نویسه‌گردانی: تفاوت میان نسخه‌ها
ب. صفرزاده (بحث | مشارکتها) جز ویرایشِ صوری جزئی |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''نویسه‌گردانی'''<ref>واژهٔ مصوب [[فرهنگستان زبان و ادب فارسی]]، [http://www.persianacademy.ir/fa/wordspdf.aspx دفتر ششم]، درآمد «Transliteration»</ref> یا '''حرف‌نویسی'''<ref>ژاله آموزگار، احمد تفضلی، ''زبان پهلوی ادبیات و دستور آن ۴۷</ref> {{انگلیسی|Transliteration}} در [[زبان‌شناسی]] به معنی نوشتن الفبای یک [[دبیره|دبیرهٔ]] خاص با الفبای دبیره‌ای دیگر (معمولاً [[الفبای لاتین|لاتین]]) به |
'''نویسه‌گردانی'''<ref>واژهٔ مصوب [[فرهنگستان زبان و ادب فارسی]]، [http://www.persianacademy.ir/fa/wordspdf.aspx دفتر ششم]، درآمد «Transliteration»</ref> یا '''حرف‌نویسی'''<ref>ژاله آموزگار، احمد تفضلی، ''زبان پهلوی ادبیات و دستور آن ۴۷</ref> {{انگلیسی|Transliteration}} در [[زبان‌شناسی]] به معنی نوشتن الفبای یک [[دبیره|دبیرهٔ]] خاص با الفبای دبیره‌ای دیگر (معمولاً [[الفبای لاتین|لاتین]]) به نحوی است که نوعی تناظر میان حروف اولی با آنِ دومی برقرار باشد. پس لزوماً صورت ملفوظ کلمه نوشته نمی‌شود. در حرف‌نویسی [[املای تاریخی]] یا [[املای شبه‌تاریخی|شبه‌تاریخی]] مراعات می‌شود. |
||
برای نمونه کلمهٔ ''گردن'' (بدون اعراب) را می‌توان با الفبای لاتین به صورت grdn حرف‌نویسی کرد. نمونهٔ دیگر کلمهٔ ''خواهر'' است که مثلاً می‌توان آن را به صورت xvAhr حرف‌نویسی کرد. چنان‌که دیده |
برای نمونه کلمهٔ ''گردن'' (بدون اعراب) را می‌توان با الفبای لاتین به صورت grdn حرف‌نویسی کرد. نمونهٔ دیگر کلمهٔ ''خواهر'' است که مثلاً می‌توان آن را به صورت xvAhr حرف‌نویسی کرد. چنان‌که دیده می‌شود، املای کلمهٔ ''خواهر'' املایی تاریخی است و فارسی‌زبانان امروز(حداقل در لهجهٔ استاندارد) ''و'' را تلفظ نمی‌کنند، اما همچنان هنگام حرف‌نویسی ''v'' که با ''و'' فارسی متناظر است نوشته می‌شود. حرف‌نویسی با [[آوانویسی]] تفاوت دارد؛ در آوانویسی صورت ملفوظ کلمه‌ها نوشته می‌شود. |
||
آنچه در حرف‌نویسی اهمیت دارد این است که بتوان صورت اصلی نگارشی کلمه به دبیرهٔ اصلی را از روی صورت حرف‌نویسی‌شده بدون ابهام بازسازی کرد. از این رو لزومی ندارد که |
آنچه در حرف‌نویسی اهمیت دارد این است که بتوان صورت اصلی نگارشی کلمه به دبیرهٔ اصلی را از روی صورت حرف‌نویسی‌شده بدون ابهام بازسازی کرد. از این رو لزومی ندارد که یک نویسه همیشه به یک صورت حرف‌نویسی شود. مثلاً کلمهٔ شاپور به [[خط پهلوی کتیبه‌ای]] {{پهلوی ج|sh}}{{پهلوی ج|h}}{{پهلوی ج|p}}{{پهلوی ج|w}}{{پهلوی ج|h}}{{پهلوی ج|r}}{{پهلوی ج|y}} نوشته می‌شود و به صورت šhpwhry حرف‌نویسی می‌شود.<ref>اکبرزاده ۲۳</ref> چنان‌که دیده می‌شود نویسهٔ «{{پهلوی ج|r}}» که در کلمهٔ فوق دو بار آمده‌است یک بار w و یک بار r حرف‌نویسی شده‌است. با این حال با داشتن صورت šhpwhry شکل پهلوی کلمه را عیناً می‌توان بازسازی کرد. تنها باید به خاطر داشت که w و r در خط پهلوی کتیبه‌ای یک‌سان نوشته می‌شوند. |
||
حالت دیگری هم متصور است و آن |
حالت دیگری هم متصور است و آن هنگامی است که چند نویسهٔ متفاوت یک‌سان حرف‌نویسی می‌شود. در این صورت معمولاً در دبیرهٔ اصلی قاعده‌ای وجود دارد که هنگام بازسازی کلمه تعیین می‌کند که صورت حرف‌نویسی‌شده باید به کدام نویسه تبدیل شود. مثلاً اگر در خط فارسی نویسه‌های ''ک'' و ''ک'' را دو نویسهٔ جدا در نظر بگیریم، همچنان صورت حرف‌نویسی‌شدهٔ واژهٔ ''کک'' kk خواهد بود. حال برای بازسازی صورت کلمه به خط اصلی از روی kk باید دانست که ''k'' اگر در ابتدا بیاید ''ک'' نوشته می‌شود و اگر در پایان پس از نویسه‌ای بیاید که به حرف بعد می‌چسبد ''ک'' نوشته می‌شود؛ بنابراین با دانستن قاعده‌های رسم‌الخط فارسی می‌توان صورت اصلی کلمه را همچنان بازسازی کرد. |
||
== |
== شیوه‌نامهٔ مصوب نویسه‌گردانی == |
||
این |
این شیوه‌نامه اولین بار در سال ۱۳۵۰ توسط دکتر [[محمد معین]] در واژه‌نامهٔ [[فرهنگ معین]] برای نمایش بهتر تلفظ‌ها به‌کار برده شد؛ و پس از آن در سال ۱۳۹۱ همین الگو به‌صورت استانداردی با عنوانِ [http://geonames.ncc.org.ir/HomePage.aspx?TabID=4583&Site=geonames.ncc.org&Lang=fa-IR شیوه‌نامۀ آوانگاریِ کلیِ نام‌های جغرافیاییِ ایران] به همهٔ وزارتخانه‌ها و نهادهایِ دولتی برای اجرا ابلاغ شده که این استاندارد توسط سازمان ملل پذیرش شده است. |
||
{| class="wikitable nounderlines" style="font-size: 95%" |
{| class="wikitable nounderlines" style="font-size: 95%" |
||
|- |
|- |
||
! colspan=25 | [[w:همخوان|همخوان‌ها]] |
! colspan=25 | [[w:همخوان|همخوان‌ها]] |
||
|- |
|- |
||
! [[w:لاتین‌نویسی فارسی| |
! [[w:لاتین‌نویسی فارسی|لاتین‌نویسی فارسی]] |
||
|[[b]] |
|[[b]] |
||
|[[c]] |
|[[c]] |
||
| خط ۱۱۰: | خط ۱۱۰: | ||
|} |
|} |
||
تلفظ حرف همزه و همچنین حرف عین (ساکن) عربی در بین فارسی‌زبانان به صورت [[انسدادی چاکنایی]] است. این واج در الفبای آوانگاری بین‌المللی به صورت /ʔ/ نشان داده می‌شود. |
تلفظ حرف همزه و همچنین حرف عین (ساکن) عربی در بین فارسی‌زبانان به صورت [[انسدادی چاکنایی]] است. این واج در الفبای آوانگاری بین‌المللی به صورت /ʔ/ نشان داده می‌شود. |
||
البته |
البته لاتین‌نویسیِ واکهٔ «ع» در حالت غیرساکن بستگی به صدای پس از آن دارد؛ مانند: Ali (علی), Edālat(عدالت), Olum(علوم) |
||
<gallery> |
<gallery> |
||
پرونده:Avanegary01.jpg|جدول حروف لاتین برگرفته از [[فرهنگ معین]] |
پرونده:Avanegary01.jpg|جدول حروف لاتین برگرفته از [[فرهنگ معین]] |
||
نسخهٔ ۴ اوت ۲۰۱۷، ساعت ۱۵:۵۲
نویسه‌گردانی[۱] یا حرف‌نویسی[۲] (به انگلیسی: Transliteration) در زبان‌شناسی به معنی نوشتن الفبای یک دبیرهٔ خاص با الفبای دبیره‌ای دیگر (معمولاً لاتین) به نحوی است که نوعی تناظر میان حروف اولی با آنِ دومی برقرار باشد. پس لزوماً صورت ملفوظ کلمه نوشته نمی‌شود. در حرف‌نویسی املای تاریخی یا شبه‌تاریخی مراعات می‌شود.
برای نمونه کلمهٔ گردن (بدون اعراب) را می‌توان با الفبای لاتین به صورت grdn حرف‌نویسی کرد. نمونهٔ دیگر کلمهٔ خواهر است که مثلاً می‌توان آن را به صورت xvAhr حرف‌نویسی کرد. چنان‌که دیده می‌شود، املای کلمهٔ خواهر املایی تاریخی است و فارسی‌زبانان امروز(حداقل در لهجهٔ استاندارد) و را تلفظ نمی‌کنند، اما همچنان هنگام حرف‌نویسی v که با و فارسی متناظر است نوشته می‌شود. حرف‌نویسی با آوانویسی تفاوت دارد؛ در آوانویسی صورت ملفوظ کلمه‌ها نوشته می‌شود.
آنچه در حرف‌نویسی اهمیت دارد این است که بتوان صورت اصلی نگارشی کلمه به دبیرهٔ اصلی را از روی صورت حرف‌نویسی‌شده بدون ابهام بازسازی کرد. از این رو لزومی ندارد که یک نویسه همیشه به یک صورت حرف‌نویسی شود. مثلاً کلمهٔ شاپور به خط پهلوی کتیبه‌ای 
نوشته می‌شود و به صورت šhpwhry حرف‌نویسی می‌شود.[۳] چنان‌که دیده می‌شود نویسهٔ « » که در کلمهٔ فوق دو بار آمده‌است یک بار w و یک بار r حرف‌نویسی شده‌است. با این حال با داشتن صورت šhpwhry شکل پهلوی کلمه را عیناً می‌توان بازسازی کرد. تنها باید به خاطر داشت که w و r در خط پهلوی کتیبه‌ای یک‌سان نوشته می‌شوند.
حالت دیگری هم متصور است و آن هنگامی است که چند نویسهٔ متفاوت یک‌سان حرف‌نویسی می‌شود. در این صورت معمولاً در دبیرهٔ اصلی قاعده‌ای وجود دارد که هنگام بازسازی کلمه تعیین می‌کند که صورت حرف‌نویسی‌شده باید به کدام نویسه تبدیل شود. مثلاً اگر در خط فارسی نویسه‌های ک و ک را دو نویسهٔ جدا در نظر بگیریم، همچنان صورت حرف‌نویسی‌شدهٔ واژهٔ کک kk خواهد بود. حال برای بازسازی صورت کلمه به خط اصلی از روی kk باید دانست که k اگر در ابتدا بیاید ک نوشته می‌شود و اگر در پایان پس از نویسه‌ای بیاید که به حرف بعد می‌چسبد ک نوشته می‌شود؛ بنابراین با دانستن قاعده‌های رسم‌الخط فارسی می‌توان صورت اصلی کلمه را همچنان بازسازی کرد.
شیوه‌نامهٔ مصوب نویسه‌گردانی
این شیوه‌نامه اولین بار در سال ۱۳۵۰ توسط دکتر محمد معین در واژه‌نامهٔ فرهنگ معین برای نمایش بهتر تلفظ‌ها به‌کار برده شد؛ و پس از آن در سال ۱۳۹۱ همین الگو به‌صورت استانداردی با عنوانِ شیوه‌نامۀ آوانگاریِ کلیِ نام‌های جغرافیاییِ ایران به همهٔ وزارتخانه‌ها و نهادهایِ دولتی برای اجرا ابلاغ شده که این استاندارد توسط سازمان ملل پذیرش شده است.
| همخوان‌ها | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| لاتین‌نویسی فارسی | b | c | d | f | g | h | j | k | l | m | n | p | q | r | s | š | t | v | x | z | ž | ’ | ||
| فارسی | ب | چ | د | ف | گ | ه، ح | ج | ک | ل | م | ن | پ | غ، ق | ر | ث، س، ص | ش | ت، ط | و | خ | ذ، ز، ض، ظ | ژ | ع، ء | ||
| واکه‌ها | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| الفبای فارسی | اَ | اِ | اُ | آ | ئی | ئو | ع، ء(انسدادی چاکنایی) | اَوْ | ||||||||||||||||
| لاتین‌نویسی فارسی | a | e | o | ā | i | u | ё/’ | ow | ||||||||||||||||
| نمونه پارسی | اَبر | اِرَم | اُردَک | آسِمان | ایران | بوستان | مسئول | فردوسی | ||||||||||||||||
| برابر لاتین | abr | Eram | Ordak | Āsemān | Irān | Bustān | Mas'ul/masёul | Ferdowsi | ||||||||||||||||
تلفظ حرف همزه و همچنین حرف عین (ساکن) عربی در بین فارسی‌زبانان به صورت انسدادی چاکنایی است. این واج در الفبای آوانگاری بین‌المللی به صورت /ʔ/ نشان داده می‌شود. البته لاتین‌نویسیِ واکهٔ «ع» در حالت غیرساکن بستگی به صدای پس از آن دارد؛ مانند: Ali (علی), Edālat(عدالت), Olum(علوم)
-
جدول حروف لاتین برگرفته از فرهنگ معین -
جدول حروف لاتین برگرفته از فرهنگ معین -
جدول حروف لاتین برگرفته از فرهنگ معین
پانویس
- ↑ واژهٔ مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دفتر ششم، درآمد «Transliteration»
- ↑ ژاله آموزگار، احمد تفضلی، زبان پهلوی ادبیات و دستور آن ۴۷
- ↑ اکبرزاده ۲۳
