نوا (دستگاه موسیقی)

دستگاه نوا یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است. نوا دومین مقام از دوازده مقام اصلی موسیقی قدیم ایران بوده است.

دستگاه نوا را آوازی در حد اعتدال که آهنگی ملایم و متوسط، نه زیاد شاد و نه زیاد حزن‌انگیز دارد، می‌شناسند. نوا یک از دستگاه‌هایی است که به ندرت توسط اساتید اجرا می‌شود و آوازخوانان جوان بیشتر به سمت شور و متعلقات آن (به علت سادگی و روان‌تر بودن) تمایل دارند. بسیاری از اساتیدی هم که این دستگاه را اجرا کرده‌اند، آن اثر تبدیل به یکی از ماندگارترین آثار آنان شده است. مانند چهره به چهره محمدرضا لطفی، نی‌نوا حسین علیزاده، نوا و مرکب خوانی پرویز مشکاتیان و دود عود پرویز مشکاتیان. هر چند که بعضی از اساتید مثل علینقی وزیری و روح‌الله خالقی، نوا را مشتق از شور شناخته‌اند، اما این دستگاه دارای تفاوت در نت شاهد و ایست و همچنین شخصیت مستقل آوازی با شور و مشتقات آن می‌باشد.

طبق نظر مجید کیانی در بارهٔ موسیقی ایرانی، " نوا " سرانجام نیایش زندگی و انسان است. سرانجام آهنگ روشنایی روز که به تاریکی و نیستی می‌رسد، فقر و فنا است، نوید شبی تازه را می‌دهد که سرانجام تولدی است تازه و آن تکرار مدار که همان ابتدای آن " شور" است. (مقام فنا در وادی‌های هفت گانهٔ عشق)

گام نوا

فواصل درجات نوا بر گام مینور تئوریک منطبق است. گام نوا از نت پایه «سل» به قرار زیر است:

 سل - لا - سی بمل - دو - ر - می بمل - فا - سل

امروزه مقام نوا را مثل متعلقات شور اجرا می‌کنند و این تحریف به مرور در موسیقی ایران انجام گرفته و احتمالاً در دورهٔ قاجار این شکل تثبیت یافته است. هنوز هم نوازندگان دوتار و تنبور خراسان و کرمانشاه دستگاه نوا را به خلاف نوازندگان امروزی به شکل اصلی و قدیمی‌اش اجرا می‌کنند.

با نمادگذاری عددی فواصل بر اساس ربع پرده در گام دستگاه نوا، همسان با دستگاه شور، چنین هستند: ۴٬۲,۴٬۴,۳٬۳,۴

گوشه‌ها

دستگاه نوا در ردیف آقا حسینقلی دارای گوشه‌های زیر است:

• درآمد اوّل
• درآمد دوم
• چهارمضراب
• نغمه
• گردانیه
• گَوِشت
• نهفت
• بیات راجه
• حزین در بیات راجه
• عشّاق
• عراق
• محیّر
• حزین
• زنگوله
• نیشابورک
• خجسته
• مَجُسْلی
• زمینهٔ حسینی
• حسینی
• بوسلیک
• نَستاری
• رهاب
• عشیران
• نیریز
• تخت طاقدیس