توسکا: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Safibot (بحث | مشارکت‌ها)
جز ←‏top: حذف پیوند تاریخ (سال‌ها و روزهای خورشیدی) با استفاده از AWB
LetsDoItBot (بحث | مشارکت‌ها)
تمیزکاری، + ویرایش با ماژول ابرابزار با استفاده از AWB
خط ۱۲: خط ۱۲:
}}
}}
[[پرونده:European black alder.jpg|بندانگشتی|180px|توسکای [[ییلاق و قشلاق|قشلاقی]] (سیاه‌توسه) یا «توسکای سیاه [[اروپا|اروپایی]]» با [[نام علمی]] ''Alnus glutinosa'']]
[[پرونده:European black alder.jpg|بندانگشتی|180px|توسکای [[ییلاق و قشلاق|قشلاقی]] (سیاه‌توسه) یا «توسکای سیاه [[اروپا|اروپایی]]» با [[نام علمی]] ''Alnus glutinosa'']]
'''توسکا'''، '''توسه''' یا '''رازدار''' (رزدار) نام گونه‌ای از [[درخت|درختها]] و [[درختچه|درختچه‌های]] [[جنگل|جنگلی]] از خانوادهٔ [[غان]] است. این درخت از نوع گیاهان [[خزان‌کننده]] است و به‌وسیلهٔ باد گرده‌افشانی می‌کند.<ref name="4msee">{{یادکرد وب| نشانی = http://4msee.com/node/44291| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱| نویسنده = اکرم یادگاری‌پور| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = مهدیه شمسه، اصغر سپه‌وند| تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = [[اچ‌تی‌ام‌ال]]| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = [[فارسی]]| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> در دنیا بیش از ۳۰ نوع از گونهٔ توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نام‌های [[توسکای ییلاقی]] (سردسیر) و [[توسکای قشلاقی]] (گرمسیر) در ایران رشد می‌کنند<ref name="jomhourieslami">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.jomhourieslami.com/1389/13890704/13890704_06_jomhori_islami_goonagoon_0004.html| عنوان = فضای سبز. درخت توسکا | تاریخ بازدید = [[۴ مه]] [[۲۰۱۱ (میلادی)|۲۰۱۱]]| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = ۴| سال = ۱۳۸۹| ماه = [[مهر]]| قالب = [[اچ‌تی‌ام‌ال]]| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = [[فارسی]]| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> که عمر آنها معمولاً تا ۱۰۰ سال است و رشد نهایی آنها در ۵۰ سالگی قطع می‌شود.<ref name="golchamanaria">{{یادکرد وب| نشانی = http://golchamanaria.com/index.php?section=detail&dt=36| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱ | نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = | نشانی بایگانی = http://archive.is/20130426111306/http://golchamanaria.com/index.php?section=detail&dt=36| تاریخ بایگانی = نا معلوم - بایگانی گوگل| نقل قول =}}</ref> توسکا درختی [[رطوبت‌پسندی|رطوبت‌پسند]] به شمار می‌رود؛ بدین معنی که دارای قدرت جذب [[آب]] بسیار زیادی است و در زمین‌های [[رطوبت|مرطوب]] و یا [[باتلاق|باتلاقی]] دارای رشدی سریع می‌باشد.<ref name="paperandwood">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.paperandwood.com/?Page=ArticlesItem&aID=142| عنوان = توسکا درختی ارزشمند و ناشناخته در جنگل‌های شمال | تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = [[۹ اردبیهشت]] ۱۳۸۶| سال = ۱۳۸۶| ماه = | قالب = متنی| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref>
'''توسکا'''، '''توسه''' یا '''رازدار''' (رزدار) نام گونه‌ای از [[درخت]]ها و [[درختچه]]‌های [[جنگل|جنگلی]] از خانوادهٔ [[غان]] است. این درخت از نوع گیاهان [[خزان‌کننده]] است و به‌وسیلهٔ باد گرده‌افشانی می‌کند.<ref name="4msee">{{یادکرد وب| نشانی = http://4msee.com/node/44291| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱| نویسنده = اکرم یادگاری‌پور| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = مهدیه شمسه، اصغر سپه‌وند| تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = [[اچ‌تی‌ام‌ال]]| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = [[فارسی]]| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> در دنیا بیش از ۳۰ نوع از گونهٔ توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نام‌های [[توسکای ییلاقی]] (سردسیر) و [[توسکای قشلاقی]] (گرمسیر) در ایران رشد می‌کنند<ref name="jomhourieslami">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.jomhourieslami.com/1389/13890704/13890704_06_jomhori_islami_goonagoon_0004.html| عنوان = فضای سبز. درخت توسکا | تاریخ بازدید = [[۴ مه]] [[۲۰۱۱ (میلادی)|۲۰۱۱]]| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = ۴| سال = ۱۳۸۹| ماه = [[مهر]]| قالب = [[اچ‌تی‌ام‌ال]]| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = [[فارسی]]| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> که عمر آنها معمولاً تا ۱۰۰ سال است و رشد نهایی آنها در ۵۰ سالگی قطع می‌شود.<ref name="golchamanaria">{{یادکرد وب| نشانی = http://golchamanaria.com/index.php?section=detail&dt=36| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱ | نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = | نشانی بایگانی = http://archive.is/20130426111306/http://golchamanaria.com/index.php?section=detail&dt=36| تاریخ بایگانی = نا معلوم - بایگانی گوگل| نقل قول =}}</ref> توسکا درختی [[رطوبت‌پسندی|رطوبت‌پسند]] به شمار می‌رود؛ بدین معنی که دارای قدرت جذب [[آب]] بسیار زیادی است و در زمین‌های [[رطوبت|مرطوب]] و یا [[باتلاق|باتلاقی]] دارای رشدی سریع می‌باشد.<ref name="paperandwood">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.paperandwood.com/?Page=ArticlesItem&aID=142| عنوان = توسکا درختی ارزشمند و ناشناخته در جنگل‌های شمال | تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = [[۹ اردبیهشت]] ۱۳۸۶| سال = ۱۳۸۶| ماه = | قالب = متنی| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref>


== نام ==
== نام ==
در [[فرهنگ دهخدا]]، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» (به کسر سین) آورده شده‌است.<ref name="loghatnaameh">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-621977ec55ca49998269c31580077e94-fa.html| عنوان = مدخل «توسکا»| تاریخ بازدید = ۶ مه ۲۰۱۱| نویسنده = [[علی‌اکبر دهخدا]] و دیگران| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = اچ‌تی‌ام‌ال| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> این در حالی است که امروزه نام این درخت با س ساکن تلفظ می‌شود: توسْکا. این نام ریشه در طبری باستان دارد. نام این درخت در [[گیلان]] و [[لاهیجان]] «توسه» (در لاهیجان سیاه‌توسه و سفیدتوسه)، در [[رودسر]] «توسا» و در [[گرگان]] و [[مازندران]] «توسکا» (در [[شهرستان نور|نور]]: تسکا) است. در مناطقی مانند [[آستارا]]، [[طالش]] و [[طالقان]] این درخت «رازدار» (یا رزدار) نام دارد<ref name="4msee"/> که «دار» در زبان‌های این مناطق به معنی «درخت» است (و توجه شود به ترکیب «دار و درخت» در فارسی امروز)
در [[فرهنگ دهخدا]]، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» (به کسر سین) آورده شده‌است.<ref name="loghatnaameh">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-621977ec55ca49998269c31580077e94-fa.html| عنوان = مدخل «توسکا»| تاریخ بازدید = ۶ مه ۲۰۱۱| نویسنده = [[علی‌اکبر دهخدا]] و دیگران| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = اچ‌تی‌ام‌ال| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> این در حالی است که امروزه نام این درخت با س ساکن تلفظ می‌شود: توسْکا. این نام ریشه در طبری باستان دارد. نام این درخت در [[گیلان]] و [[لاهیجان]] «توسه» (در لاهیجان سیاه‌توسه و سفیدتوسه)، در [[رودسر]] «توسا» و در [[گرگان]] و [[مازندران]] «توسکا» (در [[شهرستان نور|نور]]: تسکا) است. در مناطقی مانند [[آستارا]]، [[طالش]] و [[طالقان]] این درخت «رازدار» (یا رزدار) نام دارد<ref name="4msee" /> که «دار» در زبان‌های این مناطق به معنی «درخت» است (و توجه شود به ترکیب «دار و درخت» در فارسی امروز)


== بوم‌شناسی ==
== بوم‌شناسی ==
توسکا بومی قارهٔ اروپا و [[جزایر بریتانی]] است.<ref name="controverscial"/> محل [[رشد]] توسکا معمولاً در مناطق پر آب، مانند حاشیهٔ [[رودخانه|رودخانهها]] و [[ساحل|سواحل]]، و همچنین حاشیهٔ جنگل‌هاست و داخل [[جنگل]] به ندرت رشد می‌کند.<ref name="golchamanaria"/> این درختان در تمامی کرهٔ زمین موجود هستند و دامنهٔ انتشار آنها از [[ژاپن]] به سمت [[آسیای شرقی]] و [[شمال]] [[هیمالیا]] و سپس درون [[اروپا]] و شمال [[آفریقا]] ادامه دارد. در [[قاره آمریکا|قارهٔ آمریکا]] نیز از شمال قاره و بخش شرقی [[کانادا]]، [[آنتاریو]] به سمت غرب و سپس جنوب و منطقهٔ غربی [[آمریکای جنوبی]] و [[رشته‌کوه]] [[آند (رشته‌کوه)|آند]] و نیز در [[شیلی]] پراکنده‌اند.<ref name="glutinosa">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.2020site.org/trees/alder.html| عنوان = Alder Tree (Alnus glutinosa)| تاریخ بازدید = ۴ مه ۲۰۱۱| نویسنده = LoveToKnow | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = انگلیسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref>
توسکا بومی قارهٔ اروپا و [[جزایر بریتانی]] است.<ref name="controverscial" /> محل [[رشد]] توسکا معمولاً در مناطق پرآب، مانند حاشیهٔ [[رودخانه]]‌ها و [[ساحل|سواحل]]، و همچنین حاشیهٔ جنگل‌هاست و داخل [[جنگل]] به ندرت رشد می‌کند.<ref name="golchamanaria" /> این درختان در تمامی کرهٔ زمین موجود هستند و دامنهٔ انتشار آنها از [[ژاپن]] به سمت [[آسیای شرقی]] و [[شمال]] [[هیمالیا]] و سپس درون [[اروپا]] و شمال [[آفریقا]] ادامه دارد. در [[قاره آمریکا|قارهٔ آمریکا]] نیز از شمال قاره و بخش شرقی [[کانادا]]، [[آنتاریو]] به سمت غرب و سپس جنوب و منطقهٔ غربی [[آمریکای جنوبی]] و [[رشته‌کوه]] [[آند (رشته‌کوه)|آند]] و نیز در [[شیلی]] پراکنده‌اند.<ref name="glutinosa">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.2020site.org/trees/alder.html| عنوان = Alder Tree (Alnus glutinosa)| تاریخ بازدید = ۴ مه ۲۰۱۱| نویسنده = LoveToKnow | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = انگلیسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref>


این گونه فقط در بخش شمالی ایران وجود دارد و در جنگل‌های مازندران و گرگان و گیلان، مناطق جنگلی طالقان، لاهیجان، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد می‌کند.<ref name="ayeneh">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.ayeneh.net/Herbal/viewHerbal.aspx?Herbalid=43&Letter=ت&CatName=ت| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۴ مه ۲۰۱۱| نویسنده = آينه دات نت| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref>
این گونه فقط در بخش شمالی ایران وجود دارد و در جنگل‌های مازندران و گرگان و گیلان، مناطق جنگلی طالقان، لاهیجان، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد می‌کند.<ref name="ayeneh">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.ayeneh.net/Herbal/viewHerbal.aspx?Herbalid=43&Letter=ت&CatName=ت| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۴ مه ۲۰۱۱| نویسنده = آینه دات نت| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref>


== ویژگی‌ها ==
== ویژگی‌ها ==
خط ۲۶: خط ۲۶:


[[پرونده:Alder (PSF).png|بندانگشتی|180px|یک طراحی از برگ‌های توسکا به همراه میوه آن]]
[[پرونده:Alder (PSF).png|بندانگشتی|180px|یک طراحی از برگ‌های توسکا به همراه میوه آن]]
[[برگ|برگها]] در این گونه، [[بیضی]] و مدور، با پایه‌ای [[گوه]] شکل و [[متناوب]] (پر موج) و دارای سطحی [[چسب|چسبنده]] و حاشیه‌ای دندانه‌دار و همچنین [[رگبرگ|رگبرگهای]] شانه‌ای شکل هستند. [[گل|گلها]] چوبی و با شکل نامشخص (معمولاً به صورت [[کروی]]) بوده و در ابتدای [[بهار]] و قبل از رویش کامل برگ‌ها ظاهر می‌شوند. [[شاخه|شاخههای]] آن خاکستری رنگ با لکه‌های [[قهوه|قهوهای]] است به وسیلهٔ جریان [[باد]] [[گرده‌افشانی]] می‌کنند و میوهٔ آن شبیه به [[توت]] [[کال (لامرد)|کال]] است<ref name="4msee"/><ref name="jomhourieslami"/><ref name="controverscial"/><ref name="glutinosa"/>
[[برگ]]ها در این گونه، [[بیضی]] و مدور، با پایه‌ای [[گوه]] شکل و [[متناوب]] (پر موج) و دارای سطحی [[چسب|چسبنده]] و حاشیه‌ای دندانه‌دار و همچنین [[رگبرگ]]های شانه‌ای شکل هستند. [[گل]]ها چوبی و با شکل نامشخص (معمولاً به صورت [[کروی]]) بوده و در ابتدای [[بهار]] و قبل از رویش کامل برگ‌ها ظاهر می‌شوند. [[شاخه]]‌های آن خاکستری رنگ با لکه‌های [[قهوه|قهوهای]] است به وسیلهٔ جریان [[باد]] [[گرده‌افشانی]] می‌کنند و میوهٔ آن شبیه به [[توت]] [[کال (لامرد)|کال]] است<ref name="4msee" /><ref name="jomhourieslami" /><ref name="controverscial" /><ref name="glutinosa" />


در میان درختانی که در [[جنگل‌های شمال ایران]] وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان [[جوانه]] می‌زند و آخرین درختی است که برگ‌های آن [[زرد]] می‌شود.<ref name="golchamanaria"/>
در میان درختانی که در [[جنگل‌های شمال ایران]] وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان [[جوانه]] می‌زند و آخرین درختی است که برگ‌های آن [[زرد]] می‌شود.<ref name="golchamanaria" />


=== چوب ===
=== چوب ===
[[پرونده:چوب توسکا.jpg|بندانگشتی|240px|چوب خشک شدهٔ توسکا - برش مماسی. بخش‌های [[زرد]] رنگ در وسط، ناشی از تاثیر فرایند [[خشک شدن]] در چوب توسکاست.]]
[[پرونده:چوب توسکا.jpg|بندانگشتی|240px|چوب خشک شدهٔ توسکا - برش مماسی. بخش‌های [[زرد]] رنگ در وسط، ناشی از تأثیر فرایند [[خشک شدن]] در چوب توسکاست.]]
توسکا دارای چوبی [[نرم]] است. چوب بریده‌شدهٔ توسکا در هنگام پاییز [[سفید]] رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به [[قرمز]] متمایل می‌شود و سپس به رنگ [[صورتی روشن]] درمی‌آید و به همین رنگ می‌ماند.<ref name="controverscial"/><ref name="glutinosa"/>
توسکا دارای چوبی [[نرم]] است. چوب بریده‌شدهٔ توسکا در هنگام پاییز [[سفید]] رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به [[قرمز]] متمایل می‌شود و سپس به رنگ [[صورتی روشن]] درمی‌آید و به همین رنگ می‌ماند.<ref name="controverscial" /><ref name="glutinosa" />


=== میوه ===
=== میوه ===
همچون تمام درختان خانواده غان، کت‌کین‌ها {{انگلیسی|catkin}} یا میوه‌های نر و ماده هردو در یک درخت قرار دارند. کت‌کین‌های نر در پاییز ظاهر می‌شوند و ماده‌ها در اواخر زمستان و اوایل بهار در میان شاخه‌های تیره‌تر. رنگ نرها [[سرخ تیره]] است و نزدیک به ۱۰ [[سانتیمتر]] طول دارند و با [[فلس|فلسهای]] سپرمانندی پوشیده شده‌اند که [[بساک]] و [[گرده|گردهها]] را از [[باران]] و [[بادهای نارس]] و نابهنگام محفوظ دارد.<ref name="glutinosa"/>
همچون تمام درختان خانواده غان، کت‌کین‌ها {{انگلیسی|catkin}} یا میوه‌های نر و ماده هردو در یک درخت قرار دارند. کت‌کین‌های نر در پاییز ظاهر می‌شوند و ماده‌ها در اواخر زمستان و اوایل بهار در میان شاخه‌های تیره‌تر. رنگ نرها [[سرخ تیره]] است و نزدیک به ۱۰ [[سانتیمتر]] طول دارند و با [[فلس]]های سپرمانندی پوشیده شده‌اند که [[بساک]] و [[گرده]]‌ها را از [[باران]] و [[بادهای نارس]] و نابهنگام محفوظ دارد.<ref name="glutinosa" />
{|
{|
|[[پرونده:Alnus rubra 9819.JPG|بندانگشتی|180px×180px|کت‌کین‌های نر در گونه Alnus rubra]]
|[[پرونده:Alnus rubra 9819.JPG|بندانگشتی|180px×180px|کت‌کین‌های نر در گونه Alnus rubra]]
خط ۴۲: خط ۴۲:


== کاربرد ==
== کاربرد ==
به خاطر رطوبت‌پسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمین‌های مرطوب و [[علفزار|علفزارهای]] باتلاقی و [[مانداب|ماندابها]] و [[زهکشی]] [[خاک]] به فراوانی کاشته می‌شود. همچنین چوب این درخت مورد استفاده در صنایع [[روکش‌سازی]] است.<ref name="golchamanaria"/><ref name="paperandwood"/><ref name="glutinosa"/>
به خاطر رطوبت‌پسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمین‌های مرطوب و [[علفزار]]های باتلاقی و [[مانداب]]ها و [[زهکشی]] [[خاک]] به فراوانی کاشته می‌شود. همچنین چوب این درخت مورد استفاده در صنایع [[روکش‌سازی]] است.<ref name="golchamanaria" /><ref name="paperandwood" /><ref name="glutinosa" />


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
*[[افرا]]
* [[افرا]]
*[[راش]]
* [[راش]]
*[[بلوط]]
* [[بلوط]]


== منابع ==
== منابع ==
خط ۵۳: خط ۵۳:


== پیوند به بیرون ==
== پیوند به بیرون ==
*[http://www.noormags.ir/View/Magazine/ViewPages.aspx?articleId=157721 شیره‌ٔ درخت توسکا]
*[http://www.noormags.ir/View/Magazine/ViewPages.aspx?articleId=157721 شیرهٔ درخت توسکا]


{{سرده‌های گیاهان ایران}}
{{سرده‌های گیاهان ایران}}

نسخهٔ ‏۱۰ اوت ۲۰۱۷، ساعت ۱۹:۲۶

توسکا
رده‌بندی علمی
فرمانرو: گیاهان
دسته: گیاهان گلدار
رده: دولپه‌ای‌ها
راسته: راش‌سانان
تیره: غان
سرده: توسکا
گونه: Alnus
نام دوبخشی
Alnus serrulata
توسکای قشلاقی (سیاه‌توسه) یا «توسکای سیاه اروپایی» با نام علمی Alnus glutinosa

توسکا، توسه یا رازدار (رزدار) نام گونه‌ای از درختها و درختچه‌های جنگلی از خانوادهٔ غان است. این درخت از نوع گیاهان خزان‌کننده است و به‌وسیلهٔ باد گرده‌افشانی می‌کند.[۱] در دنیا بیش از ۳۰ نوع از گونهٔ توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نام‌های توسکای ییلاقی (سردسیر) و توسکای قشلاقی (گرمسیر) در ایران رشد می‌کنند[۲] که عمر آنها معمولاً تا ۱۰۰ سال است و رشد نهایی آنها در ۵۰ سالگی قطع می‌شود.[۳] توسکا درختی رطوبت‌پسند به شمار می‌رود؛ بدین معنی که دارای قدرت جذب آب بسیار زیادی است و در زمین‌های مرطوب و یا باتلاقی دارای رشدی سریع می‌باشد.[۴]

نام

در فرهنگ دهخدا، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» (به کسر سین) آورده شده‌است.[۵] این در حالی است که امروزه نام این درخت با س ساکن تلفظ می‌شود: توسْکا. این نام ریشه در طبری باستان دارد. نام این درخت در گیلان و لاهیجان «توسه» (در لاهیجان سیاه‌توسه و سفیدتوسه)، در رودسر «توسا» و در گرگان و مازندران «توسکا» (در نور: تسکا) است. در مناطقی مانند آستارا، طالش و طالقان این درخت «رازدار» (یا رزدار) نام دارد[۱] که «دار» در زبان‌های این مناطق به معنی «درخت» است (و توجه شود به ترکیب «دار و درخت» در فارسی امروز)

بوم‌شناسی

توسکا بومی قارهٔ اروپا و جزایر بریتانی است.[۶] محل رشد توسکا معمولاً در مناطق پرآب، مانند حاشیهٔ رودخانه‌ها و سواحل، و همچنین حاشیهٔ جنگل‌هاست و داخل جنگل به ندرت رشد می‌کند.[۳] این درختان در تمامی کرهٔ زمین موجود هستند و دامنهٔ انتشار آنها از ژاپن به سمت آسیای شرقی و شمال هیمالیا و سپس درون اروپا و شمال آفریقا ادامه دارد. در قارهٔ آمریکا نیز از شمال قاره و بخش شرقی کانادا، آنتاریو به سمت غرب و سپس جنوب و منطقهٔ غربی آمریکای جنوبی و رشته‌کوه آند و نیز در شیلی پراکنده‌اند.[۷]

این گونه فقط در بخش شمالی ایران وجود دارد و در جنگل‌های مازندران و گرگان و گیلان، مناطق جنگلی طالقان، لاهیجان، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد می‌کند.[۸]

ویژگی‌ها

ارتفاع درختچه‌های تیرهٔ توسکا معمولاً کم است، اما در شرایط ایده‌آل و مناسب (مانند زیاد بودن درجهٔ مرطوبی خاک و غنی بودن آن) ارتفاع آن تا ۲۱ متر نیز می‌رسد.[۶]

یک طراحی از برگ‌های توسکا به همراه میوه آن

برگها در این گونه، بیضی و مدور، با پایه‌ای گوه شکل و متناوب (پر موج) و دارای سطحی چسبنده و حاشیه‌ای دندانه‌دار و همچنین رگبرگهای شانه‌ای شکل هستند. گلها چوبی و با شکل نامشخص (معمولاً به صورت کروی) بوده و در ابتدای بهار و قبل از رویش کامل برگ‌ها ظاهر می‌شوند. شاخه‌های آن خاکستری رنگ با لکه‌های قهوهای است به وسیلهٔ جریان باد گرده‌افشانی می‌کنند و میوهٔ آن شبیه به توت کال است[۱][۲][۶][۷]

در میان درختانی که در جنگل‌های شمال ایران وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان جوانه می‌زند و آخرین درختی است که برگ‌های آن زرد می‌شود.[۳]

چوب

چوب خشک شدهٔ توسکا - برش مماسی. بخش‌های زرد رنگ در وسط، ناشی از تأثیر فرایند خشک شدن در چوب توسکاست.

توسکا دارای چوبی نرم است. چوب بریده‌شدهٔ توسکا در هنگام پاییز سفید رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به قرمز متمایل می‌شود و سپس به رنگ صورتی روشن درمی‌آید و به همین رنگ می‌ماند.[۶][۷]

میوه

همچون تمام درختان خانواده غان، کت‌کین‌ها (به انگلیسی: catkin) یا میوه‌های نر و ماده هردو در یک درخت قرار دارند. کت‌کین‌های نر در پاییز ظاهر می‌شوند و ماده‌ها در اواخر زمستان و اوایل بهار در میان شاخه‌های تیره‌تر. رنگ نرها سرخ تیره است و نزدیک به ۱۰ سانتیمتر طول دارند و با فلسهای سپرمانندی پوشیده شده‌اند که بساک و گرده‌ها را از باران و بادهای نارس و نابهنگام محفوظ دارد.[۷]

کت‌کین‌های نر در گونه Alnus rubra
کت‌کین‌های ماده

کاربرد

به خاطر رطوبت‌پسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمین‌های مرطوب و علفزارهای باتلاقی و ماندابها و زهکشی خاک به فراوانی کاشته می‌شود. همچنین چوب این درخت مورد استفاده در صنایع روکش‌سازی است.[۳][۴][۷]

جستارهای وابسته

منابع

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ اکرم یادگاری‌پور. «توسکا» (اچ‌تی‌ام‌ال) (به فارسی). دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۱.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ «فضای سبز. درخت توسکا» (اچ‌تی‌ام‌ال) (به فارسی). ۴. دریافت‌شده در ۴ مه ۲۰۱۱. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک); تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید=،|تاریخ=، عدم تطابق|سال= / |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ «توسکا». بایگانی‌شده از اصلی در نا معلوم - بایگانی گوگل. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ «توسکا درختی ارزشمند و ناشناخته در جنگل‌های شمال» (متنی). ۹ اردبیهشت ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  5. علی‌اکبر دهخدا و دیگران. «مدخل «توسکا»» (اچ‌تی‌ام‌ال). دریافت‌شده در ۶ مه ۲۰۱۱.
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ George Knowles. "In Worship of Trees" (به انگلیسی). Retrieved 4 May 2011.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ LoveToKnow. "Alder Tree (Alnus glutinosa)" (به انگلیسی). Retrieved 4 May 2011.
  8. آینه دات نت. «توسکا». دریافت‌شده در ۴ مه ۲۰۱۱.

پیوند به بیرون