دیاپیر

شکل یک دیاپیر شناور گوشته‌ای

دیاپیر (انگلیسی: Diapir) نوعی توده نفوذی زمین‌شناختی است که در آن مواد دارای قابلیت تحرک و تغییرشکل سنگ پوشاننده روی خود را شکافته‌اند. اصطلاح دیاپیر توسط لودویک مرازک زمین‌شناس رومانیایی معرفی شد. این اصظلاح ممکن است برای ساختمان‌های آذرین نیز به‌کار رود اما معمولاً برای مواد و پدیده‌های غیرآذرین مانند گنبدهای نمکی و گِلی استفاده می‌شود.

بر اساس مشاهدات فرایند دیاپیریسم علاوه بر زمین در تریتون قمر نپتون، اروپا قمر مشتری، انسلادوس قمر زحل و میراندا قمر اورانوس نیز روی داده است.

دیاپیرها معمولاً به صورت عمودی و در امتداد درزه‌ها و شکستگی‌های ساختمانی و بر اثر چگالی کمتر نسبت به سنگ‌های بالای خود، به بالا حرکت می‌کنند که این فرایند دیاپیریسم نام دارد.

سنگ‌هایی مانند نهشته‌های نمکی تبخیری و گِل‌های همراه با فشار گاز مستعد تشکیل دیاپیر هستند. هنگامی که در گپشته زمین توده‌های داغ و کم‌چگالی ماگما جمع شود، دیاپیر در گوشته زمین نیز شکل می‌گیرد.

اهمیت اقتصادی دیاپیرها

دیاپیرهای و سایر حفره‌ها و شکستگی‌های ساختمانی از نفوذ مواد زیر زمین شکل می‌گیرند. دیاپیرها با فشار دادن لایه‌های زمین به سمت بالا و شکافتن لایه‌های سنگی پوشاننده سطح زمین می‌توانند باعث تشکیل تاقدیس، گنبد نمکی و دیگر ساختارهایی شوند که منبع بالقوه نفت خام و گاز طبیعی به شمار می‌روند. معمولاً توده‌های آذرین نفوذی برای حفظ منابع هیدروکربن‌های موجود بیش از حد داغ هستند.

جستارهای وابسته

• آب‌فشان
• گنبد نمکی
• سنگ خارا
• گل‌فشان

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Diapir». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۵.