبر کنید، شاید در صفحهٔ بحث توضیحی در آن مورد اضافه کند. هم‌چنین قبل از این که بخشی از مقاله را ویرایش کنید، سری به صفحهٔ بحث مقاله بزنید، و ببینید آیا بحثی در مورد آن بخش از متن در جریان هست یا نه. اما وقتی که در بحث‌ها شرکت کردید، ترسو نباشید، جسور باشید.

جستارهای وابسته

• وپ:ایجاد سیاست
• ویکی‌پدیا:سکوت و اجماع
• ویکی‌پدیا:جسور باشید
• ویکی‌پدیا:چرخه ویرایش جسورانه، واگردانی، بحث