توسکا: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز ویرایش Yamaha5 (بحث) به آخرین تغییری که Leyth انجام داده بود واگردانده شد
جز اصلاح پیوند به داخل با استفاده از AWB
خط ۱۲: خط ۱۲:
}}
}}
[[پرونده:European black alder.jpg|بندانگشتی|180px|توسکای [[ییلاق و قشلاق|قشلاقی]] (سیاه‌توسه) یا «توسکای سیاه [[اروپا|اروپایی]]» با [[نام علمی]] ''Alnus glutinosa'']]
[[پرونده:European black alder.jpg|بندانگشتی|180px|توسکای [[ییلاق و قشلاق|قشلاقی]] (سیاه‌توسه) یا «توسکای سیاه [[اروپا|اروپایی]]» با [[نام علمی]] ''Alnus glutinosa'']]
'''توسکا'''، '''توسه''' یا '''رازدار''' (رزدار) نام گونه‌ای از [[درخت|درختها]] و [[درختچه|درختچه‌های]] [[جنگل|جنگلی]] از خانوادهٔ [[غان]] است. این درخت از نوع گیاهان [[خزان‌کننده]] است و به‌وسیلهٔ باد گرده‌افشانی می‌کند.<ref name="4msee">{{یادکرد وب| نشانی = http://4msee.com/node/44291| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱| نویسنده = اکرم یادگاری‌پور| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = مهدیه شمسه، اصغر سپه‌وند| تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = [[اچ‌تی‌ام‌ال]]| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = [[فارسی]]| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> در دنیا بیش از ۳۰ نوع از گونهٔ توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نام‌های [[توسکای ییلاقی]] (سردسیر) و [[توسکای قشلاقی]] (گرمسیر) در ایران رشد می‌کنند<ref name="jomhourieslami">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.jomhourieslami.com/1389/13890704/13890704_06_jomhori_islami_goonagoon_0004.html| عنوان = فضای سبز. درخت توسکا | تاریخ بازدید = [[۴ مه]] [[۲۰۱۱ (میلادی)|]]| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = ۴| سال = ۱۳۸۹| ماه = [[مهر]]| قالب = [[اچ‌تی‌ام‌ال]]| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = [[فارسی]]| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> که عمر آنها معمولاً تا ۱۰۰ سال است و رشد نهایی آنها در ۵۰ سالگی قطع می‌شود.<ref name="golchamanaria">{{یادکرد وب| نشانی = http://golchamanaria.com/index.php?section=detail&dt=36| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱ | نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = | نشانی بایگانی = http://archive.is/20130426111306/http://golchamanaria.com/index.php?section=detail&dt=36| تاریخ بایگانی = نا معلوم - بایگانی گوگل| نقل قول =}}</ref> توسکا درختی [[رطوبت‌پسندی|رطوبت‌پسند]] به شمار می‌رود؛ بدین معنی که دارای قدرت جذب [[آب]] بسیار زیادی است و در زمین‌های [[رطوبت|مرطوب]] و یا [[باتلاق|باتلاقی]] دارای رشدی سریع می‌باشد.<ref name="paperandwood">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.paperandwood.com/?Page=ArticlesItem&aID=142| عنوان = توسکا درختی ارزشمند و ناشناخته در جنگل‌های شمال | تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = [[۹ اردبیهشت]] [[۱۳۸۶]]| سال = ۱۳۸۶| ماه = | قالب = متنی| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref>
'''توسکا'''، '''توسه''' یا '''رازدار''' (رزدار) نام گونه‌ای از [[درخت|درختها]] و [[درختچه|درختچه‌های]] [[جنگل|جنگلی]] از خانوادهٔ [[غان]] است. این درخت از نوع گیاهان [[خزان‌کننده]] است و به‌وسیلهٔ باد گرده‌افشانی می‌کند.<ref name="4msee">{{یادکرد وب| نشانی = http://4msee.com/node/44291| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱| نویسنده = اکرم یادگاری‌پور| نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = مهدیه شمسه، اصغر سپه‌وند| تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = [[اچ‌تی‌ام‌ال]]| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = [[فارسی]]| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> در دنیا بیش از ۳۰ نوع از گونهٔ توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نام‌های [[توسکای ییلاقی]] (سردسیر) و [[توسکای قشلاقی]] (گرمسیر) در ایران رشد می‌کنند<ref name="jomhourieslami">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.jomhourieslami.com/1389/13890704/13890704_06_jomhori_islami_goonagoon_0004.html| عنوان = فضای سبز. درخت توسکا | تاریخ بازدید = [[۴ مه]] [[۲۰۱۱ (میلادی)|۲۰۱۱]]| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = ۴| سال = ۱۳۸۹| ماه = [[مهر]]| قالب = [[اچ‌تی‌ام‌ال]]| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = [[فارسی]]| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref> که عمر آنها معمولاً تا ۱۰۰ سال است و رشد نهایی آنها در ۵۰ سالگی قطع می‌شود.<ref name="golchamanaria">{{یادکرد وب| نشانی = http://golchamanaria.com/index.php?section=detail&dt=36| عنوان = توسکا| تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱ | نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = | سال = | ماه = | قالب = | اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = | نشانی بایگانی = http://archive.is/20130426111306/http://golchamanaria.com/index.php?section=detail&dt=36| تاریخ بایگانی = نا معلوم - بایگانی گوگل| نقل قول =}}</ref> توسکا درختی [[رطوبت‌پسندی|رطوبت‌پسند]] به شمار می‌رود؛ بدین معنی که دارای قدرت جذب [[آب]] بسیار زیادی است و در زمین‌های [[رطوبت|مرطوب]] و یا [[باتلاق|باتلاقی]] دارای رشدی سریع می‌باشد.<ref name="paperandwood">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.paperandwood.com/?Page=ArticlesItem&aID=142| عنوان = توسکا درختی ارزشمند و ناشناخته در جنگل‌های شمال | تاریخ بازدید = ۵ مه ۲۰۱۱| نویسنده = | نشانی نویسنده = | نویسندگان دیگر = | تاریخ = [[۹ اردبیهشت]] [[۱۳۸۶]]| سال = ۱۳۸۶| ماه = | قالب = متنی| اثر = | ناشر = | صفحه = | زبان = فارسی| نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | نقل قول =}}</ref>


== نام ==
== نام ==
خط ۲۶: خط ۲۶:


[[پرونده:Alder (PSF).png|بندانگشتی|180px|یک طراحی از برگ‌های توسکا به همراه میوه آن]]
[[پرونده:Alder (PSF).png|بندانگشتی|180px|یک طراحی از برگ‌های توسکا به همراه میوه آن]]
[[برگ|برگها]] در این گونه، [[بیضی]] و مدور، با پایه‌ای [[گوه]] شکل و [[متناوب]] (پر موج) و دارای سطحی [[چسب|چسبنده]] و حاشیه‌ای دندانه‌دار و همچنین [[رگبرگ|رگبرگهای]] شانه‌ای شکل هستند. [[گل|گلها]] چوبی و با شکل نامشخص (معمولاً به صورت [[کروی]]) بوده و در ابتدای [[بهار]] و قبل از رویش کامل برگ‌ها ظاهر می‌شوند. [[شاخه|شاخههای]] آن خاکستری رنگ با لکه‌های [[قهوه|قهوهای]] است به وسیلهٔ جریان [[باد]] [[گرده‌افشانی]] می‌کنند و میوهٔ آن شبیه به [[توت]] [[کال]] است<ref name="jomhourieslami"/><ref name="4msee"/><ref name="controverscial"/><ref name="glutinosa"/>
[[برگ|برگها]] در این گونه، [[بیضی]] و مدور، با پایه‌ای [[گوه]] شکل و [[متناوب]] (پر موج) و دارای سطحی [[چسب|چسبنده]] و حاشیه‌ای دندانه‌دار و همچنین [[رگبرگ|رگبرگهای]] شانه‌ای شکل هستند. [[گل|گلها]] چوبی و با شکل نامشخص (معمولاً به صورت [[کروی]]) بوده و در ابتدای [[بهار]] و قبل از رویش کامل برگ‌ها ظاهر می‌شوند. [[شاخه|شاخههای]] آن خاکستری رنگ با لکه‌های [[قهوه|قهوهای]] است به وسیلهٔ جریان [[باد]] [[گرده‌افشانی]] می‌کنند و میوهٔ آن شبیه به [[توت]] [[کال]] است<ref name="4msee"/><ref name="jomhourieslami"/><ref name="controverscial"/><ref name="glutinosa"/>


در میان درختانی که در [[جنگل‌های شمال ایران]] وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان [[جوانه]] می‌زند و آخرین درختی است که برگ‌های آن [[زرد]] می‌شود.<ref name="golchamanaria"/>
در میان درختانی که در [[جنگل‌های شمال ایران]] وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان [[جوانه]] می‌زند و آخرین درختی است که برگ‌های آن [[زرد]] می‌شود.<ref name="golchamanaria"/>
خط ۳۲: خط ۳۲:
=== چوب ===
=== چوب ===
[[پرونده:چوب توسکا.jpg|بندانگشتی|240px|چوب خشک شدهٔ توسکا - برش مماسی. بخش‌های [[زرد]] رنگ در وسط، ناشی از تاثیر فرایند [[خشک شدن]] در چوب توسکاست.]]
[[پرونده:چوب توسکا.jpg|بندانگشتی|240px|چوب خشک شدهٔ توسکا - برش مماسی. بخش‌های [[زرد]] رنگ در وسط، ناشی از تاثیر فرایند [[خشک شدن]] در چوب توسکاست.]]
توسکا دارای چوبی [[نرم]] است. چوب بریده‌شدهٔ توسکا در هنگام پاییز [[سفید]] رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به [[قرمز]] متمایل می‌شود و سپس به رنگ [[صورتی روشن]] درمی‌آید و به همین رنگ می‌ماند.<ref name="glutinosa"/><ref name="controverscial"/>
توسکا دارای چوبی [[نرم]] است. چوب بریده‌شدهٔ توسکا در هنگام پاییز [[سفید]] رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به [[قرمز]] متمایل می‌شود و سپس به رنگ [[صورتی روشن]] درمی‌آید و به همین رنگ می‌ماند.<ref name="controverscial"/><ref name="glutinosa"/>


=== میوه ===
=== میوه ===
خط ۳۸: خط ۳۸:
{|
{|
|[[پرونده:Alnus rubra 9819.JPG|بندانگشتی|180px×180px|کت‌کین‌های نر در گونه Alnus rubra]]
|[[پرونده:Alnus rubra 9819.JPG|بندانگشتی|180px×180px|کت‌کین‌های نر در گونه Alnus rubra]]
|[[پرونده:Alder_female_8519.JPG|بندانگشتی|180px|کت‌کین‌های ماده]]
|[[پرونده:Alder female 8519.JPG|بندانگشتی|180px|کت‌کین‌های ماده]]
|}
|}


== کاربرد ==
== کاربرد ==
به خاطر رطوبت‌پسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمین‌های مرطوب و [[علفزار|علفزارهای]] باتلاقی و [[مانداب|ماندابها]] و [[زهکشی]] [[خاک]] به فراوانی کاشته می‌شود. همچنین چوب این درخت مورد استفاده در صنایع [[روکش‌سازی]] است.<ref name="paperandwood"/><ref name="golchamanaria"/><ref name="glutinosa"/>
به خاطر رطوبت‌پسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمین‌های مرطوب و [[علفزار|علفزارهای]] باتلاقی و [[مانداب|ماندابها]] و [[زهکشی]] [[خاک]] به فراوانی کاشته می‌شود. همچنین چوب این درخت مورد استفاده در صنایع [[روکش‌سازی]] است.<ref name="golchamanaria"/><ref name="paperandwood"/><ref name="glutinosa"/>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
خط ۵۸: خط ۵۸:
{{گیاه-خرد}}
{{گیاه-خرد}}
{{شهرستان نور}}
{{شهرستان نور}}

[[رده:توسکا]]
[[رده:توسکا]]
[[رده:درختان]]
[[رده:درختان]]

نسخهٔ ‏۲۹ ژوئیهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۴:۰۱

توسکا
رده‌بندی علمی
فرمانرو: گیاهان
دسته: گیاهان گلدار
رده: دولپه‌ای‌ها
راسته: راش‌سانان
تیره: غان
سرده: توسکا
گونه: Alnus
نام دوبخشی
Alnus serrulata
توسکای قشلاقی (سیاه‌توسه) یا «توسکای سیاه اروپایی» با نام علمی Alnus glutinosa

توسکا، توسه یا رازدار (رزدار) نام گونه‌ای از درختها و درختچه‌های جنگلی از خانوادهٔ غان است. این درخت از نوع گیاهان خزان‌کننده است و به‌وسیلهٔ باد گرده‌افشانی می‌کند.[۱] در دنیا بیش از ۳۰ نوع از گونهٔ توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نام‌های توسکای ییلاقی (سردسیر) و توسکای قشلاقی (گرمسیر) در ایران رشد می‌کنند[۲] که عمر آنها معمولاً تا ۱۰۰ سال است و رشد نهایی آنها در ۵۰ سالگی قطع می‌شود.[۳] توسکا درختی رطوبت‌پسند به شمار می‌رود؛ بدین معنی که دارای قدرت جذب آب بسیار زیادی است و در زمین‌های مرطوب و یا باتلاقی دارای رشدی سریع می‌باشد.[۴]

نام

در فرهنگ دهخدا، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» (به کسر سین) آورده شده‌است.[۵] این در حالی است که امروزه نام این درخت با س ساکن تلفظ می‌شود: توسْکا. این نام ریشه در طبری باستان دارد. نام این درخت در گیلان و لاهیجان «توسه» (در لاهیجان سیاه‌توسه و سفیدتوسه)، در رودسر «توسا» و در گرگان و مازندران «توسکا» (در نور: تسکا) است. در مناطقی مانند آستارا، طالش و طالقان این درخت «رازدار» (یا رزدار) نام دارد[۱] که «دار» در زبان‌های این مناطق به معنی «درخت» است (و توجه شود به ترکیب «دار و درخت» در فارسی امروز)

بوم‌شناسی

توسکا بومی قارهٔ اروپا و جزایر بریتانی است.[۶] محل رشد توسکا معمولاً در مناطق پر آب، مانند حاشیهٔ رودخانهها و سواحل، و همچنین حاشیهٔ جنگل‌هاست و داخل جنگل به ندرت رشد می‌کند.[۳] این درختان در تمامی کرهٔ زمین موجود هستند و دامنهٔ انتشار آنها از ژاپن به سمت آسیای شرقی و شمال هیمالیا و سپس درون اروپا و شمال آفریقا ادامه دارد. در قارهٔ آمریکا نیز از شمال قاره و بخش شرقی کانادا، آنتاریو به سمت غرب و سپس جنوب و منطقهٔ غربی آمریکای جنوبی و رشته‌کوه آند و نیز در شیلی پراکنده‌اند.[۷]

این گونه فقط در بخش شمالی ایران وجود دارد و در جنگل‌های مازندران و گرگان و گیلان، مناطق جنگلی طالقان، لاهیجان، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد می‌کند.[۸]

ویژگی‌ها

ارتفاع درختچه‌های تیرهٔ توسکا معمولاً کم است، اما در شرایط ایده‌آل و مناسب (مانند زیاد بودن درجهٔ مرطوبی خاک و غنی بودن آن) ارتفاع آن تا ۲۱ متر نیز می‌رسد.[۶]

یک طراحی از برگ‌های توسکا به همراه میوه آن

برگها در این گونه، بیضی و مدور، با پایه‌ای گوه شکل و متناوب (پر موج) و دارای سطحی چسبنده و حاشیه‌ای دندانه‌دار و همچنین رگبرگهای شانه‌ای شکل هستند. گلها چوبی و با شکل نامشخص (معمولاً به صورت کروی) بوده و در ابتدای بهار و قبل از رویش کامل برگ‌ها ظاهر می‌شوند. شاخههای آن خاکستری رنگ با لکه‌های قهوهای است به وسیلهٔ جریان باد گرده‌افشانی می‌کنند و میوهٔ آن شبیه به توت کال است[۱][۲][۶][۷]

در میان درختانی که در جنگل‌های شمال ایران وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان جوانه می‌زند و آخرین درختی است که برگ‌های آن زرد می‌شود.[۳]

چوب

چوب خشک شدهٔ توسکا - برش مماسی. بخش‌های زرد رنگ در وسط، ناشی از تاثیر فرایند خشک شدن در چوب توسکاست.

توسکا دارای چوبی نرم است. چوب بریده‌شدهٔ توسکا در هنگام پاییز سفید رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به قرمز متمایل می‌شود و سپس به رنگ صورتی روشن درمی‌آید و به همین رنگ می‌ماند.[۶][۷]

میوه

همچون تمام درختان خانواده غان، کت‌کین‌ها (به انگلیسی: catkin) یا میوه‌های نر و ماده هردو در یک درخت قرار دارند. کت‌کین‌های نر در پاییز ظاهر می‌شوند و ماده‌ها در اواخر زمستان و اوایل بهار در میان شاخه‌های تیره‌تر. رنگ نرها سرخ تیره است و نزدیک به ۱۰ سانتیمتر طول دارند و با فلسهای سپرمانندی پوشیده شده‌اند که بساک و گردهها را از باران و بادهای نارس و نابهنگام محفوظ دارد.[۷]

کت‌کین‌های نر در گونه Alnus rubra
کت‌کین‌های ماده

کاربرد

به خاطر رطوبت‌پسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمین‌های مرطوب و علفزارهای باتلاقی و ماندابها و زهکشی خاک به فراوانی کاشته می‌شود. همچنین چوب این درخت مورد استفاده در صنایع روکش‌سازی است.[۳][۴][۷]

جستارهای وابسته

منابع

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ اکرم یادگاری‌پور. «توسکا» (اچ‌تی‌ام‌ال) (به فارسی). دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۱.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ «فضای سبز. درخت توسکا» (اچ‌تی‌ام‌ال) (به فارسی). ۴. دریافت‌شده در ۴ مه ۲۰۱۱. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک); تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید=،|تاریخ=، عدم تطابق|سال= / |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ «توسکا». بایگانی‌شده از اصلی در نا معلوم - بایگانی گوگل. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ «توسکا درختی ارزشمند و ناشناخته در جنگل‌های شمال» (متنی). ۹ اردبیهشت ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  5. علی‌اکبر دهخدا و دیگران. «مدخل «توسکا»» (اچ‌تی‌ام‌ال). دریافت‌شده در ۶ مه ۲۰۱۱.
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ George Knowles. "In Worship of Trees" (به انگلیسی). Retrieved 4 May 2011.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ LoveToKnow. "Alder Tree (Alnus glutinosa)" (به انگلیسی). Retrieved 4 May 2011.
  8. آينه دات نت. «توسکا». دریافت‌شده در ۴ مه ۲۰۱۱.

پیوند به بیرون