زغال‌سنگ

زغال سنگ نام کانی سیاه رنگی است که از پسماند مواد گیاهی دوران‌های قدیم (میلیونهاسال پیش) زمین شناختی تشکیل شده است و به عنوان سوخت و نیز ماده اولیه برخی صنایع شیمیایی برای تولید گاز، کک، روغن، قطران و غیره استفاده می‌شود. بخش بزرگی از جرم زغال سنگ کربن است. از دیگر ترکیبات زغال سنگ هیدروژن، نیتروژن، اکسیژن و گوگرد است. انواع زغال سنگ در دوران‌های گوناگون زمین‌شناسی و تحت شرایط مختلفی به وجود آمده‌اند. تورب، نخستین مرحله تشکیل ذغال سنگ است. پس از آن به ترتیب لینییت، زغال سنگ قیری و آنتراسیت با درجات مختلف درون داشت مواد تشکیل دهنده قرار دارند.

روند ساخت

زغال سنگ کانیپر انرژی است، که از بقایای درختان، بوته‌ها و سایر گیاهان زندهٔ سال به وجود می‌آید. نشو و نمای این گیاهان در دوره‌هایی که آب و هوای زمین ملایم و مرطوب بود، صورت گرفت. زغال سنگ، یک سنگ رسوبی است. قسمت اعظم این ذخایر تقریباً ۲۵۰ میلیون سال پیش پدید آمدند. سپس اوضاع برای رشد سرخس‌های دانه‌دار گرمسیری بسیار عظیم و درختان بدون گل غول پیکر، در باتلاق‌های وسیع فراهم شد. این گیاهان بعد از خشک شدن و از بین رفتن به داخل باتلاق‌ها می‌افتادند و بر اثر خروج اکسیژن، فساد بی‌هوازی تسریع می‌شد. پوشش گیاهی به ماده‌ای لجن مانند، به نام پیت (Peat) تبدیل شد. پیت در زیر فشار خشک و سخت شد و به زغال‌سنگ پیت (لنیت یا لیگنیت، که به زغال‌سنگ قهوه‌ای نیز موسوم است) تبدیل شد. فشار بیشتر و گذشت زمان، زغال‌سنگ قیردار را به وجود آورد، که هر ۶ متر ضخامت رسوب گیاهان نخستین به ۰٫۳ متر زغال سنگ تبدیل شده بود و در نهایت سخت‌ترین و مرغوب‌ترین نوع زغالسنگ، یعنی آنتراسیت (Anthracite) را به وجود آورد.

مشتقات

از مشتقات ذغال سنگ می‌توان موارد زیر را نام برد: کک که نوع ویژه‌ای از ذغال سنگ است.

پلاستیک، بام، مشمع کف اتاق، لاستیک مصنوعی، حشره کش‌ها، محصولات رنگ، دارو، حلال‌ها و الیاف مصنوعی شامل برخی از ترکیبات مشتق شده از ذغال سنگ است.

همچنین می‌توان ذغال سنگ را به سوخت مایع و گازی تبدیل کرد، با این حال، استفاده از زغال سنگ عمدتاً تجربی هستند و در یک مقیاس کوچک انجام شده است.

آسفالت فراوان‌ترین ذغال سنگ است و حدود ۵۰ درصد از زغال سنگ تولید شده در ایالات متحده آمریکا را به خود اختصاص داده است.

آنتراسیت بالاترین رتبه از زغال سنگ از نظر کیفیت است که مقدار کربن بیش از ۸۷٪ را دارا است

منابع

• فرهنگ بزرگ مواد. نوشته مهندس پرویز فرهنگ، چاپ اول، ۱۳۷۹، انتشارات سپیده سحر
• تشکیل ذغال سنگ و نفت