اسرائیل: تفاوت میان نسخه‌ها

ویرایش پیوندها
مختصات: ۳۱°۴۷′ شمالی ۳۵°۱۳′ شرقی / ۳۱٫۷۸۳°شمالی ۳۵٫۲۱۷°شرقی / 31.783; 35.217
صفحه حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
[نسخهٔ بررسی‌نشده][نسخهٔ بررسی‌نشده]
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
چشم سه (بحث | مشارکت‌ها)
۳۳۲ ویرایش‌ها
جزبدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: افزودن پیوند بیرونی به جای ویکی‌پیوند (پخ)
چشم سه (بحث | مشارکت‌ها)
۳۳۲ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۸: خط ۸:
تصویر نشان ملی = Coat_of_arms_of_Israel.svg |
تصویر نشان ملی = Coat_of_arms_of_Israel.svg |
شعار ملی = - |
شعار ملی = - |
سرود ملی = [[سرود ملی اسرائیل|هاتیکوا]] (امید) |) https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hatikvah_instrumental.ogg
سرود ملی = [[سرود ملی اسرائیل|هاتیکوا]] (امید) https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hatikvah_instrumental.ogg |) https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hatikvah_instrumental.ogg
نقشه = LocationIsrael.svg |
نقشه = LocationIsrael.svg |
پایتخت = [[اورشلیم]] |latd=31|latm=47|latNS=N|longd=35|longm=13|longEW=E| Hatikvah_instrumental.ogg ‎(Ogg Vorbis sound file, length 1 min 14 s, 137 kbps)
پایتخت = [[اورشلیم]] |latd=31|latm=47|latNS=N|longd=35|longm=13|longEW=E| Hatikvah_instrumental.ogg ‎(Ogg Vorbis sound file, length 1 min 14 s, 137 kbps)

نسخهٔ ‏۱۹ نوامبر ۲۰۱۳، ساعت ۱۸:۱۵

دولت اسرائیل

شعار: -
پایتختاورشلیم
۳۱°۴۷′ شمالی ۳۵°۱۳′ شرقی / ۳۱٫۷۸۳°شمالی ۳۵٫۲۱۷°شرقی / 31.783; 35.217
زبان(های) رسمیعبری، عربی
حکومتجمهوری پارلمانی
شیمون پرز
بنیامین نتانیاهو
بنیان‌گذاری۱۴ مه ۱۹۴۸
مساحت
• کل
۲۲٬۱۴۵ کیلومتر مربع (۸٬۵۵۰ مایل مربع) (۱۵۱ام)
• آبها (٪)
۲~
جمعیت
• سرشماری
۷٬۸۲۵٬۰۰۰ (۹۷ام)
• تراکم
۳۶۵ بر کیلومتر مربع (۹۴۵٫۳ بر مایل مربع) (۳۴ام)
تولید ناخالص داخلی (GDP)  برابری قدرت خرید (PPP)برآورد ۲۰۱۱ 
• کل
۲۳۵٬۴۴۶ میلیارد دلار (۵۰ام)
• سرانه
۳۱٬۰۰۴ دلار (۲۸ام)
شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۱)۰٫۸۸۸
۱۷ام(بسیار بالا)
واحد پولشکل (₪) (ILS)
منطقه زمانیIST
پیش‌شماره تلفنی۹۷۲
کد ایزو ۳۱۶۶IL
دامنه سطح‌بالا.il
برای معانی یا کاربردهای دیگر، اسرائیل (ابهام‌زدایی) را ببینید.

اسرائیل (به عبری: יִשְׂרָאֵל) کشوری در غرب آسیا و در منطقهٔ خاورمیانه است. نام رسمی آن دولت اسرائیل (به عبری: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל) و پایتخت آن شهر اورشلیم است. پهناوری این کشور ۲۲٬۱۴۵ کیلومتر مربع (۱۵۱ام در جهان) است.

اسرائیل در ساحل شرقی دریای مدیترانه واقع شده و در شمال با لبنان، در شمال شرقی با سوریه، در شرق با اردن و در جنوب غربی با مصر مرز زمینی دارد. اسرائیل هم‌چنین در شرق با کرانه باختری رود اردن و در جنوب غربی با نوار غزه مجاورت دارد. این کشور با وجود اندازه نسبتاً کوچک، اما دارای ویژگی‌های جغرافیایی متنوع است.[۱]

اسرائیل تنها کشور عمدتاً یهودی در جهان است.[۲] بر پایهٔ آخرین سرشماری[۳]، سازمان مرکزی آمار اسرائیل، این کشور در حدود هفت میلیون و ۵۰۰ هزار تن جمعیت داشته‌است[۴] که در حدود پنج میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از ساختار جمعیتی آن را یهودیان تشکیل داده‌اند.[۵][۶] و مابقی ساختار جمعیتی از مسلمان‌ها، مسیحیان، دروزها و سامری ها تشکیل شده‌است. هم‌چنین بزرگ‌ترین بخش از اقلیت‌های قومی را شهروندان موسوم به عرب اسرائیلی تشکیل می‌دهند.

دولت مدرن اسرائیل دارای ریشه‌های تاریخی و مذهبی در سرزمین اسرائیل از کتاب مقدس است که به آن از دوران باستان صهیون گفته می‌شده است.[۷] سرزمین باستانی اسرائیل هم‌چنین منطقه‌ای حیاتی از پادشاهی اسرائیل و پادشاهی یهودا بوده است.[۸] با شکل‌گیری جنبش سیاسی صهیونیسم در سال ۱۸۹۷ میلادی و بیانیه بالفور در سال ۱۹۱۷ میلادی، جامعه ملل، در پایان جنگ جهانی اول و پس از سقوط امپراتوری عثمانی، قیمومیت بر فلسطین را به بریتانیا اعطا کرد[۹]، با هدف این‌که قیومیت بریتانیا «پیش‌زمینه‌های مطلوب سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای تاسیس خانه ملی یهودیان را عهده‌دار شود و هم‌چنین برای حفاظت از حقوق مدنی و حقوق مذهبی از همه ساکنان سرزمین فلسطین، صرف‌نظر از نژاد و مذهب» بکوشد.[۱۰]

در تاریخ ۲۹ نوامبر ۱۹۴۷ میلادی، سازمان ملل متحد، طرح تقسیم فلسطین به دو کشور اسرائیل و فلسطین و اداره شهر اورشلیم، به صورت بین‌المللی را تصویب کرد.[۱۱] این طرح موافقت سران صهیونیست را در پی داشت اما فلسطینیان و دولت‌های عرب منطقه، بی‌درنگ آن را رد کردند.[۹] در نتیجه از تاریخ ۳۰ نوامبر ۱۹۴۷ تا ۱۴ مه ۱۹۴۸، میان شبه‌نظامیان فلسطینی و یهودی، نبردهای خونینی در گرفت. نهایتاً، در تاریخ ۱۴ مه ۱۹۴۸ میلادی - ۵ ایار ۵۷۰۸ عبری - ۲۴ اردیبهشت ۱۳۲۷ خورشیدی و هم‌زمان با پایان قیمومیت بریتانیا بر فلسطین، «دولت اسرائیل» با صدور منشور استقلال، اعلام موجودیت کرد.[۱۲] یک روز پس از اعلام استقلال، تمامی همسایگان عرب به طور هم‌زمان به اسرائیل حمله کردند که متحمل شکست شدند. از آن پس، مجموعه‌ای از درگیری‌های نظامی بین نیروهای اسرائیلی و کشورهای عرب رخ داده که مهم‌ترین آن‌ها در سال‌های ۴۹-۱۹۴۸، ۱۹۵۶، ۱۹۶۷، ۱۹۷۳ و ۱۹۸۲ میلادی، به وقوع پیوست.[۱۳]

اسرائیل عضو رسمی سازمان ملل متحد است و در حال حاضر با بیش از صد و پنجاه و هفت کشور جهان روابط دیپلماتیک دارد.[۱۴] این کشور هم‌چنین میزبان بناهایی مقدس از سه دین ابراهیمی یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام و میزبان اماکن مقدس دین بهائی است.

اسرائیل، کشوری توسعه‌یافته و نوع حکومت آن، جمهوری پارلمانی است. این کشور دارای نظام پارلمانی و حق رای عمومی است.[۱۵][۱۶] در این کشور، رئیس‌جمهور مقامی تشریفاتی است[۱۷] و نخست‌وزیر به عنوان رئیس دولت و کِنست (پارلمان اسرائیل) به عنوان شاخه قانون‌گذار عمل می‌کند.

در سال ۲۰۰۸ میلادی، اسرائیل بر پایه تولید ناخالص داخلی در رتبه ۴۱امین اقتصاد بزرگ جهان قرار داشت.[۱۸] کشور اسرائیل از لحاظ رتبه‌بندی دانشگاهی، بهترین وضعیت علمی را در منطقه خاورمیانه داراست.[۱۹] از لحاظ شاخص توسعه انسانی، در سال ۲۰۰۸ میلادی، در رتبه ۲۳ام جهان قرار داشت.[۲۰] این کشور از لحاظ این شاخص در بالاترین رتبه در منطقه خاورمیانه قرار دارد.[۲۱] مردم این کشور از لحاظ امید به زندگی، دارای یکی از بالاترین شاخص‌ها در میان کشورهای جهان هستند.[۲۲] بنابر گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز، مطبوعات و رسانه‌های اسرائیلی، بالاترین میزان آزادی را در میان کشورهای منطقه خاورمیانه دارند.[۲۳]

جغرافیا

جنگلی در کوههای جودن

مساحت اسرائیل ۲۲٬۱۴۵[۲۴] کیلومتر مربع است. اسرائیل ۱۵۳مین کشور جهان از لحاظ وسعت جغرافیایی است.[۲۵]

اسرائیل در شمال با لبنان، در شمال شرقی با سوریه، در شرق با اردن و در جنوب غربی با مصر مرز زمینی دارد. اسرائیل هم‌چنین در شرق با کرانه باختری رود اردن و در جنوب غربی با نوار غزه مجاور است. این کشور هم‌چنین از طریق دریای مدیترانه، خلیج ایلات و دریای سرخ مرز آبی دارد. این کشور با وجود پهناوری اندک، ویژگی‌های جغرافیایی متنوعی را شامل می‌شود.[۱]

شورترین دریاچه جهان به نام دریای مرده (بحرالمیت) در مرز اردن و اسرائیل واقع شده است. بزرگ‌ترین دریاچه داخلی اسرائیل، دریاچه کینرت در دامنه بلندی‌های جولان قرار گرفته‌است.[۲۶]

صحرای نِگِب بیابانی است وسیع در جنوب کشور اسرائیل. این بیابان حدود ۵۵ درصد از خاک اسرائیل را پوشانده‌است.

تقسیمات کشوری

تقسیمات کشوری
۱. استان شمال
۲. استان حیفا
۳. استان مرکز
۴. استان تل‌آویو
۵. استان اورشلیم
۶. استان جنوب

کشور اسرائیل به شش استان (به عبری: מחוזות محوزوت، جمع محوز) و ۱۵ بخش (به عبری: נפות نافوت، جمع نافا) تقسیم می‌شود.

استان‌ها

مقالهٔ اصلی: فهرست استان‌های اسرائیل

شهرهای پرجمعیت

مقالهٔ اصلی: فهرست شهرهای اسرائیل

فهرست زیر شامل ۱۰ شهر پرجمعیت اسرائیل می‌شود. برای مشاهده آمار جمعیتی تمام شهرهای اسرائیل به فهرست شهرهای اسرائیل مراجعه کنید.

پرچم شهر جمعیت
در محدوده شهری
(۲۰۰۹)[۲۷] 		جمعیت
با احتساب
حومه (۲۰۰۹)[۲۸] 		استان
اورشلیم ۷۶۳٬۶۰۰ ۱٬۰۲۹٬۳۰۰ استان اورشلیم
تل‌آویو ۳۹۲٬۵۰۰ ۳٬۲۵۰٬۰۰۰ استان تل‌آویو
حیفا ۲۶۴٬۹۰۰ ۱٬۰۳۹٬۰۰۰ استان حیفا
ریشون لتسیون ۲۲۶٬۱۰۰ - استان مرکز
اشدود ۲۰۹٬۲۰۰ - استان مرکز
بئرشبع ۱۸۷٬۲۰۰ ۵۳۱٬۰۰۰ استان جنوب
پتخ تیکوا ۱۹۳٬۹۰۰ - استان مرکز
ناتانیا ۱۷۹٬۰۰۰ - استان مرکز
خولون ۱۷۰٬۶۰۰ - استان تل‌آویو
بنی برق ۱۵۳٬۳۰۰ - استان تل‌آویو

مردم

نمودار پراکندگی نژادی در اسراییل در بین سال های ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۰

بر پایه آمار سال ۲۰۰۹ میلادی، اسرائیل در حدود هفت میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت داشته‌است[۴] که در حدود پنج میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از ساختار جمعیتی آن را یهودیان تشکیل داده‌اند.[۲۹] مابقی ساختار جمعیتی از مسلمان‌ها، مسیحیان، دروزها و سامریون تشکیل شده‌است.[۶]

بزرگ‌ترین بخش از اقلیت‌های قومی را شهروندان موسوم به عرب اسرائیلی تشکیل می‌دهند. اعراب اسرائیل ۱۹٫۷ درصد از جمعیت اسرائیل را تشکیل می‌دهند.[۳۰] هم‌چنین بر اساس آمار موجود، بیش از ۱۳۵هزار شهروند ایرانی‌تبار در کشور اسرائیل زندگی می‌کنند.[۳۱]

تاریخ

مقالهٔ اصلی: تاریخ اسرائیل

قبل از تشکیل دولت اسرائیل

نام قوم یهود (بنی اسرائیل) به معنی فرزندان اسرائیل است.

شکل‌گیری صهیونیسم تا تشکیل دولت اسرائیل

دیوید بن گوریون در حال قرائت بیانیه استقلال اسراییل.

ایجاد جنبش صهیونیسم موجب موج دوم مهاجرت به خاور میانه شد (۱۹۰۴ - ۱۹۱۴) و بیش از ۴۰۰۰۰ یهودی به آن سرزمین مهاجرت کردند. در سال ۱۹۱۷ وزیر خارجه بریتانیا آرتور جی بالفور اعلامیه مشهوری را منتشر کرد که از در نظر گرفتن فلسطین به عنوان سرزمینی برای یهودی‌ها پشتیبانی شده بود. در ۱۹۲۰ فلسطین به‌عنوان عضوی از جامعه ملل تحت قیمومیت بریتانیا پذیرفته شد. مهاجرت یهودیان در موج سوم (۱۹۱۹ - ۱۹۲۳) و چهارم (۱۹۲۴ - ۱۹۲۹) پس از جنگ اول جهانی ادامه یافت. در شورش اعراب در ۱۹۲۹ در فلسطین، ۱۳۳ یهودی و از جمله ۶۷ نفر در هبرون کشته شدند. در پایان جنگ دوم جهانی، جمعیت یهودیان در فلسطین بیش از ۶۰۰۰۰۰ نفر بود. در سال ۱۹۳۹، بریتانیا «نامه سفید (گزارش دولت) سال ۱۹۳۹» خود را منتشر نمود و در آن مهاجرت یهودیان و خرید زمین توسط آن‌ها را محدود نمود که شاید علت آن شورش‌های اعراب در فاصله سالهای ۱۹۳۶ - ۱۹۳۹ بوده‌است. از دیدگاه انجمن‌های یهودی و صهیونیست‌ها، این «نامه سفید» خیانت به اعلامیه ۱۹۱۷ بالفور بود. ضمن آنکه اعراب نیز از این تصمیم راضی نبودند و خواهان توقف کامل مهاجرت یهودیان به این سرزمین بودند. اما این «نامه سفید» خط دهنده سیاست بریتانیا تا انتهای دوران قیمومیت بر آن سرزمین بود. برحسب طرح تقسیم ارائه‌شده توسط سازمان ملل قرار بر این بود که این منطقه بین اعراب و یهودیان بطور مساوی تقسیم گردد و بیت‌المقدس(اورشلیم) نیز محدودهٔ تحت نظارت سازمان ملل قرار گیرد، تا از ایجاد برخورد جلوگیری شود. اما یهودی‌ها به طرح قانع نبودند و مناطق دیگری را نیز به اشغال درآورده و ضمیمه خاک خود کردند. اعراب نیز با تشکیل حاکمیتی یهودی به هر نحو مخالف بودند و مخالفت خود را اعلام کردند.

بعد از تشکیل دولت اسرائیل

در سال ۱۹۴۸ م. با اشغال قسمت اعظمی از فلسطین در محل باستانی کشور پادشاهی مکابیز، دولت اسرائیل در آسیای غربی در مشرق مدیترانه تشکیل گردید. مساحت آن ۲۱۰۰۰ کیلومتر مربع و جمعیت آن ۳۶۹۰۰۰۰ تن است. پایتخت آن شهر تل آویو و شهرهای عمده آن اورشلیم و حیفا (بندر مهم) است.[۳۲] طبق قانون کنِسِت بنا بوده‌است، پایتخت این کشور به اورشلیم منتقل شود و سفارتخانه‌های خارجی نیز به آنجا برود[۳۳]، اما تا کنون فقط ایالات متحده آمریکا این تصمیم را به رسمیت شناخته‌است و مرکز نمایندگی اصلی خود را به اورشلیم منتقل کرده‌است و عملاً هنوز تل آویو پایتخت است.

نظام سیاسی

کِنسِت (مجلس نمایندگان) در اورشلیم.

در اسرائیل احزاب بازیگران اصلی در صحنه سیاسی هستند، این احزابند که تعیین کننده نوع زندگی، جهت گیری‌های سیاسی و اجتماعی در اسرائیل هستند.

احزاب اصلی اسرائیل اغلب سال‌ها پیش از تأسیس دولت به وجود آمده‌اند، بارها دچار ائتلاف و انشعاب شده‌اند که این ائتلاف و انشعاب‌ها تا کنون نیز ادامه دارد.

در اسرائیل هر حزبی که موجودیت دولت یهود را به رسمیت بشناسد حق فعالیت سیاسی دارد و هر حزبی که بیش از نیمی از کنست را در دست گیرد می‌تواند کابینه را تشکیل دهد و در غیر این صورت با ائتلاف با احزاب دیگر کابینه تشکیل می‌شود، نخست وزیر با رای مستقیم مردم تعیین می‌شود و ریاست جمهوری که پستی کاملاً تشریفاتی است از سوی کنست و برای مدت ۵ سال انتخاب می‌گردد.

احزاب کلیدی

مقالهٔ اصلی: احزاب در اسرائیل
حییم وایزمن، شیمیدان روسی‌تبار یهودی و کاشف ماده اَسِتون، اولین رئیس‌جمهور اسرائیل بود.[۳۴]
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر کنونی اسرائیل و رهبر کنونی حزب لیکود است.[۳۵]
  • حزب کارگر: در سال ۱۹۳۰ حزب ماپای با ادغام دو حزب قدیمی کارگری تشکیل شد و در همان دهه به حزب مسلط در عرصه سیاسی این کشور بدل شد و در سال ۱۹۶۵ ماپای با ائتلاف با حزب رافی حزب کارگر را تشکیل داد، حزب ماپای و بعدها کارگر از سال ۱۹۴۸ تا ۱۹۷۷ به صورت ممتد حزب حاکم اسرائیل بود و افراد سرشناسی چون بن گوریون، شیمون پرز، اسحاق رابین از اعضای این حزب بودند. تعلقات ناسیونالیستی در حزب کارگر شدید نیست، این حزب طرفدار جدایی دین از سیاست و حزبی سکولار است.
  • حزب لیکود: یکی از احزاب ناسیونالیست افراط گرای اسرائیل است، در گذشته با نام هروت (آزادی) فعالیت می‌کرده و در سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ در روسیه ایجاد گردیده. این حزب در ابتدا طرفدار تشکیل دولت در دو سوی رود اردن بود و اندک اندک نظریاتش تعدیل یافت و امروزه از تشکیل دولت فلسطینی فقط در ۵۰ درصد کرانه باختری حمایت می‌کند.
  • حزب مفدال: در سال ۱۹۵۵ و از ائتلاف دو حزب میزراهی و اتحادیه کارگران مذهبی حزب مفدال با گرایش ملی-مذهبی ایجاد شد، مفدال دارای گرایش‌های مذهبی و ناسیونالیستی است، این حزب در اکثر دولت‌های ائتلافی اسرائیل حضور داشته و به عنوان یک حزب سیاسی شریک دولت شناخته می‌شود.
  • حزب آگودات اسرائیل: حزب آگودات(اتحاد) نام تشکیلاتی از خاخامهای ارتدکس آلمانی است که در ۱۹۱۲ در لهستان و لیتوانی با هدف مخالفت با مرام صهیونیسم شکل گرفت و ضمن مردود دانستن تلاش برای تأسیس دولت یهود در فلسطین این اقدام را نوعی بدعت گزاری در دین یهود اعلام کرد. آگودات اسرائیل تعلقات ناسیونالیستی خاصی ندارد ولی به شدت خواستار رعایت احکام مذهبی یهود است.
  • حزب شاس: این حزب در ۱۹۸۴ توسط یک خاخام سیاسی به نام آریه دری تأسیس شد و یکی دیگر از احزاب مذهبی اسرائیل است، تعلقات ناسیونالیستی خاصی ندارد و بیشتر در پی اجرای قوانین دین یهود در جامعه و گرفتن امتیاز برای مدارس دینی و طلاب است.
  • حزب مرتز: از اتحاد ۳ حزب کوچک‌تر به نام‌های راز، ماپام و شینویی به وجود آمد. مرتز طرفدار سرسخت آزادی مذهبی است و بر تکثرگرایی در جامعه اسرائیل تاکید دارد و از این رو در جامعه اسرائیل قطب مخالف شاس محسوب می‌شود.
  • حزب کادیما:این حزب توسط آریل شارون تاسیس شد.
  • احزاب عرب: در اسرائیل ۳ حزب عرب نیز فعالیت می‌کنند که متناسب با جمعیت هوادار خود، نمایندگانی به کنست می‌فرستند.

سیاست خارجی

نقشه روابط دیپلماتیک اسراییل با کشورهای جهان

در حال حاضر بیش از صد و شصت کشور جهان، اسرائیل را به رسمیت می‌شناسند و با این کشور روابط کامل دیپلماتیک دارند.[۳۶] اسرائیل عضو رسمی سازمان ملل متحد است و در بسیاری از کشورهای جهان، وابسته‌های دیپلماتیک دارد.

بودجه سالیانه اسرائیل امروز از ۶۶ میلیارد دلار فراتر می‌رود، از سال ۱۹۸۵، آمریکا سالانه در حدود ۳ میلیارد دلار به اسرائیل کمک کرده است. از سال ۱۹۷۶، اسرائیل بیشترین مقدار کمک‌های خارجی سالانهٔ آمریکا را دریافت کرده است. بعلاوه پس از جنگ جهانی دوم آمریکا در مجموع بیشترین کمک‌های مالی را به اسرائیل ارائه داده است.[۳۷] کمکهای مالی آمریکا قرار است از سال ۲۰۰۸ به تدریج افزایش یابد و حداکثر به ۳٫۱ میلیارد دلار در سال برسد، بااینهمه کمک ۳٫۱ میلیاردی آمریکا، بخش کوچکی از بودجه سالیانه ۶۶ میلیارد دلاری اسرائیل را تشکیل می‌دهد.

منتقدان اسرائیل ادعا می‌کنند که این کمک‌ها از ابتدای آغاز آن (۱۹۴۹) تا به حال، به ۱۰۸ میلیارد دلار بالغ شده‌است که آی‌پک (کمیته روابط عمومی آمریکایی اسرائیلی) نقش مهمی در جمع‌آوری این کمک‌ها داشته‌است.[۳۸][نیازمند منبع]

اما از سوی دیگر مدافعان اسرائیل از جمله کمیته روابط عمومی آمریکایی اسرائیلی[۳۹] مدعی هستند که ارقامی همچون کمک ۱۰۸ میلیارد دلار کمک از آغاز تشکیل اسرائیل تاکنون، آماری نیست که موجب سازندگی و آبادانی و حاصل پیشرفتهای گسترده یک کشور درگیر جنگ در زمینه‌های مختلف بوده باشد، بلکه تلاش خود ملت و ابتکار و میهن پرستی و سخت کوشی مردمان آن عامل دستاوردهای گسترده علمی، صنعتی، کشاورزی، بهداشتی، پزشکی، هنری و ادبی آن بوده است.[۳۹]

گفتنی است که امروزه اسرائیل به نسبت جمعیت خود دارای صادرات قابل توجهی است و تکنولوژی و محصولاتی با تکنولوژی بالا را حتی به کشورهای ایالات متحده آمریکا و کشورهای بزرگی چون هند[۴۰] و چین[۴۱] صادر می‌کند.


آموزش عالی

فارغ التحصیلان دورهٔ کارشناسی ارشد سال ۲۰۰۷ دانشگاه حیفا.
مقالهٔ اصلی: آموزش عالی در اسرائیل

آموزش در اسرائیل، یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرهنگ و نوع زندگی در اسرائیل است. مدارس و دانشگاه‌های اسرائیل، از سیستم سکولاریزم (ممانعت از دخالت دین در امور عمومی جامعه) پیروی می‌کنند. دولت اسرائیل، همچنین هر ساله بیش از ده درصد بودجه عمومی کشور را به آموزش و توسعه مدارس، موسسات علمی و تحقیقاتی و دانشگاه‌های اسرائیل اختصاص می‌دهد. رشته‌های فرهنگ عربی و اسلام، ریاضی - فیزیک و علوم تجربی، جزء سه رشته مقطع دبیرستان اسرائیل محسوب می‌شود. البته تعداد فارغ‌التحصیلان رشته فرهنگ عربی و اسلام نسبت به دو رشته دیگر پایین است.[۴۲]

٪۹۷٫۱ اسرائیلی‌ها باسواد هستند.[۴۳] این رقم یکی از بالاترین ارقام در میان تمامی کشورهای جهان و بالاترین در منطقه خاورمیانه است.[۴۴] در مقایسه با تمامی کشورهای جهان، به نسبت جمعیت، اسرائیل دومین کشور از نظر میزان چاپ کتاب و سرانه کتاب‌خوانی است.

تاکنون ده اسرائیلی موفق به دریافت جایزه نوبل شده‌اند.[۴۵][۴۶]

دانشگاه‌های اصلی اسرائیل

از دانشگاه‌های اصلی اسرائیل می‌توان به دانشگاه عبری اورشلیم، دانشگاه بن گوریون، دانشگاه حیفا، دانشگاه برایلان، دانشگاه تل‌آویو، دانشگاه صنعتی اسرائیل و موسسه عالی علوم وایزمن اشاره کرد.

اقتصاد

ال عال هواپیمایی رسمی حامل پرچم و بزرگ‌ترین شرکت هواپیمایی در کشور اسرائیل است. هواپیمایی ال عال در ایام شبات پرواز نمی‌کند.[۴۷]

اسرائیل دارای یکی از پیشرفته‌ترین شبکه‌های اقتصادی دنیاست و اقتصاد اسرائیل به تنهائی، بزرگتر از مجموع کل اقتصاد تمامی کشورهای همسایه‌است و این در حالی که اسرائیل فاقد نفت و دیگر منابع طبیعی و معادن فلزات است و حتی از نظر آب نیز بسیار در مضیقه قرار دارد.[۴۸] البته این کشور دارای مقدار زیادی از مخازن گاز طبیعی در ساحل خود در دریای مدیترانه است که انتظار می‌رود این کشور را از وارد کننده گاز به صادرکننده آن تبدیل کند.[۴۹]

گردشگری

صنعت گردشگری یکی از منابع مهم درآمد برای کشورهاست و اسرائیل نیز از این قاعده مستثنی نیست. جهانگردان بسیاری به منظور بازدید از مناطق باستانی مذهبی موزهها مناطق طبیعی جغرافیایی و سواحل از اسرائیل دیدن می‌کنند[۵۰]. جهانگردی یکی از مهمترین منابع حمایتی صنایع اسرائیل از جمله تجارت هتل‌ها و رستوران‌ها است. در سال ۲۰۰۹ بیش از ۲٫۷ میلیون نفر جهانگرد از اسرائیل بازدید کردند.[۵۱]

آزادی‌های اجتماعی و رسانه‌ای

قوانین کشور اسرائیل مبتنی بر اصول دموکراسی و سکولاریسم نوشته شده‌است.[۵۲] این کشور از لحاظ آزادی‌های اجتماعی و روند دمکراسی پیشروترین کشور در منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود.[۵۳] چندهمسری در اسرائیل غیرقانونی است.[۵۴][۵۵]

تمامی جراید اسرائیلی مستقل هستند. سازمان گزارشگران بدون مرز، که یک سازمان بین‌المللی دفاع از مطبوعات است، در گزارشی که در سال ۲۰۰۵ منتشر کرد، رسانه‌های اسرائیلی را «مقتدر و مستقل» خواند اما افزود ارتش اسرائیل به کرات مانع فعالیت روزنامه نگاران فلسطینی و خارجی شده‌است.
قابل ذکر است متن تمام روزنامه‌های فلسطینی قبل از چاپ باید توسط مقامات اسرائیلی مورد بازبینی قرار گیرد. [۵۳]

جامعه همجنس‌گرایان دارای آزادی‌های وسیع اجتماعی در این کشور هستند، هرچند برخی گروه‌های مذهبی محافظه‌کار در اسرائیل با این آزادی‌ها مخالفند.[۵۶]

هم‌چنین مجازات اعدام در کشور اسرائیل وجود ندارد و این مجازات از قوانین کیفری لغو شده است.[۵۷]

زبان

عبری و عربی دو زبان رسمی و اصلی کشور اسرائیل می‌باشد. زبان‌های رایج دیگر در اسرائیل عبارت‌اند از: انگلیسی، روسی، ییدیش (زبان رایج میان یهودیان روسیه، لهستان و آلمان که مخلوطی از آلمانی و عبری است).

وزارت آموزش و پرورش اسرائیل یادگیری زبان عربی را در تمامی مدارس دولتی الزامی کرده‌است. هدف از این کار نزدیک کردن دو فرهنگ یهود و عرب به یکدیگر ذکر شده‌است. دو زبان عبری و عربی در پارلمان اسرائیل به عنوان زبان‌های رسمی شناخته می‌شوند و نمایندگان در صورت تمایل می‌توانند به زبان عربی در کنست سخن بگویند.[۵۸]

فرهنگ

این بخش از این نوشتار خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
به دلیل ساختار مهاجرت‌پذیر اسرائیل، نام خیابان‌ها در اسرائیل به سه زبان عبری، عربی و انگلیسی نوشته می‌شوند.

اسرائیل کشوری است که مردمی از ادیان و فرهنگ‌های مختلف را در خود جای داده است مردمی که به شدت به اعتقادات خود معتقد هستند.[۵۹] به دلیل ساختار نژادی جمعیتی اسرائیل که عمدتاً از یهودیان و اعراب تشکیل شده است اسامی تمامی خیابان‌های این کشور به دو زبان عبری و عربی نوشته شده است و تمامی فیلم‌های پخش شده باید دارای زیر نویس عبری و عربی باشند.

توان نظامی

نیروهای مسلح

نیروی هوایی اسرائیل، مجهزترین نیروی هوایی در منطقه خاورمیانه، با قابلیت کاملاً تهاجمی است.[۶۰][۶۱]

نیروهای دفاع اسرائیل که اسم مخفف آن به عبری «تزاحال» نامیده می‌شود، متشکل از سه نیروی زمینی، هوایی و دریایی است که زیر نظر مستقیم ستاد کل فرماندهی و عملیات اداره می‌شوند.

وظیفهٔ ارتش اسرائیل، «حفظ کیان و استقلال کشور اسرائیل و عقیم‌کردن تلاش‌های دشمنان آن در مختل‌کردن روال عادی زندگی در داخل کشور» اعلام شده‌است.[۶۲][۶۳]

اسرائیل خود را توان نظامی برتر خاورمیانه می داند و راهبرد اصلی این کشور بر این اصل استوار است که هیچ کشوری درمنطقه نباید از او پیشی گیرد، و مقابله اسرائیل با توان هسته‌ای ایران نیز از این راهبرد سرچشمه می‌گیرد.[۶۴]

صنایع دفاعی

کشور اسرائیل، از نظر تولید و ساخت تجهیزات نظامی، یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای جهان محسوب می‌شود.[نیازمند منبع] این کشور هر ساله چند میلیارد دلار از تجهیزات نظامی خود را به کشورهای دیگر جهان صادر می‌کند. کشورهای چین، هند و ایالات متحده آمریکا از جمله مشتریان کلان تجهیزات نظامی تولید شده در صنایع دفاعی اسرائیل هستند.[۴۰][۴۱]

بازدارندگی هسته‌ای

گفته می‌شود که اسرائیل از دهه پنجاه میلادی برنامه هسته‌ای داشته‌است، اما دولت اسرائیل هیچ‌گاه در اختیار داشتن جنگ‌افزار هسته‌ای را تأیید یا تکذیب نکرده‌است، و در این رابطه «سیاست ابهام» را در پیش گرفته‌است.[۶۵]

این کشور هم‌چنین با آن‌که عضو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است، اما هیچ‌گاه پیمان‌نامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را امضا نکرده‌است.

مرکز تحقیقات هسته‌ای نگب در ده کیلومتری شهر دیمونا قرار دارد که بر باور عمومی، بخش مهمی از «برنامه هسته‌ای اسرائیل» را تشکیل می‌دهد. در سال ۱۹۸۶ میلادی، یک تکنسین هسته‌ای اسرائیلی، برای اولین‌بار، اطلاعات و تصاویری محرمانه از داخل رآکتور دیمونا و کلاهک‌های اتمی اسرائیل را در اختیار هفته‌نامه بریتانیایی ساندی‌تایمز قرار داد و به این ترتیب، مدارکی در تائید حدس و گمان‌های موجود، در مورد زرادخانه هسته‌ای اسرائیل را منتشر کرد.[۶۶]

به نوشتهٔ هفته‌نامه دفاعی جینز اسرائیل ششمین قدرت هسته‌ای جهان محسوب می‌شود. این هفته‌نامه هم‌چنین مدعی شده‌است که اسرائیل دارای ۱۰۰ الی ۳۰۰ کلاهک هسته‌ای است که از نظر تعداد دارا بودن کلاهک هسته‌ای با بریتانیا برابری می‌کند.[۶۴]

جنگ‌ها

گلدا مایر اولین نخست‌وزیر زن اسرائیل بود.
مقالهٔ اصلی: جنگ اعراب و اسرائیل

اسرائیل در حال حاضر درگیر نزاع با فلسطینیان در سرزمین‌هایشان است. سرزمین‌هایی که از بعد از جنگ ۶ روزه ۱۹۶۷ به اشغال اسرائیل درآمده‌است و این به رغم امضا قرارداد اسلو در ۱۳ سپتامبر ۱۹۹۳، مورد اختلاف می‌باشد.

فلسطینیان خواستار آنند که نوار غزه و کرانه باختری رود اردن که به ترتیب در غرب و شرق اسرائیل قرار دارند، طبق طرح تقسیم سازمان ملل به یک کشور مستقل (و ترجیحاً به‌هم‌پیوسته) تبدیل شود.مذاکرات، تهدیدات و جنگ‌های هر از چند یک بار میان اسرائیل با سوریه و لبنان در جهت رسیدن به نقطه ثبات هنوز به نتیجه‌ای نرسیده‌است.

پیمان‌نامه‌ها و قطعنامه‌ها

این بخش از این نوشتار خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
  • در تاریخ ۱۷ سپتامبر ۱۹۷۸ پیمان صلح کمپ دیوید میان کشورهای اسرائیل و مصر و با میانجگری ایالات متحده آمریکا به امضا رسید.
  • سال ۲۰۰۴ میلادی در پی ترور شیخ احمد یاسین توسط اسرائیل طرح تصویب قطعنامهای در شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه اسرائیل مطرح شد. ۱۱ عضو شورای امنیت به این قطعنامه رای مثبت و ۳ کشور(بریتانیا، آلمان و رومانی) رای ممتنع دادند. این قطعنامه با رای منفی آمریکا وتو شد.[۶۷]
  • سال ۲۰۰۶ میلادی مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی قطعنامهای اسرائیل را به دلیل به قتل رساندن ۱۹ شهروند فلسطینی در بیت حانون محکوم کرد. این قطعنامه همچنین خواستار توقف حملات اسرائیل به نوار غزه و عقب نشینی نیروهای این کشور از مناطق تحت اداره فلسطینیان شد. ۱۵۶ کشور جهان به این قطعنامه رای مثبت، ۷ کشور رای منفی و ۷ کشور رای ممتنع دادند.[۶۸][۶۹]
  • عفو بین‌الملل گزارش کرده است که اسرائیل در جریان حملاتی که از دسامبر ۲۰۰۸ تا ژانویهٔ ۲۰۰۹ به نوار غزه کرد، مرتکب جنایات جنگی شده، حملات نظامی‌اش به این منطقه غیر مسئولانه بوده و همچنین دست به تخریب‌های عمدی و وحشیانه زده است. [۷۰]
  • شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد اسرائیل را به دلیل حمله به کاروان امدادرسانی غزه در سال ۲۰۱۰ به نقض قوانین متهم کرده و گفته است مدارک واضحی وجود دارد که پیگرد قانونی علیه اسرائیل را به دلیل کشتار تعمدی ممکن می کند. در این حمله ۹ نفر از فعالان حقوق بشر که قصد داشتند با عبور از محاصره اقتصادی نوار غزه توسط اسرائیل، مواد امدادی را به ساکنان این منطقه برسانند، کشته و تعداد بیشتری مجروح شده‌اند. اما اسرائیل این گزارش را مغرضانه دانسته و رد کرده است. [۷۱]

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Skolnik ۲۰۰۷, pp. ۱۳۲–۲۳۲
  2. ↑ "اسرائیل". Country Report. خانه آزادی. 2007. Retrieved 15-07-2007. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  3. ↑ آمار برگرفته شده در سال ۲۰۰۹ میلادی.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ساختار جمعیتی در اسرائیل, وزارت امور خارجه اسرائیل
  5. ↑ "Israel closes decade with population of 7.5 million". Haaretz. ۳۱-۱۲-۲۰۰۹. Retrieved 31-12-2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= و |date= (help)
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ "Time Series-DataBank". سازمان مرکزی آمار اسرائیل. Retrieved 20-02-2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  7. ↑ See, for example, Genesis 12 and 13. Etz Hayim: Torah and Commentary. Jewish Publication Society, 2001
  8. ↑ "Dictionary.com - 'jew.'" Webster's Revised Unabridged Dictionary. MICRA, Inc. 16 Feb. 2009.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ «یوم النکبه»؛ روایت روزهای آغازین تاسیس یک کشور, بی‌بی‌سی فارسی
  10. ↑ The Palestine Mandate, The Yale University
  11. ↑ United Nations General Assembly Resolution 181, The Yale University
  12. ↑ Israel: ۶۰ years of hope and despair, The Guardian
  13. ↑ Arab-Israeli wars, Encyclopædia Britannica
  14. ↑ Israel's Diplomatic Missions Abroad: Status of relations, Israel Ministry of Foreign Affairs
  15. ↑ (Rummel 1997، ص. 257). "A current list of liberal democracies includes: Andorra, Argentina, ... , Cyprus, ... , Israel, ..."
  16. ↑ "Global Survey 2006: Middle East Progress Amid Global Gains in Freedom". Freedom House. 2005-12-19. Retrieved 2007-07-01.
  17. ↑ محکومیت رئیس‌جمهور پیشین اسرائیل به حبس، بی‌بی‌سی فارسی
  18. ↑ Gross domestic product 2008, The World Bank
  19. ↑ "Middle East synchrotron facility could bring regional research cooperation" (به انگلیسی). وبگاه نشریه نیچر. Retrieved 21 September 2008.
  20. ↑ "The Human Development Index - going beyond income" (به انگلیسی). وبگاه برنامه توسعه سازمان ملل. Retrieved 21 September 2008.
  21. ↑ "Human Development Report 2007/2008" (PDF) (به انگلیسی). United Nations Development Programme. Retrieved 6 March 2010.
  22. ↑ "WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world" (به انگلیسی). روزنامه هاآرتص. Retrieved 6 March 2010.
  23. ↑ "Israel - Annual Report ۲۰۰۷" (به انگلیسی). وبگاه گزارشگران بدون مرز. Retrieved 21 September 2008.
  24. ↑ THE LAND: Geography and Climate, Israel Ministry of Foreign Affairs
  25. ↑ «Country Comparison :: Area The online Factbook is updated weekly. ISSN 1553-8133». cia.gov. دریافت‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۱۱.
  26. ↑ خصوصیات جغرافیائی اسرائیل، وزارت مهاجرت اسرائیل
  27. ↑ POPULATION OF LOCALITIES NUMBERING ABOVE 2,000 RESIDENTS AND OTHER RURAL POPULATION, Israel Central Bureau of Statistics
  28. ↑ Localities, Population and Density per km²., by Metropolitan Area and Selected Localities, Israel Central Bureau of Statistics
  29. ↑ "Israel closes decade with population of ۷٫۵ million". Haaretz. ۳۱-۱۲-۲۰۰۹. Retrieved 31-12-2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= و |date= (help)
  30. ↑ "Israeli Central Bureau of Statistics, ۲۰۰۷" (PDF) (به انگلیسی). Retrieved 2 April 2009.
  31. ↑ چرا سفر به سرزمین مگو؟، بی‌بی‌سی فارسی
  32. ↑ "Haifa", (به انگلیسی) {{citation}}: External link in |مقاله= (help); Missing or empty |title= (help) Retrieved on 2009-03-22.
  33. ↑ A. Tessler, ‎Mark (۱۹۹۴)، «reutilization of the conflict»، A History of the Israeli-Palestinian Conflict، Indiana University Press، ص. ۳۲۰، شابک ISBN ۰-۲۵۳-۲۰۸۷۳-۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک) پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  34. ↑ شرح حال بنیامین نتانیاهو؛ نخست‌وزیر جدید اسرائیل، بی‌بی‌سی فارسی
  35. ↑ شرح حال بنیامین نتانیاهو؛ نخست‌وزیر جدید اسرائیل، بی‌بی‌سی فارسی
  36. ↑ Separ - Access Denied
  37. ↑ Israel: U.S. Foreign Assistance, Congressional Research Reports for People
  38. ↑ مجله واشینگتن نیوز آن میدل ایست در مورد کمک آمریکا به اسرائیل
  39. ↑ ۳۹٫۰ ۳۹٫۱ جزوه سال ۲۰۰۷ آی‌پک
  40. ↑ ۴۰٫۰ ۴۰٫۱ Middle Rast Review of International Affaris
  41. ↑ ۴۱٫۰ ۴۱٫۱ سفارت اسرائیل در پکن (جمهوری خلق چین)
  42. ↑ [http://www.radiofarda.com/content/F10_Arabic_Learning_Got_Mandatory_For_Israeli_Students/2136394.html یادگیری زبان عربی برای دانش‌آموزان اسرائیلی اجباری شد ]
  43. ↑ The World Factbook، آمار و ارقام آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا
  44. ↑ [http://www.newswise.com/articles/iowa-state-ames-laboratory-technion-scientist-wins-nobel-prize-in-chemistry Technion Scientist Wins Nobel Prizete.htm Literacy rate]، وب‌گاه رسمی وزارت امور خارجه اسرائیل
  45. ↑ Technion Scientist Wins Nobel Prize in Chemistry
  46. ↑ درخواست برنده اسرائیلی نوبل شیمی برای آزادی فلسطینیان زندانی, رادیو فردا
  47. ↑ اسرائیل در کشاکش سنت و تجدد, رادیو زمانه
  48. ↑ واقعیاتی که درباره اسرائیل باید بدانید
  49. ↑ اسراییل به جمع صادرکنندگان گاز میپیوندد؟
  50. ↑ جاذبه‌های اسرایئل
  51. ↑ .3. Israel Welcomed ۲٫۷ Million Tourists in ۲۰۰۹
  52. ↑ زن در ایران، زن در اسرائیل، رادیو فردا
  53. ↑ ۵۳٫۰ ۵۳٫۱ Separ - Access Denied
  54. ↑ Israel 2008: State of Polygamy
  55. ↑ Victims of polygamy
  56. ↑ حمله مرگبار به یک مرکز همجنس‌گرایان در اسرائیل, بی‌بی‌سی فارسی
  57. ↑ پيامدهای انتشار خبر به سرقت رفتن دو هزار سند محرمانه ارتش اسرائيل، رادیو فردا
  58. ↑ یادگیری زبان عربی برای دانش‌آموزان اسرائیلی اجباری شد، رادیو فردا
  59. ↑ Israel and the Occupied Palestinian Territories
  60. ↑ Israel Air Force - Israel
  61. ↑ Israel's Air Force Chief: Iran Threat Real
  62. ↑ "Ethics> Doctrine" (به انگلیسی). ستاد مشترک ارتش اسرائیل. Retrieved 2007/July/9. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
  63. ↑ "The Spirit of The IDF:The Ethical Code of the Israel Defense Forces" (به انگلیسی). کتابخانه مجازی کلیمی. Retrieved 2007/July/9. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
  64. ↑ ۶۴٫۰ ۶۴٫۱ هفته‌نامه جینز: اسرائیل احتمالاً یکصد تا سیصد کلاهک هسته‌ای دارد - © 2010تمام حقوق این وب‌سایت بر اساس قانون کپی‌رایت برای رادیو فردا محفوظ است
  65. ↑ Israel 'has 150 nuclear weapons', BBC News
  66. ↑ وانونو و افشای اسرار اتمی اسرائيل، بی‌بی‌سی فارسی
  67. ↑ «آمریکا قطعنامه محکومیت قتل شیخ یاسین را وتو کرد». BBC فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۰۷/می/۱۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  68. ↑ «Israeli practices affecting the human rights of the Palestinian people in the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem». un.org. ۱۴ فوریه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۱۱.
  69. ↑ برای اطلاعات بیشتر ببینید.
  70. ↑ BBC ‮فارسی‬ - ‮جهان‬ - ‮عفو بین‌الملل: اسرائیل در غزه مرتکب جنایات جنگی شد‬
  71. ↑ BBC ‮فارسی‬ - ‮جهان‬ - ‮'حمله اسرائیل به کاروان امدادی غزه نقض قانون بود'‬

منابع

  • ویکی‌پدیای انگلیسی بخش مناطق فلسطینی Palestine region، English Wikipedia.
  • دانشنامه بریتانیکا Philistine، Encyclopedia Britannica.
  • زید آبادی، احمد،۱۳۴۴، دین و دولت در اسرائیل، تهران، نشر روزگار،۱۳۸۱/شابک: ۹-۱۲-۵۸۶۹-۹۶۴
  • لوموند دیپلماتیک فارسی، شماره‌های ۱۲ و ۱۳(صدای عدالت)

پیوند به بیرون

الگو:Link FA الگو:Link FA الگو:Link FA الگو:Link FA الگو:Link FA الگو:Link FA الگو:Link FA الگو:Link FA الگو:Link GA الگو:Link GA الگو:Link GA الگو:Link GA الگو:Link GA

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=اسرائیل&oldid=11360119»