یحیی تارساز

یحیی تار ساز
زادهٔ	۱۲۵۴ اصفهان،ایران
درگذشت	۱۳۱۰ (۵۶ سال)
پیشه	سازنده ساز

هوانس آبکاریان معروف به یحیی تار ساز، (زاده ۱۲۵۴ در اصفهان - درگذشته ۱۳۱۰) سازنده ساز اهل ایران بود.،

زندگینامه

هوانس آبکاریان معروف به یحیی تار ساز فرزند خاچیک نجارباشی از ارامنه اصفهان بود. او به یحیی دوم نیز معروف است. وی ابتدا وسایل موسیقی و طرز ساخت آنها را از پدرش آموخت و کم کم پا را فراتر از الگوی پدر گذاشت و برای شروع کار از الگو و اندازه‏های تار استاد فرج الله تقلید کرد.

ویژگی‌های تار یحیی

از ویژگی‏های تار یحیی نکته‏ا‏ی است که استادان قبل و بعد از او کمتر به آن توجه داشته‏اند. یحیی اولین سازنده‏ا‏ی بود که از ابتدای کار روند کیفی ثابت و مستمری (و به اصطلاح امروز استانداردی) را برای کار خود در نظر گرفت. مقایسهٔ آثار متعدد بر جای مانده از او حکایت از آن دارد که انحراف معیار در آثار متعدد استاد یحیی بسیار ناچیز و در حد صفر است. تمامی تارهای به جای مانده از او حتی از نظر کوچک‏ترین معیارها و اندازه‏های فنی و الگو اختلاف چندانی با یکدیگر ندارند (البته، با در نظر گرفتن این نکته که یحیی در سه اندازهٔ بزرگ، متوسط و کوچک تار می‏ساخته)؛ امری که بیشتر از یک کارخانه با فن‏آوری نوین مورد انتظار است تا از سازنده‏ای در کارگاهی کوچک و ابتدایی. فصل نامه پیمان

می گویند صبر و حوصله یحیی در آماده سازی چوب توت راز ماندگاری سازها و طنین خوش صدای آنها است. نقل شده که یحیی کُنده‌های توت را در حاشیه زاینده رود می بسته تا آب به مرور زمان آوندها را از شیرابه خالی کند. سپس بعد سالی آنها را به نانوایی برده و سالی دیگر کنده‌ها در کنار تنور نانوایی خشک می‌شدند. سالی دیگر را نیز در دمای کارگاه سپری می‌کردند و آن گاه زیر تیشه استاد تارساز قرار می‌گرفتند.

خوش‏خوانی و خوش‏دستی تار یحیی به چند عامل مهم دیگر نیز بستگی دارد که عبارت‏اند از: طرز ساخت کاسه، شیوهٔ نصب دسته به کاسه، عمل آوردن رو دسته، اندازه‏های نسبت کاسه به دسته، تناسب کاسهٔ بزرگ با کاسهٔ کوچک، نفیر داخل کاسه، تراش داخل کاسه، تناسب داخلی حجم کاسهٔ بزرگ و کوچک و... مهم‏تر از همه اینکه یحیی خرکی را که اولین بار روی تار قرار می‏داد تا آن را امتحان کند اگر از نظر صدا دهی مقبول واقع می‏شد، دیگر آن را تغییر نمی‏داد و این خرک را همیشه بر روی تار نگاه می‏داشت.

هر ساله آقا حسینقلی و میرزا عبدالله سفری به اصفهان کرده و از ساخته‌های یحیی آزمون به عمل می‌آوردند.

یحیی تار ساز، نفر نشسته سمت چپ که تیشه بدست دارد.

تار یحیی را اشرف تارها و صدای آنرا یکی از بهترین صداهای ساطع شده از ساز تار میدانند.

الگوی ساز یحیی

امروزه شکل و ساختمان کنونی تار که ساخته می‌شود از روی تار یحیی است و به الگوی یحیی معروف است.
در سال ۱۳۱۲ قیمت تار یحیی ۴۰تومان بوده است. در حالی که تار سایر استادان آن زمان از ۱۴ یا ۱۵تومان تجاوز نمی کرده است. تارهای معمولی بی نام و نشان نیز ۳ تا ۵تومان قیمت داشته‌اند. گرچه امروزه دارندگان این ساز تمایل به فروش آن ندارند ولی برخی از تارهای ساخته ی ایشان با قیمتهای بالای 100 میلیون تومان نیز بفروش میرسند.

یحیی در ابتدا بی مهر می ساخته، اما تقلید و فروش تار به نام او باعث شد تا سرانجام مهر بیضی یحیی را بسازد و درون کاسه و زیر سیم گیر را مهر کند.

نمونه‌ای از تار یحیی.

او در کارهای سال‌های ۱۳۰۰ به بعد تاریخ و در برخی محل ساخت را نیز حک می‌کرد.

مُهر یحیی که تاریخ آن به هجری قمری است.

تارهای یحیی به علت مرغوبیت خریداران فراوانی داشت. به همین دلیل کار او را تقلید می‏کردند و به نام او می‏فروختند. همین موضوع استاد را واداشت تا نخستین بار برای نشان دادن اصالت کارش مهری بسازد. استاد مهر بیضی شکل کوچکی با اسم یحیی ساخت و آن را درون کاسهٔ ساز چسباند اما پس از چندی طبق روال گذشته مجدداً تارهایی تقلبی به نام او ساختند. لذا استاد تصمیم گرفت مهری دایره شکل با تاریخ بر روی دستهٔ تار بچسباند. در نهایت، استاد مهر سومی تهیه کرد که تاریخ و محل ساخت تار را نشان می‏داد. آن را به صورت مخفی در زیر سیمگیر بر روی کاغذی می‏زد و سپس، زیر استخوان سرپنجه می‏چسباند. اگر تاری این سه مهر را داشته باشد، خصوصاً مهر زیر استخوان سرپنجه را، محققاً ساختهٔ یحیی است. بعدها، این کار در بین سازندگان ساز رواج پیدا کرد.
یحیی از سالهای ۱۳۲۲ قمری به بعد یعنی از سالهای ۳۰ سالگی مهر خود را بر روی سازها حک میکرده است و از این سالها کم کم الگوی خود را نها یی کرده است این سازها تقریبا" به اندازه مناسب رسیده و دیگر به نام الگوی یحیی شناخته شده است تاریخهای مهر یحیی سالهای ۱۳۲۲-۱۳۴۰-۱۳۴۳-۱۳۴۵ و ۱۳۵۲ قمری می‌باشد.نقش آوا

نامه یحیی تار ساز به روزنامه ناهید برای عرض تشکر.

امروزه تعداد سازهای یحیی را ۱۵۰ عدد تخمین زده‌اند تارهای ساخت یحیی امروزه زینت‏ بخش موزه‏هاست و نمونه‏ای از تار ساخت یحیی هم اکنون در موزهٔ کلیسای وانک جلفا در اصفهان نگه‏داری می‏شود و در معرض دید عموم قرار دارد.

در گذشت

یحیی در ۲۸ بهمن ۱۳۱۰ در سن ۵۶ سالگی در جلفای اصفهان درگذشت و در قبرستان ارمنیان، در دامنهٔ کوه صفه، به خاک سپرده شد..
استاد سپنتا در کتابش سال مرگ او را ۱۳۱۲ ذکر کرده است و برخی دیگر نیز سال مرگ یحیی را ۱۳۱۱ عنوان کرده‌اند. یحیی در زمان مرگ چیزی در حدود ۵۶ سال سن داشته است. عده‌ای دلیل مرگ او را استنشاق مداوم تراشه چوب توت ذکر کرده‌اند. چه آن که چوب توت حاوی ماده سمی آرسنیک است و استنشاق گرد ساییده آن در طول زمان می‌تواند بیماری‌های تنفسی یا سرطان ایجاد کند. به نوشته مرحوم سپنتا، یحیی در ساخت تار اعجاز می کرده است و تار یحیی گران ترین و مشهورترین تارهای دنیا بوده است. اتفاقاتی که تا امروز نیز تداوم یافته است.

منابع

• روح‌الله خالقی (۱۳۳۵)، «سوم»، سرگذشت موسیقی ایران - جلد اول، تهران: صفیحعلیشاه، ص. ۵۱۶

فصل نامه پیمان

نقش آوا