جنگ بزرگ شمالی

جنگ بزرگ شمالی
بخشی از روسیه, لهستان و دانمارک – جنگ‌های سوئد
پرونده:Stora nordiska kriget.jpg به شکل حرکت عقربه‌های ساعت از بالا: نبرد پلتاوا, نبرد گانگوت, نبرد ناروا, نبرد گادبوش, نبرد استورکیرو
تاریخ فوریه ۱۷۰۰ – اوت ۱۷۲۱ موقعیت شمال, شرق و مرکز اروپا نتایج پیروزی ائتلاف ضد سوئد روسیه تزاری خود را به عنوان قدرتی جدید در اروپا مطرح کرد. سقوط امپراتوری سوئد و مشترک‌المنافع لهستان-لیتوانی. تغییرات قلمرو روسیه سه ناحیه سوئدی استونی, لیوونی, و اینگری را به علاوه پریوزرسک و ویبورگ را بدست آورد. پروس بخش‌هایی از پومرانی سوئد را بدست آورد.. هانوور برمن-وردن را بدست آورد. هولشتاین-گوتورپ بخشی از دوک نشین شلسویگ را به دانمارک واگذار کرد..
طرف‌های درگیر
امپراتوری سوئد هولشتاین-گوتورپ لهستان–لیتوانی (۱۷۰۴–۰۹) امپراتوری عثمانی (۱۷۱۰–۱۴) Cossack Hetmanate (1708–09) انگلستان (۱۷۰۰) بریتانیای کبیر (۱۷۱۹–۲۱) جمهوری هلند (۱۷۰۰) برانشویگ-لونبورگ (۱۷۰۰)	روسیه تزاری Kalmyk Khanate Cossack Hetmanate دانمارک-نروژ (۱۷۰۰, ۱۷۰۹–۲۰) زاکسنی (۱۷۰۰–۰۶, ۱۷۰۹–) لهستان–لیتوانی (۱۷۰۰–۰۴, ۱۷۰۹–) پادشاهی پروس (۱۷۱۵–۲۰) Electorate of هانوور (۱۷۱۵–۱۹) بریتانیای کبیر (۱۷۱۷–۱۹)
فرماندهان و رهبران
شارل دوازدهم † (–۱۷۱۸) الئونورا (۱۷۱۸–۲۰) فردریک اول (۱۷۲۰–) آروید هورن Rehnskiöld  (اسیر) Stenbock  (اسیر) Lewenhaupt  (اسیر) Frederick IV † (–۱۷۰۲) Duke Charles (۱۷۰۲–) Stanisław احمد سوم Ivan Mazepa † (۱۷۰۸–) George I George Rooke (Combined fleet) George William	پتر اول Aleksandr Menshikov Boris Sheremetev ایوان مازپا (–۱۷۰۸) Danylo Apostol Ivan Skoropadsky Frederick IV Christian Reventlow Peter Tordenskjold Augustus II (Personal union) Heinrich Flemming Matthias Schulenburg Frederick William I George I (personal union)
قوا
۹۰۰۰۰ سرباز– ۱۷۰۰: ۷۷۰۰۰ سوئدی ۱۰٬۰۰۰ لونبورگی ۲۸ کشتی‌های ناوگان انگلستان و هلند ۱۷۵٬۰۰۰ متحدین ۱۷۰۴–۱۴: ۱۶٬۰۰۰ لهستانی ۳۰۰۰–۹۰۰۰ قزاق ۱۵۰۰۰۰ عثمانی‌ها (Only participated in the Pruth campaign)	۳۱۰٬۰۰۰ سرباز– ۱۷۰۰: ۱۷۰۰۰۰ روس‌ها (garrisons not incl.) ۴۰۰۰۰ دانمارکی‌ها ۱۰۰۰۰۰ لهستانی‌ها و ساکسون‌ها ۷۰۰۰۰ متحدین ۱۷۱۵–۲۰: ۵۰۰۰۰ پروسی‌ها ۲۰۰۰۰ هانووری
تلفات و خسارات
حدود ۲۰۰٬۰۰۰ سوئدی: ۲۵۰۰۰ کشته در جنگ ۱۷۵۰۰۰کشته به دلیل قحطی، جراحت و بیماری و غیره.	نامشخص. حداقل ۷۵٬۰۰۰ روس ۱۴٬۰۰۰–۲۰٬۰۰۰ لهستانی و ساکسون‌ها, ۸۰۰۰ داتمارکی‌های کشته شده در نبردهای بزرگ. ۶۰۰۰۰کل تلفات دانمارکی‌ها بین ۱۷۰۹–۱۷۱۹.

جنگ بزرگ شمالی (۱۷۰۰-۱۷۲۱) جنگی بزرگ میان روسیه تزاری و امپراتوری سوئد بود که طی آن، روسها به پیروزی رسیدند و اقتدار و برتری سوئد را در اروپای مرکزی،شرقی و شمالی از میان بردند. رهبران سیاسی روسیه و متحدانش به ترتیب پتر کبیر روسیه، فردریک چهارم دانمارک-نروژ و آگوست دوم ملقب به نیرومند فرمانروای ساکسونی و لهستان-لیتوانی بودند. فردریک چهارم و آگوست دوم، به ترتیب، در سالهای ۱۷۰۰ و ۱۷۰۶ مجبور به ترک اتحاد خود با روسیه شدند اما دوباره در ۱۷۰۹ به این کشور پیوستند. همچنین، جرج اول، دوک برونسویک-لونبورگ (هانوور)، نیز در ۱۷۱۴ از طرف هانوور و در ۱۷۱۷ هم از طرف بریتانیا وارد جنگ شد. به علاوه، فریدریش ویلهلم اول فرمانروای براندنبورگ-پروس نیز در ۱۷۱۵ به این ائتلاف بر ضد سوئد پیوست.

شارل دوازدهم نیز ارتش سوئد را رهبری می‌کرد. متحدان سوئد هولشتاین-گوتورپ، چندین اشراف زاده لهستانی به رهبری استانیسلاو لکزینسکی و قزاق‌ها به رهبری ایوان مازپا بودند. امپراتوری عثمانی نیز در اثنای جنگ به شارل دوازدهم امان داد و با سوئد بر ضد روسیه همکاری کرد.

جنگ هنگامی آغاز شد که ائتلافی از دانمارک-نروژ، ساکسونی و روسیه به قلمرو سوئد و هولشتاین-گوتورپ حمله کردند. در این هنگام، شاه سوئد شارل دوازدهم تنها ۱۸ سال داشت و عملاً فاقد هیچ گونه تجربه‌ای در امور نظامی بود. سوئدی‌ها در ابتدا روسیه و دانمارک را شکست داده و حتی طی پیمان تراوندال، دانمارک را مجبور به خروج از جنگ ساختند. سپس، شارل دوازدهم برای شکست دادن روس‌ها وارد خاک روسیه شد اما در نبرد پلتاوا در ۱۷۰۹ مغلوب گشت و به خاک عثمانی فرار کرد. امپراتوری عثمانی به کمک شارل شتافت و در لشکرکشی رودخانه پروت بر روس‌ها فایق آمد اما همچنان روسیه دست بالا را در نبرد داشت.

هنگامی که شارل دوازدهم با عجله به سوی سوئد بازگشت، با حمله روسیه از سمت شرق و دانمارک از غرب مواجه شد و زمانی که برای شکست دادن دانمارکی‌ها در ۱۷۱۸ به نروژ رفته بود، در محاصره فردریکستن کشته شد. عاقبت جنگ در ۱۷۲۱ طبق پیمان صلح به اتمام رسید.

جنگ با شکست سوئد و مطرح شدن روسیه به عنوان یک قدرت اروپایی و بازیگری جدید در صحنه سیاسی اروپا پایان یافت. بخش پایانی جنگ با پیمان‌های استکهلم (۱۷۱۹) میان سوئد با هانوور و پروس، فردریکسبرگ (۱۷۲۰) میان سوئد و دانمارک و در آخر، پیمان نیشتاد (۱۷۲۱) میان سوئد و روسیه به انجام رسید. سوئد طی این عهدنامه‌ها کلیه ایالات بالتیک و پومرانی سوئد را از دست داد و همچنین، اتحاد این کشور با هولشتاین-گوتورپ نیز خاتمه یافت. در سوئد نیز با مرگ شارل دوازدهم، دوره پادشاهی مطلقه به سرآمد و عصر آزادی به مدت ۵۰ سال آغاز شد.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «جنگ بزرگ شمالی». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۱ دی ۱۳۹۱.