توسکا: تفاوت میان نسخهها
LetsDoItBot (بحث | مشارکتها) تمیزکاری، + ویرایش با ماژول ابرابزار با استفاده از AWB |
|||
خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
}} |
}} |
||
[[پرونده:European black alder.jpg|بندانگشتی|180px|توسکای [[ییلاق و قشلاق|قشلاقی]] (سیاهتوسه) یا «توسکای سیاه [[اروپا|اروپایی]]» با [[نام علمی]] ''Alnus glutinosa'']] |
[[پرونده:European black alder.jpg|بندانگشتی|180px|توسکای [[ییلاق و قشلاق|قشلاقی]] (سیاهتوسه) یا «توسکای سیاه [[اروپا|اروپایی]]» با [[نام علمی]] ''Alnus glutinosa'']] |
||
'''توسکا'''، '''توسه''' یا '''رازدار''' (رزدار) نام گونهای از [[درخت |
'''توسکا'''، '''توسه''' یا '''رازدار''' (رزدار) نام گونهای از [[درخت]]ها و [[درختچه]]های [[جنگل|جنگلی]] از خانوادهٔ [[غان]] است. این درخت از نوع گیاهان [[خزانکننده]] است و بهوسیلهٔ باد گردهافشانی میکند.<ref name="4msee">{{یادکرد وب| نشانی = http://4msee.com/node/44291| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱| نویسنده = اکرم یادگاریپور| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = مهدیه شمسه، اصغر سپهوند| تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = [[اچتیامال]]| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = [[فارسی]]| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> در دنیا بیش از ۳۰ نوع از گونهٔ توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نامهای [[توسکای ییلاقی]] (سردسیر) و [[توسکای قشلاقی]] (گرمسیر) در ایران رشد میکنند<ref name="jomhourieslami">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.jomhourieslami.com/1389/13890704/13890704_06_jomhori_islami_goonagoon_0004.html| عنوان = فضای سبز. درخت توسکا | تاریخ بازدید = [[۴ مه]] [[۲۰۱۱ (میلادی)|۲۰۱۱]]| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = ۴| سال = ۱۳۸۹| ماه = [[مهر]]| قالب = [[اچتیامال]]| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = [[فارسی]]| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> که عمر آنها معمولاً تا ۱۰۰ سال است و رشد نهایی آنها در ۵۰ سالگی قطع میشود.<ref name="golchamanaria">{{یادکرد وب| نشانی = http://golchamanaria.com/index.php?section=detail&dt=36| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱ | نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = | نشانی بایگانی = http://archive.is/20130426111306/http://golchamanaria.com/index.php?section=detail&dt=36| تاریخ بایگانی = نا معلوم - بایگانی گوگل| نقل قول =}}</ref> توسکا درختی [[رطوبتپسندی|رطوبتپسند]] به شمار میرود؛ بدین معنی که دارای قدرت جذب [[آب]] بسیار زیادی است و در زمینهای [[رطوبت|مرطوب]] و یا [[باتلاق|باتلاقی]] دارای رشدی سریع میباشد.<ref name="paperandwood">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.paperandwood.com/?Page=ArticlesItem&aID=142| عنوان = توسکا درختی ارزشمند و ناشناخته در جنگلهای شمال | تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = [[۹ اردبیهشت]] ۱۳۸۶| سال = ۱۳۸۶| ماه = | قالب = متنی| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> |
||
== نام == |
== نام == |
||
در [[فرهنگ دهخدا]]، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» (به کسر سین) آورده شدهاست.<ref name="loghatnaameh">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-621977ec55ca49998269c31580077e94-fa.html| عنوان = مدخل «توسکا»| تاریخ بازدید = ۶ مه ۲۰۱۱| نویسنده = [[علیاکبر دهخدا]] و دیگران| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = اچتیامال| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> این در حالی است که امروزه نام این درخت با س ساکن تلفظ میشود: توسْکا. این نام ریشه در طبری باستان دارد. نام این درخت در [[گیلان]] و [[لاهیجان]] «توسه» (در لاهیجان سیاهتوسه و سفیدتوسه)، در [[رودسر]] «توسا» و در [[گرگان]] و [[مازندران]] «توسکا» (در [[شهرستان نور|نور]]: تسکا) است. در مناطقی مانند [[آستارا]]، [[طالش]] و [[طالقان]] این درخت «رازدار» (یا رزدار) نام دارد<ref name="4msee"/> که «دار» در زبانهای این مناطق به معنی «درخت» است (و توجه شود به ترکیب «دار و درخت» در فارسی امروز) |
در [[فرهنگ دهخدا]]، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» (به کسر سین) آورده شدهاست.<ref name="loghatnaameh">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-621977ec55ca49998269c31580077e94-fa.html| عنوان = مدخل «توسکا»| تاریخ بازدید = ۶ مه ۲۰۱۱| نویسنده = [[علیاکبر دهخدا]] و دیگران| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = اچتیامال| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> این در حالی است که امروزه نام این درخت با س ساکن تلفظ میشود: توسْکا. این نام ریشه در طبری باستان دارد. نام این درخت در [[گیلان]] و [[لاهیجان]] «توسه» (در لاهیجان سیاهتوسه و سفیدتوسه)، در [[رودسر]] «توسا» و در [[گرگان]] و [[مازندران]] «توسکا» (در [[شهرستان نور|نور]]: تسکا) است. در مناطقی مانند [[آستارا]]، [[طالش]] و [[طالقان]] این درخت «رازدار» (یا رزدار) نام دارد<ref name="4msee" /> که «دار» در زبانهای این مناطق به معنی «درخت» است (و توجه شود به ترکیب «دار و درخت» در فارسی امروز) |
||
== بومشناسی == |
== بومشناسی == |
||
توسکا بومی قارهٔ اروپا و [[جزایر بریتانی]] است.<ref name="controverscial"/> محل [[رشد]] توسکا معمولاً در مناطق |
توسکا بومی قارهٔ اروپا و [[جزایر بریتانی]] است.<ref name="controverscial" /> محل [[رشد]] توسکا معمولاً در مناطق پرآب، مانند حاشیهٔ [[رودخانه]]ها و [[ساحل|سواحل]]، و همچنین حاشیهٔ جنگلهاست و داخل [[جنگل]] به ندرت رشد میکند.<ref name="golchamanaria" /> این درختان در تمامی کرهٔ زمین موجود هستند و دامنهٔ انتشار آنها از [[ژاپن]] به سمت [[آسیای شرقی]] و [[شمال]] [[هیمالیا]] و سپس درون [[اروپا]] و شمال [[آفریقا]] ادامه دارد. در [[قاره آمریکا|قارهٔ آمریکا]] نیز از شمال قاره و بخش شرقی [[کانادا]]، [[آنتاریو]] به سمت غرب و سپس جنوب و منطقهٔ غربی [[آمریکای جنوبی]] و [[رشتهکوه]] [[آند (رشتهکوه)|آند]] و نیز در [[شیلی]] پراکندهاند.<ref name="glutinosa">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.2020site.org/trees/alder.html| عنوان = Alder Tree (Alnus glutinosa)| تاریخ بازدید = ۴ مه ۲۰۱۱| نویسنده = LoveToKnow | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = انگلیسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> |
||
این گونه فقط در بخش شمالی ایران وجود دارد و در جنگلهای مازندران و گرگان و گیلان، مناطق جنگلی طالقان، لاهیجان، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد میکند.<ref name="ayeneh">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.ayeneh.net/Herbal/viewHerbal.aspx?Herbalid=43&Letter=ت&CatName=ت| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۴ مه ۲۰۱۱| نویسنده = |
این گونه فقط در بخش شمالی ایران وجود دارد و در جنگلهای مازندران و گرگان و گیلان، مناطق جنگلی طالقان، لاهیجان، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد میکند.<ref name="ayeneh">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.ayeneh.net/Herbal/viewHerbal.aspx?Herbalid=43&Letter=ت&CatName=ت| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۴ مه ۲۰۱۱| نویسنده = آینه دات نت| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> |
||
== ویژگیها == |
== ویژگیها == |
||
خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
[[پرونده:Alder (PSF).png|بندانگشتی|180px|یک طراحی از برگهای توسکا به همراه میوه آن]] |
[[پرونده:Alder (PSF).png|بندانگشتی|180px|یک طراحی از برگهای توسکا به همراه میوه آن]] |
||
[[برگ |
[[برگ]]ها در این گونه، [[بیضی]] و مدور، با پایهای [[گوه]] شکل و [[متناوب]] (پر موج) و دارای سطحی [[چسب|چسبنده]] و حاشیهای دندانهدار و همچنین [[رگبرگ]]های شانهای شکل هستند. [[گل]]ها چوبی و با شکل نامشخص (معمولاً به صورت [[کروی]]) بوده و در ابتدای [[بهار]] و قبل از رویش کامل برگها ظاهر میشوند. [[شاخه]]های آن خاکستری رنگ با لکههای [[قهوه|قهوهای]] است به وسیلهٔ جریان [[باد]] [[گردهافشانی]] میکنند و میوهٔ آن شبیه به [[توت]] [[کال (لامرد)|کال]] است<ref name="4msee" /><ref name="jomhourieslami" /><ref name="controverscial" /><ref name="glutinosa" /> |
||
در میان درختانی که در [[جنگلهای شمال ایران]] وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان [[جوانه]] میزند و آخرین درختی است که برگهای آن [[زرد]] میشود.<ref name="golchamanaria"/> |
در میان درختانی که در [[جنگلهای شمال ایران]] وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان [[جوانه]] میزند و آخرین درختی است که برگهای آن [[زرد]] میشود.<ref name="golchamanaria" /> |
||
=== چوب === |
=== چوب === |
||
[[پرونده:چوب توسکا.jpg|بندانگشتی|240px|چوب خشک شدهٔ توسکا - برش مماسی. بخشهای [[زرد]] رنگ در وسط، ناشی از |
[[پرونده:چوب توسکا.jpg|بندانگشتی|240px|چوب خشک شدهٔ توسکا - برش مماسی. بخشهای [[زرد]] رنگ در وسط، ناشی از تأثیر فرایند [[خشک شدن]] در چوب توسکاست.]] |
||
توسکا دارای چوبی [[نرم]] است. چوب بریدهشدهٔ توسکا در هنگام پاییز [[سفید]] رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به [[قرمز]] متمایل میشود و سپس به رنگ [[صورتی روشن]] درمیآید و به همین رنگ میماند.<ref name="controverscial"/><ref name="glutinosa"/> |
توسکا دارای چوبی [[نرم]] است. چوب بریدهشدهٔ توسکا در هنگام پاییز [[سفید]] رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به [[قرمز]] متمایل میشود و سپس به رنگ [[صورتی روشن]] درمیآید و به همین رنگ میماند.<ref name="controverscial" /><ref name="glutinosa" /> |
||
=== میوه === |
=== میوه === |
||
همچون تمام درختان خانواده غان، کتکینها {{انگلیسی|catkin}} یا میوههای نر و ماده هردو در یک درخت قرار دارند. کتکینهای نر در پاییز ظاهر میشوند و مادهها در اواخر زمستان و اوایل بهار در میان شاخههای تیرهتر. رنگ نرها [[سرخ تیره]] است و نزدیک به |
همچون تمام درختان خانواده غان، کتکینها {{انگلیسی|catkin}} یا میوههای نر و ماده هردو در یک درخت قرار دارند. کتکینهای نر در پاییز ظاهر میشوند و مادهها در اواخر زمستان و اوایل بهار در میان شاخههای تیرهتر. رنگ نرها [[سرخ تیره]] است و نزدیک به ۱۰ [[سانتیمتر]] طول دارند و با [[فلس]]های سپرمانندی پوشیده شدهاند که [[بساک]] و [[گرده]]ها را از [[باران]] و [[بادهای نارس]] و نابهنگام محفوظ دارد.<ref name="glutinosa" /> |
||
{| |
{| |
||
|[[پرونده:Alnus rubra 9819.JPG|بندانگشتی|180px×180px|کتکینهای نر در گونه Alnus rubra]] |
|[[پرونده:Alnus rubra 9819.JPG|بندانگشتی|180px×180px|کتکینهای نر در گونه Alnus rubra]] |
||
خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
== کاربرد == |
== کاربرد == |
||
به خاطر رطوبتپسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمینهای مرطوب و [[علفزار |
به خاطر رطوبتپسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمینهای مرطوب و [[علفزار]]های باتلاقی و [[مانداب]]ها و [[زهکشی]] [[خاک]] به فراوانی کاشته میشود. همچنین چوب این درخت مورد استفاده در صنایع [[روکشسازی]] است.<ref name="golchamanaria" /><ref name="paperandwood" /><ref name="glutinosa" /> |
||
== جستارهای وابسته == |
== جستارهای وابسته == |
||
*[[افرا]] |
* [[افرا]] |
||
*[[راش]] |
* [[راش]] |
||
*[[بلوط]] |
* [[بلوط]] |
||
== منابع == |
== منابع == |
||
خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
== پیوند به بیرون == |
== پیوند به بیرون == |
||
*[http://www.noormags.ir/View/Magazine/ViewPages.aspx?articleId=157721 |
*[http://www.noormags.ir/View/Magazine/ViewPages.aspx?articleId=157721 شیرهٔ درخت توسکا] |
||
{{سردههای گیاهان ایران}} |
{{سردههای گیاهان ایران}} |
نسخهٔ ۱۰ اوت ۲۰۱۷، ساعت ۱۹:۲۶
توسکا | |
---|---|
ردهبندی علمی | |
فرمانرو: | گیاهان |
دسته: | گیاهان گلدار |
رده: | دولپهایها |
راسته: | راشسانان |
تیره: | غان |
سرده: | توسکا |
گونه: | Alnus |
نام دوبخشی | |
Alnus serrulata |
توسکا، توسه یا رازدار (رزدار) نام گونهای از درختها و درختچههای جنگلی از خانوادهٔ غان است. این درخت از نوع گیاهان خزانکننده است و بهوسیلهٔ باد گردهافشانی میکند.[۱] در دنیا بیش از ۳۰ نوع از گونهٔ توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نامهای توسکای ییلاقی (سردسیر) و توسکای قشلاقی (گرمسیر) در ایران رشد میکنند[۲] که عمر آنها معمولاً تا ۱۰۰ سال است و رشد نهایی آنها در ۵۰ سالگی قطع میشود.[۳] توسکا درختی رطوبتپسند به شمار میرود؛ بدین معنی که دارای قدرت جذب آب بسیار زیادی است و در زمینهای مرطوب و یا باتلاقی دارای رشدی سریع میباشد.[۴]
نام
در فرهنگ دهخدا، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» (به کسر سین) آورده شدهاست.[۵] این در حالی است که امروزه نام این درخت با س ساکن تلفظ میشود: توسْکا. این نام ریشه در طبری باستان دارد. نام این درخت در گیلان و لاهیجان «توسه» (در لاهیجان سیاهتوسه و سفیدتوسه)، در رودسر «توسا» و در گرگان و مازندران «توسکا» (در نور: تسکا) است. در مناطقی مانند آستارا، طالش و طالقان این درخت «رازدار» (یا رزدار) نام دارد[۱] که «دار» در زبانهای این مناطق به معنی «درخت» است (و توجه شود به ترکیب «دار و درخت» در فارسی امروز)
بومشناسی
توسکا بومی قارهٔ اروپا و جزایر بریتانی است.[۶] محل رشد توسکا معمولاً در مناطق پرآب، مانند حاشیهٔ رودخانهها و سواحل، و همچنین حاشیهٔ جنگلهاست و داخل جنگل به ندرت رشد میکند.[۳] این درختان در تمامی کرهٔ زمین موجود هستند و دامنهٔ انتشار آنها از ژاپن به سمت آسیای شرقی و شمال هیمالیا و سپس درون اروپا و شمال آفریقا ادامه دارد. در قارهٔ آمریکا نیز از شمال قاره و بخش شرقی کانادا، آنتاریو به سمت غرب و سپس جنوب و منطقهٔ غربی آمریکای جنوبی و رشتهکوه آند و نیز در شیلی پراکندهاند.[۷]
این گونه فقط در بخش شمالی ایران وجود دارد و در جنگلهای مازندران و گرگان و گیلان، مناطق جنگلی طالقان، لاهیجان، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد میکند.[۸]
ویژگیها
ارتفاع درختچههای تیرهٔ توسکا معمولاً کم است، اما در شرایط ایدهآل و مناسب (مانند زیاد بودن درجهٔ مرطوبی خاک و غنی بودن آن) ارتفاع آن تا ۲۱ متر نیز میرسد.[۶]
برگها در این گونه، بیضی و مدور، با پایهای گوه شکل و متناوب (پر موج) و دارای سطحی چسبنده و حاشیهای دندانهدار و همچنین رگبرگهای شانهای شکل هستند. گلها چوبی و با شکل نامشخص (معمولاً به صورت کروی) بوده و در ابتدای بهار و قبل از رویش کامل برگها ظاهر میشوند. شاخههای آن خاکستری رنگ با لکههای قهوهای است به وسیلهٔ جریان باد گردهافشانی میکنند و میوهٔ آن شبیه به توت کال است[۱][۲][۶][۷]
در میان درختانی که در جنگلهای شمال ایران وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان جوانه میزند و آخرین درختی است که برگهای آن زرد میشود.[۳]
چوب
توسکا دارای چوبی نرم است. چوب بریدهشدهٔ توسکا در هنگام پاییز سفید رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به قرمز متمایل میشود و سپس به رنگ صورتی روشن درمیآید و به همین رنگ میماند.[۶][۷]
میوه
همچون تمام درختان خانواده غان، کتکینها (به انگلیسی: catkin) یا میوههای نر و ماده هردو در یک درخت قرار دارند. کتکینهای نر در پاییز ظاهر میشوند و مادهها در اواخر زمستان و اوایل بهار در میان شاخههای تیرهتر. رنگ نرها سرخ تیره است و نزدیک به ۱۰ سانتیمتر طول دارند و با فلسهای سپرمانندی پوشیده شدهاند که بساک و گردهها را از باران و بادهای نارس و نابهنگام محفوظ دارد.[۷]
کاربرد
به خاطر رطوبتپسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمینهای مرطوب و علفزارهای باتلاقی و ماندابها و زهکشی خاک به فراوانی کاشته میشود. همچنین چوب این درخت مورد استفاده در صنایع روکشسازی است.[۳][۴][۷]
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ اکرم یادگاریپور. «توسکا» (اچتیامال) (به فارسی). دریافتشده در ۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «فضای سبز. درخت توسکا» (اچتیامال) (به فارسی). ۴. دریافتشده در ۴ مه ۲۰۱۱. از پارامتر ناشناخته
|ماه=
صرفنظر شد (کمک); تاریخ وارد شده در|تاریخ بازدید=،|تاریخ=، عدم تطابق|سال= / |تاریخ=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ «توسکا». بایگانیشده از اصلی در نا معلوم - بایگانی گوگل. دریافتشده در ۵ مه ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بایگانی=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «توسکا درختی ارزشمند و ناشناخته در جنگلهای شمال» (متنی). ۹ اردبیهشت ۱۳۸۶. دریافتشده در ۵ مه ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ علیاکبر دهخدا و دیگران. «مدخل «توسکا»» (اچتیامال). دریافتشده در ۶ مه ۲۰۱۱.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ George Knowles. "In Worship of Trees" (به انگلیسی). Retrieved 4 May 2011.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ LoveToKnow. "Alder Tree (Alnus glutinosa)" (به انگلیسی). Retrieved 4 May 2011.
- ↑ آینه دات نت. «توسکا». دریافتشده در ۴ مه ۲۰۱۱.