یوسف‌خان گرجی

تصویری از یوسف خان گرجی از آلبوم خانوادگی شان

یوسف‌خان گرجی (درگذشت ۱۲۴۰ هجری قمری، اصفهان) ملقب به سپهدار گرجی یک فرمانده نظامی ایرانی-گرجی بود که پس از تصرف گرجستان و قفقاز به وسیله ارتش روسیه در خلال جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار، به ایران مهاجرت کرده و از آنجا که دارای احترام و مقام نزد فتحعلی شاه قاجار بود، وی را فرمانده نظامی عراق عجم می‌نمایند. وی همچنین دارای فرزندی به نام غلامحسین‌خان گرجی بوده که داماد فتحعلی شاه بوده است. وی در سال ۱۲۲۲ هجری قمری منصب سپهداری یافت وبه حکومت عراق عجم منصوب شد و در سال ۱۲۳۱ هجری قمری شهر اراک را بنا نهاد.

اقدامات

• فتحعلیشاه قاجار برای سرکوب عبدالله پاشا که در بغداد اقدام به نافرمانی از شاه می‌نمود، یوسف‌خان را به همراه محمدعلی دولتشاه به این شهر گسیل داشت تا عبدالله پاشا را سرکوب کنند. سپاه شاه چون به نزدیکی بغداد رسید، والی شهر، جعفر کاشف‌الغطا را که دارای احترام و مقام نزد فتحعلیشاه بود، واسطه کرد تا جنگ در نگیرد. وی نیز چنین کرد و موضوع با مذاکره پایان یافت.
• در سال ۱۲۳۸ هجری قمری، عباس میرزا، به منظور مقابله با اکراد که به سلماس و حدود آن تجاوز کرده بودند، با دستور به یوسف‌خان مبنی بر دفع آنها و همراه کردن فوج بهادران و فوج ینگی با وی، وی را به نبرد با آنها گماشت. در جنگی که میان سپاهایان شاه و اکراد روی داد، اکراد شکست خورده و فرار کردند.

• در زمان فتحعلی شاه قشونی به نام عراق (عراق عجم) و سپهداری یوسف خان گرجی تشکیل گردید و فتحعلی شاه به فکر سربازگیری از مردم این سامان افتاد. یوسف خان گرجی از شاه تقاضا نمود که برای مرکز قشون قلعه‌ای نظامی احداث کند. به همین جهت تأسیس ساختمان اولیه شهر به‌صورت قلعه‌ای به نام سلطان آباد، شروع و در سال ۱۲۲۳ خورشیدی (۱۸۰۸ میلادی) به پایان رسید.

مدرسه سپهدار اراک یکی از بناهای تاریخی باقی‌مانده از دوره قاجار است که همزمان با تاسیس بازار اراک به دستور یوسف خان گرجی بنا شده و نام از وی اقتباس گرده است.