محمد ظاهرشاه

محمدظاهر شاه
پرونده:King Zahir Shah of Afghanistan.jpg محمدظاهر شاه
ترتيب	آخرین شاه افغانستان
زمان حکومت	۸ نوامبر ۱۹۳۳ تا ۱۷ ژوئیه ۱۹۷۳
شاه پیشین	محمدنادرشاه
شاه بعدی	ندارد (حکومت پادشاهی در افغانستان با وقوع کودتای سفید سردار محمد داود خان در سال ۱۹۷۳برچیده شد)
زادروز	۲۳ مهر ۱۲۹۳ (۱۶ اکتبر ۱۹۱۴)
درگذشت	۱ امرداد ۱۳۸۶ (۲۳ ژوئیه ۲۰۰۷)
زادگاه	کابل، افغانستان
محل فوت	کابل، افغانستان
همسر	ملکه حمیرا (۱۹۳۱ تا ۱۹۷۳)

محمد ظاهرشاه آخرین پادشاه افغانستان بود که از سال ۱۹۳۳ تا ۱۹۷۳ به مدت چهل سال بر این کشور حکمروایی کرد.

محمد ظاهر از پشتونهای قوم بارکزی افغانستان است.

ملیت پشتون و گرایش او به زبان فارسی، به شخصیت محمد ظاهر در میان پشتونها و فارسی زبان‌های افغانستان اعتبار بخشیده‌است.

تولد

محمد ظاهر، در تاریخ ۲۳ مهر ۱۲۹۳ (۱۶ اکتبر سال ۱۹۱۴)، در خانواده سپهسالار محمد نادر خان در کابل زاده شد.

او فقط پانزده سال سن داشت که پدرش با پایان دادن به حکومت ده ماهه امیر حبیب الله کلکانی بر تخت سلطنت افغانستان تکیه زد.

مادر محمد ظاهر، ماه پرور بیگم و همسرش ملکه حمیرا بود که در سال ۲۰۰۲ میلادی در رم درگذشت و جسدش به کابل منتقل شد.

مرگ پدر

محمد نادر شاه، در تاریخ ۸ نوامبر سال ۱۹۳۳، در مراسم اعطای جوایز اعضای یک تیم فوتبال، با شلیک گلوله یک نوجوان حاضر در مراسم کشته شد.

قاتل محمد نادر خان، دانش آموزی به نام عبدالخالق بود که به قوم هزاره افغانستان تعلق داشت و از عملکرد نادرخان و پیشینیان او ناخشنود بود.

محمد ظاهر، در هنگام کشته شدن پدرش، نوزده سال سن داشت.

فرمانروایی

محمد ظاهر با مرگ پدرش، در تاریخ ۸ نوامبر ۱۹۳۳ به پادشاهی افغانستان دست یافت.

او در آن سال جوانی ۱۹ ساله بود و عمو(کاکا)‌هایش، تا سالها هدایت امور کشور را به نیابت از شاه جوان در دست داشتند.

دوره فرمانروایی ظاهر شاه بر افغانستان، دوره آرامش بود و در این مدت، برخلاف دوره‌های قبل و بعد از ظاهرشاه، افغانستان درگیر هیچ جنگی نشد و همچنین در جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹ - ۱۹۴۵) اعلام بی طرفی کرد.

ظاهرشاه در سال ۱۹۶۴، قانون اساسی جدید کشور را انتشار داد. این قانون، بعدها در سال ۲۰۰۱ میلادی با سقوط طالبان و بازگشت آرامش به افغانستان، به عنوان قانون اساسی موقت (با حذف مواد مربوط به سلطنت) پذیرفته شد.

واژهٔ افغان که هم‌معنی قوم پشتو بوده‌است برای نخستین بار در سال ۱۹۶۴ و در قانون اساسی تصویبی محمد ظاهرشاه با تعریفی جدید و به معنی همهٔ افراد شهروند کشور افغانستان به‌کار رفت. با این حال هنوز اکثریت فارسی‌زبانان افغانستان واژهٔ افغان را به معنی مردم پشتو به کار می‌برند.

او به قصد مدرنیزه کردن افغانستان، به اصلاحات سیاسی و اقتصادی، تأسیس سیستم قانونگذاری دموکراتیک، ترویج نظام آموزش و پرورش مدرن، تأسیس دانشگاهها و آموزش برای زنان اقدام کرد.

انتقادها

در عین حال، منتقدان ظاهرشاه، دوره حکومت او را از تاریک ترین دوره‌های تاریخ افغانستان می‌دانند و او را به سوء مدیریت اقتصادی متهم می‌کنند.

منتقدان همچنین ظاهر شاه را به قبضه قدرت و سپردن تمام مقامات اداری به افراد خانواده خود محکوم می‌کنند.

تبعید

در سال ۱۹۷۳، زمانی که محمد ظاهرشاه در ایتالیا به سر می‌برد، عموزاده وی، سردار محمد داود خان که در آن زمان نخست وزیری را در دست داشت، با انجام کودتای سفید، شاه را قدرت خلع کرد و با پایان دادن به نظام شاهی، در افغانستان نظام جمهوری اعلام کرد.

ظاهرشاه که در آن زمان، در حال انجام عمل جراحی بر روی چشم خود در شهر رم، پایتخت ایتالیا به سر می‌برد، خلع قدرت را پذیرفت و به دوره چهل و چهار ساله حکومت بارکزی‌ها پایان داد.

شاه مخلوع، به مدت ۲۹ سال در ایتالیا در تبعید به سر می‌برد و در دوره حکومت کمونیستها در افغانستان، ممنوع الورود شده بود.

ظاهر شاه در دورهٔ مبارزهٔ (جهاد) افغانها علیه حضور شوروی در افغانستان، از برخی گروههای مجاهدین، مانند حزب محاذ ملی به رهبری سید احمد گیلانی و جبهه ملی نجات به رهبری صبغت الله مجددی حمایت می‌کرد.

بازگشت

ظاهر شاه در ماه اوت سال ۲۰۰۲ (میلادی)، ده ماه پس از سقوط رژیم طالبان به دست نیروهای تحت فرمان آمریکا، به افغانستان بازگشت تا جرگه بزرگ (به پشتو لویه جرگه) اضطراری را، که برای تشکیل دولت انتقالی تشکیل می‌شد، افتتاح کند.

در این جرگه و نیز در قانون اساسی جدید افغانستان که در سایه نظام جدید کشور تصویب شد، به محمد ظاهر، لقب «بابای ملت» داده شده و مقرر شد تا وی مادام العمر، از حرمسرای کاخ ریاست جمهوری که زمانی محل اقامت وی بود، استفاده کند.

ظاهر شاه از زمان بازگشت به افغانستان، در مراسم مهم دولتی از جمله گشایش جرگه بزرگ، مراسم تحلیف رییس جمهور حامد کرزی و آغاز به کار پارلمان منتخب مردم، و همچنین جشنهای ملی و مذهبی، شخصاً و یا با ارسال نماینده خود، مشارکت می‌کرد.

درگذشت

در اواسط ماه آوریل ۲۰۰۷ (میلادی) اخباری مبنی بر مرگ محمد ظاهر شاه در افغانستان پخش شد، اما دولت افغانستان همواره این شایعات را رد نموده بود.

دولت افغانستان بالاخره در بامداد دوشنبه ۲۳ ژوئیه ۲۰۰۷ (میلادی) مطابق با ۱ امرداد ۱۳۸۶ (۱ اسد) اعلان کرد که محمد ظاهر شاه آخرین پادشاه افغانستان، ساعت پنج و چهل و پنج دقیقه همین روز در کابل پس از یک بیماری طولانی مدت، جانش را از دست داده‌است.

این خبر را حامد کرزی رئیس جمهور افغانستان در یک نشست خبری تائید کرد.

محمد ظاهر شاه روز سه شنبه (یک روز بعد از مرگ) در منطقه‌ای بنام تپه مرنجان قبرستانی که در آن پدر و تعدادی از اعضای خانواده وی نیز دفن بودند، بخاک سپرده شد.

عزاداری کم سابقه

پس از اعلان خبر مرگ پادشاه پیشین افغانستان، رسانه‌های صوتی و تصویری این کشور با قطع برنامه‌های عادی خود و اعلان خبر مرگ پادشاه سابق، به پخش قرآن و نعت پرداختند. دولت افغانستان سه روز عزای عمومی اعلان کرد که در این سه روز تمامی ادارات دولتی در این کشور تعطیل شدند.

پرچم افغانستان بر فراز ادارات دولتی به حالت نیم افراشته در آمد. کشورهای مختلف پیام‌های تسلیتی را عنوانی دولت افغانستان ارسال نمودند. در این میان دولت هند نیز برای یک روز در کشورش عزای عمومی اعلان کرد و پرچم کشورش را بحالت نیمه افراشته در آورد. دولت پاکستان نیز پس از ارسال پیام‌های تسلیت، نخست وزیر، وزیر داخله، وزیر خارجه و تعدادی از اراکین مهم دولتی را برای همدردی به افغانستان فرستاد.

مراسم تدفین محمد ظاهر شاه از هشت شبکه تلویزیونی در افغانستان بصورت زنده پخش میشد.

منابعی برای مطالعه بیشتر

افغانستان آخرین پادشاهش را به خاک سپرد - بی بی سی

خبردرگذشت محمد ظاهر شاه در سایت بی بی سی

گفتگو با آخرین شاه افغانستان - بی بی سی

بازگشت ظاهر شاه به کاخ سابقش - بی بی سی

پروفایل ظاهر شاه در سایت انگلیسی بی بی سی

پروفایل ظاهرشاه در روزنامه گاردین

منابع

• ویکی پدیای انگلیسی
• سایت فارسی بی بی سی
• سایت انگلیسی بی بی سی

‎