جرج بارکلی

جرج بارکلی
بارکلی به همراه خانواده خویش
زادهٔ	مارس ۱۶۸۵ نزدیک دیسرت کاسل، ایرلند
درگذشت	ژانویه ۱۷۵۳ آکسفورد

جرج بارکلی (۱۷۵۳-۱۶۸۵) (به انگلیسی: George Berkeley) فیلسوف و کشیش ایرلندی، توسط بسیاری از فلاسفهٔ امروزی از شاخص‌ترین فیلسوفان ایدئالیست مدرن محسوب می‌شود.

زندگی

وی به عنوان ششمین و واپسین فرزند خانواده به سال ۱۶۸۵ در کیلکنی ایرلند زاده شد. در سال ۱۷۰۰ وارد ترینتی کالج دوبلین شد که مدت بیست سال در آن ماندگار گردید و در همانجا بود که با اندیشه‌های نوین مانند جان لاک وایزاک نیوتون آشنا شد. بیست و چهارساله بود که رسالهٔ جستار دربارهٔ نظریهٔ جدید رویت را به زیور طبع آراست. از جمله مصنفات مهم دیگر برکلی باید به مبادی علم انسان و سه گفت و شنود میان هیلاس و فیلونوس که در زمان حضورش در آکسفرد نوشته شده است؛ اشاره کرد.

جملهٔ مشهور وی «Esse est percipi» (ترجمه تقریبی: شرط وجود، درک شدن توسط حواس است) پاسخی به مسایل دوالیسم رنه دکارت بود، و تا مدت‌ها در محافل فلسفی مورد بحث بود. او معتقد است که مادّه و شیئی وجود حقیقی ندارد و آنچه هست و می‌بینم "نور است و رنگ" که با چشم دیده می‌شود.

شهر برکلی در کالیفرنیا و دانشگاه برکلی را به افتخار وی نامگذاری کرده‌اند.

وی کتابی درباره تئوری علم نوشت که از نظر سلاست وروانی و فصاحت در ادبیات انگلیس کم‌نظیر است.

نفی وجود ماده

بارکلی در قرن هفدهم زندگی می کرد قرنی که در آن نگاه انسان به هستی و جهان عوض شده بود در علوم طبیعی کسانی مثل گالیله و بویل و هاروی و نیوتن و در علوم سیاسی کسانی مثل هابز و در فلسفه کسانی مثل دکارت ولایبنیتس و اسپینوزا و لاک تفسیر جدیدی از جهان و هستی ارائه داده بودند .در تفسیر جدید نگاه سنتی و دینی ویران و یا سست شده بود.تفکر برکلی در واقع واکنشی است در برابر این تصویر عقلانی نو از جهان ؛ و همچنین کوششی است برای رهانیدن یا بازگردانیدن اصول و مبانی رویکرد دینی یا به طور خلاصه ، نجات جهان بینی دینی ، وسپس خود دین و اصول آن . وقتی دکارت ماده را چون جوهری مستقل در نظر گرفت به نظر بارکلی، دکارت ماده را به مقام خدایی رسانده است. بارکلی در برابر ماتریالیسم نهفته در اندیشه های لاک وهابز و دیگر اندیشمندان قرن هفدهم و قوانین نیوتن که جهان را هم چون یک ماشین عظیم می داند که تابع قوانین مکانیستی است، موضع گیری می کند.در این جهان جایی برای خداوند نیست .برکلی معتقد است که این اندیشه ها باعث تیرگی و تباهی اخلاقی انسان ها می شود.از سویی به بی خدایی و از سوی دیگر موجب شک گرایی در باره ی معنویت و مبانی دینی می شود.لذا در برابر اندیشه های مادی زمان خود منکر ماده شد.در واقع او كه خود اسقف كلُوين بود ماده گرايى را سرچشمه الحاد ميشمرد ولذا در صدد برآمد تببينى متمايز از جهان ارائه دهد. در كتاب " سه گفت و شنود ميان هيلاس و فيلونوس" فيلونوس ديدگاهى ارائه ميكند كه هيلاس شكاك، آن را عجيب و غريب ترين چيزى كه تابحال به ذهن انسان رسيده وصف ميكند . ايدهء خود باركلى نيز مبنى بر نفى اساس و اصالت ماده در جهان نيز مشابه ايدهء قهرمان كتاب او ، جزو عجيب ترين ايده هاى تاريخ فلسفه محسوب ميشود.

وى كه خود رياضيدان قابلى بود همچنين به مباحثه با نيوتن پرداخت و برخى نظرات او را زير سؤال برد. باركلى مدعى شد برخلاف نظريهء " بى نهايت خُردهاى" نيوتن ، در عالم واقعى ، چيزى به نام بى نهايت تقسيم پذير وجود ندارد. وى نظر نيوتن مبنى براينكه فضا و زمان بدون آنكه چيزى در ظرف آنها اتفاق بيفتد ، به خودى خود ميتوانند موجود باشند را رد كرد و زمان را تنها تسلسلى حاصل از ايده هاى ذهن انسان دانست كه به سبب توالى حوادث وجود مي يابد . با پيشرفت علم و اختراع تلسكوپ و ميكروسكوپ ، باركلى دنياى رؤيت شده زير ميكروسكوپ را اساساً دنياى ديگرى غير از دنياى ما انسانها پنداشت.

بارکلی به کلی منکر وجود دنیای خارج بود و عقیده داشت که فقط روح نامتناهی و ارواح متناهی دارای وجود می‌باشند و صور محسوس را خداوند در ذهن ما ایجاد می‌کند و آنچه در نظر ما «وجود» جلوه می‌کند ایده‌ای بیش نیست. برکلی چنان در ایده‌آلیسم غلو می‌کند که اغلب ماتریالیست‌ها برای رد عقائد ایده‌آلیست‌ها به خرده‌گیری از عقائد برکلی می‌پردازند.

بارکلی نخستین بار دیدگاه خود دربارهٔ نفی وجود جوهر مادی را در رسالهٔ «مبادی علم انسان» و سپس در «سه گفت و شنود میان هیلاس و فیلونوس» مطرح ساخت.

بارکلی در رسالهٔ مبادی علم انسان اینگونه استدلال می‌کند که انتزاع کیفیاتی که از یکدیگر جدایی ناپذیر هستند امکان‌پذیر نیست. مثلاً نمی‌توان "بعد" را بدون وجود "جسم" و جسمی بدون بعد را تصور کرد. وانگهی ما تنها زمانی می‌توانیم حکم به وجود چیزی بدهیم که بتوانیم آن را با یکی از حواس خود ادراک کنیم در غیر این صورت دلیلی بر وجودش در دست نداریم؛ به عبارت دیگر وجود داشتن=ادراک شدن. انتزاع "وجود" از شی ناممکن است بنابراین نمی‌توانیم وجود داشتن شی را به صورت جداگانه ادراک نماییم و حکم به وجود آن بدهیم و هیچ جوهری مگر جوهر روح وجود ندارد.

از آنجایی که هیچ تصوری بدون علت نمی‌تواند در ذهن به وجود آید بنابراین جوهری به نام روح سرچشمهٔ ایجاد این تصورات است. تصورات ممکن است حاصل ارادهٔ خود ما باشد مانند تصور درختی خیالی یا موجودی خیالی مانند سیمرغ. اما تصورات دیگری هم موجودند که حاصل ارادهٔ انسان نیستند و انسان نمی‌تواند مانع بروز آن در ذهن خود شود مانند درختی واقعی که مسئول ایجاد آن‌ها خداست. آنچه که درخت نخست را از درخت اخیر جدا می‌سازد وجود مادی و بیرون از ذهن دومی نیست بلکه وجه تمایز آن‌ها علتشان است که در مورد درختی که واقعی می‌نامیم علت خداست.

باركلى معتقد بود كه از لحاظ منطقى اينكه بخواهيم وجود چيزى را ثابت كنيم تنها به اين دليل كه بدون آن فلان كار را نمى توانستيم انجام دهيم درست نيست. مثلاً اينكه بگوييم صندلى وجود دارد چون اگر نبود ما نمى توانستيم روى آن بنشينيم و زمين ميخورديم ناصحيح است . اين مغالطه در منطق به Argumentum incredulity (مغالطه شكاكيت) معروف است.

جالب آنكه وى مردى اجتماعى بود و دوستان فراوانى از جمله جاناتان سويفت نويسنده سفرهاى گاليور داشت . سويفت اورا تحسين ميكرد و فيلسوف كامل مى ناميد. سويفت معشوقه اى داشت كه پس از مرگش به دلايلى كه هرگز روشن نشد ثروت كلانى را براى باركلى به ارث گذاشت . باركلى كه انتظار چنين پول عظيمى را نداشت آن را هديه خداوند شمرد و سعى كرد براى احداث دانشگاهى در مثلث برمودا مصروف كند. دانشگاهى كه نه فقط براى اروپاييها و امريكاييها بلكه حتى براى سياهپوستان افريقا نيز باشد . اما ايده او چنان بزرگ و جاه طلبانه بود كه در تحقق آن شكست خورد .

فلسفه ی بارکلی رامی توان به طور خلاصه چنین گفت " روح نامتناهی و ناکرانمندی وجود دارد که همان خداست؛روحهای متناهی و کرانمندی هم وجود دارند که ما باشیم .خدا ما را آفریده و از طریق جهان خودش با ما در ارتباط است .خداست که همه ی تجربه هایی را که برای ما حاصل می شود به ما می دهد . بنابر این ، آنچه ما اسمش را جهان گذاشته ایم ، در حقیقت به منزله ی زبان خداست، و نظمهای قابل فهم در جهان – یعنی قوانین علمی و معادلات ریاضی که با تجارب ما عجین شده – به مثابه ی قواعد صرف ونحو آن زبان است ، یعنی ساخت سخنانى که خدا خطاب به اذهان انسانی ما می گوید."

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی
• مجموعه فلسفه نظری، متن کامل مبادی علم انسان نوشته جرج بارکلی، ترجمه منوچهر بزرگمهر

پیوند به بیرون

• فهرستی از آثار
• زندگی و آثار
• وب‌گاهی دیگر
• دیدگاهی دیگر از نظریات وی
• برخی از نوشته‌ها و مباحث اصل وی
• بیوگرافی دیگر
• دانشنامه فلسفه استنفورد از وی
• از آثار وی به زبان ساده
• مجموعه‌ای آنلاین
• نسخه‌ای از PHK