هما (افسانه)

این مقاله دربارهٔ نقش اسطوره‌ای پرنده هما است. برای خود پرندهٔ هما، هما (پرنده) را ببینید.

تندیس همای افسانه‌ای ایران در تخت جمشید

پرنده هما در اسطوره‌های ایرانی جایگاه مهمی دارد و معروف است که سایه‌اش بر سر هر کس بیافتد به سعادت و کامرانی خواهد رسید به همین دلیل به مرغ سعادت معروف شده‌است.

در افسانه‌های ایران مثل ققنوس در اساطیر مصر و یونان صاحب کرامت است. همادر ادبیات ایران به عنوان نماد سعادت است و برعکس جغد که نماد شوم است البته هما می‌تواند پرنده‌ای افسانه‌ای و اساطیری باشد در قصه‌ها و مثل‌های ایرانی از هما به عنوان پرنده‌ای استخوان خوار و بی‌آزار یاد شده‌است.

همای بر همه مرغان از آن شرف دارد

که استخوان خورد و جانور نیازارد (سعدی)

در خرابه‌های تخت جمشید که پایتخت هخامنشیان بوده‌است دو مجسمه سنگی از هما پیدا شده‌است. این نشان می‌دهد که هما در زمان ایران باستان نیز پرنده سعادت بوده‌است.

تندیس هما در تخت‌جمشید

تندیس هما در تخت‌جمشید

جایگاه در ادبیات فارسی

هما (همای) جایگاه برجسته ای در ادبیات ایران زمین داشته است. در سروده های بسیاری از شاعران از هما به عنوان پرنده خوشبختی و سعادت یاد شده است. در ادبیات فارسی او را نماد فرّ و شکوه دانند و به شگون نیک گیرند. همچنین آمده است "مرغی است که او را مبارک دارند و چون پیدا شود مردم به تفأل در زیر سایه ٔ او روند".

نمونه هایی از یادکرد هما در ادبیات فارسی:

تو فرّ همایی و زیبای گاه		تو تاج کیانی و پشت سپاه (فردوسی)
همای سپهری بگسترد پر		همی بر سرش داشت سایه ز فر (فردوسی)
تا نبود چون همای فرخ کرکس		همچو نباشد به شبه باز خشین پند (فرخی)
کس نیاید به زیر سایه ٔ بوم		ور همای از جهان شود معدوم (سعدی)
همای گو مفکن سایه ٔ شرف هرگز		بر آن دیار که طوطی کم از زغن باشد (حافظ)
تا همایم خوانده ای در کام دل		هرنواله استخوان می آیدم (خاقانی)
فرّ همای ملکی داشتی		اوج هوای فلکی داشتی (نظامی)
چون تو همایی شرف کار باش		کم خور و کم گوی و کم آزار باش (نظامی)

نقش این پرنده در کنده کاریها و برخی از سر ستون های پارسه (تخت جمشید) نیز پیداست. هواپیمایی ملی ایران با بکارگیری ایهام نام هما و نیز نماد هما به بهترین شکل چه به در تعبیر پرنده سعادت و چه در استفاده از حروف کوتاه شده برای نامش این باور فرهنگ عامه را با فعالیت تجاری خود پیوند زده بود. در نشان کنونی باشگاه فوتبال پرسپولیس هم نمادی از سر این پرنده به کار گرفته شده است.