وارتان مامیکونیان

پیکره سوار بر اسب وارتان در پایتخت ارمنستان

وارتان مامیگونیان (به ارمنی Վարդան Մամիկոնյան به لاتین Vardan Mamikonian معروف به Saint Vardan وارتان مقدس). وارتان مامیگونیان، پسر هامازاسپ و نوهٔ ساهاک کاتولیکوس، در حدود ۳۸۸ تا ۳۹۱م به دنیا آمد و در ۴۵۱م در نبرد آوارایر درگذشت.

در ارمنستان باستان و سده‌های میانه، فرمانده کل سپاه را اسپاراپت می‌نامیدند.

واژهٔ اسپاراپت از دو واژهٔ پهلوی (زبان پارسی میانه) اسپه یا سپاه و پِت یا بِد ساخته شده و معادل اسپهبد و سپاهبد است. سپاهبدان ارمنستان فرمانبردار پادشاهان آن سرزمین بودند و فرمان آنان را به کار می‌بستند. در سده‌های چهارم و پنجم میلادی، که سلسله اشکانی ارمنستان حکومت می‌کردند و مقام سپاهبدی از امتیازات مامیگونیانها بود و نمایندگان این خانواده بزرگ وظیفهٔ سرداری و سپاهبدی نیروهای مسلح را بر عهده داشتند.

سپاهبدان در تاریخ ارمنستان از پرکارترین و فداکارترین چهره‌های حکومت بودند، چرا که وظیفهٔ سنگین برقراری امنیت و آرامش و نگاه داری از مرزهای کشور در برابر دولت‌ها و اقوام نیرومند همسایه بیشتر بر دوش اینان بود و کامیابی در این کار به دلاوری، بی‌باکی و هوشمندی ایشان بستگی داشت.

زندگی نامه

وارتان مامیگونیان در مدرسه‌ای که مسروپ ماشتوتس، در شهر واغارشاپات، بنیان نهاده بود دانش آموخت. در۴۲۰م، ساهاک مقدس او را همراه مسروپ ماشتوتس به دربار قیصر در قسطنطنیه، فرستاد و قیصر تئودوسیوس دوم او را به فرماندهی سپاه ارمنستان در بخش بیزانسی گمارد.

وی در ۴۲۲م به واغارشاپات بازگشت و در همان سال به تیسفون رفت و به فرمان بهرام پنجم به سپاهبدی دولت ارمنستان اشکانی (بخش ایرانی) گماشته شد. او در ۴۴۲م به فرمان یزدگرد دوم با سواره نظام ارمنستان و به همراه سپاه ایران به جنگ کوشان‌ها (هون‌ها) در مرزهای شرقی ایران رفت و پس از پایان جنگ در ۴۴۹م به میهن بازگشت.

سپاه سوارهٔ ارمنیان، به رهبری اشراف ارمنستان، آوازه‌ای بلند به دست آورده بود و در جنگ با دشمنان ایران همواره از خود رشادت‌های بسیار نشان می‌داد. وارتان مامیگونیان نیز در جنگی که در مرزهای شرقی ایران درگرفت دلاوری‌های بسیار از خود نشان داد. این وقایع حاکی از آن است که نیروی رزمی ارمنستان حتی در دورترین نقاط قلمرو ساسانیان نیز برای ایران جنگیده و جانفشانی کرده‌اند.

در ۴۴۹م، یزدگرد فرمانی برای بزرگان ارمنستان فرستاد و از آنان خواست تا همگی آیین مسیح را کنار نهند و به دین زرتشت گروند.

بزرگان ارمنستان برای دادن پاسخ به یزدگرد در شهر آشتیشاد گرد آمدند. وارتان نیز در این شورا شرکت کرد. آنان پس از مشورت با یکدیگر همگی قاطعانه درخواست یزدگرد را رد کردند.

در نتیجه، نبرد آوارایر در دوم ژوئن (۱۲ خرداد) ۴۵۱ میلادی بین رزم‌آوران ساسانی و ارمنیان وفادار از یک سو و ارمنیان مسیحی بر ضد یزدگرد دوم درگرفت.

به نوشتهٔ مارشال لانگ:

«در نبرد آوارایر، که در دوم ژوئن ۴۵۱م درگرفت، ۶۶ هزار ارمنی به فرماندهی قهرمان ملی، شاهزاده وارتان مامیگونیان، با سپاه ۲۲۰ هزار نفری ایرانیان پیکار کردند. وارتان و چندین هزار تن از یارانش در میدان نبرد از پای درآمدند و مرگ این شهدا را تا به امروز در تقویم ارمنی به نام پنجشنبهٔ آمرزیده یادآوری می‌کنند.»

ریچارد فرای نیز به این رویداد اشاره می کند و می‌نویسد:

«نبرد آوارایر رویداد بزرگی در تاریخ ارمنستان گردید و تا به امروز هنوز با هیجان از آن یاد می‌شود.»

وارتان مامیگونیان به پاس جانفشانی‌ها و دلاوری‌هایش در جرگهٔ شهیدان مقدس جای گرفت و کلیسای ارمنی سرودی مذهبی به وی تقدیم کرد.

جستارهای وابسته

• تاریخ ارمنستان
• مامیگونیان

منابع

• دیوید مارشال لانگ، ((ایران، ارمنستان و گرجستان، تماس‌های سیاسی))، ترجمهٔ حسن انوشه، در مجموعهٔ تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، گردآوری احسان یارشاطر (تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۳)، ج۳.
• ریچارد فرای، ((تاریخ سیاسی ایران در دورهٔ ساسانیان))، ترجمهٔ حسن انوشه، در مجموعهٔ تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان،، گردآوری احسان یارشاطر (تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۳)، ج۳.