همزیستی

همزیستی (در زبان یونانی از دو واژه σύν به معنی " با هم"، و βίωσις به معنی "زیستن" مشتق شده است) رابطه‌ای نزدیک و درازمدت بین دو گونه زیستی متفاوت است. آلبرت برنارد فرانک، گیاهشناس و قارچ شناس آلمانی، در سال 1877 میلادی، این واژه را برای توصیف روابط همیاری در گلسنگ‌ها به کار گرفت. در 1879 میلادی، هنریش آنتون دی باری، قارچ شناس آلمانی، این واژه را چنین تعریف کرد: "در کنار هم زیستن دو ارگانیسم غیرمشابه". تعریف همزیستی در بین دانشمندان مختلف است. برخی معتقدند این اصطلاح فقط باید برای همیاری‌های پایدار استفاده شود. در حالی که سایرین بر این باورند که می‌توان این اصطلاح را برای هر گونه رابطه زیستی پایدار (اعم از همیاری، همسفرگی، یا انگلی) به کار برد. پس از جدالی 130 ساله، امروزه کتاب‌های علمی زیست‌شناسی و زیست‌بوم‌شناسی تعریف دی باری (یعنی همزیستی همه روابط بین گونه‌ها را در برمی‌گیرد) را که دامنه وسیع‌تری داشت به کار می‌گیرند، و تعاریف محدودتر (یعنی همزیستی صرفا رابطه همیاری را شامل می‌شود) جندان کاربرد ندارد. برخی از انواع همزیستی اجباری‌اند، به این معنی که هر دو طرف برای ادامه حیات به این رابطه کاملا وابسته‌اند. به عنوان مثال بسیاری از گلسنگ‌ها شامل قارچ و همزیست‌های فتوسنتزکننده‌ای هستند که به خودی خود نمی‌توانند زنده بمانند. نوع دیگر همزیستی، اختیاری است. در این حالت همزیست‌ها می‌توانند، اما اجباری ندارند، که با سایر ارگانیسم‌ها زندگی کنند. همزیستی درونی نوعی رابطه همزیستی است که در آن یکی از همزیست‌ها درون بافت دیگری، چه درون سلول و چه بین سلول، زندگی می‌کند. نمونه‌های آن: ریزوبیوم‌ها یا باکتری‌های تثبیت‌کنندۀ نیتروژن است که در غدد ریشه‌ای گیاهان خانواده لگوم (انواع حبوبات) زندگی می‌کنند؛ باکتری‌های اکتومیست تثبیت‌کنندۀ نیتروژن به نام فرانکیا که در غدد ریشه‌ای گیاه توسکا زندگی می‌کنند؛ جلبک‌های تک‌سلولی که درون ریف‌های مرجانی زندگی می‌کنند؛ و همزیست‌های باکتریایی که مواد مغذی 10 تا 15 درصد از حشرات را تامین می‌کنند. همزیستی بیرونی نوعی رابطه همزیستی است که همزیست بر روی سطوح بدن میزبان زندگی می‌کند، که ممکن است سطح داخلی لوله گوارش یا مجاری غدد درون‌ریز باشد. نمونه‌های آن شامل انگل‌های پوستی مثل شپش؛ همسفره‌هایی مثل کشتی‌چسب است که به فک نهنگ‌های بی‌دندان می‌چسبند؛ و همیارهایی مثل ماهی‌های رفتگر است. از سویی همزیستی را بر اساس اتصالات فیزیکی ارگانیسم‌ها هم دسته‌بندی کرده‌اند: همزیستی که در آن دو ارگانیسمها اتحادی جسمانی دارند که به آن همزیستی پیوسته گفته می‌شود. و همزیستی که در آن دو ارگانیسم از نظر جسمی به هم ملحق نشده‌اند، که به آن همزیستی گسسته می‌گویند.

انواع

انواع همزیستی به روشهای مختلف طبقه‌بندی میشوند . برخی از اشکال سیمبیوزیس عبارتند :

همسفرگی mites on a fly (Pseudolynchia canariensis).

همسفری (Physical interaction یا Endosymbiosis) :عضو کوچکتر رابطۀ همزیستی بطور مکانیکی توسط عضو بزرگتر حمل می شود. اندوسیمبیوزیس یعنی موجود کوچکتر در داخل بدن موجود بزرگتر زندگی میکند مانند باکتریهای تثبیت کننده نیتروژن که در ریشه درخت زندگی میکنند. باکتری موراکسلا بویس، عامل التهاب عفونی چشم گاو ، بطور مکانیکی بر روی بالشتک چسبنده پای مگس صورت از چشم یک گاو به چشم گاو دیگر انتقال می یابد.

همیاری (Mutualism) یا همزیستی متقابل : ارتباطی است که هر دو موجود زنده شریک، در همزیستی سود می برند مانند همزیستی شته‌ها و مورچه‌ها.

انگلی (Parasitism) : نوعی زندگی اجباری دو موجود با هم که فقط انگل از میزبان بهره میبرد مانند رابطه آسکاریس و انسان.

همسفرگی (Commensalism) : در آن یک همزیست سود می برد و طرف دیگر نه سود می برد و نه زیان می بیند مانند رابطه فریباماهیان شکارچی و ماهیان کوچکتر.

Amensalism : حالتی است که در رابطه بین دو موجود یکی آسیب جدی میبیند یا ازبین میرود و دیگری چندان تاثیری نمیپذیرد مانند چمن زیر پای گاو.

Synnecrosis : نوعی رابطه کوتاه و نادر که به مرگ می‌انجامد.

در برخی منابع رابطه شکار و شکارچی نیز از انواع همزیستی شمرده شده است.

جستارهای وابسته

همسفرگی

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Symbiosis». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۶ اردیبهشت ۱۳۹۱.