شهرستان رباط‌کریم

شهرستان رباط‌کریم
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	تهران
مردم
جمعیت	حدود200000
مذهب	مسلمان شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت	۳۲۹ کیلومتر مربع کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	۱۰۵۰
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۲۱

شهرستان رُباط کَریم یکی از شهرستان‌های استان تهران است. مرکز این شهرستان شهر رباط‌کریم است.

تاریخچه رباط کریم

آثار باستانی که در سال ۶۹ و اواخر ۷۳ در پیرامون رباط کریم از شش هزار سال پیش تا دوران قاجاریه به دست آمده‌است. همچنین در حوالی بازارک نامور به چاله بازارک کارشناسان بر این باورند که روستا یا شهری در زیر خاک مدفون شده‌است.

رباط کریم به سبب قرار گرفتن بر سر راه «جاده ابریشم» و راه زیارتی «خراسان به بغداد» از روزگاران دور دارای اهمیت و توجه بوده‌است و از این روست که کهن ترین و بی مانند ترین کاروانسراهای ایران مانند کاروان سنگی در این منطقه ساخته می‌شود و به تدریج با متروکه شدن آن یک کاروانسرای دیگر به نام کاروانسرای فتح علی شاهی ساخته شد. پس از این که آقا محمد خان قاجار تهران را به پایتختی انتخاب و به عمران و آبادی آن همت گماشت و تهران مرکز دولتی و حکومتی شد لاجرم از نقاط مختلف مملکت مراجعات مردم برای رفع نیازها و مشکلات اداری و غیره که قبل از آن به اصفهان و قزوین بود بیشتر به تهران متوجه شد و بنابراین مردم مناطق جنوبی مملکت از جمله شیراز، اصفهان، قم، ساوه و... می‌بایست از رباط کریم که در مسیر جاده ساوه به تهران عبور نمایند و کاروانیان، قافله‌های بازرگانی و دسته‌های نظامی از این محل عبور می‌نمود.

محدوده پیشین رباط کریم بیش از ۳ تا ۴ هکتار نبوده و خانه‌های روستایی در اطراف کاروانسراها جای داشته‌است و پس از این که رباط کریم تا حدودی توسعه یافت دارای چهار دروازه گردید که به ترتیب به شمال، جنوب، مشرق و مغرب منتهی می‌شد. به گونه‌ای که آثار دروازه غربی آن نزدیک امامزاده حمد تقی تا چندی قبل نیز به چشم می‌خورد، بعدها با توسعه شهر رباط کریم و ساخت باغ‌های میوه، کنترل دروازه‌ها از بین رفت و خیابان‌ها و کوچه‌های فراوانی ساخته گردید.

قبل از احداث محور تهران–ساوه و جاده‌های آسفالت و شوسه و راه آهن تهران–جنوب، جاده کاروانرو از داخل رباط کریم عبور و به تهران، ری، خراسان و قزوین منشعب و منتهی می‌شد که بقایای پل سنگی قدیمی بر روی رودخانه کرج در غرب شهر رباط کریم در محله بازارک را می‌توان مشاهده کرد.

در سطح منطقه رباط کریم برای اکثر روستاها، قلعه‌ها و حصارهای مستحکمی وجود داشته که دارای دیوارهای بلند و برج و باروی بودند و آثار برخی از آنها در سطح روستای منجیل آباد نظیر قلعه‌های آدران، حصارمهتر، انجم آباد و بازارک همچنان به چشم می‌خورد.

این بناها به لحاظ استحکام و نوع ساخت اماکن مطمئن و امنی برای زندگی جمعی و روستائیان به حساب می‌آمده و ساخت بیشتر قلعه‌های مورد اشاره به دوران حکام قاجاریه باز می‌گردند.

تقسیمات کشوری

بخش مرکزی شهرستان رباط‌کریم

شهر ها:

رباط‌کریم

نصیرشهر

پرند

دهستان ها:

دهستان منجیل‌آباد

دهستان وهن‌آباد

دهستان امامزاده ابوطالب

دهستان اسماعیل‌آباد (رباط‌کریم)

روستاها:

میمنت‌آباد (رباط‌کریم)

الارد

انجم‌آباد

آثار تاریخی و باستانی

برای تهیّهٔ یخ طیّ فصولِ بهار و تابستان از چند قرن گذشته در برخی از مناطقِ کشور انبارها و کارگاههای یخ ابداع و ساخته می‌شد تا یخ مورد نیاز ساکنین این مناطق از این طریق تامین شوند. این انبارهای یخی که بصورت مخروطی شکل همانند یک کلّه قند از خشت و گِل با ارتفاع ۷ تا ۸ متر ساخته می‌شد طیّ فصلِ زمستان در داخل چاله‌ای بزرگ به وجود آمده، آب را رها نموده و سپس درب ورودی و کلّیهٔ محفظه‌هایشان بطور کامل مسدود می‌شد و به تدریج با فرارسیدن فصول بهار و تابستان و گرم شدن هوا، یخهای قطور تولید شده مورد استفاده قرار می‌گرفت.

لازم به ذکر است که این انبارها در دورانهای زندیه و قاجاریه در ایران بیشتر ساخته شد و در رباط کریم برای تامین یخ این منطقه و کاروانیان سه انباریخی در فواصل مختلف وجود داشت که در اصطلاح محلی به یخچال معروف بودند. از این انبارها تا حدود ۳۰ سال پیش نیز استفاده می‌شده‌است که با جایگزین شدن یخچالهای برقی این انبارها عملاً غیر قابل استفاده شده‌اند.

کهن‌ترین کاروانسرای فلات ایران نزدیک رباط کریم و در کنار دشت آباد و حاصلخیز شهریار وجود دارد. دیوار ضخیم کاروانسرای رباط کریم ارتفاعی معادل دو برابر ارتفاع ساختمانهایی را دارد که در داخل کاروانسرا قرار دارند. طرح بنا بسیار ساده و شامل تعدادی اتاق است که درهای آنها به‌طرف حیاط مرکزی باز می‌شود. در سه طرف حیاط مرکزی سه ایوان وجود دارد که عرض این ایوانها حدود ۵ متر می‌باشد. طرح ساختمان این کاروانسرا به طرح مسجد جامع ساوه شباهت دارد. این مسجد در فاصله تقریبی ۵۰ کیلومتری از کاروانسرا قرار گرفته، در مسجد جامع در دوران صفوی تغییرات جزئی انجام گرفته و تنها اختلاف مسجد جامع ساوه با کاروانسرای رباط کریم این است که در کارونسرای سنگی فضای خالی گوشه‌ها را با اتاق گنبد داری پر کرده‌اند.

کاروانسرای حاج کمال

کاروان سرای یاد شده در سال ۱۲۴۵ هجری قمری در زمان پادشاهی فتح علی شاه قاجار بنا شده و در کیلومتر سی و هفتِ جاده تهران به ساوه قرار گرفته‌است، مشخّصات و شناسنامهٔ این بنا که در اداره کلّ میراثِ فرهنگی استان تهران ثبت شده به قرار ذیل است: قلعه سنگی نام یکی از آثار باستانی رباط کریم است که به اشتباه به آن کاروانسرا سنگی می‌گویند طبق کاوش‌های ابتدایی این اثر را به دوره سلجوقیان نسبت می‌دهند اما بعداً مشخص شد که کوشک میانی مربوط به دوره ساسانیان و بقیه بنا به زمان آل بویه باز می‌گردد.

موقعیت جغرافیای کلی شهرستان رباط کریم

این شهرستان که در جنوب غربی استان تهران واقع شده با مساحتی معادل ۲۷۵ کیلومترمربع در طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۴ دقیقه و عرض جغرافیائی ۳۵ درجه و ۲۸ دقیقه قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا برابر با ۱۰۵۰ متر می‌باشد و محدود است از شمال به شهرستانهای شهریار و کرج، از شرق و جنوب به شهرستانهای ری و بهارستان و از غرب به شهرستان ساوه. از لحاظ ویژگیهای جغرافیائی این شهرستان مخروط افکنه یا جلگه آبرفتی پایکوهی می‌باشد که روی مخروط افکنه کرج قرار گرفته و با شیبی از شمال به جنوب به طرف شرق گسترش یافته و شیب غربی آن نسبت به شیب شمالی کمتر می‌باشد. کوههای این شهرستان اغلب در جنوب و جنوب غربی منطقه قرار گرفته و دارای ارتفاعات کمی می‌باشند و بلندترین قله آنها از ۱۴۰۰ متر از سطح دریا تجاوز نمی‌کند و عموماً دارای دره‌های خشک و جنس آنها آتش فشان بوده و بیشتر از نوع بازیک و رنگ آنها سیاه و سنگهای اسیدی نیز در آنها کم و بیش دیده می‌شود. شهرستان رباط کریم دارای ۲۷۵ کیلومترمربع وسعت یک بخش مرکزی و دهستانهای منجیل‌آباد و وهن آباد است و جمعیت روستائی آن بالغ بر ۵۷۷۶۸ نفر و جمعیت کل شهرستان ۱۹۵هزار نفر است. شهرهای تابعه این شهرستان در حال حاضر شامل شهرهای رباط کریم، نصیرشهر و پرند می‌باشد. شهرستان رباط کریم دارای سه شهر می‌باشد. بخشهای گلستان و بوستان رباط کریم اواخر سال۱۳۸۹ از این شهرستان جدا شده و شهرستان بهارستان را تشکیل دادند.

پیشینه

رباط کریم می‌تواند تاریخی همزمان با ری باستان داشته باشد چه اینکه این منطقه نزدیکترین محل به شهر قدیمی ری بوده و می‌باشد ولی سابقه‌ای که بتوان ادعا نمود که این منطقه در برحه‌ای از تاریخ از بین رفته و مجدداً ایجاد شده باشد در دست نیست و تنها وجود دو مقبره امامزاده عماد و امامزاده محمد در رباط کریم نشانگر آنست که احتمالاً در صدر اسلام یا بعد از آن رباط کریم محل و موقعیت مسکونی و اجتماعی داشته که این محل اقامتگاه دائم و یا موقت آنها بوده به طوریکه پس از وفات در این محل مدفون شده و مزار آنان که با بقعه و بارگاه بنا شده از دیر باز زیارتگاه مردم رباط کریم بوده‌است.

از طرف دیگر این منطقه بنا به نظر کارشناسان میراث فرهنگی و باستان‌شناسی هزاران سال قبل از این هم از مراکز تمدن و زندگی بوده و آثار متعدد باستانی که در سال ۶۹ و اواخر ۷۳ در حوالی رباط کریم از شش هزار سال قبل تا دوران قاجاریه بدست آمده مبین این ادعاست. مضافاً اینکه در حوالی بازارک معروف به چاله بازارک کارشناسان بر این باورند که روستا یا شهری در زیر خاک مدفون شده‌است.

همچنین رباط کریم به دلیل واقع شدن بر سر راه جاده ابریشم و راه زیارتی خراسان به بغداد از قدیم‌الایام دارای اهمیت و توجه بوده‌است و از این رو است که کهنترین و بی نظیرترین کاروانسراهای ایران مانند کاروانسرای سنگی در این منطقه ساخته شده که بتدریج با متروکه شدن آن حکام و رجالی که از این راه رفت‌وآمد می‌کردند به فکر ساختن کاروانسرای دیگری افتاده و چون این منطقه از طبیعت زیبا و مصفا و باغات و مزارع فراوان و رودخانه‌های پر آب (در بازارک) برخوردار بوده از این رو این امر ظاهراً با گذر خواجه کمال خواجه حرمسرای فتحعلیشاه قاجار تحقق پیدا نموده و بدین ترتیب کاروانسرای فتحعلیشاهی بنا گردید.

مشکلات اداری و غیره که قبل از آن به اصفهان و قزوین بود بیشتر به تهران متوجه شد و بنابراین مردم مناطق جنوبی کشور از جمله شیراز، اصفهان، قم، ساوه، و... ناچار به عبور از رباط کریم که در مسیر جاده تهران – ساوه قراردارد بودند و لذا کاروانیان، قافله‌های بازرگانی و دسته‌های نظامی از این محل عبور و گهگاه بیتوته می‌نمودند. این شهرستان تا قبل از سال ۱۳۵۹ به صورت دهستان و از توابع شهرستان کرج بوده، سپس در سال ۱۳۵۹ به صورت بخش اداره می‌شد و با انتزاع شهرستان شهریار از کرج رباط کریم نیز به عنوان بخشی از شهرستان مذکور در آمد تا اینکه در سال ۱۳۷۵ به صورت شهرستان مستقل با دو بخش مرکزی و گلستان و چهاردهستان منجیل آباد، امامزاده ابوطالب، اسماعیل‌آباد و میمنت به تصویب هیئت محترم وزیران رسید و به دنبال آن با استقرار فرمانداری، کلیه ادارات و ارگانهای دولتی در منطقه مستقر و هم اینک به طور فعال مشغول سرویس دهی می‌باشند.

رودهای متعددی بصورت دائمی وفصلی در شهرستان رباط کریم در جریان بوده وهست که از آن می‌توان به رودخانه‌های ذیل اشاره کرد :۱- رودشور ۲- رودخانه کرج ۳- رودخانه‌های فصلی شاد چای ۴- رودخانه فصلی سیاب (سیاه آب)

منطقه رباط کریم بصورت دشت حاصلخیز به عنوان بخشی از فلات مرکزی ایران ودر مسیر راه ارتباطی اقوام اولیه ساکن فلات مرکزی بوده‌است. (آثار وبقایای تمدن هفت هزار ساله آن شامل تپه‌های باستانی چون: قره تپه شهریار –اسماعیل‌آباد – ساوجبلاغ قابل ذکر می‌باشد. محوطه‌های این منطقه نیز بدلیل نزدیکی به شهر باستانی ری و قرار داشتن در مسیر راه ارتباطی جاده ابریشم از اهمیت خاصی برخوردار بوده‌است. این ویژگی منحصربه‌فرد در دوران اسلامی با وجود بناهایی چون کاروانسرای (قلعه) سنگی (متعلق به دوران سلجوقیان) و کاروانسرای حاج کمال (در دوره قاجاریه) و بقایای متبرکه متعدد همچنان ادامه داشته‌است.

در شهرستان رباط کریم ۵۶ اثر تاریخی وفرهنگی مورد بررسی وشناسایی قرار گرفته‌است، که این تعداد شامل: ۳۲ تپه و محوطه باستانی ۹ امامزاده و بقعه متبرکه، ۲ باب کاروانسرا، یک دهنه پل تاریخی، یک آسیاب آبی، یخدان قدیمی، ۶ قلعه روستایی و تعدادی زاغه نگهداری گوسفند می‌باشد.

قدمت آثار شناسایی شده از هزار ه سوم قبل از میلاد تا اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره دوره معاصر می‌باشد که ضمن اثبات وجود فرهنگ و تمدن چندین هزار ساله در منطقه رباط کریم هر یک از آثار فوق از نظر مطالعات باستان شناسی، تاریخی، معماری مردم‌شناسی و علوم دیگر قابل توجه و اهمیت خاص می‌باشد.

بناهای یاد شده بکر وسالم است و سازمان میراث فرهنگی ضمن ثبت در آثار تاریخی پیدایش ومرمت کامل آنرا آغاز وطی چندین مرحله در برنامه‌های خود منظور کرده‌است.

زبان و فرهنگ

رباط کریم پیش از انتخاب تهران به عنوان پایتخت کشور در دوران قاجاریه و دوران‌های قبل از آن جزئی از بلاد بزرگ ری بوده و مردم محلی و بومی آن علاوه بر تکلم به زبانی که هم ریشه زبان مردم ری باستان بود؛ و با بهره‌گیری از اصطلاحات خاص محلی در گویش چون دیگر مناطق کشور دارای فرهنگ و آداب و رسوم خاصی در جشنها و اعیاد و عزاداریها و سوگواریها و سایر آئینها می‌باشند.

مهم‌ترین رسم سمنو پزان می‌باشد.

مسئولین شهرستان

فرماندار: علی بیگی

امام جمعه رباط کریم: حسینعلی محمدی نژاد

امام جمعه پرند: محمدخدیری

امام جمعه نصیرشهر: صادق خدایی

شهردار رباط کریم: دکتر مسعود مختاری

شهردار پرند: دکتر علی یحیی پور

شهردار نصیرشهر:مهدی محمود پور

نماینده مجلس: ابراهیم نکو

مدیر روابط عمومی فرمانداری رباط کریم: تقی سالک

منابع

• سایت اینترنتی فرمانداری شهرستان رباط کریم: www.Robatkarim.gov.ir