استان زنجان

این الگو در جای مناسبش قرار نگرفته. الگو متعلق به صفحهٔ بحث است: بحث:استان زنجان.

(در نقشه نمایش داده شده شهرستان سلطانیه موجود نمی‌باشد)

استان زنجان
مختصات:
جمعیت	۱٫۰۱۵٫۷۳۴

استان زَنجان(به پارسی میانه: زنگان ) یکی از استان‌های ایران می‌باشد که در شمال غربی ایران قرار گرفته و از مناطق آذربایجانی‌نشین محسوب می‌شود. مرکز این استان شهر زنجان است. استان زنجان دارای ۸ شهرستان و ۱۲۱۰ آبادی است که از این تعداد، ۹۷۸ آبادی دارای سکنه و بقیه خالی از سکنه می‌باشد.

استاندار زنجان جمشید انصاری در کنار میرحسین موسوی

تقسیمات اداری

هم اکنون استان زنجان دارای 8 شهرستان، ۱6 بخش، ۴6 دهستان و 19شهر است.شهرستان های آن شامل زنجان ،طارم ، ماهنشان، خدابنده ،ایجرود ،ابهر ،خرمدره و سلطانیه می باشد

قزوین در سال ۱۳۷۳ از استان زنجان جدا و به استان تهران پیوست و در سال ۱۳۷۶ به استان قزوین مبدل شد.

بر پایه دومین قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران (مصوب ۳ بهمن ۱۳۱۶ خورشیدی)، اراک در کنار زنجان جزء استان یکم قرار گرفت. اراک در ۱۹۶۳ میلادی از استان یکم جدا شد.

اقوام و زبان

ساکنین استان زنجان را اقوامی از آریایی‌ها، گرجی‌ها و قبیله‌هایی از «ایل خمسه» تشکیل داده‌اند که در جلگه‌ها و کناره رودخانه‌های استان سکونت دارند. البته در بلندی‌ها و کوه پایه‌های استان گروهی از مردمانی زندگی می‌کنند که به علت اختلاط نژادی اندک هنوز به ظاهر آریایی باقی مانده‌اند.

طبیعت و جغرافیای طبیعی

استان زنجان در شمال غرب فلات ایران قرار گرفته‌است. وسعت استان برابر ۲۲۱۶۴ کیلومتر مربع و۱/۴۳ درصد کل کشور را شامل می‌شود. جمعیّت استان بر اساس آخرین آمار ۱٫۰۱۵٫۷۳۴ نفر است .

رودهای مهم در این استان قزل‌اوزن، زنجان رود، شورکات (رود کبیر یا ابهر رود) است. بلندترین نقطه استان در ارتفاعات تخت سلیمان (بیش از ۳۰۰۰ متر) و کمترین در قزل‌اوزن در گیلوان (بیش از ۳۰۰ متر) می‌باشد. آثار تاریخی شامل سلطانیه، بازار زنجان، مجموعه رختشویخانه، مسجد جامع زنجان، مقبره قیدار نبی در شهرستان خدابنده، آرامگاه پیر احمد زهرنوش، امامزاده زیدالکبیر در ابهر و معبد داش کسن است.

تنوع آب وهوایی این منطقه موجب ایجاد گونه‌های متفاوتی از زندگی جانوری شده‌است. وجود گونه‌های متفاوتی از حیوانات وحشی و پرندگان مهاجر وجانوران آبزی گردشگران بسیاری را در مواقعی که شکار مجاز است به این منطقه جذب می‌کند. از ۲۵ سال پیش ناحیه بزرگی به نام انگوران از طرف سازمان محیط زیست، منطقه حفاظت شده اعلام گردیده‌است. به دلیل شرایط کوهستانی این ناحیه و تأثیرات جریانات جوی مرطوب شمال غربی وغربی آب و هوای استان را می‌توان تبیین نمود. آب وهوای کوهستانی با زمستانی بسیار سرد و برفی و تابستانی دلپذیر و فصول بهار و تابستان بهترین زمان برای گذراندن اوقات فراغت در این استان هستند. میزان بارندگی در بهار و زمستان نسبت به سایر فصول در این استان بیشتر است. پوشش گیاهی استان در مناطق مختلف متغیر بوده ولی در مجموع از جنگلها و چراگاههایی با چشم انداز زیبا تشکیل شده‌است.

غارهای استان عبارت‌اند از غار کتله خور و گلجیک و غار خرمنه سر. غار کتله خور که از همه اینها دیدنی تر و بزرگ‌تر است و یکی از پدیده‌های طبیعی بسیار زیبای ایران محسوب می‌شود در ۸۰ کیلومتری جنوب خدابنده قرار گرفته‌است. این غار از سه طبقه تشکیل شده و دارای تونلهای فرعی و استالاکتیت و استالاگمیت‌ها و ستونهای بسیار در گذرگاههای اصلی است و قندیلهای مخروطی آویزان از سقفها در اثر داشتن ناخالصیها رنگهای متنوع به خود گرفته‌اند و آنها که ترکیبات به همراه نداشته و یا کمتر دارند به صورت بلورهای شیشه‌ای بسیار شفاف مشاهده می‌شوند.

از رودهای مهم استان قزل اوزن است که رودی جوشان وخروشان است و از کوههای کردستان سرچشمه گرفته و پس از توقفی در پشت سد منجیل نهایتاً وارد دریای خزر می‌گردد. از دیگر رودخانه‌ها زنجانرود، ابهررود، سجاس رود و خرا رود را می‌توان نام برد. همچنین چشمه‌های آب معدنی استان عبارت‌اند از چشمه آبگرم وننق، چشمه آبگرم ابدال، چشمه آبگرم گرماب و چشمه آبگرم حلب انگوران.

مردم

بنای رختشوی‌خانه زنجان

در حال حاضر مردم استان زنجان به زبان‌های آذری و فارسی تکلم می‌کنند، حمدالله مستوفی در کتاب نزهة القلوب که در حدود سال ۷۴۰ق نوشته شده مردم زنجان را سنی مذهب معرفی می‌کند. اما در دوران صفویه با حمایت صفویان از مذهب شیعه به تدریج مذهب تشیع رواج یافته‌است.

نظرسنجی سال ۱۳۸۹ طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و بر پایه یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان زنجان به قرار زیر بود: 1.1فارس (۷٪ مرد، 1.3٪ زن)، 98٫۴ ترک (۹8٫۴٪ مرد، ۹۴٫۴٪ زن) و ۰٫۵ بدون‌جواب بودند.

تاریخچه

گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان

قدمت آن متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد است. مرکز این استان کهنسال در قبل از اسلام زنگان یا زندیگان و به معنای منسوب به کتاب زند نام داشته‌است که پس از استیلای اعراب بنا به ضرورت تلفظ معرب به زنجان تغییر یافته‌است. این استان از قدیم به سبب قرار گرفتن در حاشیه جاده ابریشم و راه تجاری مسیر هند و چین به اروپا دارای اهمیت خاصی بوده‌است. استان بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۷۶ دارای هشت شهرستان به نامهای زنجان-[ سلطانیه]-خرمدره-خدابنده-ایجرود-طارم و ماهنشان است. ودر مرداد سال۱۳۹۲شهرستان سلطانیه به آن اضافه شد ودارای هشت شهرستان شد.

بنای عظیم گنبد سلطانیه که بعد از کلیسای جامع فلورانس و ایاصوفیه در استانبول عظیم ترین گنبد تاریخی جهان بشمار می‌آید، در این استان قرار دارد.

همچنین معبد داش کسن باقی‌مانده از زمان سلسله ساسانیان نیز از آثار تاریخی این استان است.

صنایع دستی استان

نمای داخلی گنبد سلطانیه

• ملیله کاری

از کارهای دستی بومی زنجان ساخت وسایل نقره‌ای و به ندرت طلائی به صورت ملیله کاری است که در اوایل فقط در زنجان معمول بوده که در زمان رضاخان تعدادی از هنرمندان زنجانی به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها رواج دادند.

• چاروق دوزی

چاروق دوزی یکی دیگر از هنرهای دستی است که دستهای ظریف هنرمندان زنجانی در تولیدات آن مهارت ویژه‌ای دارند. این چاروقها مشخصاً زنانه بوده و استفاده از آن جنبه تشریفاتی و تفننی دارد.

• چاقوسازی

چاقو سازی در زنجان که با مهارت خاصی به دست استادان این صنعت ساخته می‌شود با ویژگی‌هایی همچون ظرافت، تناسب، تنوغ، قدرت برش و آبکاری تیغه از شهرت فراوانی بر خوردار است.

• مسگری

با ممنوعیت استفاده از طلا و نقره برای ساخت ظروف در دوره اسلامی، روند استفاده از فلزاتی چون مس به دلیل اینکه مس فلزی چکش خوار، شکل پذیر با قابلیت تورق و مفتول شدن و اجرای تزئینات مختلفی چون مشبک کاری، قلمزنی، حکاکی، فلزکوبی، ترصیع و کنده کاری است، رواج یافت.

با توجه به کشف کوره ذوب مس در "سگز آباد" قزوین واقع در "تپه قبرستان"، نزدیک بودن این منطقه از لحاظ جغرافیایی به زنجان و نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه می‌توان به قدمت استفاده از این فلز در زنجان پی برد.

ظروف تولید مسی در زنجان عبارتند از: آفتابه، تیان، طشت، تونگ، حناخور و روشل

• فرش و گلیم

فرش و گلیم و جاجیم زنجان از معروفیت خاصی برخوردارند. فرش بافی در زنجان یکی از صنایع با قدمت زیاد است که نقش قابل توجهی در صادرات فرش ایران ایفا می‌کند. فرشهای صادراتی زنجان از بهترین جلوه‌های فرهنگی این استان هستند. به طوریکه فرش بافان این خطه هنر ومهارت خود را در راستای تکامل هنر سرزمینشان قرار داده‌اند و از آن به عنوان منبع در آمد نیز استفاده می‌کنند. در سال بیش از ۶۰۰۰۰ تخته فرش در سراسر استان بافته می‌شود که عمده آنها مربوط به اتحادیه بافندگان فرش دستی و شرکتهای مختلف است. طرحهایی که در فرش زنجان استفاده می شودعبارتند از: ریز ماهی و ماهی درهم و نقشه قلتوق و بیجار و افشار.

• تذهیب
• تراش سنگهای قیمتی
• رنگرزی
• سرمه دوزی
• منبت کاری
• نگارگری
• مصنوعات چرمی
• معرق چوب
• قلم زنی

مشاهیر زنجان

رکن الدین سجاسی (پیر و مراد شمس تبریزی) شهاب‌الدین سهروردی، فیلسوف و صاحب مکتب اشراق و عارف شهیر ابوالنجیب سهروردی (از فقها و واعظان شافعی) احمد سهروردی(خوشنویس برجسته دوره ایلخانی) اثیرالدین ابهری (فیلسوف و دانشمند) پروفسور یوسف ثبوتی پروفسور جواد پرویزی ارتوپد و جراح نامدار ایرانی دکتر امیر اعلم غضنفریان (دکترای الکترونیک از دانشگاه استانفورد) حسین منزوی، غزال غزل‌های ایران یاسمین اعتماد امینی (همسر رضا پهلوی) حکیم هیدجی، فیلسوف و عارف شهیر ایرانی محبعلی قنبری (واثق زنجانی) نویسنده وشاعر اخی فرج زنجانی، از عرفای قرن پنجم هجری وجی الله رستگار، بنیانگذار برخی از ورزشها در استان زنجان دکتر یحیی آل‌اسحاق (وزیر وقت بازرگانی در دولت دوم هاشمی رفسنجانی) دکتر مسعود روغنی زنجانی(رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه) پروفسور غلامحسین بیگدلی (مترجم نامه امام خمینی به میخائیل گورباچف) علی‌رضا خمسه (بازیگر تئاتر، سینما، تلویزیون) داریوش کاردان (مجری، گوینده، دوبلر، کارگردان، بازیگر و طنزپرداز) علی‌رضا رضایی (کشتی‌گیر آزادکار) اشرف ربیعی (همسر مسعود رجوی) سعید محسن (یکی از بنیانگذاران سازمان مجاهدین خلق ایران) مجید شهریاری (دانشمند هسته‌ای که در تاریخ ۸ آذر ۱۳۸۹ ترور شد) تاج‌ماه آفاق‌الدوله (اولین زن مترجم ایران) علی‌اکبر توفیقی (اولین شهردار زنجان و بانی رختشویخانه زنجان) جهانشاه‌خان امیرافشار (از مالکین بزرگ و فئودال‌های مقتدر زنجان) فریدون اصفهانیان رئیس فعلی کمیته داوران فدراسیون فوتبال ایران سید موسی شبیری زنجانی زنجانی از مراجع کنونی شیعه اسدالله بیات زنجانی، سیاست مدار سید محمد حسینی زنجانی از مراجع تقلید کنونی رفعت بیات (سیاست‌مدار) فاطمه راکعی (سیاست‌مدار) میر تقی فاضلی (شاعر و نویسنده) علی‌اکبر صارمی (معمار و نقاش ایرانی) صدرالدین احمد خالد زنجانی (وزیر ایلخانی و رایج کننده اسکناس در ایران زمین) سپهبد خلبان سید سعید مهدیون (فرماندهی وقت ارتش و پدافند هوایی ایران) نرگس محمدی(روزنامه‌نگار) علیقلی اردلان (سیاستمدار) رضا میر کریمی(کارگردان) علی بیات موحد (نفر دوم جام‌جهانی محاسبات ذهنی) آیت‌الله العظمی سید رضا زنجانی (رهبر نهضت مقاومت ملی) سید ابوالفضل زنجانی(مجتهد، نویسنده و سیاستمدار) آیت‌الله محمداسماعیل صائنی زنجانی علامه شیخ ابوعبداله ضیائی زنجانی آیت‌الله العظمی اسدالله بیات زنجانی (مرجع تقلید شیعه و سیاست‌مدار) آیت‌الله العظمی سید عزالدین حسینی زنجانی(ره) (از مراجع فقید شیعه) آیت‌الله العظمی سید محمد حسینی زنجانی (از مراجع شیعه) آیت‌الله العظمی سید موسی شبیری زنجانی (دام ظله) (از مراجع شیعه) آیت‌الله العظمی حاج ملا آقاجان (ره) آیت‌الله العظمی میرزا ابوالقاسم زنجانی (ره) آیت‌الله العظمی سید محمد موسوی زنجانی (نماینده زنجان در مجلس موسسان) میرزا ابراهیم حکمی زنجانی آیت‌الله حاج سید نعمت الله حسینی کهلایی قربان‌علی زنجانی(از علماء طراز اول و از مخالفین انقلاب مشروطه) میرزا ابوطالب زنجانی محمدباقر شفتی مولانا همتی انگورانی پروانه امیرافشاری زنجانی (خواننده نامی پاپ سنتی معروف به حمیرا) کامران جعفری (از موسسین گروه کامران و هومن)

محمد یگانه (سیاستمدار) یدالله بیگدلی (اسلحه دار مخصوص دربار) حسینقلی بیگدلی رضا روزبه (از روحانیان و مذهبیون زنجان) حسین عابدینی(بازیگر سینما) محمدباقر شفتی مهدی آریان‌نژاد(بازیگر سینما و تلویزیون) احمد حکیمی‌پور حسن اسماعیل‌زاده (مشهور به چلیپا، نقاش قهوه‌خانه‌ای) جمال رحمتی (کاریکاتوریست) فریبا خاتمی حسین دین‌محمدی زنجانی (از فقهاء نامدار ایران) سید احمد زنجانی(از فقهای شیعی) شیخ ابراهیم زنجانی ملا محمدعلی زنجانی میرزا محمود حسینی زنجانی حاج میر بهاءالدین زنجانی حسن نجاریان میرزا باقر زنجانی عباس‌قلی بیگدلی ضیغمی (وکیل، خطاط و محقق) دکتر رحمان فروزنده بهرام پور عاصم السلطنه محمود خان ذوالفقاری آقا خان مظفر الدوله اسعدالدوله ذوالفقاری ذوالفقارخان اسعدالدوله ذوالفقارخان افشار حسین‌قلی‌خان افشار بانو الحتجاب السلطنه بانو افتخارالدوله امیر مظفر مشیرالممالک عماد خمسه توران قادری منیع الدوله محمد رضا تیموری داود فیرحی امیرخسرو دارایی (شاعر و ادیب ترک زبان) دکتر عبادالله محمودیان (استاد دانشگاه صنعتی شریف) دکتر صمد فرخی (استاد بازنشسته دانشگاه تهران) سید احمد فهری زنجانی (از روحانیون و مجتهدان معاصر شیعه) دکتر تاج‌الملوک بیگدلی مهدی سهرابی علیرضا احمدی حسین روحانی (کاراته‌کای ایرانی) دکتر یحیی حساس یگانه اکبر جباری جبار عباسی فلاح خلیل جوادی (شاعر، ترانه‌سرا و طنزپرداز) محمود درگاهی(نویسنده ایرانی) فرح اصولی (نقاش معاصر ایرانی) سعید متین‌پور مینا احدی (فعال سیاسی کمونیست) رضا خان اصانلو (امير اشجع) مدير الدوله اصانلو

خاندان‌ها

ایلات خمسه شامل شاه سون،اصانلو،مقدم،بيات،خدابنده لو

خاندان ذوالفقاری

خاندان مظفری

خاندان خطیبی

خاندان بیگدلی

خاندان مقدم مراغه

محصولات کشاورزی استان

محصولات عمده کشاورزی استان که اکثراً صادر هم می‌شوند عبارت‌اند از: انجیر، برنج، انگور، زردآلو، سیب، لوبیا(منطقه هیدج)، خیار، پیاز، گردو، فندق و بادام، زیتون، انار و سیر.،کلم سفید (که طرفداران زیادی دارد)وزیتون و انار و برنج سیر و انجیر از محصولات عمده شهرستان طارم به شمار می‌رود.

زنجان در تولید محصول زیتون مقام اول کشوری، تولید انگور مقام هفتم، تولید سیب مقام هفتم و حبوبات مقام دهم را در اختیار دارد.

زراعت

استان زنجان با ۸۸۳۰۰۰ هکتار اراضی قابل کشاورزی ۴٫۷۷ درصد اراضی کشاورزی کل کشور را دارا بوده و مساحت اراضی آبی کشاورزی استان نیز ۱۶۸۳۹۵ هکتار (۲ درصد اراضی کشور) می‌باشد. بنابراین زنجان همواره بعنوان قطب کشاورزی در کشور مطرح است.

مرغداری

این استان دارای ۸۳ واحد مرغداری گوشتی و ۴ واحد مرغ تخمگذار می‌باشد.

بر اساس آمارهای موجود در سال ۱۳۹۲ سالانه ۱۱ میلیون و ۸۹۵ هزار و ۴۱۶ قطعه جوجه گوشتی و ۲۴۴ هزار و ۵۰۰ قطعه جوجه تخمگذار و همچنین ۲۷۳ هزار و ۴۵ قطعه جوجه مادر در این استان جوجه ریزی شده است.

همچنین یک واحد مرغ مادر بومی به ظرفیت ۱۳هزارو ۱۰۰ قطعه در سال و ۴ واحد بوقلمون گوشتی با ظرفیت ۲۶هزارو ۶۰۰ قطعه در هر دوره پرورش داده می‌شود.

زنبورداری

بر اساس آمارهای سال ۱۳۹۰ تعداد ۲۵۷۹ کندو بومی ۷۸۰۱۰ کندو مدرن در این استان موجود می‌باشد. که سالانه پنصدو یازره کیلو عسل تولید می‌کنند.

پرورش ماهی

واحدهای پرورش ماهیان گرم آبی و ماهیان سردآبی صنعتی و نیمه صنعتی در این استان موجود می‌باشد.

اقلیم

حوزه‌های آبخیز

حوزه‌های آبخیز استان شامل رودخانه قزل اوزن با سطح حوزه ۱۷۳۲۸ کیلومتر مربع و رودخانه شورکات و خرارود با وسعت ۴۸۳۶ کیلومتر مربع می‌باشد که متوسط خروجی آب سالانه استان در ایستگاه گیلوان رودخانه قزل اوزن ۳ میلیارد و ۸۴۰ میلیون متر مکعب و در رودخانه ابهر رود ۷۸ میلیون متر مکعب و خرارود ۵۰ میلیون متر مکعب می‌باشد.

رودخانه‌ها

رود خانه قزل اوزن

زنجان رود

سجاس رود

رود ایجرود

شورکات (ابهر رود) رود انگوران چای

دریاچه آبشار و تالاب‌ها

دریاچه پری ماهنشان دریاچه شورگل خندقلو دریاچه آب بندان همایون

دریاچه آب بندان سارمساقلو دریاچه آب بندان قره چریان تالاب قمشلو آبشار شار شار آبشار هشترخان(به فارسی: بوقلمون)

کاریزها

قنات حاجی میر بهاءالدین قنات حاج یوسف قنات حاجی عبدالحسین تاجر موسوم به قنات سرچشمه قنات قیز قید قنات کوتاه حاج داداش قنات اعتماد امین(وقفی عباس خان) قنات معین التجار قنات جلوخانه

قنات تازه کهریز، خرمدره قنات عمومی، خرمدره قنات کهریزدره، خرمدره قنات محمودآباد، خرمدره قنات میرزابابا، خرمدره قنات قربانعلی، ابهر قنات محمدقلی، ابهر

چشمه‌های آب گرم

چشمه آب گرم آرکوین در حومه روستای آرکوین در بخش ایجرود جاده بیجار چشمه آب گرم ابدال در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی زنجان در نزدیکی روستای ابدال چشمه آب گرم روستای سرگاب درجنوب شرقی قیدار چشمه آب گرم روستای میانج و حلب در انگوران چشمه آب گرم روستای الله بلاغی در نزدیکی روستای ماهان بخش طارم

چشمه آب گرم روستای ینگجه در بخش ماهنشان چشمه آب گرم گرماب در ۶۰ کیلومتری خدابنده در حومه روستای گرماب چشمه آب گرم قنیرجه در ۱۰ کیلومتری روستای علم کندی شهرستان ماه نشان چشمه‌های آب سرد الله بلاغی واقع در ۵۰ کیلومتری شمال زنجان و حومه روستای ماهان در شهرستان طارم چشمه آب معدنی عمقین در ۱۵ کیلومتری لوشان در جاده سیروان شهرستان طارم چشمه آب گرم وننق

عوارض طبیعی

آبشار شارشار

تپه ماهورهای پاپایی

صخره قیرخ ایاق (به فارسی: هزار پا)

غارها

تا کنون شش غار در استان زنجان کشف شده است.

غار کتله خور غار زرین (دودزا) غار حاج کندی

غار خرمنه سر غار شاکین غار گلجیک

ارتفاعات

این استان به طور متوسط حدود ۱۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. پست ترین نقطه داخل آن با ارتفاع ۳۰۰ متر در منطقه گیلوان ار توابع طارم بوده و بلندترین قله آن با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر در کوه‌های تخت سلیمان در ارتفاعات شهرستان ماه نشان واقع شده است.

قیز قالاسی با ارتفاع ۳۲۱۴ متر در بخش انگوران شهرستان ماه نشان واقع شده و از بلند ترین قله‌های استان زنجان به شمار می‌آید.

کوه‌ها

بیش از ۲۷۴ کوه در استان زنجان شناسایی شده‌اند که قسمتی از این ارتفاعات به طور سلسله وار دامنه‌های حاصلخیزی دارند.

• رشته کوه‌های شمالی:

مشتمل بر بخشی از البرز غربی و دامنه‌های جنوبی کوهستان تالش که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: طالقان، تخت سلیمان، سیالان و الموت در البرز.

• رشته کوه‌های غربی و جنوب غربی:

شامل کوه‌های دمیرلو، جهان‌داغ و قیدار.

• رشته کوه‌های مرکزی:

که استان را از دشت قزوین جدا می‌کنند و عبارت‌اند از: چرگر، سندان داغی، ملاداغی و پوتالی.

مهم‌ترین کوه‌های استان عبارتند از

ابدال

این کوه که از کوه‌های بلند استان به شمار می‌رود، در شمال روستای خورجهان، از توابع دهستان انگوران واقع شده است و ۳۰۹۹ متر ارتفاع دارد. رودخانه‌های انگور چای، تخته یورد و دربند از این کوه سرچشمه می‌گیرند. دامنه‌های جنوبی این کوه به دهستان انگوران، و دامنه‌های شمالی آن به دهستان اوریاد مشرف است.

بابا گیلدر

این کوه با ارتفاع ۲۸۵۰ متر، در ۹۵ کیلومتری جنوب غربی زنجان و در غرب روستای حلب از توابع دهستان انگوران واقع شده و سرچشمه اصلی رود حلب است. دامنه‌های شرقی آن به دهستان انگوران، و دامنه‌های غربی آن به دهستان احمدآباد سفلی (از توابع شهرستان میاندوآب) مشرف است و جزو کوهستان قرّداغ به شمار می‌آید.

بلقیس

این کوه در ۱۲ کیلومتری روستای یاستی قلعه، از توابع دهستان انگوران قرار گرفته است و ۳۳۳۲ متر ارتفاع دارد. این کوه سرچشمه رودخانه‌های بالاجوجه و انگوران چای، و بلندترین قله کوهستان قرخ بلاغ (چهل چشمه) است. چشمه‌های بسیاری از دامنه‌های این کوه می‌جوشند.

چال

این کوه در قسمت شمال غربی روستای خورجهان، از توابع دهستان انگوران واقع شده است و ۳۰۵۰ متر ارتفاع دارد. این کوه سرچشمه رودخانه‌های انگوران چای و تخته یورد است.

صندوق سندران

این کوه با ارتفاع ۳۲۱۴ متر، در جنوب روستای علم کندی، از توابع دهستان اوریاد واقع شده است و سرچشمه رودخانه‌های انگوران چای، قلعه چای، تخته یورد و بالاجوجه است.

این کوه، از نظر ارتفاع، دومین قله مرتفع کوهستان قرخ بلاغ (چهل چشمه) محسوب می‌شود.

قبله داغ

این کوه با ارتفاع ۳۲۰۵ متر، در غرب روستای زرین آباد از توابع دهستان اوریاد واقع شده است و سرچشمه رود قلعه چای است.

لعل کان

این کوه با ارتفاع ۳۰۵۰ متر، در جنوب غربی روستای یاستی قلعه، از توابع انگوران واقع شده است و سرچشمه رودخانه‌های کاکا، انگوران چای و قره‌قیه است.

این کوه، از شمال غربی به کوه بلقیس، و از شرق به کوه قزلر قلعه سی متصل است و از کوه‌های کوهستان قبرخ بلاغ (چهل چشمه) است.

علاوه بر این کوه‌ها، استان زنجان دارای قله‌ها و بلندیهای مهم دیگری نیز هست که از آن جمله می‌توان به کوه‌های یان بلاغ (۲۹۷۲ متر)، داغی (۲۸۶۱ متر)، سندان داغ (۲۵۸۰ متر)، آرگون (۲۹۲۴ متر)، جانقورتاران (۲۵۸۰ متر)، چال خاتون (۲۹۹۳ متر)، چنوباشی (۲۹۵۰ متر)، سفید (۲۹۳۳ متر)، کوه سندان، کوه دوشاخ، دینگه (کوه)، کوه آق‌داغ، کوه تکه‌قیه‌سی اشاره نمود.

دشت‌ها

دشت‌های استان زنجان عبارتند از دشت زنجان، سلطانیه، ابهر، خرم دره، گرماب، زری آباد، گل تپه، سجاس، حلب، ماه نشان، انگوران، دندی، قیدار و طارم علیا.

جنگل‌ها

از مساحت ۲۲۱۶۴۰۰ هکتاری استان ،۱۲۳۴۶۱۳ هکتار یعنی حدود ۵۶٪ آن شامل اراضی منابع ملی است و از این اراضی ملی ۹۷۳۵۵ هکتار آن شامل جنگلهای طبیعی استان می‌باشد. به عبارت دیگر ۹/۷٪ عرصه‌های ملی و ۴/۴٪ مساحت کل استان را مناطق جنگل طبیعی تشکیل می‌دهد و با احتساب مساحت حدود ۱۷۰۰۰ هکتاری جنگلهای دست کاشت، سرانه جنگل در استان زنجان ۱۲/۰ هکتار برای هر نفر می‌باشد.

مناطق جنگلی استان زنجان با مساحت ۹۷۵۵۳ هکتار در ارتفاعات شمالی و جنوبی رودخانه قزل اوزن در شهرستان طارم، ارتفاعات شمال غربی شهرستان زنجان، ارتفاعات شمال شرقی شهرستان ماهنشان و ارتفاعات شمال شرقی شهرستانهای ابهر و خرمدره واقعند. گونه‌های غالب این جنگلها، ارس، بنه، زالزالک، سیاه تلو، بادام کوهی، گیلاس وحشی و شیر خشت می‌باشد

جنگلهای دست کاشت

---

استان زنجان با داشتن بیش از ۱۷۰۰۰هکتار جنگل دست کاشت یکی از قطب‌های تولید صنوبر به منظور تامین نیاز سلولزی کشور به شمار می‌آید.

زنجان دومین استان کشور در توسعه زراعت چوب است.

مراتع

سطح کل مراتع استان در حدود ۲/۱ میلیون هکتار بوده که ۴۲۰ هزار هکتار آن جزء مراتع ییلاقی، ۳۰ هزار هکتار جزء مراتع قشلاقی و ۷۵۰هزار هکتار جزء مراتع میانبند می‌باشد. ۷٪ از مراتع استان جزء مراتع خوب، ۶۰٪ دارای وضعیت متوسط و ۳۳٪ جزو مراتع فقیر و یا غیر قابل بهره‌برداری می‌باشد. سطح کل مراتع استان ۱۱۳۷۰۶۰هکتار برآورد شده است.

جغرافیای گیاهی

استان زنجان براساس تقسیم بندیهای بزرگ جغرافیائی گیاهی، جزء مناطق نیمه استپی، کوههای مرتفع و جنگلهای خشک بوده و بعنوان زیربخشهایی از ناحیه بزرگ ایران و تورانی محسوب می‌گردد. تاثیر عوامل اکولوژیکی، بخصوص میزان نزولات آسمانی و پراکنش آن پستی و بلندی و وضعیت خاک بر پوشش گیاهی کاملاً مشهود است.

از مهمترین جوامع گیاهی موجود استان می‌توان به جوامع گیاهی ذیل اشاره نمود:

• جامعه گیاهی درمنه (Artemisia)
• جامعه گیاهی درمنه- گون- آویشن (Artemisia-Astragallus-Thymus)
• جامعه گیاهی گندمیان – گون (Grasses-Astragallus)
• جامعه گیاهی بالشتکیها (بوته‌های تیغدار پهن)
• جامعه گیاهی گندمیان (Grasses)

مناطق حفاظت شده

منطقه حفاظت شده ابهر دشت سهرین زنجان

انگوران ماهنشان سرخ‌آباد طارم

دربند قاطرچی

آثار باستانی

مردان نمکی

بناهای تاریخی

گنبد سلطانیه

بازار زنجان

دژمنده (ایجرود)

معبد داش کسن

کارخانه کبریت سازی سه ستاره زنجان (کارخانه کبریت سازی)

عمارت دارائی

عمارت ذوالفقاری

گنبد خوئین (به ترکی آذربایجانی: کمبز)

بنای تاریخی چلبی اوغلی

آب انبارها

آب انبار رختشویخانه آب انبار عباس قلی خان آب انبار حاج میربهاالدین

آب انبار حاج لطف‌الله آب انبار مسجد یری بالا آب انبار مسجد یری پایین

کاروانسراها

کاروانسرا سنگی سرای ملک سرای فغفوری سرای حاج ابراهیم سرای ناصری

کاروانسرای نیک‌پی سرای حاج شامی بالا سرای حاج کلبعلی کاروانسرای دخان

پل‌های تاریخی

پل میر بهاءالدین پل سردار

پل حاج سید محمد پل و قلعه قشلاق

خانه‌های تاریخی

عمارت ذوالفقاری

بنای توفیقی

خانه شیخ السلامی

خانه و باغ معین

خانه اسعدی

بنای خدیوی

تپه‌ها و آرامستان‌های تاریخی

تپه آرغاجی تپه قوش خانه تپه ده‌باشی تپه کلک‌لی تپه گوگجه قیا تپه تورپاق قلعه ارمغانخانه تپه گورستان ارمغانخانه تپه گورستان پل آقاج تپه گورستان ارقین تپه گورستان اربابی تپه قلعه چارخ‌آباد تپه گورستان کهنه تپه قلعه چارخ‌آباد تپه باغلوجه آقا تپه حاجی پیر تپه داش گل تپه سی تپه برج اوستی تپه قدیمی ریحان تپه قلعه باشیز تپه چای قبری تپه کاروانسرا گل تپه گورستان ساری تپه تپه گورستان شیخ حسن آرامگاه سید ابوالقاسم مجتهد میرزایی آرامگاه مجتهدی

تپه گورستان نوهل تپه گلیک چای حمام تپه کوچک محوطه مراد دره سی محوطه علی بلاغ محوطه قوی بلاغی محوطه درمان قاباغی محوطه گلیک بوین تپه حمام بزرگ تپه آقلی داش تپه قلعه آق کند محوطه کمالی دوزوی گرگان تپه آق کند تپه چهل بلاغ کوچک تپه سلطان بلاغی تپه قوچی کندی و...

گرمابه‌ها

حمام حاج ابراهیم حمام حاج داداش حمام حسینیه اعظم حمام حاج فیروز حمام سالارسلطانیه

حمام فراش باشی حمام قوشا حمام یایان حمام میرلی حمام دلشاد -

قلعه‌ها

برج و بارو زنجان قلعه بهستان قلعه تشویر قلعه پیرقشلاق قلعه قلتوق

قلعه هورگی قلعه سعیدآباد قلعه سهرین قلعه مهر

تپه تورپاق قلعه ارمغانخانه تپه قلعه (ضیاآباد) تپه قلعه ۱ تپه قلعه ۲

تپه قلعه آق کند تپه قلعه باشیز تپه قلعه تپه سی تپه قلعه چارخ‌آباد

تپه قلعه قرخ قز تپه قلعه قره تپه تپه قلعه قندر قالو تپه قلعه گاور قبر

قزلار قلعه سی قلعه سهرین قلعه قلتوق یاستی قلعه

چهار طاقی‌ها (آتشکده)

چهار طاقی الزین چهار طاقی تشویر

چهار طاقی گیلوان چهار طاقی پیرچم

اماکن زیارتی

امامزاده‌ها

بقعه قیدار نبی (ع) شهرستان خدابنده شهر قیدار امامزاده سید ابراهیم (ع) امامزاده زیدالکبیر امامزاده کهریز سلطانیه امامزاده ابراهیم (سلطانیه) امامزاده حیدر (گیلوان) امام زاده عبدالله (صومعه بر) امام زاده محمد باقر کله سیران طارم

امام زاده محمد ماهوری امام زاده یحیی صائین قلعه مقبره امام زاده اسماعیل شناط امامزاده عبدالخیر امام زاده محمد تقی امام زاده یعقوب صائین قلعه

مساجد تاریخی

شهرستان زنجان مسجد جامع زنجان حسینیه اعظم زنجان زینبیه اعظم زنجان مسجد چهل ستون مسجد خانم مسجد آقا سید فتح الله مسجد عباسقلی خان مسجد آقا کاظم مسجد یری بالا مسجد ولیعصر (ملا) مسجد میرزایی قائمی مسجد میرزائی نجفی مسجد شیخ علی مسجد اسحق میرزا مسجد شیخ فیاض مسجد دمیریه

شهرستان ابهر مسجد جامع ابهر مسجد جامع قروه مدرسه علمیه هیدج شهرستان ایجرود مسجد جامع گلابر شهرستان خدابنده مسجد جامع سجاس مسجد جامع خدابنده

بقعه قیدار نبی

صنایع استان

استان زنجان به دلیل محدودیت قانونی توسعه ظرفیتهای تولیدی در تهران و مرکز کشور و برخورداری از شبکه‌های زیر بنایی قوی (زمین-منابع آب-خاک- شبکه‌های مواصلاتی- موقعیت راهبردی در منطقه شمالغرب - عبور خطوط انرژی - سرمایه‌گذاری کلان ملی و....) از پتانسیل قابل ملاحظه‌ای در جذب سرمایه‌گذاری بخش صنعت برخوردار است. از صنایع مهم استان به چند نمونه اشاره می‌گردد:

شرکت ایران ترانسفو شرکت ملی سرب و روی ایران شرکت سیمان خمسه شرکت ایریکو ابهر شرکت سیم و کابل ابهر شرکت نخ تایر شرکت پارس سوئیچ شرکت کالسیمین شرکت مینو شرکت بلکا شرق شرکت پیش سازان لوازم خانگی ایران

شرکت صنایع پتروشیمی زنجان شرکت صنعتی لائی ساز شرکت نساجی مه ریس ابهر شرکت سامان شیمی شرکت فرش سهند شرکت روغن نباتی جهان شرکت فراوری مواد معدنی ایران (کارخانه روی دندی) شرکت ترانسفورماتورسازی کوشکن شرکت صنایع برق زنگان پارس شرکت چینی سازی ماهنشان و هیس و...

همچنین شهرستان زنجان از لحاظ تنوع معادن بسیار غنی بوده به طوریکه در حال حاضر بالغ بر ۱۷۰ اندیس وذخایر معدنی قابل بهره‌برداری ودر دست اکتشاف ویا شناسایی شده در استان وجود دارد که شامل: سرب و روی، براسیت، سیلیس، خاکهای صنعتی آنتی موان، تالک، پرلیک، سولفات منیزیم، آلونیت، منگنز، مس، آهن و سنگهای تزیینی (گرانیت، مرمریت، تراورتن، چینی و مرمر) وسنگهای آهکی و گچ و سنگ لاشه‌است. هم اینک این استان بزرگ‌ترین معادن روی خاور میانه را در خود جای داده‌است.

شهرک‌های صنعتی

شهرکهای در حال واگذاری و فعال شهرک صنعتی ابهر (هیدج) شهرک صنعتی ابهر۲(شریف) شهرک صنعتی ابهر۳(افق) شهرک صنعتی خرمدره شهرک صنعتی خدابنده شهرک صنعتی زنجان ۱(اشراق) شهرک صنعتی زنجان۲(نوآوران) شهرک صنعتی تخصصی روی شهرک صنعتی طارم شهرک صنعتی ناحیه صنعتی طارم شهرک صنعتی ناحیه صنعتی ایجرود شهرک صنعتی ماهنشان شهرک صنعتی انگوران

شهرکهای در مرحله تملک شهرک صنعتی صائین قلعه شهرک صنعتی سلطانیه شهرک صنعتی زنجان ۳ شهرک صنعتی ایجرود شهرکهای مصوب و در حال احداث شهرک صنعتی انگوران

معادن و منابع طبیعی

این استان داری ۳۲۸ حلقه معدن می‌باشد. که از این تعداد ۷۵ معدن در زمینه سنگ تزئینی و نما، ۲۴۶ معدن روباز، ۳ معدن زیر زمینی و یک معدن زیر زمینی زغال سنگ می‌باشد.

رخدادهای زمین‌شناسی باعث تشکیل کانسارهای متنوعی در استان شده بطوریکه در حال حاضر بالغ بر ۵۰۰ میلیون تن دارای پروانه بهره‌برداری از سازمان صنعت، معدن و تجارت استان می باشدکه عمدتاً شامل سرب و روی، براسیت، سیلیس، خاک‌های صنعتی، فلدسپات، گچ آهن و ... می‌باشد.

از معادن فعال در استان می‌توان به سرب و روی­ انگوران، پتاس­ایلجاق (پیکرومریت)، آهن سرخه دیزج و مروارید، معادن ترآورتن منطقه دندی، معادن گرانیت ابهر و خرمدره، معادن سیلیس (تاب کوارتزیت)، برآسیت وپرلیت، فلدسپات، خاک صنعتی و... اشاره کرد. وجود بزرگترین معدن سرب و روی خاورمیانه و معادن برآسیت قره گل و مشمپا، وجود گرانیت در کوه‌های طارم، عبور باند سیلیس از کوه‌های سلطانیه، و وجود ذخائر عظیمی از فلدسپات، سیلیس و ذخائر آهک و رس فراوان از ویژگی‌های منحصر به فرد این استان می‌باشد. وجود معدن سرب و روی انگوران موجب گشته که این استان در حال حاضر به عنوان قطب تولید روی کشور مطرح گردیده و زمینهٔ لازم برای ایجاد صنایع جنبی آن از قبیل صنایع گالوانیزاسیون، تولید اکسید روی، پودر روی و سولفات روی فراهم نماید. معدن "انگوران" از نظر عیار بالای فلزات موجود، از معادن نادر در جهان است.

آموزش

مراکز علمی و آموزشی

دانشگاه‌ها

سراسری مرکز تحصیلات تکمیلی در علوم پایه زنجان دانشگاه زنجان دانشگاه علوم پزشکی زنجان تربیت معلم مرکز تربیت معلم شهید بهشتی زنجان مرکز تربیت معلم الزهراء زنجان دانشگاه فنی و حرفه‌ای آموزشکده الغدیر زنجان آموزشکده قائم زنجان آموزشکده اشراق قیدار آزاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر دانشگاه آزاد اسلامی واحد خدابنده

پیام نور دانشگاه پیام نور زنجان دانشگاه پیام نور ابهر دانشگاه پیام نور قیدار دانشگاه پیام نور ماهنشان علمی کاربردی زنجان دارای بیست مرکز آموزش عالی علمی و کاربردی است. علمی کاربردی زنجان علمی کاربردی ابهر علمی کاربردی مینو واحد خرمدره و... غیرانتفاعی موسسه آموزس عالی صوفی رازی زنجان موسسه آموزس عالی روزبه زنجان موسسه آموزش عالی کار موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی صائب

بهداشت و درمان

مراکز درمانی

---

این استان دارای ۱۴۰ واحدهای بیمارستانی و مراکز بهداشتی و درمانی می‌باشد.

بیمارستان آیت‌الله موسوی زنجان بیمارستان ولیعصر زنجان بیمارستان شهید دکتر بهشتی زنجان بیمارستان ارتش زنجان بیمارستان امام حسین (ع) زنجان بیمارستان بهمن زنجان

بیمارستان امیرالمؤمنین خدابنده بیمارستان شهدا آب بر بیمارستان رازی ماهنشان بیمارستان بو علی سینا خرمدره بیمارستان امید ابهر بیمارستان امداد جاده‌ای ابهر

راه‌ها و مسیرهای مواصلاتی

آزادراه ۲ (ایران)

جاده ۳۱ (ایران) (جاده اردبیل)

جاده ۳۲ (ایران) (جاده ترانزیت)

جاده ۳۵ (ایران) (جاده بیجار)

جاده ۴۷ (ایران) (جاده کبودر آهنگ)

---

فرودگاه زنجان

راه آهن زنجان

سدها

بر مبنای آمارهای ارائه شده استان زنجان مجموعاً دارای ۵۱ سد می‌باشد که از این تعداد ۱۵ سد مورد بهربرداری قرار گرفته‌اند و ۷ سد در دست ساخت می‌باشند و همچنین ۲۹ سد در حال مطالعه هستند.

سدهای بهره‌برداری شده

---

سد تالوار سد چتز سد چرگر سد چریان سد گاوازنگ سد گل تپه زنجان

سد گلابر سد تلخاب سد تهم سد جوره خان سد حسن ابدال سد خانقاه ایجرود

سد خلیفه لو زنجان سد خندقلو سد داش بلاغ سد سارمساقلو سد سفیدکمر سد سفید کمر ۲ سد سلمانلو

سد سهرین۱ سد سیدلر سد عمیدآباد سد فیله خاصه سد قارختولو سد قانلو

سد قاهران سد قره تپه زنجان سد قواق سد کبود گنبد سد کینه ورس سد محمودآباد

سد میرزاخانلو سد میرزاخانلو ۲ سد ینگجه زنجان سد نوده بین سد احمد کندی سد بزوشا سد بوئین

سد خیرآباد سلطانیه سد ذاکر۱ سد ذاکر۲ سد زرنان سد میانج سد سهرین۲

سدهای در دست ساخت

---

سد بلوک سد مشمپا سد مراش

سد قره درق (بلوبین) سد میرزاخانلو۲ سد تنظیمی پاوه رود

سدهای در دست مطالعه

---

سد چروک سد چسب سد گلجه سد گوجه قیا سد گوزل دره سد آقچه قلعه سد گاوازنگ ۲

سد بولاماجی سد داش کسن زنجان سد رامین سد زرین آباد سد سردهات شیخ لو سد سنقر سد کتله خور

سد سیاوه رود سد شویر سد قزل تپه سد قشلاق زنجان سد کزبر سد کلوچ

سد منداق سد مهتر سد هشتاد جفت سد بیزینه رود سد حاج قشلاق سد شهرک

سد نصیرآباد سد لجامگیر سد ویک سد کوه زین سد آستاکل سد نورآباد خدابنده

سد پاوه رود سد دره سجین سد ارمغانخانه (بعثت) سد بایچه باغ سد قوهجین

نیروگاه‌ها

خطوط انتقال و توزیع برق با طول ۱۶۱۷٫۲ کیلومتر مدار با تعداد ۲۸ پست و ظرفیت ۲۶۶۱٫۵ مگاآمپرولت.

نیروگاه ۴۸۴ مگاواتی زنجان شماره یک نیروگاه ۴۸۴ مگاواتی زنجان شماره دو

نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی سیکل ترکیبی زنجان (آریان) نیروگاه سلطانیه زنجان(۱۰۰۰ مگاواتی)

نیروهای مسلح

تیپ ۲۱۶ مستقل زرهی (پادگان شهید سرلشکر غلامرضا مخبری)

سپاه انصار المهدی (عج)

آمادگاه زنجان (انبار تسلیحات شمال غرب کشور)

روستاها

شیت (طارم)

کهلا (خدابنده)

خلیفه حصار

ارکین (زنجان)

فهرست روستاهای استان زنجان

فهرست روستاهای گردشگری ایران بخش استان زنجان

جستارهای وابسته

جمعیت شهرهای استان زنجان فهرست جمعیت شهر و روستاهای استان زنجان پان‌ترکیسم و جعل تاریخ ماد سفلی آندیا محمد خدابنده الجایتو اردشیر بابکان شهرهای ساسانی (بخش شهر ابهر) عبدالله میرزا

بازدیدهای داخلی فرح پهلوی بخش استان زنجان

منابع

• تاریخ زنجان:دکتر هوشنگ ثبوتی. دانشگاه زنجان
• اطلاعات گردشگری استان زنجان
• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران ۱۳۸۳، ص۱۲۳.
• وب‌گاه دانشگاه زنجان
• سایت وزارت کشور

پیوند به بیرون

• استانداری زنجان