امپراتوری اینکا: تفاوت میان نسخهها
جز تمیزکاری با استفاده از AWB |
جز v1.39b - Fixed using ویکیپدیا:ویکیپروژه تصحیح ویکیپدیا (عنوان شروع شده با یک "=" - عدم رعایت سلسله مراتب در زیربخشهاEND error_025_whitelistpage_fawiki=Wikipedia:... برچسب: WPCleaner |
||
خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
'''امپراتوری اینکا''' ([[۱۴۳۸ (میلادی)|۱۴۳۸]] - [[۱۵۳۳ (میلادی)|۱۵۳۳]])، یک امپراتوری از مردم بومی ([[سرخپوست]]) در آمریکای جنوبی بود. این امپراتوری در بیشترین پهناوری خود، کشورهای امروزی [[پرو]]، [[اکوادور]]، [[بولیوی]]، و بخشهایی از [[آرژانتین]]، [[شیلی]] و [[کلمبیا]] را دربرمیگرفت. شهر [[کوزکو]] پایتخت اداری، سیاسی و نظامی آن به شمار میآمد. در سدهٔ شانزدهم میلادی با ورود [[اسپانیا|اسپانیاییها]] به [[پرو]]، این امپراتوری درهمشکست و قلمرو آن مستملکهٔ اسپانیا گشت. |
'''امپراتوری اینکا''' ([[۱۴۳۸ (میلادی)|۱۴۳۸]] - [[۱۵۳۳ (میلادی)|۱۵۳۳]])، یک امپراتوری از مردم بومی ([[سرخپوست]]) در آمریکای جنوبی بود. این امپراتوری در بیشترین پهناوری خود، کشورهای امروزی [[پرو]]، [[اکوادور]]، [[بولیوی]]، و بخشهایی از [[آرژانتین]]، [[شیلی]] و [[کلمبیا]] را دربرمیگرفت. شهر [[کوزکو]] پایتخت اداری، سیاسی و نظامی آن به شمار میآمد. در سدهٔ شانزدهم میلادی با ورود [[اسپانیا|اسپانیاییها]] به [[پرو]]، این امپراتوری درهمشکست و قلمرو آن مستملکهٔ اسپانیا گشت. |
||
= نام = |
== نام == |
||
واژهٔ '''اینکا''' به معنای "خدا در زمین"، بر گرفته از زبان بومیان کشور [[پرو]] در آمریکای جنوبی است. |
واژهٔ '''اینکا''' به معنای "خدا در زمین"، بر گرفته از زبان بومیان کشور [[پرو]] در آمریکای جنوبی است. |
||
== تاریخ == |
=== تاریخ === |
||
اینکاها در گذشته اصیل ترین و بهترین دخترانشان راقربانی می کردند، اما هم اکنون آنها یک لاما (نوعی شتر) قربانی می کنند. آنها خورشید را ستایش میکنند. |
اینکاها در گذشته اصیل ترین و بهترین دخترانشان راقربانی می کردند، اما هم اکنون آنها یک لاما (نوعی شتر) قربانی می کنند. آنها خورشید را ستایش میکنند. |
||
== ریشهها == |
=== ریشهها === |
||
ریشهها، پیدایش و تکامل تمدن اینکا، هنوز در هالهای از ابهام باقیمانده است. در بارهٔ تاریخ این قوم، منبع و نوشتهای وجود ندارد، چون اینکاها فاقد خط بودهاند. اما به نظر میرسد قبایل اینکا که در پیرامون دریاچهٔ [[تیتیکاکا]] میزیستهاند، در سدهٔ دوازدهم میلادی به رهبری [[مانکوکاپاک]]، فرمانروای افسانهای اینکا، سرزمینهای مجاور را فتح کرده و با بنای شهر [[کوزکو]]، تمدن اینکا را بنیان نهادهاند. |
ریشهها، پیدایش و تکامل تمدن اینکا، هنوز در هالهای از ابهام باقیمانده است. در بارهٔ تاریخ این قوم، منبع و نوشتهای وجود ندارد، چون اینکاها فاقد خط بودهاند. اما به نظر میرسد قبایل اینکا که در پیرامون دریاچهٔ [[تیتیکاکا]] میزیستهاند، در سدهٔ دوازدهم میلادی به رهبری [[مانکوکاپاک]]، فرمانروای افسانهای اینکا، سرزمینهای مجاور را فتح کرده و با بنای شهر [[کوزکو]]، تمدن اینکا را بنیان نهادهاند. |
||
==== اسطورهها ==== |
==== اسطورهها ==== |
||
دربارهٔ پیدایش و تکامل تمدن اینکا، افسانهها و اسطورههای زیادی نقل شده است. یکی از گویندگان این اسطورهها، ''گارسیلازودولاوگا''، از تاریخنگاران فتح سرزمین اینکا به دست اسپانیاییها است. افسانهای که وی بازگو کرده، از این قرار است: ''مانکوکاپاک'' و ''مامااوکلو'' یک زوج افسانهای و از ایزدها بودهاند که با لشکری از جادوگران و جنیان کرانههای دریاچه تیتیکاکا را ترک کردند تا به سرزمین برگزیده کوچ کنند. هنگامی که به تپه ''هواناکائوری'' (جایی که شهر کوزکو ساخته شد) رسیدند، لشکر جادویی مانکو در داخل زمین فرو رفتند و این برای مانکو و همسرش، نشانهٔ پایان انتظار برای جستجوی سرزمین موعود بود و به این ترتیب، این زوج افسانهای شهر خود را روی این تپه بنا کردند. |
دربارهٔ پیدایش و تکامل تمدن اینکا، افسانهها و اسطورههای زیادی نقل شده است. یکی از گویندگان این اسطورهها، ''گارسیلازودولاوگا''، از تاریخنگاران فتح سرزمین اینکا به دست اسپانیاییها است. افسانهای که وی بازگو کرده، از این قرار است: ''مانکوکاپاک'' و ''مامااوکلو'' یک زوج افسانهای و از ایزدها بودهاند که با لشکری از جادوگران و جنیان کرانههای دریاچه تیتیکاکا را ترک کردند تا به سرزمین برگزیده کوچ کنند. هنگامی که به تپه ''هواناکائوری'' (جایی که شهر کوزکو ساخته شد) رسیدند، لشکر جادویی مانکو در داخل زمین فرو رفتند و این برای مانکو و همسرش، نشانهٔ پایان انتظار برای جستجوی سرزمین موعود بود و به این ترتیب، این زوج افسانهای شهر خود را روی این تپه بنا کردند. |
||
== گسترش == |
=== گسترش === |
||
[[پرونده:80 - Machu Picchu - Juin 2009 - edit.jpg|چپ|250 px|بندانگشتی|[[ماچوپیچو]]، شهر فراموش شده habboاینکا.]] |
[[پرونده:80 - Machu Picchu - Juin 2009 - edit.jpg|چپ|250 px|بندانگشتی|[[ماچوپیچو]]، شهر فراموش شده habboاینکا.]] |
||
تمدن اینکا در آغاز تنها یک [[دولت-شهر]] کوچک شامل شهر ''کوزکو'' و سرزمینهای پیرامون آن بود، اما در سدهٔ پانزدهم میلادی، [[پاچاکوتی]]، نهمین امپراتور اینکا و ملقب به ''ساپا اینکا'' (رهبر بزرگ)، با گشودن بخش بزرگی از کوههای آند، قلمرو اینکا را از حدود کوزکو بسیار فراتر برد و دولت-شهر کوزکو را به یک امپراتوری بزرگ تبدیل کرد. این امپراتوری که [[تاهوانتینسویو]] نامیده میشد، یک سازمان فدرالی با یک دولت مرکزی (کوزکو) و چهار استان با دولتهای محلی به نامهای: [[تاهوانتینسویو|چینچایسویو]]، [[تاهوانتینسویو|آنتیسویو]]، [[تاهوانتینسویو|کونتیسویو]] و [[تاهوانتینسویو|کولاسویو]] بود. همچنین گمان میرود که ''پاچاکوتی'' سازندهٔ شهر اسرارآمیز [[ماچوپیچو]] بوده باشد. |
تمدن اینکا در آغاز تنها یک [[دولت-شهر]] کوچک شامل شهر ''کوزکو'' و سرزمینهای پیرامون آن بود، اما در سدهٔ پانزدهم میلادی، [[پاچاکوتی]]، نهمین امپراتور اینکا و ملقب به ''ساپا اینکا'' (رهبر بزرگ)، با گشودن بخش بزرگی از کوههای آند، قلمرو اینکا را از حدود کوزکو بسیار فراتر برد و دولت-شهر کوزکو را به یک امپراتوری بزرگ تبدیل کرد. این امپراتوری که [[تاهوانتینسویو]] نامیده میشد، یک سازمان فدرالی با یک دولت مرکزی (کوزکو) و چهار استان با دولتهای محلی به نامهای: [[تاهوانتینسویو|چینچایسویو]]، [[تاهوانتینسویو|آنتیسویو]]، [[تاهوانتینسویو|کونتیسویو]] و [[تاهوانتینسویو|کولاسویو]] بود. همچنین گمان میرود که ''پاچاکوتی'' سازندهٔ شهر اسرارآمیز [[ماچوپیچو]] بوده باشد. |
||
پس از ''پاچاکوتی''، دیگر فرمانروایان اینکا به ترتیب عبارت بودند از: |
پس از ''پاچاکوتی''، دیگر فرمانروایان اینکا به ترتیب عبارت بودند از: |
||
=== [[توپاک اینکا یوپانکوی]] پسر پاچاکوتی === |
==== [[توپاک اینکا یوپانکوی]] پسر پاچاکوتی ==== |
||
''توپاک اینکا'' دهمین امپراتور اینکا در زمان فرمانروایی پدرش فرمانده ارتش ''تاهوانتینسویو'' بود. وی در سال ۱۴۶۳ میلادی، بخشی از سرزمینهای شمالی قلمرو پدرش (شامل بخشهایی از اکوادور و کلمبیای کنونی) را گشود و پس از مرگ پدرش در ۱۴۷۱ و رسیدن به امپراتوری نیز به فتوحاتش ادامه داد. مهمترین گشایشهای وی، فتح کشور [[چیمور]] (جدیترین دشمن اینکا در کرانههای پروی کنونی) بود. |
''توپاک اینکا'' دهمین امپراتور اینکا در زمان فرمانروایی پدرش فرمانده ارتش ''تاهوانتینسویو'' بود. وی در سال ۱۴۶۳ میلادی، بخشی از سرزمینهای شمالی قلمرو پدرش (شامل بخشهایی از اکوادور و کلمبیای کنونی) را گشود و پس از مرگ پدرش در ۱۴۷۱ و رسیدن به امپراتوری نیز به فتوحاتش ادامه داد. مهمترین گشایشهای وی، فتح کشور [[چیمور]] (جدیترین دشمن اینکا در کرانههای پروی کنونی) بود. |
||
=== [[هوایناکاپاک]] پسر توپاک اینکا === |
==== [[هوایناکاپاک]] پسر توپاک اینکا ==== |
||
در زمان ''هوایناکاپاک''، یازدهمین فرمانروا، امپراتوری اینکا به بیشترین وسعت خود رسید. او بخشهایی از شیلی و آرژانتین کنونی را به قلمرو امپراتوری پیوست کرد. نیز برخی از شورشهای داخلی را سرکوب نمود. همچنین قلمروش را میان دو فرزندش، [[هواسکار]] و [[آتاهوالپا]] تقسیم کرد. |
در زمان ''هوایناکاپاک''، یازدهمین فرمانروا، امپراتوری اینکا به بیشترین وسعت خود رسید. او بخشهایی از شیلی و آرژانتین کنونی را به قلمرو امپراتوری پیوست کرد. نیز برخی از شورشهای داخلی را سرکوب نمود. همچنین قلمروش را میان دو فرزندش، [[هواسکار]] و [[آتاهوالپا]] تقسیم کرد. |
||
== سازمان اجتماعی و اقتصادی == |
=== سازمان اجتماعی و اقتصادی === |
||
اینکاها زندگی اجتماعی پیشرفتهای داشتهاند. دولت اینکا آنان را از حداقل امکانات بهرهمند میساخت، و محل سکونت قبایل مختلف را تعیین مینمود. هر خانوادهای از دولت زمین دریافت میکرد و همهٔ افراد موظف بودند روی زمینی که دولت در اختیارشان قرار داده کار کنند و مالیات خود را نیز بپردازند. افراد سالم جامعه میبایست معلولین را در کشت و زرع یاری میکردند. ازدواج برای مردان در سن ۲۴ سالگی و برای زنان در سن ۱۸ سالگی الزامی بوده است. امپراتوری اینکا، دارای شبکهای پیشرفته از راهها بوده و در بیرون شهرها، انبارهایی برای نگهداری از خواربار و مواد غذایی وجود داشته است. نوع نظام اقتصادی امپراتوری اینکا سبب شده است که از این امپراتوری به عنوان یک تمدن کمونیستی یاد شده و گاه با امپراتوریهای [[ایران]] و [[روم]] باستان مقایسه شود. |
اینکاها زندگی اجتماعی پیشرفتهای داشتهاند. دولت اینکا آنان را از حداقل امکانات بهرهمند میساخت، و محل سکونت قبایل مختلف را تعیین مینمود. هر خانوادهای از دولت زمین دریافت میکرد و همهٔ افراد موظف بودند روی زمینی که دولت در اختیارشان قرار داده کار کنند و مالیات خود را نیز بپردازند. افراد سالم جامعه میبایست معلولین را در کشت و زرع یاری میکردند. ازدواج برای مردان در سن ۲۴ سالگی و برای زنان در سن ۱۸ سالگی الزامی بوده است. امپراتوری اینکا، دارای شبکهای پیشرفته از راهها بوده و در بیرون شهرها، انبارهایی برای نگهداری از خواربار و مواد غذایی وجود داشته است. نوع نظام اقتصادی امپراتوری اینکا سبب شده است که از این امپراتوری به عنوان یک تمدن کمونیستی یاد شده و گاه با امپراتوریهای [[ایران]] و [[روم]] باستان مقایسه شود. |
||
== جستارهای وابسته == |
=== جستارهای وابسته === |
||
* [[تاهوانتینسویو]] |
* [[تاهوانتینسویو]] |
||
* [[آتاهوالپا]] |
* [[آتاهوالپا]] |
||
== منابع == |
=== منابع === |
||
{{پانویس}} |
{{پانویس}} |
||
* مارسل نیدرگانگ، بیست کشور آمریکای لاتین، برگردان از محمد قاضی |
* مارسل نیدرگانگ، بیست کشور آمریکای لاتین، برگردان از محمد قاضی |
نسخهٔ ۱۰ ژوئیهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۵:۲۷
امپراتوری اینکا Tawantinsuyu (کچوا) امپراتوری اینکا | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1438–1533 | |||||||||||
امپراتوری اینکا در بزرگترین اندازه خود | |||||||||||
پایتخت | کوسکو (1438–1533) | ||||||||||
زبان(های) رایج | زبان کچوآ (زبان رسمی), Aymara, Puquina, Jaqi family, Muchik and scores of smaller languages. | ||||||||||
دین(ها) | دین اینکا | ||||||||||
حکومت | پادشاهی | ||||||||||
Sapa Inca | |||||||||||
• 1438–1471 | Pachacuti | ||||||||||
• 1471–1493 | Túpac Inca Yupanqui | ||||||||||
• 1493–1525 | Huayna Capac | ||||||||||
• 1525–1532 | Huáscar | ||||||||||
• 1532–1533 | Atahualpa | ||||||||||
دوره تاریخی | Pre-Columbian | ||||||||||
• Pachacuti created the Tawantinsuyu | 1438 | ||||||||||
1529–1532 | |||||||||||
• Spanish conquest led by Francisco Pizarro | 1533 | ||||||||||
• End of the last امپراتوری اینکا resistance | 1572 | ||||||||||
مساحت | |||||||||||
1438[۱] | ۸۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۳۱۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||
1527 | ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۷۷۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||
جمعیت | |||||||||||
• 1438[۱] | 12000000 | ||||||||||
• 1527 | 20000000 | ||||||||||
| |||||||||||
امروز بخشی از | آرژانتین بولیوی شیلی کلمبیا اکوادور پرو |
امپراتوری اینکا (۱۴۳۸ - ۱۵۳۳)، یک امپراتوری از مردم بومی (سرخپوست) در آمریکای جنوبی بود. این امپراتوری در بیشترین پهناوری خود، کشورهای امروزی پرو، اکوادور، بولیوی، و بخشهایی از آرژانتین، شیلی و کلمبیا را دربرمیگرفت. شهر کوزکو پایتخت اداری، سیاسی و نظامی آن به شمار میآمد. در سدهٔ شانزدهم میلادی با ورود اسپانیاییها به پرو، این امپراتوری درهمشکست و قلمرو آن مستملکهٔ اسپانیا گشت.
نام
واژهٔ اینکا به معنای "خدا در زمین"، بر گرفته از زبان بومیان کشور پرو در آمریکای جنوبی است.
تاریخ
اینکاها در گذشته اصیل ترین و بهترین دخترانشان راقربانی می کردند، اما هم اکنون آنها یک لاما (نوعی شتر) قربانی می کنند. آنها خورشید را ستایش میکنند.
ریشهها
ریشهها، پیدایش و تکامل تمدن اینکا، هنوز در هالهای از ابهام باقیمانده است. در بارهٔ تاریخ این قوم، منبع و نوشتهای وجود ندارد، چون اینکاها فاقد خط بودهاند. اما به نظر میرسد قبایل اینکا که در پیرامون دریاچهٔ تیتیکاکا میزیستهاند، در سدهٔ دوازدهم میلادی به رهبری مانکوکاپاک، فرمانروای افسانهای اینکا، سرزمینهای مجاور را فتح کرده و با بنای شهر کوزکو، تمدن اینکا را بنیان نهادهاند.
اسطورهها
دربارهٔ پیدایش و تکامل تمدن اینکا، افسانهها و اسطورههای زیادی نقل شده است. یکی از گویندگان این اسطورهها، گارسیلازودولاوگا، از تاریخنگاران فتح سرزمین اینکا به دست اسپانیاییها است. افسانهای که وی بازگو کرده، از این قرار است: مانکوکاپاک و مامااوکلو یک زوج افسانهای و از ایزدها بودهاند که با لشکری از جادوگران و جنیان کرانههای دریاچه تیتیکاکا را ترک کردند تا به سرزمین برگزیده کوچ کنند. هنگامی که به تپه هواناکائوری (جایی که شهر کوزکو ساخته شد) رسیدند، لشکر جادویی مانکو در داخل زمین فرو رفتند و این برای مانکو و همسرش، نشانهٔ پایان انتظار برای جستجوی سرزمین موعود بود و به این ترتیب، این زوج افسانهای شهر خود را روی این تپه بنا کردند.
گسترش
تمدن اینکا در آغاز تنها یک دولت-شهر کوچک شامل شهر کوزکو و سرزمینهای پیرامون آن بود، اما در سدهٔ پانزدهم میلادی، پاچاکوتی، نهمین امپراتور اینکا و ملقب به ساپا اینکا (رهبر بزرگ)، با گشودن بخش بزرگی از کوههای آند، قلمرو اینکا را از حدود کوزکو بسیار فراتر برد و دولت-شهر کوزکو را به یک امپراتوری بزرگ تبدیل کرد. این امپراتوری که تاهوانتینسویو نامیده میشد، یک سازمان فدرالی با یک دولت مرکزی (کوزکو) و چهار استان با دولتهای محلی به نامهای: چینچایسویو، آنتیسویو، کونتیسویو و کولاسویو بود. همچنین گمان میرود که پاچاکوتی سازندهٔ شهر اسرارآمیز ماچوپیچو بوده باشد. پس از پاچاکوتی، دیگر فرمانروایان اینکا به ترتیب عبارت بودند از:
توپاک اینکا یوپانکوی پسر پاچاکوتی
توپاک اینکا دهمین امپراتور اینکا در زمان فرمانروایی پدرش فرمانده ارتش تاهوانتینسویو بود. وی در سال ۱۴۶۳ میلادی، بخشی از سرزمینهای شمالی قلمرو پدرش (شامل بخشهایی از اکوادور و کلمبیای کنونی) را گشود و پس از مرگ پدرش در ۱۴۷۱ و رسیدن به امپراتوری نیز به فتوحاتش ادامه داد. مهمترین گشایشهای وی، فتح کشور چیمور (جدیترین دشمن اینکا در کرانههای پروی کنونی) بود.
هوایناکاپاک پسر توپاک اینکا
در زمان هوایناکاپاک، یازدهمین فرمانروا، امپراتوری اینکا به بیشترین وسعت خود رسید. او بخشهایی از شیلی و آرژانتین کنونی را به قلمرو امپراتوری پیوست کرد. نیز برخی از شورشهای داخلی را سرکوب نمود. همچنین قلمروش را میان دو فرزندش، هواسکار و آتاهوالپا تقسیم کرد.
سازمان اجتماعی و اقتصادی
اینکاها زندگی اجتماعی پیشرفتهای داشتهاند. دولت اینکا آنان را از حداقل امکانات بهرهمند میساخت، و محل سکونت قبایل مختلف را تعیین مینمود. هر خانوادهای از دولت زمین دریافت میکرد و همهٔ افراد موظف بودند روی زمینی که دولت در اختیارشان قرار داده کار کنند و مالیات خود را نیز بپردازند. افراد سالم جامعه میبایست معلولین را در کشت و زرع یاری میکردند. ازدواج برای مردان در سن ۲۴ سالگی و برای زنان در سن ۱۸ سالگی الزامی بوده است. امپراتوری اینکا، دارای شبکهای پیشرفته از راهها بوده و در بیرون شهرها، انبارهایی برای نگهداری از خواربار و مواد غذایی وجود داشته است. نوع نظام اقتصادی امپراتوری اینکا سبب شده است که از این امپراتوری به عنوان یک تمدن کمونیستی یاد شده و گاه با امپراتوریهای ایران و روم باستان مقایسه شود.
جستارهای وابسته
منابع
- مارسل نیدرگانگ، بیست کشور آمریکای لاتین، برگردان از محمد قاضی
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Inca». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی.
- Translated by Harry B Iceland, History of the Inca Realm, Cambridge University press, ISBN 0-521-63759-7, Google Books
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ امپراتوری اینکا موجود است. |
- امپراتوری اینکا
- آثار تاریخی پرو
- آمریکای جنوبی در سده ۱۵ (میلادی)
- آمریکای جنوبی در سده ۱۶ (میلادی)
- امپراتوریهای گذشته
- ایالتها و قلمروهای بنیانگذاریشده در ۱۴۳۸ (میلادی)
- ایالتها و قلمروهای منحلشده در ۱۵۳۳ (میلادی)
- پادشاهیهای گذشته آمریکای جنوبی
- تاریخ اکوادور
- تاریخ بومیان قاره آمریکا
- تاریخ پرو
- تمدنهای باستانی
- کشورهای قدیم در آمریکای جنوبی