جهانی شدن

جهانی شدن

جهاني شدن از ديدگاه كار شناسان امور بين الملل فرايند يكپارچگي مردم جهان در در يك جامعه واحد است به نحوي كه حوادث و اتفاقات در نواحي دوردست سبب شكل گيري رخدادهاي محلي مي شوند .البته جهاني شدن سبب گسترش پيوند ها و ارتباطات متقابل فراتر از دولت ها مي شود و از اهميت مرزها و فاصله جغرافيايي مي كاهد. جهاني شدن در حقيقت يكي از مراحل پيدايش و توسعه تجدد و سرمايه داري جهاني است و به مجموعه فرايندهاي پيچيده ،كه به موجب آن دولت ها ي ملي به نحو مطلوب و فزاينده اي به يكديگر وابسته مي شوند،اطلاق مي شود.

تعريف

جهاني شدن در زبان انگليسي معادل« Globalization»درنظر گرفته شده است.در زبان عربي نيز كلمات «العلوله»و«الكوكبه»معادل جهاني شدن و يا جهان گرايي ترجمه شده اند كه عمدتا كلمه «العلوله» مورد استفاده قرار مي گيرد.

در رابطه با ارائه تعريفي جامع ومانع از پديده ي جهاني شدن ميان صاحبنظران و انديشمندان اجماع نظر حاصل نشده و هر دسته از آنان به تناسب برداشتي كه از اين پديده دارند و پيش زمينه هاي ذهني و ايدئولوژي سياسي كه بدان تعلق دارند تعريف خاصي از اين پديده ارائه داده اند .در برخي ازاين تعاريف ،جنبه اقتصادي جهاني شدن غلبه دارد و در برخي ديگر ابعاد سياسي ،فرهنگي و يا ارتباطي آن بيشتر مدنظر قرار مي گيرد.

رابرتسون جهاني شدن را مفهومي مي داند كه ناظر بر فشرده شدن جهان وتشديد آگاهي جهاني است و فرآيندي است كه وابستگي متقابل جهاني وآگاهي از جهان به عنوان يك كليت يكپارچه در قرن بيست ويكم را در پي داشته است.پراتسون جهاني شدن را پديده اي چند وجهي تعريف كرده است به گونه اي كه به بافت هاي گوناگون كنش اجتماعي،اقتصادي،سياسي،فرهنگي،نظامي،فناوري ومحيط زيست راه پيدا كرده است

درتعريفي ديگر مارتين آلبرو جهاني شدن را فرآيندي دانسته است كه براساس آن مردم جهان در يك جامعه واحد و فراگير جهاني به يكديگر مي پيوندند. امانوئل ريشتر:جهاني شدن شكل گيري شبكه اي است كه طي ان اجتماعاتي كه پيش از اين در كره خاك دور افتاده و منزوي بودند در وابستگي متقابل و وحدت جهاني ادغام مي شوند.

صندوق بين المللي پول جهاني شدن را ادغام وسيع تر و عميق تر تعريف مي كند .به عبارت ديگر ،جهاني شدن را رشد وابستگي متقابل اقتصادي كشورها در سراسر جهان از طريق حجم وتنوع مبادلات كالا و خدمات وجريان سرمايه در ماوراي مرزها و همچنين از طريق پخش گسترده تر ووسيع تر تكنولوژي مي داند.(IMF،1993)

لستر تارو:اقتصاد جهاني بنا به تعريف اقتصادي است كه در آن عوامل توليد،منابع طبيعي،سرمايه ،دانش فني، نيروي كار ونيز كالاها و خدمات در سراسر جهان جا به جا مي شوند.

با توجه به تعاريف فوق مي توان جهاني شدن را فرآيندي در نظر گرفت كه در آن مرزهاي اقتصادي ميان كشورها هر روز كمرنگ تر وتحرك روز افزون منابع ،تكنولوژي ،كالا ،خدمات و سرمايه و حتي نيروي انساني در ماوراي مرزها سهل تر صورت مي گيرد و در نتيجه به افزايش توليد ومصرف در كشورها مي انجامد

نكته اي كه درتعريف جهاني شدن بايستي مدنظر قرار گيرد پرهيز از يكسان انگاري معاني جهاني شدن با مفاهيم مترادف و يا بهتر بگوييم مشابه است . جهان گرايي،بين المللي شدن،جهان شمولي،يكپارچگي جهاني،جهان گردي و يكسان سازي از جمله مفاهيمي هستند كه بعضا مترادف با پديده جهاني شدن به كار گرفته مي شوند در صورتي كه هر يك از آن ها داراي بار معنايي و مفهومي خاص خود هستند كه كاربرد آن ها به جاي جهاني شدن موجب تقليل در معنا و فضاي مفهومي اين پديده خواهد شد.

تاريخچه

واژه جهاني شدن نخستين بار براي طرح تحولاتي كه در عرصه اقتصادي پديد آمد به كار گرفته شد.پس از آن و بر سياق مباحث اقتصادي در موضوعات ديگري كه دامن گير ملل متعددي بود، مثل قاچاق مواد مخدر و تروريسم به كار رفت

متعاقب تحولات شگرفي كه در عرصه فناوري و تكنولوژي رخ داد ،جرياني ايجاد شد كه پيدايش بازار جهاني نخستين پيامدآن بود.در سال هاي پاياني 1960ميلادي تحت تاثير انقلاب ارتباطات و تقسيم كار جهاني ،دامنه جهاني شدن بر كليه عرصه ها و حوزه ها ي فرهنگي ،سياسي ،اجتماعي وديگر شئون زندگي ملل سرايت نمود وتمام اين حوزه ها را متأثر از خود ساخت

ويژگي هاي جهاني شدن

1)رشد تجارت جهاني و تنوع معاملات بين المللي

2)رشد بي سابقه سرمايه گذاري مستقيم خارجي (FDI)وافزايش جريان سرمايه بين المللي

3)رشد تجارت پول و سرمايه

4)جريان آزادانه خدمات توليدي

5)توسعه صنعت گردشگري

6)انتقال سريع و رو به رشد گسترش فناوري

7)شكل گيري شركت هاي بزرگ چند مليتي

8)تشديد گرايش و تمايل كشور ها به عضويت در سازمان ها و بلوك هاي اقتصادي منطقه اي

9)مهاجرت نيروي كار در سطح بين المللي

10)گسترش ارتباطات ورسانه ها و فرآيندهاي تبادل اطلاعات در سراسر نقاط جهان وپديد آمدن دنيا مجازي ارتباطات واطلاعات

11)ادغام و تبادل شاخصه ها و رفتارهای فرهنگی

12)تغییر نگرش ها، ایدئولوژی ها، هنجارها و...

13)نازک تر شدن پوسته دولتها و ایجاد پیوندهای میان مردمی( یاسر پولایی )

تحولات رخ داده در سطح بين المللي باظهور پديده جهاني شدن

1)تغيير تعريف در واژه هاي كليدي اقتصاد

2)جابه جايي تدريجي قدرت از دولت هاي محلي به نهاد هاي بين المللي و شركت هاي فرامليتي

3)تغيير نظريه هاي حاكم بر اقتصاد

4)تغيير در تقسيم كار جهاني از شيوه هاي خوشه اي به خطي

5)ظهور امپرياليسم جهاني در چارچوب جهاني سازي اقتصادي

ابعاد جهاني شدن

جهاني شدن داراي ابعاد ولايه هاي متعددي است كه از ميان آنها پنج بعد داراي ماهيت متفاوت واهميت ويژه اي است

بعد اقتصادي

سازمان تجارت جهاني يكي از سازمانه هايي است كه بيانگر جهاني شدن اقتصاد در شرايط حاضر مي باشد.اين سازمان از جهاني شدن بازار هاي مالي و گسترش آنها و قراردادهاي الزام اور براي كشورها،جهاني شدن اقتصاد و تجارت آزاد وحركت گسترده كالا در ميان مرزها را به وجود آورده است.

يكي از اهداف بنيادي جهاني شدن در عرصه اقتصاد از ميان رفتن مرزهاي اقتصادي وحذف موانع حقوقي –قانوني در كشورهاست به گونه اي كه سرمايه ها به صورت آزاد در گردش درآيند .

بعد فرهنگي

بسياري از روشنفكران و تحليل گران ،پديده ي جهاني شدن را بيشتر با توجه به بعد فرهنگي و اثرات اجتماعي آن مودد توجه قرار داده اند. از بعد فرهنگي، جهاني شدن بيشتر بر ناظر برفشردگي زمان و مكان و پيدايش شرايط جديد براي جامعه جهاني و جهاني شدن فرهنگ است .اين بعد از جهاني شدن بر اقتصاد وسياست تفوق دارد و عمده توجه آن برروي مشكلاتي تمركز دارد كه فرهنگ جهاني با بهره گيري از رسانه هاي جمعي براي هويت ملي و محلي به وجود مي آورد.مبناي تحليل طرفداران فرهنگ جهاني براي ن اصل مبتني است كه رشد فزاينده ي فناوري وسايل ارتباط جمعي ،اينترنت و ماهواره موجب فشردگي زمان ومكان و نزديكي فرهنگي كشورها شده و از اين طريق يك فرهنگ مسلط در سطح جهاني تشكيل داده است.

بعد اجتماعي-سياسي

اين بعد از جهاني شدن موجب مي شود كه افراد و گروه ها قدرتمند شده و بتوانند به عنوان گروه هاي ذي نفوذ بر روي دولت ها تاثير بگذارند و آن ها را تحت تاثير تصميمات ،برنامه ها و خواسته هاي خود قرار دهند.در اين بعد از جهاني شدن پرسش از نقش دولت و حكومت در فرايند جهاني شدن است.

بعد علمي و فناوري

يكي ديگر از ابعاد مهم جهاني شدن است .از اين منظر جهاني شدن با انقلاب علمي و دانسته هاي جديد مرتبط است .انقلاب علمي ،دانش فني ،ارتباطات ونيروي انساني نه تنها محركه اصلي جهاني شدن هستند بلكه جهاني شدن وانقلاب علمي و جهش دانش فني دوروي جدايي نا پذير يك سكه محسوب مي شوند .جهاني شدن به واسطه انقلاب علمي و اطلاعات راه را براي رسيدن به خدمات اطلاع رساني سريع به همه ي مناطق از طريق تجارت و مبادله آزاداطلاعات و آموزش همراه ساخته است.

منابع

1. زيرك، معصومه ،«تحليل پيامد ها و دستاوردهاي تجاري جهاني شدن،منطقه گرايي و الحاق ايران به سازمان تجارت جهاني »،ماهنامه بررسي مسايل وسياست هاي اقتصادي-شماره هاي 83و84،مهر وآبان 1387

2.جنانی،افشین -ضیائی فر،منیژه،«اجلاس داووس براي جهاني شدن وراهكارهاي جهاني شدن اقتصاد ايران»،ماهنامه بررسی مسائل و سیاست های اقتصادی.

3.الحمادي،عبدالله،«ماو مظاهر جهانی شدن»،ترجمه عبدالله نكونام قدیمی،همشهری،شماره 2243،سال هفتم،شهریور81

4.مير محمدي ،داوود،«جهاني شدن،ابعاد و رويكردها»، فصلنامه مطالعات ملي،،شماره11،سال سوم ،بهار 81

5.كياني،داوود،«فرهنگ جهانی؛اسطوره یا واقعیت»،فصلنامه مطالعات ملی،شماره10،سال سوم،زمستان1380

6صداقت،پرویز،«سرشت جهانی شدن وزمینه های آن»،مجله بورس،سال1379

8.لستر تارو،«آینده سرمایه داری»،ترجمه عزیزكیاوند،مؤسسه انشارات آگاه،سال1376

9.بهكيش،محمد مهدی،«اقتصاد یران در بستر جهانی شدن»، 1380

10.تهرانيان1380:26

11.توسلي،1381وباربر1996

12.البرو،1381

13.پيشگاه هاديان1381