ساواک: تفاوت میان نسخه‌ها
جز ←اتهام‌ها |
جز ←اتهام‌ها |
||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
در [[آتش‌سوزی سینما رکس آبادان]] در شب [[۲۸ مرداد]] [[۱۳۵۷]]، صدها نفر کشته‌شدند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/world/2011/02/110215_revolutions_iran_egypt از ایران تا مصر: انقلاب ها چگونه رخ می‌دهند]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> انقلابیون، ساواک را متهم کردند و [[سید روح‌الله خمینی]] واقعه سینما رکس را «شاهکار بزرگ شاه برای بدنام کردن انقلاب» خواند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/01/090131_ir_revolution_timeline گاهشمار انقلاب]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> |
در [[آتش‌سوزی سینما رکس آبادان]] در شب [[۲۸ مرداد]] [[۱۳۵۷]]، صدها نفر کشته‌شدند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/world/2011/02/110215_revolutions_iran_egypt از ایران تا مصر: انقلاب ها چگونه رخ می‌دهند]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> انقلابیون، ساواک را متهم کردند و [[سید روح‌الله خمینی]] واقعه سینما رکس را «شاهکار بزرگ شاه برای بدنام کردن انقلاب» خواند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/01/090131_ir_revolution_timeline گاهشمار انقلاب]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> |
||
پس از پیروزی انقلاب، شواهدی از سوی [[حسين تكبلى‌زاده]]، متهم ردیف اول واقعه ارائه شد که نشان می‌داد، آتش‌سوزی سینما رکس كار |
پس از پیروزی انقلاب، شواهدی از سوی [[حسين تكبلى‌زاده]]، متهم ردیف اول واقعه ارائه شد که نشان می‌داد، آتش‌سوزی سینما رکس كار دولتِ وقت و ساواک نبوده‌است.<ref>[http://www.radiofarda.com/content/f4_Abadan_cinema_Rex_fire_revolution_57/2136997.html سالگرد آتش‌زدن سينما ركس آبادان؛ روایت حادثه از زبان شاهدان]، رادیو فردا</ref> |
||
== سرانجام == |
== سرانجام == |
||
نسخهٔ ۲۷ فوریهٔ ۲۰۱۵، ساعت ۱۶:۳۸
 | |
| بنیان‌گذاری | ۱۳۳۵ |
|---|---|
| انحلال | ۱۳۵۷ |
| گونه | اطلاعات و امنیت کشور اطلاعات خارجی و ضدجاسوسی |
| هدف | حفظ امنیت کشور و نظام سلطنتی |
| ستاد | سلطنت‌آباد تهران، ایران |
| رئیس | سپهبد تیمور بختیار سرلشکر حسن پاکروان ارتشبد نعمت‌الله نصیری سپهبد ناصر مقدم |
سازمان اطلاعات و امنیت کشور معروف با سرواژهٔ ساواک، از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷ سازمان اصلی پلیس امنیتی و اطلاعاتی ایران در زمان سلطنت محمدرضاشاه پهلوی بود که قدرت و اختیارات بسیاری در توقیف و بازجویی افراد داشت. این سازمان به ویژه در سال‌های دهه ۱۳۵۰ و قبل از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، «نفرت‌انگیزترین و مخوف‌ترین» نهاد حکومتی در بین مردم به‌شمار می‌آمد.[۱] با اوج‌گیری ناآرامیهای منجر به انقلاب ۱۳۵۷، محمدرضا شاه دستور انحلال ساواک را داد.[۲]
مقر سابق ساواک در خیابان خواجه عبدالله انصاری تهران قرار داشت.[۳]
تاریخچه
سه سال پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، سازمان اطلاعات و امنیت کشور تاسیس شد. تا پیش از تاسیس ساواک، شهربانی و به طور مشخص، اداره اطلاعات شهربانی، مسئولیت برقراری امنیت کشور را برعهده داشت.[۴]
از سال ۱۳۴۲ بخش‌هایی تخصصی تشکیل و چارت سازمانی آن توسعه یافت، به‌طوریکه از ۵۳۰۰ افسر تمام‌وقت و تعداد بسیار اما نامعلومی از خبرچینان پاره‌وقت تشکیل شد.[۵] ساواک هم‌چنین با تاسیس اداره کل ضد جاسوسی، به مبارزه با فعالیت‌های جاسوسی و نفوذی بیگانگان در ایران مشغول شد.[۶]
ساواک در سرکوبی عناصر ضد نظام سلطنتی فعالیت گسترده‌ای داشت. به طور مشخص اداره کل سوم ساواک،[۷] به عنوان عامل «شکنجه» و «قتل» عناصر ضدسلطنتی شناخته می‌شد.[۱][۸] چنان‌که بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۵، تعداد ۳۶۸ تن از چریک‌های مسلح ضد حکومت سلطنتی را در درگیری‌های مسلحانه به قتل رسانده و در بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ (پیش از سرنگونی حکومت شاهنشاهی) حدود ۱۰۰ زندانی سیاسی را به قتل رسانده‌بود.[۹]
عملیات‌های برجسته
- ترور سپهبد تیمور بختیار، اولین رئیس ساواک، در استان دیاله عراق.[۱۰]
- کمک به سرکوب واقعه سیاهکل، در بهمن سال ۱۳۴۹ خورشیدی.
- حمله ساواک به پایگاه‌های چریک‌های فدایی خلق در ۲۶ اردیبهشت و ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۵ خورشیدی.[۱۱]
اتهام‌ها
- شکنجه
زندانیان ساواک و سازمان‌های مدافع حقوق بشر، بارها بازجویان ساواک را به استفاده از تکنیک‌های شکنجه‌کردن متهم می‌کردند. برخی از شکنجه‌هایی که ساواک به اعمال آن متهم است، شامل واردآوردن شوک الکتریکی، شلاق‌زدن، کتک‌زدن، داخل نمودن خرده‌شیشه و یا آب جوش در مقعد، بستن وزنه‌های سنگین به بیضه و کندن و کشیدن دندان و ناخن می‌شد.[۱۲]
- آتش‌سوزی سینما رکس آبادان
در آتش‌سوزی سینما رکس آبادان در شب ۲۸ مرداد ۱۳۵۷، صدها نفر کشته‌شدند.[۱۳] انقلابیون، ساواک را متهم کردند و سید روح‌الله خمینی واقعه سینما رکس را «شاهکار بزرگ شاه برای بدنام کردن انقلاب» خواند.[۱۴]
پس از پیروزی انقلاب، شواهدی از سوی حسين تكبلى‌زاده، متهم ردیف اول واقعه ارائه شد که نشان می‌داد، آتش‌سوزی سینما رکس كار دولتِ وقت و ساواک نبوده‌است.[۱۵]
سرانجام
با اوج گیری ناآرامیهای قبل از انقلاب در ایران، بختیار که تازه نخست وزیر شده بوده در یکی از اولین اقدامات دستور انحلال ساواک را داد و رئیس پیشین ساواک تیمسار نصیری که در آن زمان سفیر ایران در پاکستان بود به ایران فراخوانده شد و به زندان افتاد، که این اقدامات نتیجه‌ای در بر نداشت. با پیروزی انقلاب، نصیری دادگاهی شد و در نهایت دادگاه انقلاب رای به اعدام وی داد. اما با این حال آنان به همراه بسیاری از اعضای رده‌های میانی و پایینی سابق ساواک در تشکیل وزارت اطلاعات و سازماندهی آن با جمهوری اسلامی همکاری کردند.[۱۶]
رؤسای ساواک
- سپهبد تیمور بختیار
- سرلشکر حسن پاکروان
- ارتشبد نعمت‌الله نصیری
- سپهبد ناصر مقدم
مدیران ارشد ساواک
پرویز ثابتی، رئیس اداره سوم ساواک بود. حسین‌زاده و عضدی از دیگر مدیران ارشد اداره سوم ساواک از سال ۱۳۵۲ تا انقلاب ایران بودند.[۱۷]
سرلشکر علی معتضد، رئیس اطلاعات خارجی ساواک بود.[۱۸]
سرتیپ منوچهر هاشمی ریاست اداره کل هشتم ساواک (ضدجاسوسی) را برعهده داشت.
مرتضی موسوی، از سال ۱۳۵۲ تا انقلاب ایران، ریاست اداره سوم عملیات اداره کل ضدجاسوسی ساواک را برعهده داشت.[۱۹]
افسران ساواک
- عباسعلی شهریاری‌نژاد، افسر نفوذی ساواک و «رهبر تشکیلات تهران حزب توده»[۲۰]
- پرویز معتمد، از سال ۱۳۵۴ رئیس تیم‌های تعقیب و مراقبت و شنود ساواک[۲۱]
- حسین و فریدون یزدی، نفوذی‌های ساواک در کمیته مرکزی حزب توده.[۲۲]
- بهمن نادری‌پور، از بازجویان ساواک در زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری که پس از انقلاب دستگیر و اعدام شد.
- منوچهر وظیفه‌خواه، از بازجویان ساواک در زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری
همکاران ساواک
- کوزیچکین، دیپلمات روس و کارمند سفارت شوروی در تهران.
- امیرحسین فطانت، نفوذی ساواک در حلقه کرامت‌الله دانشیان و خسرو گلسرخی.[۲۳]
چارت سازمانی ساواک
- بازرسی ساواک[۲۴]
- قسمت رسیدگی به شکایات
- دادسرای اداری، شامل دادگاه بدوی و دادگاه تجدید نظر
- حسابداری
- اداره موتوری
- اداره بهداری
- کمیسیون عالی ساواک
- ساواک‌های استان شامل ریاست، معاون، دفتر (وظایف ادارات کل یکم، ششم و امور دفتری ریاست و معاون را انجام می‌داد، امنیت داخلی، حفاظت، فتی، ضد جاسوسی، تحقیق.
- ساواک شهرستان شامل، ریاست، دو تا سه رهبر عملیات و چند پاسدار
- نمایندگی‌های خارج از کشور شامل یک نفر ریاست نمایندگی و یک کارمند
- معاون یکم (عملیات)
- معاون دوم(اداری)
- اداره کل یکم (امور اداری) شامل کارگزینی، مخابرات،تشریفات
- اداره کل دوم (کسب اطلاعات خارجی)
- اداره کل سوم (امنیت کشور - بزرگترین و فعالترین قسمت ساواک) شامل قسمت‌های مقابله با بر اندازی، سازمان اجتماعی و «واحد روحانیت»[۲۵]
- اداره کل پنجم (امور فنی)تعقیب و مراقبت،شنود تلفنی، قفل ،عکاسی، خط شناسی و الکترونیک
- اداره کل ششم (امور مالی)
- اداره کل هفتم (بررسی اطلاعات خارجی)
- اداره کل هشتم (ضد جاسوسی)
- اداره کل نهم (تحقیق)
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ SAVAK: "Like the CIA" at Time.com
- ↑ ساواک: نگاهبان شاه بسیج‌کننده مخالفان؟، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ میکونوس؛ بیست سال بعد: علی فلاحیان، متهم همیشگی، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ قساوت ساواک و تیشه چریک‌ها و تحصیلکردگان به ریشه کشور، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ Iran Between Two Revolutions by Ervand Abrahamian, p.۴۳۷
- ↑ از نگاه ساواک: گروه‌های چپ و ارتباط با اتحاد جماهیر شوروی، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ قساوت ساواک و تیشه چریک‌ها و تحصیلکردگان به ریشه کشور، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ اداره اطلاعات (در ایران)، دانشنامه بریتانیکا (آنلاین) بازیابی در ۲ ژوئیه ۲۰۰۸ میلادی
- ↑ Abrahamian, Ervand, Tortured Confessions, University of California Press, 1999 p.۱۰۳, ۱۶۹
- ↑ شهریاری: جاسوس ساواک در حزب توده، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ رزم سیاهکل و نامه‌های ساواک ساخته، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ Ministry of Security SAVAK, Federation of American Scientists (FAS)
- ↑ از ایران تا مصر: انقلاب ها چگونه رخ می‌دهند، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ گاهشمار انقلاب، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ سالگرد آتش‌زدن سينما ركس آبادان؛ روایت حادثه از زبان شاهدان، رادیو فردا
- ↑ «Jamestown».
- ↑ ابراهیم در آتش، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ از نگاه ساواک: گروه‌های چپ و ارتباط با اتحاد جماهیر شوروی، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ از نگاه ساواک: گروه‌های چپ و ارتباط با اتحاد جماهیر شوروی، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ شهریاری: جاسوس ساواک در حزب توده، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ مسعود رجوی سه دهه «فرار» از «جانبازی» و به خطر انداختن جان مجاهدین، گویا نیوز
- ↑ جاسوسی در حزب توده، پرده برداری از رازهای نگفتنی، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ حکایت دست اول از لورفتن دانشیان و گلسرخی در «یک فنجان چای بی‌موقع»، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ http://www.vaja.ir/Public/Home/ShowPage.aspx?Object=NEWS&ID=0ec4dd0a-f803-4f87-bbee-0abec2aeaeb9&WebPartID=aed2a19d-e1fc-4544-9cc6-51298edfb525&CategoryID=35fd205a-597a-4f8e-9c88-e3cd19f90928
- ↑ رفسنجانی و سرنوشت تاریخی: شیائوپینگ یا امیرکبیر و قائم مقام؟، بی‌بی‌سی فارسی
 |
متن مربوطه در ویکینبشته: آیین نامه سازمان امنیت و اطلاعات کشور (ساواک) |
