عبدالعزیز محقق طباطبایی

محقق طباطبایی
سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی
زاده	۴ آبان ۱۳۰۸ ‍نجف
محل زندگی	نجف، قم
درگذشته	۸ بهمن ۱۳۷۴ قم بیمارستان آیت‌الله گلپایگانی
آرامگاه	قم، حرم معصومه
پیشه	محقق و نویسنده، فهرستنگار نسخ خطی، مصحح متون کهن
ملیت	ایرانی
همسر(ها)	صدیقه طباطبایی یزدی ۱۳۱۴-
فرزند(ان)	جواد، جعفر، صادق، محمد، علی
پدر و مادر	آیت‌الله سید جواد طباطبایی یزدی، بتول طباطبایی یزدی

سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی، (۱۳۰۸ ـ ۱۳۷۴) محقق و کتابشناس برجسته ایرانی یکی از فعالترین محققان حوزه متون کهن در احیاء آثار شیعی بود. در حوزه علمیه نجف تحصیل کرد و در قم به حیات خود ادامه داد. آثار پژوهشی بسیاری بر جای گذاشت و شاگردان بسیاری تربیت کرد. به بسیاری از کتابخانه‌های جهان در آسیا و اروپا و امریکا سفر کرد و نسخه‌های خطی بسیاری را شناسایی نمود.

زندگی

سید عبدالعزیز طباطبائی یزدی، نوادۀ مرجع بزرگ نجف و رهبر جریان مخالف مشروطیت سید محمدکاظم یزدی صاحب کتاب عروة الوثقی بود. در نجف اشرف به دنیا آمد و از نوجوانی در مدرسۀ سید در نجف ساکن شد و تحصیلات خود را تا مراحل عالی حوزه ادامه داد. بیشتر فعالیت او همکاری با علامه امینی در تدوین کتاب الغدیر و تأسیس و گسترش کتابخانۀ امیرالمؤمنین علیه السلام و همکاری با علامه شیخ آقابزرگ تهرانی در گردآوری منابع کتابشناسی کتاب الذریعة بود. وی از عراق سفرهای متعددی برای شناسایی نسخ خطی در کتابخانه‌های دنیا داشت که محصول این سفرها یادداشت‌ها و تألیفاتی است که دربارۀ نسخ خطی و متون کهن اسلامی به نگارش درآورده است. او در سال 1356 شمسی به ایران مهاجرت کرد و تا پایان عمر خویش در قم ساکن شد و فعالیت‌های علمی خود را دنبال کرد و واسطۀ روابط فرهنگی بسیاری از محققان و مؤسسات پژوهشی ایران با محققان خارج از ایران شد.

اساتید

• آیة الله سید ابوالقاسم خویی
• آیة الله سید عبدالهادی شیرازی
• آیه الله سید علی علامه فانی اصفهانی
• آیة الله شیخ عبدالحسین رشتی
• آیة الله شیخ مجتبی لنکرانی
• علامه عبدالحسین امینی صاحب الغدیر
• علامه شیخ آقابزرگ تهرانی صاحب الذریعة
• آیة الله العظمی سید عبدالأعلی سبزواری
• آیة الله شیخ صدرا بادکوبی
• آیة الله شیخ ذبیح الله قوچانی
• علامه میرزا محمدعلی اردوبادی
• سید عبدالحی طباطبائی یزدی
• سید هاشم حسینی تهرانی
• میرزا حسن نبوی خراسانی

فهرست آثار

تألیف

• • مستدرک الذریعة
  • أضواء علی الذریعة
  • تهذیب الذریعة
  • تعلیقات علی طبقات أعلام الشیعة
  • معجم أعلام الشیعة
    • چاپ اول، انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، قم، ۱۳۷۵، ۵۲۸ ص، شابک: ۵-۰۳۱-۳۱۹-۹۶۴
  • الحاشیة علی کتاب الغدیر
  • علی ضفاف الغدیر
  • الغدیر فی التراث الإسلامی
    • چاپ اول، دارالمؤرخ العربی، بیروت، ۱۳۷۲، ۳۳۶ ص
    • چاپ اول، انتشارات الهادی، قم، ۱۳۷۴، ۳۴۲ ص
  • من فیض الغدیر
  • أهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة
    • چاپ اول، انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، قم، ۱۳۷۵، ۷۲۸ ص، شابک: ۳-۰۳۲-۳۱۹-۹۶۴ ** فهرس مخطوطات مکتبة أمیر المؤمنین علیه السلام العامة فی النجف الأشرف
  • نتائج الأسفار
  • نصوص و مقتطفات من نفائس المخطوطات
  • فهرست نسخ خطی حدیث در کتابخانه آستان قدس رضوی
  • فهرست نسخ خطی فقه در کتابخانه آستان قدس رضوی
  • فهرس المختارات من مخطوطات ترکیا
  • الفهرس الوصفی للمنتخب من المخطوطات العربیة فی مکتبات ترکیا
  • فهرس المنتخب من مخطوطات تبریز
  • فهرس المنتقی فی مخطوطات الحجاز
  • فوائد الأسفار
  • فی رحاب نهج البلاغة
  • قید الأوابد وجمع الشوارد
  • مخطوطات اللغة العربیة
    • منتشر شده در مجلد دوم مجموعه «المحقق الطباطبایی فی ذکراه السنویة الأولی»، انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۳۷۵
  • مذکرات المتحف البریطانی
  • مکتبة العلامة الحلی
    • چاپ اول، انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، قم، ۱۳۷۴، ۲۶۴ ص، شابک : ۹-۰۰۹-۳۱۹-۹۶۴
  • ملحق سند حدیث الثقلین
    • منتشر شده در جلد دوم «نفحات الأزهار» تألیف علامه سید علی اصغر میلانی ص ۸۵ ـ ۲۲۱
  • المهدی علیه السلام فی السنة النبویة
  • قبسات من فضائل أمیرالمؤمنین علیه السلام
    • چاپ اول، انتشارات دلیل، قم، ۱۳۷۹، ۹۲ ص، شابک: ۵-۱۷-۷۰۰۷-۹۶۴ / چاپ دوم، انتشارات دلیل ما، قم، ۱۳۸۱
  • أنباء السماء برزیة کربلاء
  • الحسین والسنة
    • چاپ اول، انتشارات مدرسه چهلستون، تهران، ۱۳۵۵، ۱۴۹ ص
  • حیاة السید محمد کاظم الطباطبایی الیزدی
  • حیاة الشیخ یوسف البحرانی
    • ابتدا در ضمن کتاب حدائق و سپس به صورت مستقل در نجف اشرف منتشر شد.
  • الشیخ المفید وعطاؤه الفکری الخالد
    • بخش اول، تراثنا ش ۳۰ و ۳۱، ۱۴۱۳ ق
    • بخش اول و دوم، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ ق
    • بخش اول، سلسلة مؤلفات الشیخ المفید، دارالمفید، بیروت، ۱۴۱۴ ق

تصحیح و تحقیق

• • طرق حدیث من کنت مولاه فعلی مولاه / شمس الدین الذهبی
    • چاپ دوم، انتشارات دلیل، قم، ۱۳۷۹، ۱۵۹ ص
    • چاپ دوم، انتشارات دلیل ما، قم، ۱۳۸۱، شابک: ۵-۰۶-۷۹۹۰-۹۶۴
  • مقتل أمیرالمؤمنین علیه السلام / ابن أبی الدنیا
    • تراثنا، شماره ۱۲، سال ۱۴۰۸ ق. صص ۷۹ ـ ۱۳۳
  • الأربعون المنتقی من مناقب المرتضی / أبو الخیر أحمد بن إسماعیل الطالقانی القزوینی
    • تراثنا، شماره ۱، سال ۱۴۰۵ ق.
  • ترجمة أمیرالمؤمنین علیه السالم من تاریخ مدینة دمشق / ابن عساکر الشافعی الدمشقی
  • فضائل أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام / أحمد بن حنبل
    • چاپ اول، موسسه محقق طباطبایی، قم، ۱۳۹۱، ۴۸۰ ص
  • ترجمة الإمام الحسن علیه السلام من کتاب الطبقات الکبیر / ابن سعد
    • چاپ اول، انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ ق، ۱۲۶ ص، شابک: ۲-۹۲-۵۵۰۳-۹۶۴
  • ترجمة الإمام الحسین علیه السلام من کتاب الطبقات الکبیر / ابن سعد
    • چاپ اول، انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، قم، ۱۴۱۵ ق،
    • چاپ دوم، انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، بیروت، ۱۴۱۶ ق، ۱۲۱ ص، شابک: ۷-۴۷-۵۵۰۳-۹۶۴
  • ترجمة الإمام الحسین علیه السلام من کتاب بغیة الطلب فی تاریخ حلب / کمال الدین بن العدیم بن أبی جرادة الحلبی
    • چاپ اول، انتشارات دلیل ما، قم، ۱۳۸۱، ۲۵۴ ص، شابک: ۴-۹۱-۷۵۲۸-۹۶۴
  • فهرس کتب الشیعة وأصولهم / شیخ الطائفة محمد بن الحسن الطوسی
    • چاپ اول، مکتبة المحقق الطباطبایی، قم، ۶۷۶ ص، ۱۴۲۰، شابک: ۶-۱۹۶-۳۱۹-۹۶۴
  • عقد الدرر فی أخبار المهدی المنتظر / یوسف بن یحیی السلمی الشافعی الدمشقی
  • العقود الاثنی عشر فی رثاء سادات البشر / السید مهدی بحر العلوم
    • تراثنا، شماره ۱۰، سال ۱۴۰۸ ق
  • فرائد السمطین فی فضائل المرتضی والبتول والسبطین / صدر الدین إبراهیم بن محمد بن حمویه الحموئی الشافعی الدمشقی
  • فهرست أسماء علماء الشیعة ومصنفیهم / الشیخ منتجب الدین بن بابویه الرازی
    • چاپ اول، منشورات المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، قم، ۱۴۰۴ ق، ۲۴۶ ص
  • مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول
    • چاپ اول، انتشارات مؤسسة البلاغ، بیروت، ۱۹۹۹ م، ۳۲۵ ص
  • مکتبة العلامة الکراجکی / أحد معاصری الکراجکی
    • تراثنا، شماره ۴۳ ـ ۴۴، سال ۱۴۱۶ ق

اسنتساخ‌ها

• • الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة / الحسن بن یوسف بن المطهر الحلی
  • أدب التاریخ / الشیخ علی بن حسین آل البازی
  • الباب الحادی عشر / الحسن بن یوسف بن المطهر الحلی
  • البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان / علی بن حسام الدین المتقی
  • تراجم أعلام ساقطة من نقباء البشر / آقابزرگ الطهرانی
  • تلخیص البیان فی علامات مهدی آخر الزمان / علی بن حسام الدین المتقی
  • الدارات / الأصمعی
  • الذریعة إلی تصانیف الشیعة / آغابزرگ الطهرانی
  • ذکر مخاطبة جرت بین أبی إسحاق إبراهیم بن السری الزجاج وأبی العباس أحمد بن یحیی ثعلب فی مواضع أنکرها علیه وغلط فیها من کتاب فصیح الکلام
  • الرد علی من حکم وقضی أن المهدی الموعود جاء ومضی / نور الدین علی المتقی
  • رسالة فی إعجاز سورة الکوثر / الزمخشری
    • به تحقیق حامد الخفاف، تراثنا، شماره ۱۳، سال ۱۴۰۸ ق
  • رسالة فی تحریم الفقاع / شیخ الطائفة الطوسی
    • به تحقیق رضا استادی، الرسائل العشر، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، ۱۳۶۱ ش
  • رسالة فی التذکیر والتأنیث
  • رسالة فی رد من أنکر أن عیسی إذا نزل یصلی خلف المهدی صلاة الصبح / جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی
  • رسالة فی عمل الیوم واللیلة / شیخ الطائفة الطوسی
    • به تحقیق رضا استادی، الرسائل العشر، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، ۱۳۶۱ ش
  • رسالة فی الفرق بین النبی والإمام / شیخ الطائفة الطوسی
    • به تحقیق رضا استادی، الرسائل العشر، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، ۱۳۶۱ ش
  • شرح قصیدة المفجع / محمد بن أحمد بن عبدالله البصری
  • صفات الشیعة / الشیخ الصدوق
  • العرف الوردی فی أخبار المهدی
  • عقود حیاتی / محمد حسین آل کاشف الغطاء
  • فضائل أهل البیت من کتاب الکامل لابن عدی
  • اللیل والنهار / أبو الحسن أحمد بن فارس اللغوی
    • به تحقیق حامد الخفاف، تراثنا، شماره ۱۴، سال ۱۴۰۹ ق / چاپ اول، دارالمؤرخ العربی، بیروت، ۱۹۹۳ م
  • مختصر فی علم الکلام / المحقق الحلی
  • مذکرات الحجة الشیخ محمد حسین آل کاشف الغطاء
  • مزیل اللبس عن حدیث رد الشمس / محمد بن یوسف الدمشقی الصالحی
  • معارج الوصول إلی معرفة فضل آل الرسول والبتول / محمد بن یوسف بن الحسن المدنی الزرندی
  • معجم شیوخ ابن عساکر
  • مفرحة الأنام فی تأسیس بیت الله الحرام / زین العابدین بن نور الدین الحسینی
  • المفصح فی الإمامة / شیخ الطائفة الطوسی
    • به تحقیق رضا استادی، الرسائل العشر، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، ۱۳۶۱ ش
  • مناقب علی بن أبی طالب / ابن المغازلی علی بن محمد الواسطی
  • نظم البراهین فی أصول الدین / الحسن بن یوسف بن المطهر الحلی
  • واجب الاعتقاد / العلامة الحلی

مقالات

• • ابن طلحة / دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
  • ابو الخیر طالقانی / دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
  • أهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة / تراثنا
  • حدیث الغدیر: رواته قلیلون للغایة.. کثیرون للغایة / کنگره غدیر لندن
  • شخصیت علمی و مشایخ شیخ طوسی / میراث اسلامی ایران
  • الشیخ المفید وعطاؤه الفکری الخالد / کنگره شیخ مفید
  • الغدیر فی التراث الإسلامی / تراثنا
  • فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آقای حاج سید محمد طباطبایی قاضی تبریزی / نشریه دانشگاه تهران
  • فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه ثقةالاسلام در تبریز / نشریه دانشگاه تهران
  • فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مزار عبدالقادر گیلانی در بغداد / نشریه دانشگاه تهران
  • ما تبقی من مخطوطات نهج البلاغة / تراثنا
  • ما قیل فی نهج البلاغة من نظم و نثر / تراثنا
  • ما ینبغی نشره من التراث / تراثنا
  • مخطوطات نهج البلاغة، طبعاته، منتخباته، ترجماته إلی شتی اللغات / تراثنا
  • المدونات التاریخیة لواقعة الطف / کنگره حسین دی در لندن
  • من تراثنا الخالد فی شیراز / میراث اسلامی ایران
  • موقف الشیعة من هجمات الخصوم وخلاصة عن کتاب عبقات الأنوار / تراثنا
  • نهج البلاغة عبر القرون / تراثنا

متفرقات

• • معرفی چند نسخه خطی از کتابخانه وزیری یزد و کتابخانه ملک
  • معرفی چند نسخه خطی از دانشگاه آمریکایی بیروت
  • معرفی چند نسخه خطی از فهرست نسخ خطی عربی ماخ در دانشگاه پرینستون، مجموعه یهودا
  • معرفی چند نسخه خطی از کتابخانه آیت‌الله حکیم در نجف اشرف
  • معرفی چند نسخه خطی از کتابخانه چستربیتی
  • نسخ خطی کتابخانه حاج عالم در شیراز
  • کتابخانه‌های ترکیه و آمار نسخ خطی آنها
  • معرفی چند نسخه خطی در کتابخانه‌های ترکیه
  • وصیتنامه آیت‌الله سید محمد کاظم طباطبایی یزدی از دستخط شیخ محمد حسین کاشف الغطاء
  • وقفنامه کتابخانه امیرالمؤمنین در نجف اشرف
  • وصیتنامه علامه امینی
  • مجموعه نامه‌ها و مکاتبات سیاسی از آیت‌الله حکیم، کاشف الغطاء، عبدالکریم قاسم، ملک فیصل و...
  • فهرست فضائل علی بن أبی طالب از احمد بن حنبل بر حسب مسانید
  • مالک بن أنس وبغضه لأمیرالمؤمنین علیه السلام
  • معرفی چند نسخه خطی از موزه بریتانیا
  • تصحیحات تکمله الأمل
  • الأربعین التساعیات للحموئی
  • مشایخ مؤلف فرائد السمطین عن کتاب الأربعین
  • فضائل أمیرالمؤمنین من مصادر العامة
  • شرح حال مولی محسن فیض کاشانی: مشایخ، شاگردان، مؤلفات...
  • تراجم بعض علما
  • عهد المأمون إلی الإمام الرضا علیه السلام و جواب الإمام الرضا علیه السلام
  • شیوخ ابن عساکر
  • تقریرات درس اصول آیت‌الله العظمی خوئی از ابتدای موضوع علم تا انتهای مبحث معنای حرفی
  • نفائس مخطوطات کتابخانه آستان قدس رضوی
  • معرفی چند نسخه خطی از کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی
  • شرح حال سدید الدین حمصی
  • معرفی چند نسخه خطی از کتابخانه غرب همدان در مدرسه آخوند، کتابخانه ملی، کتابخانه سپهسالار، ملک و...
  • منتخب فضائل و مثالب از الاستیعاب، العلل ومعرفة الرجال، موضح أوهام الجمع والتفریق، مسند أبی داود الطیالسی، تذکرة الحفاظ و...
  • پیرامون مشروعیت بکاء بر میت
  • روات فضائل اهل بیت علیهم السلام
  • الآیات النازلة فی أهل البیت علیهم السلام با ذکر مصادر مهم و کهن در باب هر آیه
  • چند نسخه از مدرسه مروی
  • نسخ خطی کتابخانه اوقاف در حلب
  • منتخب فهرست میکروفیلم‌های دانشگاه تهران
  • منتخب فهرست مدرسه سپهسالار کتابخانه عمومی مراغه و کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی و مدرسه علوی خوانسار
  • نسخ خطی کتابخانه ملافیروز در بمبئی
  • مخطوطات البلاد الهندیة از یادداشتهای شیخ عزیزالله عطاردی خبوشانی
  • نسخه‌های خطی کتابخانه مدرسة الحجازیین در قم، کتابخانه احمد ثالث و فیض الله افندی و ایاصوفیا
  • شرح حال بعضی از اعلام معاصرین
  • در باب وضع علم نحو توسط امیرالمؤمنین
  • مشایخ الصدوق فی خاتمة المستدرک
  • معجم رجال أسانید مناقب أمیرالمؤمنین لابن المغازلی
  • استدراک طبقات از اجازات و قراءات نسخ
  • نسخ خطی چند کتابخانه شخصی و عمومی: شیخ محمد آخوندی، فرهنگ اصفهان، مدرسه سلیمان خان، مدرسه سلطانی کاشان، مسجد گوهرشاد، مدرسه نواب، کتابخانه آیت‌الله بروجردی در نجف، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، شیخ علی کاشف الغطاء و...

منابع

• آینه دانشمندان، جلد ۹
• مجله کلک، علی دهباشی، شماره ۷۳
• المحقق الطباطبائی فی ذکراه السنویة الاولی، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث
• نادره کاران، ایرج افشار
• گنج پنهان، حسن انصاری
• ذکری المحقق الطباطبائی، Open School، شیکاگو، ۱۹۹۸
• وب‌گاه کتابخانه محقق طباطبایی

پیوند به بیرون

• وب‌گاه بنیاد محقق طباطبایی
• یادی از محقق طباطبایی ـ وب‌گاه کتابخانه مجلس شورای اسلامی
• آخرین گفتگو با استاد فقید سید عبد العزیز طباطبایی(ره) نسخه‌شناس بزرگ معاصر
• پدر پیر پژوهش زنده است، مجله آینه پژوهش
• محقق طباطبایی و کتاب گرانسنگ نهج البلاغه عبرالقرون، پایگاه اطلاعرسانی حوزه

جستارهای وابسته

• کتابخانه محقق طباطبایی
• سید محمدکاظم طباطبایی یزدی
• مدرسه سید