لغت‌نامه دهخدا

لغت‌نامهٔ بزرگ دهخدا که در ۱۶ جلد به چاپ رسیده است شامل شرح و معنی واژگان آثار ادبی و تاریخی زبان فارسی است. این لغت‌نامه، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اثر دهخدا است، که بیش از ۴۰ سال از عمر او، صرف آن شد. لغت‌نامه دهخدا، معانی، تفاسیر، و شروح تاریخی چندی از واژه‌های عربی را نیز داراست.

لغت‌نامه بزرگ دهخدا شامل بخش بزرگی از واژگان ادبی زبان فارسی، با معنای دقیق، و اشعار و اطلاعاتی دربارهٔ آنهاست. با این وجود، این لغتنامه فاقد بخش اعظم واژگان علمی و صنعتی فارسی است که بیشتر در دهه‌های پس از تألیف این لغتنامه به حوزه زبان فارسی وارد شدند، منابع بسیاری در دنیای مجازی از این لغت نامه استفاده می‌کنند. این کتاب اکنون در ۲۶٬۴۷۵ صفحهٔ سه ستونی، به قطع رحلی، با تعداد شش هزار دوره، در دسترس علاقه‌مندان است.

محتویات

دست خط دهخدا: پس آنچه را خواننده این کتاب می‌بیند تنها نتیجه یک عمر نیست بلکه نتیجه بسی عمرهاست.

حدود نیمی از کتاب را لغات با معنی و شاهد و نیم دیگر آن اعلام تاریخی و جغرافیایی است. این اثر حاوی کلیه لغات فرهنگهای خطی و چاپی فارسی است و در نقل آنها بسیاری از غلط‌های گذشتگان تصحیح شده‌است و بسیاری از لغات ترکی، مغولی، هندی، عربی، فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، روسی و دیگر زبان‌های متداول در زبان فارسی نیز در این فرهنگ آمده‌است. برای صحیح خوانده‌شدن لغات در جلوی هر کلمه حروف حرکت‌دار به کار رفته‌است. علاوه بر این مزایا، یک دوره مفصل دستور زبان فارسی نیز در لغت‌نامه آمده‌است

انتشار

چاپ لغت‌نامه نخست در سال ۱۳۱۹ در چاپخانه بانک ملی آغاز و یک جلد آن در ۴۸۶ صفحه به چاپ رسید و مدتی متوقف شد، سپس مجلس شورای ملی در اول بهمن ماه سال ۱۳۲۴ طی یک تصمیم قانونی چاپ فرهنگ دهخدا را برعهده گرفت و با تصویب قانون اجازه پرداخت دویست و پنجاه هزار ریال از محل صرفه جویی بودجه سال ۱۳۲۴ مجلس جهت هزینه اعتبار طبع فرهنگ دهخدا، مصوب ۱۶ اسفندماه ۱۳۲۴ حمایت‌های مالی لازم را جهت چاپ این فرهنگ لغت به عمل آورد. و بعدها دانشگاه تهران این وظیفه را برعهده گرفت وچاپخانه دانشگاه به تنهایی عهده‌دار چاپ شد که هم اکنون هم ادامه دارد.

محل فعلی مؤسسه لغت‌نامه دهخدا در شمیران جنب باغ فردوس مستقر است و این مؤسسه توانسته لغت‌نامه دهخدا را در ۲۲۲ جزوه شامل حدود بیست و هفت هزار صفحه چاپ و در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد.

به استناد اطلاعیه‌ی مورخ ۶ خرداد ۸۹، سایت‌های اینترنتی لغت‌نامه هیچ ارتباطی با موسسه‌ی لغت‌نامه‌ی دهخدا که صاحب اثر است، ندارند.

نویسندگان لغت‌نامه دهخدا

علاوه بر علی‌اکبر دهخدا و همکاران اولیه او، گروهی از پژوهندگان زبان و ادب فارسی در طی بیش از شصت سال در هیئت مؤلفان لغت‌نامه دهخدا عضویت داشته‌اند و به تهیه مواد و تنظیم آنها و نیز تدوین و تالیف مواد گرد آمده برای لغت‌نامه مشغول بودند. فهرست این مؤلفان به ترتیب حروف الفبا به قرار زیر است:

1. مرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی (بخشی از حروف «ب»، «د»،«ش»، «گ»، «م»)
2. حسن احمدی گیوی (بخشی از حروف «د»، «ر»، «ش»، «ف»، «م»، «ی»)
3. محمد استعلامی (بخشی از حروف «د»، «ف»، «ک»، «ه»)
4. احمد افشار شیرازی (بخش اول حرف «ح» و بخشی از حرف «الف»)
5. عبدالله انوار (حرف «خ» و بخشی از حرف «ک»)
6. حسن انوری (بخشی از حروف «الف»، «ب»، «ر»، «ک»، «م» و «ی»)
7. محمدابراهیم باستانی پاریزی (بخشی از حرف «ب»)
8. احمد بهمنیار (استخراج لغات و مشارکت در تدوین مجلد اول لغتنامه)
9. محمد پروین گنابادی (حرف «ذال» و بخشی از حرف «ط» و «ی»)
10. یدالله ثمره (بخشی ازحرف «ه»)
11. محمد جعفریان (بخش اول حرف «ر»)
12. عزیزالله جوینی (بخشی از حرف «م»)
13. عبدالحسین حائری (بخش نخست حرف «ز»)
14. عباس حکیم (بخشی از حرف «ه» و بخشی از حرف «چ»)
15. محمد دبیرسیاقی (حروف «ض»، «ظ»، «ل» و بخشی از حروف «ژ»، «ب»، «د» و «ط»)
16. جواد درهمی (بخشی از حرف «م»)
17. جلیل دوستخواه (بخشی از حرف «ج»)
18. عباس دیوشلی (حرف «ت» و بخشی از حرف «ز»)
19. محمد اسماعیل رفیعیان (بخش اول حرف «ک» و بخشی از حرف «ر»)
20. حسن رهاورد (بخشی از حرف «ب»)
21. محمدامین ریاحی (بخش اول حرف «س»)
22. غلامرضا ستوده (بخشی از حرف «م»)
23. سیدجعفر سجادی (بخشی از حرف «ع»)
24. علی‌اکبر سعیدی سیرجانی (حرف «ن» و بخشی از «م»)
25. احمد سمیعی (بخش اول حرف «ش»)
26. رسول شایسته (بخشی از حرف‌های «ر»، «ک»، و «م»)
27. جعفر شعار (بخشی از حرف‌های «الف»، «ر» و «غ»)
28. ابوالحسن شعرائی (بخشی از حرف «الف»)
29. هدایت‌الله شهاب فردوسی (بخش اول از حرف «غ»)
30. سید جعفر شهیدی (حرف «ص»)
31. علی‌اشرف صادقی (بخشی از حرف «گ»)
32. غلامحسین صدیقی (بخشی از حرف «ث» و بخشی از حرف «ب»)
33. ذبیح‌الله صفا (بخشی از حرف «ب»)
34. عبدالعلی طاعتی (بخش اول حرف «ک»)
35. علی غروی (بخشی از حرف «ک» و بخشی ازحرف «م»)
36. خسرو فرشیدورد (بخش اول حرف «و»)
37. علیرضا فیض (بخشی از حرف‌های «الف»، «ب»، «ج»، «ح»، «ق»، «و» و «ه»)
38. رضا قاسمی (بخشی از حرف «ب»، «س»، «گ» و «م»)
39. یزدان‌بخش قهرمان (بخشی از حرف «چ»)
40. ژیلبر لازار (بخش آغازی حرف «چ»)
41. محمدتقی مدرس رضوی (همکاری با مرحوم دهخدا در تنظیم مطالب و استخراج لغات)
42. منوچهر مرتضوی (تهیه مطالب و استخراج لغات)
43. محمدجواد مشکور (بخشی از حرف «ژ»)
44. محمد معین (بخشی از حروف «ث» و «الف»)
45. علینقی منزوی (بخشی از حرف «ح»)
46. سیدعلی موسوی بهبهانی (بخشی از حروف «الف»، «ب» و «ج»)
47. سعید نجفی اسداللهی (بخشی از حروف «ب»، «د»، «ع» و «م»)
48. جلال‌الدین همایی (تهیه مطالب و همکاری در تنظیم و تالیف بخشی از حرف «الف»)

جستارهای وابسته

• امثال و حکم

منابع

• به‍من، مه‍ناز، عل‍ی‌اکب‍ر دهخ‍دا، ته‍ران: موسس‍ه فرهن‍گی مدرسه برهان، ۱۳۸۲.
• مرادی کوچی، شه‍ناز، مع‍رفی و شن‍اخت دهخ‍دا، ته‍ران: قطره، ۱۳۸۱.

پیوند به بیرون

• وب‌گاه موسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی