شک

شک یا تردید وبا مسامحه گمان ، وضعیت ذهنی انسان در مورد پدیده ها است و بین اعتقاد جازم و عدم اعتقاد است. حالات ذهنی انسان م یتواند یقینی باشد وقتی چیزی را 100% قبول دارد یا تقریبا میان دو امر مردد باشد (مثلا حدود 50%) که شک است؛ یا طرف یکی بر دیگری بچربد و مثلا 80% بر 20% باشد که طرف بیشتر را ظن و طرف کمتر را وهم می گویند. بنابر این شک نقیض یقین است. همچنین «شكّ و حيرت، یعنی عجز نفس از تحقيق حقّ و ردّ باطل در مطالب»(ابوهلال العسکری، الفروق اللغويّة، ص304) برخی تعاریف به وضعیت ذهنی معلق‌بودن میان دو گزاره متناقض تاکید می‌کنند که موافقت با هر کدام از آنها دشوار است. (مقایسه با پارادوکس)

شک در ادبیات دینی

شک در مسایل روزمره:امام علي: «... و شكّ چهار بخش دارد: جدال در گفتار، ترسيدن، دودل بودن، و تسليم حوادث روزگار شدن. پس آن كس كه جدال و نزاع را عادت خود قرار داد از تاريكي شبهات بيرون نخواهد آمد و آن كس كه از هرچيزي ترسيد، همواره در حال عقب‌نشيني است، و آن كس كه در ترديد و دودلي باشد، زيرپاي شيطان كوبيده خواهد شد، و آن كس كه تسليم حوادث گردد و به تباهي دنيا وآخرت گردن نهد، هر دو جهان را از كف خواهد داد.» شک برخی تصورات که "واقعیت" پنداشته می‌شود را به پرسش می‌گیرد، و شاید به تاخیر یا رد عمل به علت نگرانی از اشتباه بودن آن بپردازد. شک در اعمال عبادی: مانند شک در رکعات نماز، شک در انجام صحیح عمل و...(کاربرد شک در فقه و اصول)

گفتاورد در باره شک

• «آدمی برای شک کردن آفریده نشده، برای پرسیدن آفریده شده‌است.»توماس یانگ

• «آدمی به مسایل خود بیش از اندازه نزدیک می‌شود و از این‌رو تردید می‌کند و می‌ترسد. دوست یا «شفادهنده» به روشنی موفقیت و سلامت یا برکت و ثروت را برای او می‌بیند و هرگز دچار تزلزل نمی‌شود چون بیش از اندازه به‌آن وضعیت نزدیک نیست.فلورانس اسکاول شین

• «از هیچ اندیشه‌ای بدون فهم آن حمایت نکنید. بلکه با شک و تردید در آن وارد شده و حقیقت را کشف کنید.»رنه دکارت

• «شک خوب در معرفت شناسی و خلاقیت آن است که جزمیّت را بشکند و جزمیت آن است که 2000 سال گمان کردیم مجموع زویای مثلث 180 درجه است!!» حمید رجایی ریزی

• «… ایمان وقتی از خلاء مذهبی عبور کرده و در تنور شک گداخته باشد و بوی حقیقت را خود استشمام کرده، از هر خطری مصون است.»علی شریعتی

• «بالاترین رمز کامیابی اینست که انسان چیزی بگوید و کاری بکند و چیزی را بخواهد که دیگران معمولاً آنرا نمی‌گویند و نمی‌کنند و نمی‌خواهند، یا در گفتن و کردن و خواستن آن تردید دارند.»سعید نفیسی

• «به کسی که حقیقت را جستجو می‌کند باور داشته باش و به کسی که مدعی دستیابی به حقیقت است شک کن.»آندره ژید

• «تا یقین چهره بر تو بنماید// شک کن اندر درستی هرچیز»رشید یاسمی

• «تردید، بخشی از هویت انسان است. تنها با گذشتن از میان تردید است که می‌توان به حقیقت رسید.»ژوزف مورفی (منبع همه گفتاوردها در اینجا)

جستارهای وابسته

• وسواس
• سوء ظن
• باور
• پرسش
• شک‌گرایی
• شک‌گرایی فلسفی

منابع بیشتر

ترمینولوژی یقین و شکَ